Дәріс 7. Ғылыми әдебиеттермен жұмыс

Шет елдерден келетін ақпарат РПТНБ – республикалық патенттік-техникалық ғылыми кітапхана арқылы таралады. КазГОСИНТИ – мемлекеттік ғылыми-техникалық ақпараттар институты ақпараттарды көп таратады, оның аймақтарда бөлімдері бар.

Ғылыми ақпарат көздерімен танысу үшін анықтамалық басылымдардан бастау керек. Керек мәліметтерді кітапхана каталогтарынан табуға да болады. Алфавиттік каталог, жүйелік каталог ғылым салалары бойынша кітаптарды табуға көмектеседі.

Патенттік ақпараттар құқықтық және ғылыми-техникалық негізге ие. Патенттану жаңалықтар мен өнертапқыштықтықты қорғау үшін қажет. Авторлық құқық заңмен қорғалады. Өнеркәсіптегі қолданылатын ой еңбегінің нәтижесі өнеркәсіп жекеменшігі деп аталады. Олар жаңалық, өнертапқыштық, пайдалы үлгілер, өнеркәсіптік үлгілер, тауарлық белгілер және фирмалық атаулар деп бөлінеді. Өнеркәсіп жекеменшігін қорғау үшін Ұлттық патенттік орталыққа өтініш береді.

Патенттік құжаттарда әртүрлі елдердің ресми органдары жаңалықтар мен өнертабыстар туралы мәліметтер жариялайды. Патенттік қорларда ақпараттарды іздеу үшін өнертапқыштықты жіктеу жүйесін білу қажет. Халықаралық жіктеу жүйесі 1954 ж. жасалды.

Ғылыми әдебиеттермен жұмыс істеу үшін орынды дайындау маңызды. Оқу, оқығанды есте сақтау, белгілеу, конспектілеу, реферат жазу, ғылыми шолу жазу әдістері маңызды.

Құжаттардың қорларын тәртіпке келтіру үшін кітапханалық-библиографиялық классификация қолданылады. Әлемде ең көп тараған ӘОК (УДК) - әмбебап ондық классификация, көп елдерде қолданылады. ӘОК арқылы ақпаратты тез тауып алуға болады. Негізгі таблица 10 кластан тұрады – оларға ғылымның әр салалары бекітілген. Әр класс ары қарай 10 бөлімге, ол бөлімдер ары қарай 10 бөлімшелерге бөлінеді.

Шет елдерден келетін ақпарат РПТНБ – республикалық патенттік-техникалық ғылыми кітапхана арқылы таралады. КазГОСИНТИ – мемлекеттік ғылыми-техникалық ақпараттар институты ақпараттарды көп таратады, оның аймақтарда бөлімдері бар.

Ғылыми ақпарат көздерімен танысу үшін анықтамалық басылымдардан бастау керек. Керек мәліметтерді кітапхана каталогтарынан табуға да болады. Алфавиттік каталог, жүйелік каталог ғылым салалары бойынша кітаптарды табуға көмектеседі.

Патенттік ақпараттар құқықтық және ғылыми-техникалық негізге ие. Патенттану жаңалықтар мен өнертапқыштықтықты қорғау үшін қажет. Авторлық құқық заңмен қорғалады. Өнеркәсіптегі қолданылатын ой еңбегінің нәтижесі өнеркәсіп жекеменшігі деп аталады. Олар жаңалық, өнертапқыштық, пайдалы үлгілер, өнеркәсіптік үлгілер, тауарлық белгілер және фирмалық атаулар деп бөлінеді. Өнеркәсіп жекеменшігін қорғау үшін Ұлттық патенттік орталыққа өтініш береді.

Патенттік құжаттарда әртүрлі елдердің ресми органдары жаңалықтар мен өнертабыстар туралы мәліметтер жариялайды. Патенттік қорларда ақпараттарды іздеу үшін өнертапқыштықты жіктеу жүйесін білу қажет. Халықаралық жіктеу жүйесі 1954 ж. жасалды.

Ғылыми әдебиеттермен жұмыс істеу үшін орынды дайындау маңызды. Оқу, оқығанды есте сақтау, белгілеу, конспектілеу, реферат жазу, ғылыми шолу жазу әдістері маңызды.

Ғылыми материалды кесте түрінде әзірлеу. Формулаларды қолдану.
Дәріс №9. Ғылыми мәтіндерді рәсімдеуге қойылатын талаптар
1.Мазмұны бар беттерді ресімдеу

а) беттің жоғары бөлігінде «Тарау» (немесе «Мазмұны») деген сөз көрсетіледі;

ә)мазмұнда ғылыми жоба бөлімдерінің реттілігі көрсетіледі:

Кіріспе;

2 тарау (2.1, 2.2., 2.3. тармақшалары);

3 тарау да болуы мүмкін (тиісті тармақшалары);

Қорытынды;

Әдебиеттер тізімі;

Қосымша (егер бар болса).

б) мазмұнның әр тармағына қарсы, оң жақта осы тармаққа сәйкес араб санымен бет нөмірі қойылады;

в) бет нөмірі 3- ші беттен басталатын кіріспе бөлімінен басталады. (1-ші бет- бет парақ- нөмірленбейді, бірақ ескеріледі, 2-ші бет- мазмұны- нөмірленбейді, бірақ ескеріледі).

Ғылыми жобаның кіріспесін ресімдеу.

Кіріспеде (кемінде 2 бет): таңдалған зертеу тақырыптарының көкейкестілігі, мақсаты, тапсырмалары келтіріледі;

Кіріспе жаңа беттен басталады, 3- ші бет болып нөмірленеді;

Бет нөмірлері беттің төменгі бөлігінің, оң жағында көрсетіледі.

Мәтінді рәсімдеудің жалпы ережесі.

Мәтін компьютерде терілу керек.

Сызық көлемдері: сол жақ-2,5 см, оң жақ – 1 см, жоғары – 2 см, төменгі – 2 см. әріп- Times New Roman KZ Times New Roman 14 кегль; абзац болу керек; жол арақашықтығы- бірқатарлы;

кіріспе, әр жаңа тарау, қорытынды, әдебиеттер тізімі, қосымша жаңа беттен басталады;

тарау тармақшалары жаңа беттен басталмайды, бірінен кейін бір жазылады, олар аздаған арақашықтық арқылы ажыратылады;

ғылыми жобаның әр бөлімнің атауы майлы әріптермен, ортаға жазылады. Тараулар мен тармақшаларды жазу кезінде міндетті түрде олардың нөмірі (1.2., 1.1.,1.2. ) көрсетіледі.

Ғылыми жобаны жазу кезінде беттердің нөмірленуі және жобаның жекелеген бөлімдерінің орналасу реттілігі сақталу керек,

Мәтінде міндетті түрде пайдаланылатын әдебиеттерге сілтеме берілуі керек. (төртбұрышты жақшада).

Теориялық бөлімнің бет саны 20 беттен кем болмау керек;

Қорытындыда (кемінде 1 бет) жұмыстың негізгі нәтижелері және олардың негізінде жасалынған қорытындылар, жұмыс нәтижелерін ғылыми және практикалық мақсатта пайдалану бойынша ұсынымдар болады;

Пайдаланылған әдебиеттер жұмыс соңында жалпы тізіммен келесі тәртіпте беріледі: автордың тегі, аты- жөні, мақала және журнал атауы(журнал мақалалары үшін), журнал және кітап атауы шыққан жері және баспасы (кітаптар үшін), шыққан жылы, шығу нөмірі, беттері. әдебиеттер алфавиттік тәртіппен орналасады; қосымша (егер қажет болса) әдебиеттер тізімінен кейін орналасады және карталар, суреттер, сызбалар, кестелер, диаграммалар, мәлімет кестелері болуы мүмкін. Қосымшалар да мәтінде кездесуіне қарай орналасады және нөмірленеді.

Аннотацияның (абстрактының) жазылуы. Абстракт (аннотация) (кемінде 250 сөз) жобаның қысқаша мазмұнын көрсетеді және оған:

зерттеу мақсаты, тапсырмалары;

зерттеу объектісі, заты

гипотезасы

зерттеу кезеңдері , процедурасы;

эксперимент әдісі;

зерттеу жаңалығы және өз бетінше жұмыс істеу дәрежесі;

жұмыс нәтижелері және қорытынды;

нәтижелерді практика жүзінде пайдалану саласы кіреді.

Жетекшінің пікірі (үлгіні қараңыз).

Әр жұмысқа жетекшінің пікірі берілу керек, онда таңдалған тақырыптың көкейкестілігі, автордың жұмысқа қосқан өз үлесі, жұмыстың кемшіліктері және нәтижелерді одан әрі пайдаланудағы ұсынымдар көрсетіледі. Пікір ғылыми жетекшінің жеке қолымен расталады.

Қолданылған әдебиеттер:

1. 
   Басова Т.Б. О некоторых аспектах совершенствования профессиональной педагогики будущего специалиста / Т. Б. Басова. - Режим доступа:
   
2. 
   Андриенко А.В. Приобщение личности к научно-исследовательской деятельности: монография / А.В.Андриенко, В.В.Игнатова, Л.Г. Деянова. - Красноярск, 2002. - 147 с.
   
3. 
   Гулидош И.В. Педагогич. основы адаптации будущих учителей к информационным технологиям в образовании: автореф. дис. канд. пед. наук: 13.00.01 /И.В.Гулидош. - Новокузнецк, 2000. -22 с.
   
4. 
   Андреев В.И. Педагогика: учебный курс для творческого саморазвития / В.И.Андреев. - Казань, 2000. -340 с.
   
5. 
   Беспалько В.П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения /В.П.Беспалько.-М., 1995. - 122 с.
   
6. 
   Ғаламтор
   

Мазмұны бар беттерді ресімдеу

а) беттің жоғары бөлігінде «Тарау» (немесе «Мазмұны») деген сөз көрсетіледі;

ә)мазмұнда ғылыми жоба бөлімдерінің реттілігі көрсетіледі:

Кіріспе;

1 тарау (1.1., 1.2., 1.3. деп нөмірленетін бірнеше тармақшалары болады);

2 тарау (2.1, 2.2., 2.3. тармақшалары);

3 тарау да болуы мүмкін (тиісті тармақшалары);

Қорытынды;

Әдебиеттер тізімі;

Қосымша (егер бар болса).

б) мазмұнның әр тармағына қарсы, оң жақта осы тармаққа сәйкес араб санымен бет нөмірі қойылады;

в) бет нөмірі 3- ші беттен басталатын кіріспе бөлімінен басталады. (1-ші бет- бет парақ- нөмірленбейді, бірақ ескеріледі, 2-ші бет- мазмұны- нөмірленбейді, бірақ ескеріледі).

Ғылыми жобаның кіріспесін ресімдеу.

Кіріспеде (кемінде 2 бет): таңдалған зертеу тақырыптарының көкейкестілігі, мақсаты, тапсырмалары келтіріледі;

Кіріспе жаңа беттен басталады, 3- ші бет болып нөмірленеді;

Бет нөмірлері беттің төменгі бөлігінің, оң жағында көрсетіледі.

Мәтінді рәсімдеудің жалпы ережесі.

Мәтін компьютерде терілу керек.

Сызық көлемдері: сол жақ-2,5 см, оң жақ – 1 см, жоғары – 2 см, төменгі – 2 см. әріп- Times New Roman KZ Times New Roman 14 кегль; абзац болу керек; жол арақашықтығы- бірқатарлы;

кіріспе, әр жаңа тарау, қорытынды, әдебиеттер тізімі, қосымша жаңа беттен басталады;

тарау тармақшалары жаңа беттен басталмайды, бірінен кейін бір жазылады, олар аздаған арақашықтық арқылы ажыратылады;

ғылыми жобаның әр бөлімнің атауы майлы әріптермен, ортаға жазылады. Тараулар мен тармақшаларды жазу кезінде міндетті түрде олардың нөмірі (1.2., 1.1.,1.2. ) көрсетіледі.

Ғылыми жобаны жазу кезінде беттердің нөмірленуі және жобаның жекелеген бөлімдерінің орналасу реттілігі сақталу керек,

Мәтінде міндетті түрде пайдаланылатын әдебиеттерге сілтеме берілуі керек. (төртбұрышты жақшада).

Теориялық бөлімнің бет саны 20 беттен кем болмау керек;

Қорытындыда (кемінде 1 бет) жұмыстың негізгі нәтижелері және олардың негізінде жасалынған қорытындылар, жұмыс нәтижелерін ғылыми және практикалық мақсатта пайдалану бойынша ұсынымдар болады;

Пайдаланылған әдебиеттер жұмыс соңында жалпы тізіммен келесі тәртіпте беріледі: автордың тегі, аты- жөні, мақала және журнал атауы(журнал мақалалары үшін), журнал және кітап атауы шыққан жері және баспасы (кітаптар үшін), шыққан жылы, шығу нөмірі, беттері. әдебиеттер алфавиттік тәртіппен орналасады; қосымша (егер қажет болса) әдебиеттер тізімінен кейін орналасады және карталар, суреттер, сызбалар, кестелер, диаграммалар, мәлімет кестелері болуы мүмкін. Қосымшалар да мәтінде кездесуіне қарай орналасады және нөмірленеді.

Аннотацияның (абстрактының) жазылуы. Абстракт (аннотация) (кемінде 250 сөз) жобаның қысқаша мазмұнын көрсетеді және оған:

зерттеу мақсаты, тапсырмалары;

зерттеу объектісі, заты

гипотезасы

зерттеу кезеңдері , процедурасы;

эксперимент әдісі;

зерттеу жаңалығы және өз бетінше жұмыс істеу дәрежесі;

жұмыс нәтижелері және қорытынды;

нәтижелерді практика жүзінде пайдалану саласы кіреді.

Жетекшінің пікірі (үлгіні қараңыз).

Әр жұмысқа жетекшінің пікірі берілу керек, онда таңдалған тақырыптың көкейкестілігі, автордың жұмысқа қосқан өз үлесі, жұмыстың кемшіліктері және нәтижелерді одан әрі пайдаланудағы ұсынымдар көрсетіледі. Пікір ғылыми жетекшінің жеке қолымен расталады.

Қолданылған әдебиеттер:

7. 
   Басова Т.Б. О некоторых аспектах совершенствования профессиональной педагогики будущего специалиста / Т. Б. Басова. - Режим доступа:
   
8. 
   Андриенко А.В. Приобщение личности к научно-исследовательской деятельности: монография / А.В.Андриенко, В.В.Игнатова, Л.Г. Деянова. - Красноярск, 2002. - 147 с.
   
9. 
   Гулидош И.В. Педагогич. основы адаптации будущих учителей к информационным технологиям в образовании: автореф. дис. канд. пед. наук: 13.00.01 /И.В.Гулидош. - Новокузнецк, 2000. -22 с.
   
10. 
    Андреев В.И. Педагогика: учебный курс для творческого саморазвития / В.И.Андреев. - Казань, 2000. -340 с.
    
11. 
    Беспалько В.П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения /В.П.Беспалько.-М., 1995. - 122 с.
    
12. 
    Ғаламтор
    

Биометрияны – белгілердің өзгергіштігін арнаулы математикалық әдістерді қолдана отырып зерттейтін ғылым деп атаса болады.(bios-өмір, metrein- өлшеу). Биометрия – биологиядағы топталған қасиеттерге математикалық талдау жасайтын ғылым.

Тірі ағзалардың даму үрдістері өте күрделі, олардың тіршілік ететін орта жағдайлары мен нәсілдік қабілеттіліктері де әр түрлі болуы себепті, ең алдымен сол обьектілердің сапалық және сандық көрсеткіштерін анықтау мақсатында зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Тек сонан соң ғана алынған мәліметтер жүйеге келтіріліп, математикалық талдаулар жасалынады.

Тіршілік иелерінің (адамдар,жабайы аң – құс популяция өкілдері, а.ш. малдары, мәдени өсімдіктер және т.б.) арасында байқалатын өзгергіштікке сипаттама беру үшін зерттеудің арнаулы әдісі қажет болады. Себебі, топтағы жеке өкілдердің өзгергіштігін зерттеу, олардың көрсеткіштерінің әр түрлілігі салдарынан дұрыс нәтиже бермейді. Сондықтан бұлардың нәтижелерін қорытып, белгілі бір ортақ көрсеткіштер (популяция құрлымы, тірілей салмағы, сүт, ет өнімділік көрсеткіштері және т.б.) беру қажеттілігі туындайды. Адамдар мен малдардың дене құрлымын сандық көрсеткіштер арқылы сипаттаудың қажет болуы, олардың дене бітімі мен сыртқы формаларының ағзаның психологиялық және физикалық қасиеттерімен байланыстылығынан туындаған болатын. Сондықтан бұл байланысты дәлірек көрсету мақсатында, адамдар мен малдарды сыртқы фенотиптік көрністері бойынша бағалау жұмыстары, нақты дене өлшемдері көреткіштерімен толықтыра бастады. Ал, дене өлшемдері көрсеткіштерінің әр түрлі болуы себепті,зерттелетін белгі жөнінде белгілі бір пікір жасау өте қиын еді. Сондықтан осындай әр түрлі мәндерді математикалық-статистикалық әдістер қолдана отырып өңдеп, ортақ көрсеткіш алу қажет болады.Осындай қажеттіліктен туындаған және оның орындалуын қамтамасыз ете алатын ғылым ретінде – биометрия пәні қалыптасты.

Биометриядағы бұдан кейінгі жүргізілген басты зерттеулерді, биометриктердің белгілі мектептерін ұйымдастырып, негізгі биометрикалық қондырғыны жасаушы ағылшын ғалымдары Фрэнсис Гальтон (1822-1911) және Карл Пирсон (1857-1936) еңбектерімен байланыстырылады. Ағылшын биометрия мектебі 19 ғасырдың екінші жартысында экспериментальді биологияның қарқынды дамуы және биология ғылымында төңкеріс жасаған Ч. Дарвиннің (1809-1882) эволюциялық теориясы әсерлерінен қалыптасты. Табиғаттағы кездесетін биологиялық түрлерді өзгермейтін бірліктер деп қарастыратын қалыптасып қалған ескі – метафизикалық көзқарасқа (К. Линней, Ж. Кювье) қарсы, Дарвин, алғаш рет органикалық дүниенің эволюциясы жөніндегі тұжырымды жасайды. Тірі дүниедегі болып тұратын өзгерістердің себеп-шарттарының статистикалық сипатына байланысты жүретін табиғи іріктеу принципіне сүйене отырып, Дарвин, Гегелдік кездейсоқтық пен қажеттілік, себеп пен салдар және бөлшек пен бүтін араларындағы ішкі бірліктің бар екендігі жөніндегі концепциясының дұрыс екендігін қуаттайды.Дарвиннің биология ғылымына қосқан табиғи сұрыптау теориясының негізгі жаңалығы да осы болатын.

Ф. Гальтон мен К. Пирсон биометрия ғылымының негізін қалаушылар деп есептеледі. Олардың ойлап тапқан статистикалық әдістемелері уақыт таразысы сынынан мүдірмей өтіп, биометрия мен математикалық статистиканың алтын қорына енді.

Биометрия ғылымына көп еңбек сіңірген одан кейінгі ғалымдар легі ішінде Фишердің шәкірттері Ф. Иетс, Ч. Блисс және Пирсонның шәкірті болып табылатын Дж. Юлл (1871-1951) айтуға болады. Бұлардан басқа ағылшын биометриктері мектебінің ғалымдары Н. Бейли, М. Кендэл, Д. Снедекор, С. Уилкс де өздерінің сүбелі үлестерін қосқан.

Сонымен, биометрия қолданбалы ғылымдар қатарына жатады. Биометрияның негізгі заңдылықтары Гаус-Лаплас, Ньютон биномы, ықтимал теорияларына сүйенеді.

Мақалаларды жазу мен рәсімдеу тәртібін сақтау үшін журнал редакциясы авторлардың төмендегі ережелерді сақтауын сұрайды.

Мақала материалдары баспадан шығу үшін Microsoft Word редакторында терілген 4-7 беттік мақаланың қолжазбасы А4 форматты қағазға 1 дана шығарылып, қазақ немесе орыс тілінде тапсырылады. Мақала материалының электронды нұсқасы міндетті түрде болуы қажет. Баспаға ұсынылатын мәтінді рәсімдеу тәртібі: қазақ және орыс тілдерінде жазылған мәтіндер үшін – Times New Roman, шрифті – 12, жоларалық интервал – 1. Параметрлері барлық жағынан – 2см.

Редакцияға келіп түскен материалдардың сол саланың жетекші мамандары берген сынпікірі болуы керек. Пікір беруші мақалалардың сапалылығына жауап береді. Ғылыми дәрежесі жоқ авторлар үшін ғылым докторларының немесе ғылым кандидаттарының пікірі болуы тиіс. Мақалаларды жариялау үшін пікір берушілердің ұсынысы жеткіліксіз. Соңғы шешімді редакция ұжымы қабылдайды. Қазақ тіліндегі мәтін үшін – орыс және ағылшын тілдеріндегі түйіндеме, орыс тіліндегі мәтін үшін – қазақ және ағылшын тілдеріндегі түйіндеме, автордың түйіндемесі: тегі, аты, әкесінің аты, қызметі, жұмыс орны, үй және жұмыс телефондары, e-mail берілуі керек. Түйіндеме кемінде 100 сөзден кем болмау керек. Жазылған мақала көрсетілген талаптарға сәйкес келмеген жағдайда басылымға жіберілмейді. Авторлар өз еңбектерінде берілген негізгі мәліметтер мен дәйексөздерге, нақты дәлелдерге жауап береді, қолжазбалар авторларға қайтарылмайды.

Журналға жазылған автор өз еңбектерін кезексіз шығарып отыруға мүмкіндік алады.
Мақаланы жазғанда сізге көмектесетін бірқатар негізгі мәселелер бар:
1. Сізді қызықтыратын және ауқымды тақырыпты таңдау;
2 Сізді қызықтыратын мәселе бойынша әдебиеттерді таңдау (сіз жақсы жұмыс жазғыңыз келсе жақсы әдебиеттерді оқыңыз);
3. Жоспар жасаңыз және оны сақтаңыз;
4. Мақалаңыз жарияланатын журналды таңдаңыз (оның талаптарымен таныс болыңыз, жұмысыңызды жариялауда көптеген кедергілерді еңсересіз)
Мақала жоспары қамтиды:
1. Кіріспе.
2. Әдістері. Бұл бөлім негізгі сұраққа жауап керек: Сіз мақсаты мен зерттеу барысын анықтап бере алдыңыз ба? Ұсынылатын деректерге тиісті талдау жүргізілді ма?
3. Нәтижелері.
Кестелер мен диаграммалар деректерді жеңілдетуге көмектесетін болады. Олардың мәтінді қайталамауы маңызды болып таьылады. Олардың аттары және жазбалары болуы тиіс. Барлық суреттер түсіндіруді қамтуы тиіс.
4. Талқылау. Бұл бөлімде ең маңызды аспектілері: Келесі қадамдар қандай? Алынған деректерді тәжірибеде қалай қолдануға болады?
5. Қорытынды. авторы ретінде сіз сауалнама алу арқылы, неге қол жеткіздіңіз? қорытындылау қажет.
Әдебиеттер тізімі. әдебиеттер тізімі ережеге сай болмаса, көптеген журналдар сіздің мақалаңыз қабылдамайды. Мұның себебі түсінікті: егер сіз әдебиеттерді меңгере алмасаңыз, мақалаңызды сұраудың мәніде жоқ.


2.Реферат жазудың әдістемелік нұсқаулығы

Реферат - студенттердің ЖОО өздігінен жасайтын жұмысының бір түрі. «Реферат» термині ек жұмыстың біріктірілген түрі.

Студенттің рефератына қойылатын негізгі талаптар:

* ғылыми әдебиетпен жұмыс істеу мүмкіндігі
* реферат жазу үшін оқулықтар мен оқу құралдары зерттеудің жалғыз көзі ретінде ғана пайдаланылмайды
* керекті материалды монографиялардан, ғылыми мақала журналдарынан, хрестоматиялардан іріктеп ала алукерек

* контекстен проблемаларды анықтау мүмкіндігі

* логикалық ойлау дағдыларын пайдалану
* жазбаша тіл мәдениетін сақтау
* ғылыми мәтін, сілтемелер, библиографияны жобалай білу

Осылайша, реферат - студенттің оқу-зерттеу жұмысы, тақырып негізі (өзектілігі, әдебиет талдау, мақсаты, міндеттері, зерттеу әдістері), мазмұны, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады. Реферат курстық және дипломдық жұмыспен салыстырғанда қысқаша схемалық, барынша азайтылады. Ол жазбаша және ауызша баяндама түрінде болады.

* реферат жоспарын жасау

Баяндама - кез келген саладағы берілген тақырыптың жай күйін сипаттайтын ресми ақпарат; жағдайды немесе мәселені талдау және проблеманы шешу мүмкіндіктері авторлық көзқарасы. Баяндама жазбаша және ауызша болуы мүмкін.