Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Пәннің оқу-әдістемелік кешені Басылым: Бесінші ЕҰУ Ф 703-08-15 Пәннің оқу-әдістемелік кешен. Бесінші басылым
29
4. Есімсейітов Б. Қазақ тіліндегі сөзжасамдық тізбектердің құрылысын
синхрондық тұрғыдан сипаттау. - Шымкент, 2003.
5. Есенова Н. Сөзжасамдық тарам, оның ұя бірліктерімен байланысы. – КДА.
– Алматы, 2005.
№5 дәріс Тақырыбы: Сөз таптарының сөзжасамы Мақсаты: Сөз таптары сөзжасамының құнарлылығын дәлелдейтін сөзжасам
тәсілдері көрсеткіштерінің қызметін сипаттау; Сөз таптары сөзжасамының
зерттелу жайынан мәлімет беру; Сөз таптары сөзжасамындағы сөзжасамдық
заңдылықтардың, сөзжасамдық тип пен үлгінің көріністерін сөзжасам
негізділігі тұрғысынан ашып көрсету, дәйектеу.
Негізгі ұғымдар: туынды лексикалық мағына, сөзжасамдық тип, сөзжасамдық
үлгі, өнімді, өнімсіз жұрнақтар, аффиксоидтар қызметі, күрделі сөз,
сөзжасамдық ая, сөзжасамдық өріс.
Дәріс жоспары: 1. Сөз таптары сөзжасамының құнарлылығы, мәселенің зерттелу жайы.
2. Сын есім сөзжасамы
3.Етістік сөзжасамы
4. Аналитикалық сөзжасам тәсілі арқылы жасалған туынды зат есімдер.
5. Лексика-семантикалық сөзжасам тәсілінің қатысы туралы.
Дәріс мәтіні Жеке сөз таптарының сөзжасамы – жалпы сөзжасам мәселесіне қатысты
екінші сұрақ. Сөзжасам саласының нысаны не дегендегі зерттеушілердің
пікірлерін айтқанбыз, сондықтан жеке сөз табының сөзжасамы, туындылық
жайы сөзжасамға қатысты сұрақтарды анықтап алған соң, жалпы туынды
екінші атауыштықтың сөз таптарындағы көрінісі тұрғысынан сөз етіледі. Сөз
таптары сөзжасамы бірдей емес. Әсіресе зат есім, сын есім, етістік сөзжасамы
басқа сөз таптарына қарағанда ауқымды. Мұнда сөзжасам тәсілдерінің бар түрі
орын алады. Ал одағай, еліктеуіш сөзжасамы мардымсыз. Шылауда сөзжасам
элементі мүлде жоқ. Әр сөз табының ерекшелігі бар. Тәсіл түрі зат есімнің
дара, жалаң, күрделі құрамын анықтайды, ал семантикалық тәсіл көп
мағыналы омоним субстантивтерде де жалаң, күрделі құрамда кездеседі.
Демек, зат есімнің сөзжасамының тәсілдері мен оның құрылымдық типтері
бір-бірімен тығыз байланыста.
Зерттелу жайы. Қазақ тіл білімінде туынды зат есімдердің жасалуына қатысты
ой-пікірлер басқа сөз таптарына қарағанда мол. Мысалы, А.Байтұрсынов,
