1. Ортағасырдағы Қазақстандағы түркімәдениеті және оның еуропалық және исламдықмәдениетке әсері
жүктеу/скачать 140,74 Kb.
|
1. Орта?асырда?ы ?аза?станда?ы т?ркім?дениеті ж?не оны? еуропалы
- Бұл бет үшін навигация:
- Көне Түркі жазулары
- Көне Түркі жазуларының
- Орхон-Енесай жазбасы
| Көне түркі жазулары (басқаша Орхон-Енесей жазулары) — б.з. V ғ. — б.з. Xғғаралығындағы түркі тайпаларының тасқа қашап жазғанжазбалары.
Орхон-Енисей ескерткіштері алғаш Орхон өзеніні бойынан(Екінші түркі қағандығы кезі) табылды, кейін Енисейөзенінің жоғарғы ағысында (Қырғыз қағандығы). Кейдеруник жазбасы дейді, алман руналарынынан жанасым тауып(кейбір нышандар кескіні дәл келіп тұр, дауысты мағынасыда жақын). Азиялық түркі руналары соғдыжазуының негізінде VIII ғ. бұрын жасалған деп есептеледі. Оның әліпбиінде 40-қа жуық графема бар. Көне түркіруника жазуы ерекшелігі - онданегізгі велярлық және палаталдық дауыссыздарға арналғанбірнеше жұп дербес әріптер бар. Көне түркі руникажазуы жұмбағын 1893 жылы В. Томсен шешкен. Орхонескерткіштерінің тұңғыш тәржімаларын 1894 жылыВ.В. Радлов жасаған. Көне Түркі жазулары негізінен 6-10 ғасырлар аралығында Ұлы Түркі қағандығы және Көк Түркіқағандығы, Хазар қағандығы кезінде қолданылған. Таралуаймағы Моңғолия-Сібір далаларынан Тибет жеріне дейінжәне Еуропадағы Венгрия, Чувашия аймақтарына дейінкездесіп отырады. Көне Түркі жазуларының орнынадалалыққа көне Ұйғыр жазулары келді. Бұл жазулардыкейде манихей жазулары деп атайды. Оның таралуыМанихей дінінің таралуына байланысты болды. Кейін бұлжазуларды Ислам дінінің ықпалымен енген Араб жазуларыығыстырып шығарды. Кейін осы Араб жазуларыныңорнына қазіргі Түркі халықтары Латын және Кирилләліпбилерін қолданады. Көне Түркі жазуларының сыртқытүрі бізге тасқа қашалған түрде, "баспа әріптері" түріндежетті. Оның жазбаша түрі қандай болғаны туралы мәліметжоқ. Себебі маталарға, өңделген терілерге жазылуы мүмкінжазба әріптер бұл материалдардың төзімсіздігінебайланысты бізге жетпеді. Алғаш көрген адам бұлжазуларды бір қарағанда қазақ руларының таңбаларынаұқсатады. Яғни жазулар «жебе таңбалар», «ай таңбалар» және «тұмар таңбалар» мен «көз таңбалар», «ашатаңбалар», «балық таңбалар» сосын «тарақ таңбалар» мен«сырға таңбалардан» құралады. Орхон-Енесай жазбасы — Орхон және Енесай өзен бойларында табылған көнетүркіжазуымен жазылған жазбалар. Оның ішінде әйгілі Білге қаған, Күлтегін, Тоныкөк құлпытастарындағы жазбалар. жүктеу/скачать 140,74 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|