Дербес тапсырма: Кәсіпкерліктің негізгі түрлері мен салалары және олардың ерекшеліктері

 Алан Хоскинг  өзінің «Кәсіпкерлік курсы» оқулығында мұны былай түсіндіреді:«Егер бөлек адам тауарларды өзінің қолдануы мен тұтынуы үшін алса, өндірсе немесе сатып алса, қызмет көрсетсе, онда ол кәсіпкер болып табылмайды. Егер ол өзінің қолдануы мен тұтынуынан көбірек мөлшерде алса, өндірсе немесе сатып алса, қызмет көрсетсе, артығын ауыстырса және сатса, онда ол кәсіпкерлікті кәсіпкерлікті жүзеге асырады деп айтуға болады.

 Алан Хоскинг  көмегімен кәсіпкерліктің мазмұнын  терең түсіну үшін: тауарлар және  қызмет көрсету, айырбас секілді  басқа негіз болатын ұғымдарға қысқаша сипаттама берейік. Тауарлар — айырбасқа арналған физикалық, материалдық заттар. Қызмет көрсету сезілмейді және көрінбейді. Қызмет көрсетуге: банк ісі, сақтандыру, көлік, туризм жатады. Оларға сонымен қатар қоғамдық қоректену және ойын-сауық саласы да жатады. Оларды тауарларды сату, мысалы жеткізу, орнату, (кір жуатын машиналар сияқты өнеркәсіп жабдықтарға немесе немесе электр тұрмыстық құралдарға) сатқаннан кейінгі қызмет ету. Қызметтердің басқа түрлері тауарларды өткеруге жағдай жасай алады: жарнама сатып алушыға оған қажетті ақпаратты мүмкіндік береді, несие беру еңбегіне ақы төлеуді жеңілдетеді.

 Айырбас — негізгі ұғым. Онсыз (ішкі, дүниежүзілік және т.б.) базар жоқ. Кәсіпкерлік қызм-ң барл. түрлері айырбасты қамтиды. Өндіруші тауарды өндіреді де сатушыға оны сатады, онымен белгілі бір бағамен ауысады. Өз кезегінде, саудагер бұл тауарды сатып алушыға қандай да бір бағамен сатады, жұмысшы жалақыға жұмыс күшін алмастырады, акционер капиталды дивидендтерді айырбасқа салады, банкир пайыздарға айырбасқа ақшаны қарызға береді.

  Экономикалық қызмет – айырбастың жалпы және кеңінен тараған түрі — тауарлар айырбасы немесе ақша арқылы қызмет көрсету. Тауарлар немесе қызмет көрсету басқа тауарларға немесе қызметтерге алмастырылады, айырбастың мұндай түрі бартер деп аталады.

Бизнестің функциялары

Негізінде,  кәсіпкерлік төмендегідей функцияларды  болжалдайды:

Қаржы мен есепке алуды жүргізу. Инвесторлар немесе несие берушілердің 

қаражаты  есебінен капиталды жұмылдыру.  Сатудан табыстарды қорландыру. Капиталды кәсіпкерлік аясында, оның сыртында қолдануды басқару.

Кадрлық. Кәсіпкерлік қажеттіліктеріне сәйкес іріктеу және жұмысқа қабылдау, қызметкерлерді қолдануға қатысты барлық сұрақтарды шешу.

Материалдық — техникалық қамтамасыз ету. Шаруашылық қызметке қажетті шикізат, машиналарды және жабдықтарды сатып алу.

Өндірістік Шикізат пен басқа жеткізілімдерді кәсіпорынның клиенттеріне сатуға жарамды өнім түріне айналдыру.

Маркетинг.

Тұтынушылардың мұқтаждықтарын анықтау және кәсіпорын және оның контрагенттері арасындағы айырбас процесін басқару.

Кәсіпкерлікті қолдау — бастама және басқару тәжірибесі арқылы кәсіпкерлік ойларын тарату.

Ғылыми — зерттеу, яғни жаңа технологиялық процестерді немесе кәсіпкерлікті жақсартуға, жаңа өнім нарығының тиімділігін артыруға, өткеруді кеңейтуге арналған жаңа өнімді іске асыру жөніндегі қызмет.

Жұртшылықпен  байланыс («паблик рилейшнз») —  бұқаралық ақпарат құралдары  арқылы кәсіпорын мен қоғамдық  құрылымдар арасындағы қатынастарды  жүзеге асыру және басқару13.

Әлбетте, ең алдымен:«Өз ісімді жүргізуіме қажеттінің бәріне иемін бе?» деген сауалға жауап беру керек. Ал өз кәсіпорныңызда бас қызметші болып табылатындығыңыздан сіз өзіңіздің оң және теріс сапаларыңызды объективті түрде бағалауыңыз қажет, бұл туралы жоғарыда сөз еттік.

Кәсіпкерлік  шаруашылық қызметтің барлық  түріне дерлік тән: өндірістік, шаруашылық, коммерциалық, саудалық  сатып алу, делдалдық, инвестициялық  кеңестік, қызмет көрсету және  қаржылық.

Кәсіпорын  жұмыс істейтін жұмысшылар саны  мен жарғылық қордың көлеміне байланысты кәсіпкерлік 4 түрге бөлінеді:

шағын, орта, ірі, аса ірі кәсіпкерлік ( компаниялар)

Меншік формасына байланысты: жеке меншік, аралас меншік

Кәсіпкерлік ұйымдық – құқықтық формасына байланысты: серіктестік, акционерлік қоғам, кооперативтер
Кәсіпкерлік  қызметтің мәні және негізгі  ерекшеліктері

  Кәсіпкерлік- осы инициативті шаруашылық қызметінің барлық қатысушылары пайда табу мақсатында өзіндік және басқа да мүліктер есебінен тәуекелге баратын іс-әрекет. Кәсіпкерлікті сипаттайтын негізгі белгілерге мыналар жатады: өз еркіндік, өзін өзі қаржыландыруы, инициативы, белсенді ізденіс, серпінділік (динамика),мобильдік(жұмылдыру)

Кәсіпкерлік – жалпыға бірдей ортақ қызмет түрі. Кәсіпкер болып жұмыс істеу қабілеті бар Қ.Р-ның кез келген азаматы бола алады. Кәсіпкерлік қызметтін негізгі басқа коммерциалық емес құрылымдардан ерекшелігі болып табыс пен шығын арасындағы айырмашылық ретінде пайда табу саналады.

Кәсіпкерлік қызметке әсер ететін факторларға мыналар жатады:

1. өндіріс ресурстары

2. өндірісті қалыптастыру мен дамыту

3. кәсіпкерліктін өсімін нарыққа шығару тиімді коммерциялық байланыстарды қалыптастыру.

4. нәтижесінде пайда табу.

 Кәсіпкерлік  процесс ретінде негізгі мынадай  4 кезеңнен тұрады:

1. жаңа идеяны іздену мен бағалау – идея құндылығының өзектілігімен протенциалды зерттеу; жана идея кәсіпкердін көз қарасы мен жеке сапаларына ықпал етуі. Кәсіпкердін жана өнімінің бәсекелестердің өнімімен салыстырғанда басымдылығын бағалау.

2. бизнес планды құрастыру – бизнес жоспар нарық сегментін сипаттайды: өндірістік, қаржылық, маркетингтік және басқа да жоспарлар жасайды.

3. қажетті рес-рды іздестіру: қаржылық, еңбек, өндірістік және басқа ресурстар көздерінің тиімділігін қарастыру.

4. қалыптастырылған кәсіпорынды басқару – бұл кезенде басқару стилі құрылымды ұйымдастыру, женіске жету факторларын анықтау, кемшіліктерді анықтап олардың жою жолдарын қарастыру және бақылау.

   Кәсіпкерлік өз бастауын ғасырлар тереңірек алып жатыр. Алайда рынок атрибуты ретінде ол капитализм дамуы кезеңінде айқын көріне бастады.

А.Смит  кәсіпкерді коммерциялық идеяны жүзегс асыру және пайда алу үшін экономикалық тәуекелге баратын меншік иесі ретінде сипаттады.

Қазақстан  заңында кәсіпкерлік азаматтар  мен бірлестіктердің пайда алуға  бағытталған және олардың тәуекел  етуімен, сондай ақ мүліклік жауапкершілігі  негізінде жузсгс асыратын ынталы қызметі.

Барлық  шаруашылық қызметін емес, тек  тәуекелмен, ынтамен, іскерлікпен,  дербестікпен, жауапкершілік және  белсенді іздеумен байланысты  шаруашылық қызметті кәсіпкерлік  қызмет деп санауға болады. Олардың  бәрі кәсіпкерліктің белгілері болып табылады,

Кәсіпкерлікте  тұлға (субъект) және нысаныи  бөліп қарайды.

Кәсіпкерліктің тұлғалары (субъектілері) жеке тұлғалар, әр түрлі ассоциациялар (акционерлік қоғамдар, арендалық ұжым, кооперативтері және мемлекет бола алады.

Кәсіпкерлік  нысандары (объектілері) шаруашылык қызметтің кез келген түрлері, коммерциялық делдаддық, сату-сатып алу, инновациялық, кеңес беру қызметтері, бағалы қағаздармен операциялар бола алады.

Қызмет  мазмұнына қарай кәсіпкерлік  мынадай түрлеріге бөлінеді:

Өндірістік кәсіпкерлік — тауарлар, қызметтер, ақпараттар, рухани құндылықтар өндіретін кәсіпкерлік, кәсіпкерліктің бұл түрінде өндіріс функциясы негізгі болып табылады

Коммерідиялық  кәсіпкерлік тауарлар мен қызметтерді  қайта сату бойынша мәмілелер  мен операциялар кұрамына енеді және өнім өндірісімен байланыспайды. Кәсіпкер пайдасы тауарды сатып алу бағасынан жоғары бағаға сату арқылы жасалады. Егер бұл операциялар заң шегінде болады. алз.шсатарлық болып есептелмейді

Қаржылық  кәсіпкерлік — коммерциялық кәсіпкерліктің бір түрі болып табылады, сату-сатып алудың объектісі валюта, бағалы қағаздар болып табылады.

Делдалдық кәсіпкерлік- бір мәмілеге өзара мүдеделі жактардың басын 

қосатын  қызметте керінеді.Бұңдай қызметті  көрсеткені үшін кәсіпкер табыс  алады.

 Сақтандыру кәсіпкерлік — кәсіпкер сақтандырған оқиға болған кезде ғана қайтарылатын сақтандыру жарнасын алып отыратын қаржы кәсіпкерлігінің ерекше формасы. Жариалардан қалған бөлігі кәсіпкерлік табысты құрайды.

 Керіп отырғандай, кәсіпкерліктің барлық түрі табыс  алуға бағытталған. Бірақ ол үшін шектеулі ресурстарды қарастырып пайдалануға үйрену керек.

Экономиканың дамуы мен өсуі тек шағын кәсіпкерлікке негзделмейді.

Бүгінгі күнде мемлекеттік экономиканың алдында тұрған негізгі мақсат. шағын кәсіпкерлікті ірілендіруі, яғни мемлекеттік экономиканың  оның ішінде бизнестік өркендеуі.

 Ірі кәсіпорынды шағын кәсіпкершілікпен салыстырғанда олардың бір қатар артықшылықтары бар.

1. жаңа, қымбат бағалы жоғары  өнімділікті  жабдықты  пайдалануға  мүмкіндігі  бар;

2.ірі кәсіпорындар толық маркетингтік зерттеулер жүргізуге мүмкіндіктері 

бар.

4. жабдықтың  толық қуатын пайдалануға мүмкіндігі  бар.

 Ірі кәсіпкерліктер тек ұлттық экономикада ғана емес сыртқы нарықта да 

өндріс және қызмет көрсету бойынша  бәсекеге түсе алады. Ол мемлекеттік  жалпы экономикалық жағдайын және өзінің бизнесін, пайдасын арттырады. Қ.Р – да шағын және ірі кәсіпкерлік қызметтің реттейтін бір қатар заңдар қабылданған, оларда негізгі мынадай сұрақтар қарастырылған:

1. еркін шаруашылық  қызмет

2. жеке кәсіпкерлікті  қорғау және қолдау

3. шаруашылық серіктестіктерді дамыту акционерлік, өндірістік кооперативтерді, мемлекеттік кәсіпорындарды, жеке кәсіпкерліктерді, шаруа қожалықтарын, әлеуметтік – экономикалық заңдарды дамыту.

4. заңды тұлғалар  мен азаматтардың құқықтарын  қорғау