Көсемшенің жұрнақтары
- ып, іп, п(шығып, езіп)
-а, е, й(барадв, келеді)
-ғалы/гелі, қалы/келі(алғалы,басқалы)
Көсемшенің –ғалы, гелі,қалы, келі жіктелмейді
Есімше мен көсемшенің жұрнақтары арқылы етстіктің шақ категориясы жасалады.
-ған,-ген,-қан,-кен бұрынғы өткен шақ
-ар,-ер,-п болжалды келер шақ
-атын,-етін,-итын,-итін, ауыспалы өткен шақ
-мақ,-мек,-пақ,-пек, мақсатты келер шақ
-ып,-іп,-п бұрынғы өткен шақ
-а,-е,-й ауыспалы өткен шақ
23 БИЛЕТ.Үстеу.Үстеудің лексика-семантикалық сипаты.Морфологиялық,синтаксистік қызметі.Үстеудің құрамдық түрлері.Үстеудің семантикалық топтары,мағынасына қарай жіктелуі.
Үстеу-заттың әр қилы қимылы мен ісінің (етістіктің) әр түрлі сындық, бейнелік, мекендік, мезгілдік, шарттық, мөлшерлік және күй-жайларын және сынның белгісін білдіретін сөз табы.
Үстеудің лексика-семантикалық сипаты. Қазіргі қазақ тіліндегі үстеулер — мағына жағынан заттың қи-мыл, іс-әрекетінің және заттың сынының әр алуан белгілерін білдіру үшін қолданылатын сөздер. Бірақ үстеу сөздер заттың қимылы мен сындық белгілерін тек етістіктер мен сын есімдер арқылы көрсетіл-ген белгілердің белгісі түрінде ғана білдіре алады.Қазіргі қазақ тіліндегі үстеулер — әр алуан сөз таптарынан құ-ралып, өз алдына жеке сөз табы болып қалыптасқан ең алдымен оларға қатысты сөздердің жалпы категориялық мағынасы негізінде, яғни ол сөздердің бәрі қимыл мен сынның әр түрлі белгілерін білді-руіне байланысты топтасқан.
Тілімізде қимыл белгілерін білдіру кейбір есім сөздердің жеке формалары арқылы да және етістіктің кейбір формалары арқылы да берілуі мүмкін. Бірақ үстеулердің олардан ерекше семантикалық ай-ырмашылығы бар. Егер есімдер мен етістіктер, ретіне қарай, қимыл не сын белгісін білдіретіндей болса, олардың мағыналары сол төркіндерінің негізгі нақты мағыналарына үйлес, соған негіздес болып келеді. Ал, үстеу сөздердің мағыналары, керісінше, соншалық абстракцияланып, жалпыланып нақтылығынан айрылғандай болып келеді. Мыс:Желбегей киген қызыл жемпірі мына ыстық күнде оны пы-сынататын түрі бар. Кейбір сөздердің белгілі бір грамматикалық формаларда қолданылу негізінде өз орталарынан оқшауланып, өзгеше лексикалық және грамматикалық дербестікке кешуі оларды үстеу сөздердің лексика-семантикалық тобына ауысуына әкеп соқса, сонымен қатар, басқа сөз таптарындағы өзімен формалас сөздермен омонимдес болып келуіне әкеп соқтырады.Мыс:Күлкісі жадыраған ж а з д а й еді дегендегі жаздай сөзі (сын есім) Ж а з д а й жауын көп болғандықтан ба, тау да, тас та жап-жасыл (Әбішев) дегендегі жаздай сөзімен (үстеумен) формалық жағынан бірдей болғанымен мағына жағынан әр басқа да, әр түрлі сөз таптарына жататын сөздер.
Достарыңызбен бөлісу: |
