Ң о в о л гт л с а ры повестер мен әҢгімелер ьжазушы баспасы

ген сол да... «Мүмкін, Бүбіжан мені күтпес те. Тек тауға 
түскен ңарды көріп есіне алар, бәлкім»...
Адам қартаяр, біраң көңіл шіркін көндікпес, анда- 
санда бір аласапыран боп дүр сілкініп, тұтңиялдан тал- 
пынар.
Танабай атын ерттеп, қой қамаған шарбаңтың есігін 
ашып, үйдегі өйеліне:
— Жайдар, мен қойды өргізіп тастап қайтайын,— 
деп дауыстады.
Ңой жарыңтың қабақты бөктерлей ағылып ала жө- 
нелді. Көрші шопандар да өз отарларын өргізген екен. 
Ана жерде де, мына жерде де ңабаңтың бөктерінде, сай- 
дың табанында отар-отар ңой ойдым-ойдым боп жер жа- 
рыңтыңтың жемісі — шөбін қыршып ңұйңалап жеп жа- 
тыр. Күзгі таудың сарғайып, бурыл тартңан сан алуан 
шүйгін шөбінің арасында қой малы ақ-боз арал сияқты 
көрінеді.
Әзірге бәрі шүкіршілік. Танабайға жаман отар тиген 
жоң. Кілең бір-екі рет төлдеген тоқты мен саулық. 
Жарты мың тұяң. Жарты мың әлек. Ал, төлдеген соң 
екі еседен астам көбейеді.
Бірақ шопан ңауымының нағыз науқаны — қой қоз- 
дату маусымы әлі алыс.
Жылңыға қарағанда, әлбетте, ңой тыныштау, бірақ 
Танабай бірден үйреніп кете алмады. Жылңының жөні 
бөлек қой! Бірақ, жылңы шаруашылыгы езінің мәнін 
жоғалтты деседі. Машина деген шыңты. Жылқы ұстау 
тиімді емес көрінеді. Ендігі бастысы — қой шаруашы­
лыгы, жүн, ет, тері десөді. Мұнда бір шындықтың ұшы- 
ғы барын түсінсе де тап осындай тақылдаң есеп Тана- 
байдың қытығына тиді.
Айғыры мықты болса үйірді иіріп тастап, жарым 
күн басқа шаруаға кете беруіңе болушы еді. Ал, қойдың 
қасынан шыға алмайсың. Күні бойы басы-ңасында бо- 
ласың, түн баласы тағы қарауылдап шығасың. Отарда 
шопаннан басқа, көмекшісі болуға тиіс, бірақ колхоз 
оны бермейді. Сонымен кезексіз, тынымсыз бір қу тір- 
шілік. Жайдар түнгі ңарауыл боп саналады. Күндіз 
анда-санда қызын қасына ертіп алып қойға біраз қара* 
са ңарайды, өйтпесе оған да шамасы жоң. Түндө қолынс. 
мылтың алып, қораны апналып түн ортасына дейін қа- 
рауылдайды. Содан соң Танабай өзі тұрып карайды. 
Ыбрайым болса қазір колхоздың бүкіл малына ңожа- 
йын, оның желеуі жетеді.
100

— Танеке-ау, мен сізге көмеклііні ңайдан тауып 
беремін,— деп қатты ңиналяды. Сіз түсінетін кісісіз ғой. 
Жастар оқуда. Оқымайтындары қой дегенді естігісі дө 
келмейді, қалаға қарай қашады, темір жолға барып жұ- 
мысңа тұрады, тіпті кен шықңан жерлерге де кетіп 
жатңандары бар. Не істеу керек, аңылым айран. Сіз ғой 
бір отарға ңарайсыз, соның өзіне жылайсыз. Мен ше? 
Колхоздың барлық малы менің мойнымда ғой. Сотқа 
кетемін мен. Өз басыма бәле тілеп алдым, бекер бардым 
бұл қызметке. Сіздің қамқорлыққа алган комсомол шо- 
паныңыз Бектай сияңтылармен адам жұмыс істесіи бо­
ла ма, ңұдай. Маган радио, кино, газет тауып бер, жаңа 
киіз үй тігіп бер, әр апта сайын көшпелі дүкен келіп 
тұратын болсын дейді. Әйтпесе, басым ауған жаққа ке- 
темін дейді. Тым ңұрыса, сіз барып сөйлессеңіз еді оны- 
мен, Танеке!..
Ыбрайымдікі шын еді. Өкімет боп өскеніне қазір 
өзі де мәз боп жүрген жоқ. Бектай туралы айтқаны да 
шындық. Танабай оқта-текте үзіп-жұлқып уақыт тауып, 
өзінің қамқорлыққа алган комсомолдарына барып 
жүрді. Эшим Болатбеков аздап шабандау ңимылдаған- 
мен, тындырымды жігіт еді. Ал, Бектай келісті, кәркем 
жігіт, бірақ қиықша ңара көзінен ашу деген аңырып 
тұрады. Танабай келген сайын жаңтырмай, түнере ңар- 
сы алатын:
— Танеке, осы ала өкпе боп жүгіре бермөй-ақ, бала- 
ларыңның ңасында отырсаңшы. Осы сенсіз де тексеру- 
шілер жетіп жатыр.
— Е, менің келгенім зиян бола ма?
— Зиян болсын-болмасын, бірак, сен сияқты адам- 
дарды ұнатпаймын. Сендер ғой жанын қинап: ура, 
ура! — деп шапңылаган. Сөйтіп жүріп өздерің де адам 
сияңты өмір сүре алмадыңдар, бізгө де тыныштық бер­
ме діңдер.
Танабай өзін өзі әрең тежеп, тістене сөйледі:
— Сен, бала, абайла, шырагым. Маған қарап әкі- 
реңдеме. Онда шаруаң болмасын. Жанымызды қинап 
шапңыласаң біз қиналдың, сен емес. Оған өкінбейміз. 
Сендер үшін ңиналдың. Ал сол кездө біз жанымызды 
қинамасаң, көрер едім қазір сенің ңалай сөйлегеніңді. 
Кино, газет былай тұрсын, өз атыңды да білмөй өтер 
едің. Сенің атың «құл!» деген үш-аң әріптен ңұралар 
еді...
Танабай Бектайды жек көрді, біраң осындай бір5ет- 
кей қайсар мінезі үшін біршама сыйлаушы да еді. Жао
101

кігіттің ңисық мінез, ңыңырлығы Танабайдың жанына 
батады-аң. Екеуінің жолы екі айырылып, кейін бір рет 
қалада қайта кездесіп қалғанда Бектайға Танабай ләм 
демөді, жігітті де тыңдаған жоң.
Сол бір ерте ңыста...
Ак, бураға мініп аңырған қыс лезде келіп, бейңамды- 
ғы ушін малшыларды қыса бастады.
Октябрь айы жауын-шашынсыз жадырап тұрған 
Ноябрьде ңыс бірден басып салды.
Кешке Танабай ңойды айдап келіп, сескенерлік еш- 
теңе болмаған соң, ашың ңораға қамап еді, түн ортасы 
кезінде өйелі оятты:
— Тұр, Танабай, мен жаурап барамын. Қар жауып 
тұр.
Әйелінің қолы мұп-мұздай екен, устінен жауған қар- 
дың лебі шығады. Мылтығы да сұп-суың, су-су болып 
ңалыпты.
Далаға шыға келсе жарңын түн. Қар ңалың жауып 
тұр. Ңой жайсыз жатыр, пысңырынып, үстіндегі қарды 
сілкіп, бастарын шайқап-шайңап қояды. Біраң қар тоң- 
тар емес. «Е, елі тұра тұрыңдар, бұдан да зорын көре- 
сіңдер,— деді ішінен Танабай тонын қымтай түсіп.— 
Ерте, тым ерте жетіп келдің-ау, қыс-еке. Не болар екен, 
жақсылың па, жамандың па? Әлде мүмкін, маусымның 
аяғын ала жұмсарарсың, а ңыс-ене? Қой қо8дағашпа 
аттанып кетсөң болғаны. Біздің бар тілегіміз сол. Ал, 
өзір білгеніңді істей бер. Оған дейін неғылсаң да хұңың 
бар, қыс-еке...*
Ңыс-екең ундемейді, таңертең жұрттың бөрін таң- 
қалдырып, ебігерлендіріп, өлеккө салып қою үшін үн- 
деместен түні бойы ңарды жергө төпеп жатыр.
Таулар өзір асңақтай қарауыта көрініп, ңалпгаып 
тұр. Тауға қысың сөз емес. Өлеккө туссе малшылар тү- 
седі. Тау жарықтың меңгі-баңи қалай тұрса, былқ ет- 
пестөн солай тұра береді.
Сөйтіп, сол бір естен кетпес ерекшө ңыо басталып 
кетті. Біраң өзір оның қандай ойы барын ешкім білгеп 
ж о ң .
Алғапіқы ңар ңасарып жятып алды. Бірнеше күн- 
неіі көЙін тағы жауды, содан соң тағы жауды. Сөйтіп 
шолан атаулыны күөдөуден қуып шықты. Отарлар сай- 
сспаңы ңуалап, ықтасын іздеп, қары жұқалтаң жерлер- 
№ тебіндеп жайыла бастады. ІНопанның ғасырлар бойы
102

сыннан өткен өнері осьшдайда көрінеді: білмейтін бірву 
мына жердө ңардан басқа түк те жоң деп ңолын бір 
сілтеп көткөн жерден шопан малға азың табады. Өйтпе- 
св оның несі шопан... Оқта-тектө басшылардың біреуі 
ңарасын көрсетіп, ананы-мынаны көргенсіп, уөдөиі 
үйіп-төгіп береді де, таудан тезірек табанын жалтыра- 
тып отырады. Ал шопан болса жападан-жалғыз ңала 
бөреді дө, ңыспен бетпе-бет келвді ғой баяғы.
Танабай колхоз орталығына барып ңайтпаң болып 
көп оңталды: мал төлдету науңанына дайындық ңалай 
екен, нө істеліп, нө қойды екен, нө ойлайды екен баошы- 
лар, соны білмекші өді Танабай. Бірақ қайдан болсын! 
Мұрын сіңбіруге уақыты жоң. Бір рет Жайдар интер- 
наттағы баласына барып, кешікпөй-аң оралды. Соныц 
взінде көрген машақатты айтпаңыз. Танабай кішкене 
ңыздарын үйдв қалдырып кете алмай, кішісіы аттың 
алдына отырғызып, тонына орап алды, онысы жаман 
болған жоң, жылы, жайлы отырды. Ал үлкен ңыөыя 
міңгестіріл алып еді — жаурап ңалды. Танабай қойды 
осылай баңты. Жайдар жоңта ошаңтағы оттың өзі жв- 
тімсіреп, жалынсыз жанған сияқты.
Ертеңінө шешесі ңайтып келгендегіні көрсөңізі Екі 
қызы екі жаңтан мойнынан ңұшақтап ал, кәне, босат- 
оыншы. Е, өкенің аты өке, ал шешенің жөні белек 
қой.
Уақыт сөйтіп өтіп жатты. Ңыо дегеніңіз құбылмалы 
болды. Біресе қыепақңа алады, біресө жұмсарады, екі 
рет боран соғып, тынды да, артынан жіпоіп ңар еріді, 
Ңыстың мұндай құбылмалығынан Танабай ішін жиып 
ңалды. Қой ңоздаған шаңта күн жылы болса жақсы, 
қысып бөрсө — не болар?
Саулықтардың іші дегенмен ауырлай берді. Кейбір 
қозысы ірі, яки егіз көтергендерінің ңарны салбырап 
барады. Буаз саулықтар ңоңы тайып, жүрістері ауыр- 
лап, кібіртіккө көшті. Омыртқалары омырая бастаған. 
Таңданатын несі бар, іштегі қозы енесінің сөлін сорып 
еседі, ал саулың жазған өрбір тал шөпті ңар астынан 
төпкілеп ашып өрең тістейді. Шопан осындайда саулың 
ңойды ертелі-кеш жемдеп тұрса гой, жемді тауға тасып 
жеткізсө, шіркін. Бірақ колхоздың ңамбасын жылаж 
жалағандай, тұңым мен көлік аттарына беретін бірер 
умс сұлыдан басқа ештеңө жоқ.
Күндө таңертең Танабай қойды өріске айдап шыға- 
рарда әр саулықтың қарнын, желінін ұстап кэреді. 
Егерде кесірінен сақтаса, ол айтқан міндеттемесін орыя»

дап та ңалар, ал жүн жағы сірә, жетіспес. Ңыста жүн 
нашар өседі, өскенді айтасыз, ңайта кейбір қойдың жүні 
сиреп түсе бастады. Тағы да ңу тамақңа байланысты. 
Жем-шөп берсең жүн де болады. Танабай түнере түседі, 
алысарға дәрмен ңайда. Шораның тілін алғаны үшін 
өзіне өзі айтпаған сөзі жоқ. Уәде берді-ау. Мінбеден 
сөйледі-ау. Мен ондай да мұндай, озатпын, партия мен 
отан алдында сөзімді беремін. Әттесі-ай, тым ңұрыса 
осыны айтпау керек-аң еді ғой! Ау, айналайындар-ау, 
партия мен отанның бұл жерге ңандай ңатысы бар! Кә- 
дімгі шаруашылың жұмыс ңой. Жо-жоң... Айту керек 
дейді. Ау, керек болсын, болмасын, осындай аумақты 
қасиетті сөздерді кез келген жерге кірістіре беретініміз 
ңалай бұл?..
Несі бар, өзі кінәлі. Ойланбаған. Біреулердің айтуы- 
мен тірлік ететін болды. Олардың несі кетеді — ертең 
тайып шыға келеді, тек Шора аянышты. Жолы болмай- 
ак, ңойды өзінің де. Бір күн сау болса, екі күн ауырады. 
Өмір бойы күйбеңдеп, жұртты үгіттеп, үміттендіріп, дә- 
мелендірумен келеді, кәне содан не шыңты? Енді жал- 
таң боп барады, сөйлер сөзінен де сезіктенеді. Аңыр 
ауру болған соң, онан бір жолата пенсияға шың- 
пай ма...
Ңыс болса шопандарды біресе үміттендіріп, біресө 
үрейлендіріп, өз кезегімен өтіп жатты. Танабайдың ота- 
рынан екі көтерем ңой шығын шыңты. Оның қамңорлы- 
ғындағы комсомолдардың да отарларынан бірнешө 
тұяқ шетінеді. Өлбетте, мал болған соң шығынсыз бол- 
майды. Бір ңыста он шаңты мал шығын шыңса — еште- 
ңе етпес- Ауыр сын алда, көктемнің көк өзегінде жа- 
тыр-ау.
Кенет күн жылып сала берді. Саулыңтар лезде же- 
ліндей бастады. Ңарап тұрсаң, ап-анық, іштерін өрең 
көтеріп жүр, сөйте тұра емшектері ңызғылттанып, күн 
санап емес, сағат санап сыздап барады. Ау, бұл нелік- 
тен? Мұнша күшті ңайдан алады бұл байғұстар! Бір 
шопанның отарынан бірнеше саулың ңоздап ңойыпты 
деген ңауесет тарап кетті. Демек, күйек алу кезінде бір 
жаңылыс болған-ау, ө. Міне, бұл алғашқы ескерту еді. 
Енді бір-екі аптадан кейін ңозы дегеніңіз желді күні 
ағаштан түскен алмадаіі төгілейін деп тұр. Тек алып үл- 
гер. Әне, сонда басталаді г шопанның ұлы науқаны! Шо- 
пан байғұс өрбір ңозы үшін ңалтырап, ңан ңұсып, ңұ- 
дай-ау, бұл ңойға ңай күні келіп ем деп, ңой баға баста- 
ған күнін лағынеттер. Ал енді сол ңозы аман-есен аяң-
104

танып, қыстан шығынға ұшырамай шықса, шо- 
панның ңуанышында шөк болмайды.
Лайым солай болғай да тек, солай болғай! Ел бетіне 
ңарай алмай ңара басып ңалмаса...
Төл алуға көмекке колхоздан саңманшы өйелдер 
келді. Көбісі кемпірлер мен баласыз қатындар. Айыл- 
дан өке-көкелеп әрең көндіріи алып келген саңманшы- 
лардың түрі. Танабайдың отарына екі сақманшы бөліп- 
ті. Төсек-орнын, палаткасын, азығын ала келіпті. Кісі 
көбейген соң көңілді боп қалды. Рас, бір отарға ең кемі 
жеті саңманшы керек. Ыбрайым ол адамдарды отар қой 
ңоздату пунктіне көшкен соң жіберемін, әзірше мына 
екі саңманшы жетеді деп ант-су ішті.
Отарлар орнынан қозғалып, төмен түсіп, бөктердегі 
ңой ңоздату пункттеріне жылжи бастады. Танабай кө- 
ші-қонды күні бұрын жөнелтіп, ңонатын жерге жеткі- 
віп, орналасуға өйелдерге жәрдемдес деп Эшим Болат- 
бековтен өтініп, өзі отарды асықпай айдап, артта ңал- 
ды. Буаз мал ңиналып ңалмасын деп, отарды ңуаламай, 
ңойдың өз жүрісіне салып, оттатып келеді. Танабай 
кейін бұл жолмен Бесағаш алңабына әлі екі рет цаты- 
нар, ңамңорлықңа алған комсомолдардың отарларын 
көшірісуге көмектесер.
Ңой жарыңтық асықпайды, жүрісі өнбеді. Іші пыс- 
ңаннан соң тіпті төбет те шыдай алмай ары-бері жүгіріп 
кетіп ңалып, қайтып келеді.
Күн батуға бет алған, бірақ өлі жылуы ңайтпаған. 
Отар таудан төмен түскен сайын күн жылына берді. 
Бөктерлердің күн шуаң жағынан ңылтиып көк көрініп 
қалыпты.
Жолда біраз кідіріс болды — бірінші саульщ төлде- 
ді. Бұлай болмаса керек еді ғой, деп өкінді Танабай жа- 
ңа туған ңозының ңұлағын, тұмеығын үрлеп тұрып: — 
Төл алу кезі енді бір аптадан кейін келуге тиіс болатын. 
Ал, мынаусы несі! Мәссаған керек болса!
Жол-жөнекей тағы да туып бәле болар, деп Танабай 
саулыңтарды ңарап шыңты. Ондай белгі жоң сияңты. 
Танабайдың көңілі орнына түсті, тіпті жадырай баста­
ды. Кішкентай ңыздары мына ңошаңанды көріп ңуана- 
тын болды-ау. Төлбасы өрңашанда сүйкімді-аң кой. 
Мына ңошаңанның өзі де томпайған сүп-сүйкімді екен. 
Кірпігі қара, тұяғы қара, өзі аппаң. Отарда жартылай 
ңылшық жүнді бірнеше саулық бар еді, міне, соның
105

біреуі қоздап та ңойды. Өдетте, мұндай қойдың қозысы 
жүні шығып, шираң туады, мұнда биязы жүнді ңойдың 
ңозысы ғой ңызыл шақа болып тыңыр туатын.
— Ал, ңошақан, ақыры асығып туған екенсің, мей- 
лі көр онда мына жарың дүниені,— деді Танабай.— 
Қадамың ңұтты болсын, төлбасы! Сен сияқты қозыла- 
рымыз көп болып, көптігіңнен жер қайыссьін, ылайым. 
Маңыраган дауыстарыңнан құлағымыз тұнып, бәрің дв 
аман-есен аяқтаныңдар! — Танабай қозыны басынан 
асыра көтөрді. Иө, ПІопан-ата, ңолдай гөр, міне ыынау 
төлбасы. Қолдай гөр, Шопан-ата!
Айнала таулар, міз бақпай мелшиіп тұр.
Танабай ңозыны қойнына тығып алып, қойларды 
айдай жөнелді. Қошаңанның енесі соңынан ілесіп, ма- 
ңырап, жүгіріп келеді.
— Жүр, жүрі — деді оған Танабай.— Қозың осын- 
да, ешңайда кетпейді.
Тон ішінде ңозының үсті дегдіп, бойы жылыньш 
қалды.
Базға Танабай қойды кештете айдап жетті.
Көші-қон келіп жетіп, орналасып алыпты, киіз үй 
түндігінен түтін де шығып қалыпты. Палаткаларын ті- 
гіп сақманшылар жүр. Аман-есен көшіп алды, әйтеуір. 
Эшим көрінбеді. Айтпақшы, о да ертең көшіп келуі ке- 
рек, сол үшін бүгін түйені жетектөп кері қайтңан екен. 
Барі дұрыс.
Біраң, сөлден соң Танабай төбесінен ашьщ күндө 
жай түскендей сілейіп тұрды да қалды. Ол колхоз бас- 
шыларынан жарытып жақсылық күткен адам емес, ал 
бірақ мал төлдететін пункт дөл мынандай халде двп 
ешуақытта ойлаған да емес. Ңозы ңамайтын қораның 
төбесі шұрң тесік, ңамысы шіріп, опырылып кеткен, ңа- 
бырғалары аңғал-саңғал, үңірейген терезе, есік дегеннің 
нұсңасы да жоқ. Ішінде жел ойнақтап, азынап тұр. Да- 
ланың қары кетейін деп ңалғанда, ңора Ішіндв жел 
ойнақтап азынап тұр. Даланың қары кетейін деп кал- 
ганда, қора ішіндө үйме-үймө болып сірескен қар жа- 
тыр. Танабай төуекел деп бөрін күткен, бірақ дәл мы­
нандай сұмдық көрөм деп ойламаған.
Бір заманда тастан ңалаган ашық қора да қазір ңи- 
рап ңалған. Танабайдың көңілі өлем жөлем болғаны 
сонша, қыздарының ңошақанды көріп қуанғанына да 
ңараған жоқ. Қозыны соларға бере салды да, қора-жай- 
ды аралай бастады. Қайда барма, қарақ калган дүни*. 
Сонау согыс жылдарынан бері бұл қора-ңопсыға ешкім
юв

көз ңырын да салмаса керек, өйтіп-бүйтіп амалдап 
жылда мал төлдетіп алып, адамдар қора-жайды жауын 
мен дауылдың төлкегіне тастап, тайып отырған. Ңора 
төбесінде шүйкедей ғана, қисың жиылған бір шөкім 
шірік шөп тұр, қалай болса солай лаңтырылған азын- 
аулаң сабан жатыр. Бүкіл отардьщ бетіне ңарайтын 
жем-пзөбі ңозылардың астына салатын төсеніші, міне, 
осы. Рас, бұдан басқа бұрышта екі қаппіың арпаның 
ұны, жөшікке салған тұз жатыр. Сол бұрыштан ліыны- 
сы сынған бірнеше фонарь, жермай ңұйған тат бидон, 
екі күрек, сының айыр көрінеді. Осының бөрін үстінө 
жермай ңұйып, атасына нөлет, өртеп жіберіп, екі ңолды 
төбеге қойып тентіреп кеткісі де келді.
Былтырдан ңалған ңоқыстың тоң боп қатқан шоңат- 
тарына сүрініп, Танабай нө дерін білмей жүрді де ңой- 
ды. Аузына сөз де түспеді. Тек жынды адам құсап: 
«Ау, бұл ңалай? Ау, бұл қалай? Ау, бұл қалай?..» — 
дей берді.
Содан соң ңорадан жүгіре шығыл, дереу атты ерт- 
тей бастады. Ңолы қалтырап барады. Ңазір ол колхозға 
алақұйындатып шауып келіп, түн ортасында жұрттың 
бөрін орындарынан өре тұрғызып, көрмегенді көрсетө- 
ді! Өлгі Ыбрайымның, өлгі бастық Алдановтың, Шора- 
ның жағасынан алып, екесін танытпаса! Бөлемдер, Та- 
набайдан аяушылың күтпей-ақ қойсын! Олар бұған мы- 
надай иттік істеген екен, енді олар да Танабайдан жаң- 
сылың көрмес! Болды, жетті!..
— Тоңта бері! — дел Жайдар тізгіннен алып үлгір- 
ді.— Ңайда барасың? Баруліы болма! Түс аттан, тыңда 
мені!
Ңайдан болсын! Тоңтатып көр Танабайды.
— Ңоя бері Ңоя бері — деп аңырды ол өйелін атпен 
омыраулата ңағып, тізгінді жұлқылап. Қоя бер деймін! 
Мен өлтіремін олардыі Өлтіремін олардыі Өлтіремін!
— Босатпаймын! Саған біреуді өлтіру керек пе? Өл- 
тір мені.
Сөйткенпіе сақманліы өйелдер келіп қалды, қызда- 
ры жүгіріп жетіп, бақырып жылай бастады.
— Әке! ӘкеІ Ңой, екеі
Танабай тосылып қалды, біраң өлі де көнбей, кеткісі 
келіп тұр.
— Ұстама мені, көрмеймісің мына сұмдықты? Ана 
ңозылы қойды көрмей тұрсың ба? Ертең қайда кіргізе- 
міз оларды, баспана ңайсы? Азың ңайсы? Қырылады 
бәрі. Кім жауап береді? Қоя бер!
107

— Жә, тоңтасайшы, тоқта! Жарайды, барасың, ай- 
қайлайсың, жанжал шығарасың. Сонда не бітеді? Олар 
осы уақытңа дейін ештеңе істемеген екен, ендеше ша- 
масы жоң болғаны. Ңолында күш болса, колхоз осы 
уақытңа дейін жаңа ңора салып бермес пе еді?
— Ау, тым ңұрыса төбесін жөндеп қайта жабуға 
болады ғой! Ал, есіктері ңайда? Терезелері қайда? Ай- 
нала бөрі ңирап ңалған, қораның ішінде қар жатыр, он 
жылдан бері ңиын да оймаптыі Ал, қара, ана шіріген 
шөп қаншаға жетеді? Ау, қозыга беретін шөп пө сол? 
Ңозылардың астына не төсейсің? Төл қырылып қалсын 
дейсің ғой, ә? Солай ма, сеніңшө? Көт былай!
— Жетер, Танабай қойсаңшы. Сөн не, бәрінен ар- 
тыңсың ба? Жұрт ңалай болса біз де солай. Сені де ер- 
кек дейді-ау! Одан да өлі дө болса не істеуге болады, 
соны ойла. Сен оларды ңой. Жауап беретін біз, жұмыс 
істейтін біз. Бағана жолда келе жатқанда мен қалың 
итмұрын жынысын көріп едім, тікенөгі көп, рас, соны 
шауып әкеліп қораның төбесіне салып, үстін ңимен бас- 
тырайың. Төлдің астына ңурай орып өкеп төсеп амал- 
дармыз. Күн райы ңысып кетпесе, бірдеңе етіп лаждап 
шығармыз, қайтеміз...
Саңманшы әйелдер дө Жайдарды қостап, Танабай- 
ды көндіре бастады. Танабай аттан сүйретіле түсіп, жер- 
ге бір түкірді де, киіз үйге кіріп кетті. Ауыр науқастан 
жаңа тұрған адамдай басы омырауына салбырап түсіп 
отырды да ңалды.
Үйдегілер қыбыр етпейді. Сөйлеуге ңорқады. Жай- 
дар тезектің шоғынан шөйнекті алып, шайын ңоюырақ 
демдеп, құмған әкеп, күйвуінің ңолына су ңұйды. Таза 
дастарңан төселді. Тіпті көмпит те шыға келді, төрелке- 
ге кертіліп-кертіліп сары май да салынды. Саңманшы- 
ларды дастарқан басына шақырып, бөрі шай іше баста- 
ды. Әй, осы ңатындарды ңұдай алмайды! Біреудің үйін- 
де мейман боп отырғандай-ақ ананы-мынаны әңгімелеп, 
ңаннен-ңаперсіз шайды соғып отыр. Танабай ләм деген 
жоқ. Шайдан соң, тысқа шығып, бұвылған қораның тас- 
тарын қалай бастады. Бұл жұмыстың шегі көрінбейді. 
Түнде қойды ңамау үшій өйтеуір бірдеңені қалңайтып 
ңоймасаң болмайды. Әйөлдер келіп олар да тас таен бас­
тады. Тіпті қыздар да тырбаңдап тас көтере бастап еді, 
өкесі оларға:
— Әйда, үйгө бар,— деп ңуып жібөрді.
Өлгібір ңызбалығы үшін ңысылып жүр. Ешкім- 
ніц жүзінө ңараЙ алмай, тасты ңалай береді. Шора рас
108

айтқан ғой. Жайдар болмаса Танабайдың мойыны ңай 
жерде ңайырылып ңаларын бір құдайдың өзі білер 
еді...

жүктеу/скачать 11,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: