5. Хромосоманың құрылысы мен химиялық құрылымы. Хромосома-жасуша бөлінуінің ( митоз ) метафаза сатысында арнайы бояулармен болғаннан кейін, микроскоп арқылы айқын көрінетін эукариоттар ядромының генетикалық аппараты болып табылады.
Хромосомалар ядрода үнемі болады, бірақ жасуша циклінің интерфаза кезеңінде ол субмикроскопиялық хроматин күйінде болып, көрінбейді.
Хромосомалар – екі иіннен,алғашқы тартылыстан ( кермеден),центромерадан тұрады. Қысқа иінін «P» ,ұзын иінін «q» әріпімен белгілейді.
Центромера – жасуша бөлінуі ( митоз, мейоз) кезінде хромосоманың қозүалуын қамтамасыз етеді.Егер центромера болмаса хромосомалаар қозғала алмай жойылады.
Әрбір хромосома ұзына бойына екі тепе – тең бөлікке бөлінген. Оларды хромотидалар деп атайды. Митоз анафаза сатысында хромосомалар 2 хромотидаға ажырап олардың әр қайсысын бөлінуші жасушаның қарама – қарсы полюстерге қарай тартылады. Әрбір хромотида 2 ширатпа ( жіпше) болады, оларды – хромонемалар деп атайды. Олар ДНҚ молекуласының жіпшелері болып табылады.
Хромосома иіндерінің ұштарын теломералар деп атайды , олардың қызметі хромосомалардың тұрақтылығын сақтау, хромосомаларды ядро ламинасына бекіндіру, хромосомаларды жабысып қалудан сақтау т.б болып табылады.
Хромосама иініндерінің өлшеміне, центромераның орналасуына қарай митоздық хромосомалардың бірнеше түрлерін ажыратады:
• метацентрлік – тең иінді хромосома.
• субметацентрлік – тең иінді емес , иіндерінің
ұзындықтары әртүрлі
• акроцентрлік – бір иіні қысқа, центромерасы
хромосоманың бір жақ
шетіне жақын
орналасқан
• телоцентрлік – бір иінді Хромосома
ХХромосомның негізгі химиялы компаненті болып ДНҚ ЖІПШЕЛЕРІ саналады,олардың жалпы ұзындығы 190см .ДНҚ жіпшелері гистондық ақуыздармен (H1,H2A,H2B,H3,H4) байланысып, оралып нуклеосома жіпшелерін түзеді, оның ұзындығы ДНҚ жіпшелерінің ұзындығынан 6.2 есе кем , ал диаметрі 10 нм . Нуклеосома жіпшесі әрі қарай ширатылып, тығыздалып Хроматин жіпшесіне айналады.
