1-сабақ Сабақтың тақырыбы

1) Азаматтық құқық қабілеттілігінің негізгі мазмұны.

2) Азаматтардың әрекет қабілеттілігі.

3) Әрекет қабілеттілігінен айыру.

4) Әрекет қабілеттілігін шектеу.

Сабақты қорытындылау – 5 минут (6%)

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

1) Кәсіпкерлік ұғымы.

2) Кәсіпкерлік түрлері.

3) Кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын қорғау.

4) Жеке кәсіпкердің дәрменсіздігі.

8. 
   Үйге тапсырма беру – 5 минут (6%)
   

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж

№ 17-САБАҚ

1. Сабақтың тақырыбы: Жеке кәсіпкерлік ұғымы, оның түрлері.

2. Сағат саны: 135 минут (100%)

3. Сабақ түрі: теория

4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

4. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 7 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

1) Азаматтық құқық қабілеттілігінің негізгі мазмұны.

2) Азаматтардың әрекет қабілеттілігі.

3) Әрекет қабілеттілігінен айыру.

4) Әрекет қабілеттілігін шектеу.

8. Жаңа сабақты түсіндіру – 60 минут (44%)

Ақпаратты-дидактикалық бөлім: Мемлекеттік кәсіпорындарға шаруашылық жүргізу құқығына, оралымды басқару құқығына негізделген /қазыналық/ кәсіпорындар жатады. Мемлекеттік кәсіпорынның мүлкі бөлінбейді және оны салымдар бойынша, соның ішінде, кәсіпорын қызметкерлерінің арасында бөлуге болмайды. Заңды түлға қүрмайтын жеке адамдар және де қызметкерлерінің орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын, ал активтерінің жалпы құны орта есеппен бір жыл ішінде 60000 еселеген есептік көрсеткіштен аспайтын, кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатын заңды тұлғалар шағын кәсіпкерліктің субъектілері болып табылады.

Кәсіпкерлік дегеніміз - меншік түрлеріне карамастан, азаматтар мен заңды тұлгалардың, тауарларга (жұмысқа қызметке) сұранымды канагаттандыру арқылы пайда немесе жеке табыс табуга багытталган, жеке меншікке (жеке кәсіпкерлік) не мемлекеттік кәсіпорынды шаруашылық басқару құқығына (мемлекеттік кәсіпкерлік) негізделген ынталы қызметі. Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің атынан, оның тәуекел етуімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады.

Заңды тұлға құрмай-ақ мемлекеттік тіркеуге тұрған кезден бастап, азаматтар кәсіпкерлік қызметпен айналысуға және де осы кезден жеке кәсіпкерліктің субъектілері болып табылады. Түрлері: өзіндік, бірлескен кәсіпкерлік. Өзіндік кәсіпкерлікті бір азамат меншік құқығы бойынша өзіне тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті пайдалануға немесе оған билік етуге жол беретін езге де құқыққа, ал бірлескен кәсіпкерлікті жеке кәсіпкерлер ортақ меншік құқығы бойынша өздеріне тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті бірлесіп пайдалануға немесе оған билік етуге жол беретін өзге де құқықтарға байланысты жүзеге асырады.

Мемлекет кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне кепілдік береді және оны қорғау мен қолдауды қамтамасыз етеді.

Заңдарда тыйым салынбаған қызметті жүзеге асырушы кәсіпкерлердің құқықтары:

1) лицензия берілетін қызмет түрлерінен басқа кәсіпкерлік қызметті кімнің болса да рұқсатын алмай-ақ жүзеге асыру мүмкіндігі;

2) экономиканың барлық салаларындағы кәсіпкерліктің барлық түрін бір ғана тіркеуші органда тіркеудің барынша қарапайым өз бетімен жүргізетін тәртібімен;

3) кәсіпкерлік қызметке мемлекеттік органдар жүргізетін тексерулерді заң құжаттарымен шектеу арқылы;

4) кәсіпкерлік қызметті заң құжаттарында көзделген негіз бойынша шығарылған сот шешімі бойынша ғана еріксіз тоқтату арқылы;

5) жеке кәсіпкерлік үшін тыйым салынған, экспорт немесе импорт үшін тыйым салынған немесе шек қойылған жұмыс, тауарлардың түрлері мен қызмет тізбесін заң құжаттарында белгілеу арқылы;

6) мемлекеттік органдарды, лауазымды адамдарды, сондай-ақ өзге де жақтар мен ұйымдарды кәсіпкерлердің қызметіне заңсыз кедергі жасағаны үшін олардың алдындағы заңдарда белгіленген мүліктік жауапкершілікке тарту арқылы;

7) заңдарда көзделген өзге де амалдармен қорғалады.

Жекелеген қызмет түрлері бойынша лицензиялау тәртібін енгізу ұлттық қауіпсіздік, құқық тәртібін қамтамасыз ету, қоршаған ортаны, азаматтардың меншігін, өмірі мен денсаулығын қорғау мақсатында белгіленеді. Қазақстан Республикасының заңдарында өнімге қатысты белгіленген талаптар, жекелеген өнім түрлерінің, процестердің сәйкестігін міндетті растау жөніндегі талаптар және қызметті мемлекеттік бақылау мемлекеттік әкімшілік ету мақсаттарына қол жеткізу үшін жеткіліксіз болған жағдайларда жекелеген қызмет түрлерін лицензиялау белгіленеді.

Кәсіпкерлік құпия заңмен қорғалады. Кәсіпкерлік құпия болып табылатын мәліметтерді анықтау тәртібі, оның қорғау құралдары, сондай-ақ кәсіпкерлік құпия құрамына енбейтін мәліметтер тізбесі заңдарда белгіленеді.

Тұтынушылардың құқықтарын қорғау Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде немесе өзге де заң құжаттарында көзделген құралдармен қамтамасыз етіледі. Әрбір тұтынушының:

- тауарлар сатып алу, жұмыс пен қызметті пайдалану үшін еркін шарт жасасуға;

- тауарлардың сапалы және қауіпсіз болуына;

- тауарлар жөнінде толық және анық мәлімет алуға;

- тұтынушылардың қоғамдық ұйымдарына бірігуге құқығы бар.

Жеке кәсіпкердің дәрменсіздігі оны банкрот деп тануға негіз болып табылады. Жеке кәсіпкерлік банкроттығы заңды тұлғалар үшін белгіленген ережелер бойынша ерікті немесе мәжбүрлі тәртіппен танылады. Жеке кәсіпкерді банкрот деп таныған кезден бастап оны жеке кәсіпкер ретінде тіркеудің күші жойылады.

Жеке кәсіпкерге банкроттық рәсімін қолданған кезде оның кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес міндеттемелер жөнінде несие берушілері өз талаптарын қоюға хақылы. Аталған несие берушілердің осындай тәртіппен мәлімделмеген талаптары, сондай-ақ конкурстық жиынтықпен толық көлемде қанағаттандырылмаған талааптар күшін сақтап қалады және банкроттық рәсім аяқталғаннан кейін жеке тұлға ретінде борышкерден өндіріп алуға қойылуы мүмкін.

9. 
   Жаңа тақырыпты бекіту – 30 минут (22%)
   

1) Кәсіпкерлік ұғымы.

2) Кәсіпкерлік түрлері.

3) Кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын қорғау.

4) Жеке кәсіпкердің дәрменсіздігі.

10. Сабақты қорытындылау – 8 минут (6%)

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

1) Мәміле туралы жалпы түсінік, оның түрлері, нысандары.

2) Сенім хат ұғымы.

3) Өкілдік ұғымы.

4) Шарт ұғымы, жасау тәртібі.

11. Үйге тапсырма беру – 8 минут (6%)

Сабақтың тақырыбы: Мәміле, сенім хат, өкілдік және шарт ұғымдары, оларды жасау тәртібі.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 18-САБАҚ

1. 
   Сабақтың тақырыбы: Мәміле, сенім хат, өкілдік және шарт ұғымдары, оларды жасау тәртібі.
   
2. 
   Сағат саны: 90 минут (100%)
   
3. 
   Сабақ түрі: теория
   
4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 5 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

1) Кәсіпкерлік ұғымы.

2) Кәсіпкерлік түрлері.

3) Кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын қорғау.

4) Жеке кәсіпкердің дәрменсіздігі.

8. 
   Жаңа сабақты түсіндіру – 40 минут (44%)
   

Мәмілелер біржақты және екі немесе көпжақты (шарттар) болуы мүмкін. Заңдарға немесе тараптардың келісіміне сәйкес жасалуы үшін бір тараптың ерік білдіруі қажет және жеткілікті болатын мәміле біржақгы деп есептелінеді. Шарт жасасу үшін екі тараптың (екіжақты мөміле) не үш немесе одан да көп тараптың (көпжақты мәміле) келісілген ерік білдіруі қажет.

Азаматтық құқықтық мәмілелер ауызша, жазбаша нысанда жасалады. Жасалған кезде атқарылатын (егер тараптар жазбаша жасаймыз деп өзара келіспесе), жетон, билет немесе әдеттегідей қабылданған өзге де растайтын белгі арқылы жасайтын мәмілелер ауызша жасалынады. Мұндай мәмілелер адамның мінез-құлқынан, оның мәміле жасау еркі айқын көрініп тұрған ретте де жасалған деп саналады. Үндемей қалу заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген реттерде мәміле жасауға ерік білдіру деп танылады. Жазбаша нысан жәй және нотариалдық болып екіге бөлінеді. Мынадай мәмілелер: кәсіпкерлік үрдісінде жүзеге асырылатын; мәмілелерді жасау кезінің өзінде орындалатындарынан басқа, жүз еселеген есептік көрсеткіштен жоғары сомаға; заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген өзге де реттерде жазбаша жасауы тиіс. Мәміленің жай жазбаша түрін сақтамау, оның жарамсыз болып қалуына соқтырмайды, бірақ дау туған жағдайда тараптарды мәміленің жасалғанын, мазмұнын немесе орындалуын куәгерлік айғақтармен растау құқығынан айырады.

Өкілдік және сенімхат Басқа адамның (өкілдік берушінің) атынан бір адамның (өкілдің) сенімхатқа, заңдарға, сот шешіміне, не әкімшілік құжатқа негізделген өкілеттілігі күшімен жасалған мәмілесі өкілдік берушінің азаматтық құқықтары мен міндеттерін тікелей туғызады, өзгертеді және тоқтатады. Өкілеттік өкілдің (бөлшек сауда жүйесіндегі сатушы, кассир және т. б.) әрекет жағдайынан да көрінуі мүмкін. Өкілдiктiң түрлері: әрекет қабілеттілігі жоқ адамдар үшін өкілдік; өкілеттілігі жоқ өкілдік; коммерциялық өкілдік. Сенімхат - бір адамның (сенім берушінің) өз атынан өкілдік жасау үшін басқа адамға (сенім алушыға) беретін жазбаша өкілдігі. Сенімхат сенім алушының өкілеттілігінің мөлшерін анықтайтын бір жақты келісім, ол тікелей сол сенімхатты беруге белгіленген құқықтар мен міндеттерді тудырады.

Шарт зат алмасудың негізгі құқықтық нысаны болып табылады, яғни тауар бір меншік иесінен екіншісіне ауысып отырады. “Екі немесе бірнеше тұлғалардың азаматтық құқықтар мен міндеттерді орнату, өзгерту және тоқтату туралы келісімі шарт болып танылады” деп айтылған. Сонымен, шарт - оның тараптарының арасындағы дербес еркінің актісі, бірнеше құжатпен бекітілген болса да, өзара келісімі болып табылады. Шарттың атқаратын қызметi, мақсаты - құқықтар мен міндеттердi орнату, өзгерту немесе тоқтату.

Бір тараптың ғана ықтияры (іс-әрекеті) жеткілікті болатын мәмілелер (шарттар) бір жақты болып табылады. Бұл жағдайда басқа тараптың оған деген ықтияры болмайды. Мәселен, өсиетхат жазу, сенімхат, чек беру, мұрадан бас тарту және басқалары бір жақты шарт (мәміле) болып табылады. Бір жақты мәмілені (мысалы, өсиетхат) көбіне-көп бір ғана тұлға жасайды, дегенмен бір жақты мәмілелердің қайсыбірін, мәселен, ортақ сенімхат беруді, жұрт алдында награда беруге уағда етуді, меншік иелерінің (жалға берушінің) мүлік жалдау шартынан бас тартуын және тағы осындайларды бір тарап ретінде әрекет ететін екі немесе одан да көп тұлғалар бірлесе отырып жасауға хақылы. Бір немесе бірнеше нақтылы тұлғаларға жасалған шарт жасасу туралы ұсыныс, егер ол мүмкіндігінше айқын болса және ұсыныс жасаған тұлғаның ол қабылданған жағдайда (акцепт) өзін тәуелдімін деп есептейтін ниетін білдірсе, оферта деп танылады. Егер ұсыныста шарттың елеулі талаптары немесе оларды айқындау тәртібі көрсетілген болса, ол жеткілікті түрде айқындалған ұсыныс болып табылады. Шартта тараптардың форс-мажордың болуы салдарынан міндеттемелерден босатылу жайы алдын ала қарастырылуы қажет. Мұндай жағдайларға әдетте: өрт, су тасқыны, жер сілкіністері, індет, әскери қимылдар, блокадалар, көтерілістер, үкімет шаралары және т. б. жатады. Бірақ, бұл орайда болатыны алдын ала білуге болатын немесе белгілі төтенше жағдайларды форс-мажорға жатқызуға болмайтынын ескеру керек. Азаматтық шарттардың негізгі түрлері: 1. Мүлікті меншікке берудегі міңдеттемелер: - сатып алу-сату шарты (бөлшектеп сатып алу-сату, тауар жеткізілімі, келісім-шарт жасау, энергиямен жабдықтау, кәсіпорынды сату); - айырбас шарты. 2. Мүлікті уақытша пайдалануға берудегі міндеттемелер: мүлікті жалдау /аренда/; лизинг; кәсіпорынды жалдау; үйлер мен ғимараттарды жалдау; көлік жалдау; прокат; тұрғын үйді жалдау шарты; мүлікті тегін пайдалану шарты. 3. Жұмыстар атқарудағы міндеттемелер: құрылыс мердігерлігі шарты; жобалау және іздестіру жұмыстарына мердігерлік шарты; ғылыми зерттеу, тәжрибе конструкторлық және технологиялық жұмыстарға мердігерлік шарты. 4. Қызмет көрсетудегі міндеттемелер: өтелмелі қызмет көрсету шарты; тасымалдау шарты; көлiк экспедициясы; заем шарты; факторинг шарты; банктiк қызмет көрсету шарттары; сақтау шарты; сақтандыру шарты және т.б.

8. 
   Жаңа тақырыпты бекіту – 20 минут (22%)
   

1) Мәміле туралы түсінік, оның түрлері.

2) Сенім хат ұғымы, оны жасау жолдары.

3) Өкілдік ұғымы, оның пайда болу тәртібі.

4) Шарт ұғымы, оның түрлері.

10. Сабақты қорытындылау – 5 минут (6%)

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

1) Меншік құқығы, оның түрлері.

2) Интеллектуалдық меншік.

11. Үйге тапсырма беру – 5 минут (6%)

Сабақтың тақырыбы: Меншік ұғымы, оның түрлері. Интеллектуалдық меншік.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 19-САБАҚ

4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

4. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 7 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

1) Мәміле туралы түсінік, оның түрлері.

2) Сенім хат ұғымы, оны жасау жолдары.

3) Өкілдік ұғымы, оның пайда болу тәртібі.

4) Шарт ұғымы, оның түрлері.

8. Жаңа сабақты түсіндіру – 60 минут (44%)

Ақпаратты-дидактикалық бөлім: Меншік құқығы дегеніміз субъектінің заң құжаттары арқылы танылатын және қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы. Меншік иесінің өз мүлкін иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы болады. Иелену құқығы дегеніміз мүлікті іс жүзінде иеленуді жүзеге асыруды заң жүзінде қамтамасыз ету. Пайдалану құқығы мүліктен оны пайдалы табиғи қасиеттерін алудың, сондай-ақ одан пайда табудың заң жүзінде қамтамасыз етілуі. Пайда кіріс, өсім, жеміс, төл алу және өзге нысандарында болуы мүмкін. Билік ету құқығы дегеніміз мүліктің заң жүзіндегі тағдырын белгілеудің заңмен қамтамасыз етілуі.

Қазақстан Республикасының Конституциясы (6-бап) мемлекеттік меншік пен жеке меншікті таниды және бірдей қорғайды. Жеке меншік - азаматтардың және мемлекеттік емес заңды тұлғалар мен олардың бірлестіктерінің меншігі ретінде көрінеді. Жеке меншікте болатын мүліктің саны мен құны шектелмейді.

Интеллектуалдық меншік құқығының объектілеріне: 1) интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелері; 2) азаматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыстарды немесе қызмет көрсетулерді дараландыру құралдары жатады. Интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелеріне: 1) ғылым, әдебиет және өнер туындылары; 2) эфирлік және кабельдік хабар тарату ұйымдарының орындаушылығы, қойылымдары, фонограммалары мен хабарлары; 3) өнертабыс, пайдалы үлгілер, өндіріс үлгілер; 4) селекциялық жетістіктер; 5) интегралдық микросызба топологиялары; 6) ашылмаған ақпарат, оның ішінде өндіріс құпиялары (ноу-хау). Азаматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыстарды немесе қызмет көрсетулерді дараландыру құралдарына: 1) фирмалық атаулар; тауарлық белгілер (қызмет көрсету белгілері); тауарлар шығарылатын жерлердің атаулары (шығатын жерін көрсету) жатады.

Интеллектуалдық шығармашылық қызмет нәтижелерінің авторлары осы нәтижелерге қатысты жеке мүліктік емес және мүліктік құқықтарға ие болады. Жеке мүліктік емес құқықтар, оның мүліктік құқығына қарамастан, авторға тиесілі болады және оның мүліктік құқығы басқа тұлғаның интеллектуалдық шығармашылық қызметінің нәтижелеріне ауысқан жағдайда өзінде сақталып қалады. Интеллектуалдық шығармашылық қызмет нәтижесінің авторы болып танылу құқығы (авторлық құқық) жеке мүліктік емес құқық болып табылады және оған шығармашылық еңбегімен интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижесін жасаған адам ғанан ие бола алады.

Авторлық құқықты иеліктен айыруға және басқа адамға беруге болмайды.

Егер нәтиже екі немесе одан да көп адамның бірлескен авторлығымен жасалса, олар тең авторлар болып табылады.

Интеллектуалдық шығармашылық меншік объектісін оның иесінің өз қалауы бойынша кез-келген әдіспен пайдалануға мүліктік құқығы интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижесіне немесе дараландыру құралына айрықша құқық болып танылады. Айрықша құқық объектісін басқа тұлғалардың пайдалануына тек құқық иесінің келісімімен ғана жол беріледі.

Жаңа материал бойынша негізгі түсініктерге тоқталу:

1) Меншік құқығы.

2) Жеке меншік ұғымы, оның түрлері.

3) Мемлекеттік меншік құқығы.

4) Интеллектуалдық меншік құқығының объектілері.

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

1) Мұрагерлік туралы жалпы түсінік.

2) Мұрагерліктің негіздері.

3) Өсиет бойынша мұрагерлік.

4) Заңды мұрагерлік.

11. Үйге тапсырма беру – 8 минут (6%)

Сабақтың тақырыбы: Мұрагерлік құқық.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 20-САБАҚ

1. 
   Сабақтың тақырыбы: Мұрагерлік құқық.
   
2. 
   Сағат саны: 90 минут (100%)
   
3. 
   Сабақ түрі: теория
   
4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 5 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

1) Меншік құқығы.

2) Жеке меншік ұғымы, оның түрлері.

3) Мемлекеттік меншік құқығы.

4) Интеллектуалдық меншік құқығының объектілері.

8. 
   Жаңа сабақты түсіндіру – 40 минут (44%)
   

Егер бірінен кейін бірі мұрагер болуға құқылы адамдар бір күнде қайтыс болса, олар бір мезгілде қайтыс болған деп танылады және олардың әрқайсысынан кейін мұрагерлік ашылады да олардың әрқайсысының мұрагерлері мұрагерлікке шақырылады.

Мұра қалдырушының соңғы тұрған жері, ал егер ол белгісіз болса – мүліктің немесе оның негізгі бөлігінің орналасқан жері мұраның ашылу орны болып табылады.

Мұра ашылған кезде тірі жүрген, сондай-ақ мұра қалдырушының тірі кезінде іште қалған және мұра ашылғаннан кейін тірі туған азаматтар өсиет және заң бойынша мұрагер бола алады.

Мұра қалдырушыны немесе мүмкін болатын мұрагерлердің біреуін қасақана өлтірген немесе олардың өміріне қастандық жасаған адамдардың өсиет бойынша да, заң бойынша да мұра алуға құқығы жоқ. Мұрагерлік мүлікті қайтару мүмкін болмаған кезде лайықсыз мұрагер оның нарықтық құнын өтеуге міндетті.

Мұра екі түрде қалдырылады: заң және өсиет бойынша. Мұра қалдырушы қайтыс болар алдында мүлкі жайлы ешкімге өсиет етпесе немесе өсиет еткеннен кейін де мүлік иесіз қалса, мұрагерлер заң бойынша мұраға ие болуға шақырылады.

Заң бойынша мұрагерлік кезінде, бір жағынан, асырап алынған және оның тұтас ұрпақтары, екінші жағынан асырап алушы мен оның туыстары қандас туыстарға теңестіріледі. Асырап алынғандар мен олардың ұрпақтары асырап алушының туған ата-анасы, оның басқа да қандас туыстары қайтыс болғаннан кейін заң бойынша мұрагер болмайды. Асырап алынушылардың ата-анасы мен оның басқа да қандас туыстары асырап алынушы және оның ұрпақтары қайтыс болғаннан кейін заң бойынша мұрагер болмайды.

Заң бойынша мұрагер болу құқығын бірінші кезекте мұра қалдырушының балалары, оның ішінде ол қайтыс болғаннан кейін тірі туған балалары, сондай-ақ мұра қалдырушының жұбайы (зайыбы) мен ата-анасы тең үлеспен алады.

Егер бірінші кезектегі мұрагерлер болмаса, заң бойынша мұрагер болу құқығын екінші кезекте мұра қалдырушының бір әке-шешеден туған және әкесі немесе шешесі бөлек аға-інілері мен апа-қарындастары (сіңлілері), сондай-ақ оның әкесі жағынан да, анасы жағынан да атасы мен әжесі тең үлеспен алады.

Егер бірінші және екінші кезектегі мұрагерлер болмаса, заң бойынша мұрагер болу құқығын үшінші кезекте мұра қалдырушының әкесімен бірге туған ағалары мен апалары, нағашы ағалары мен нағашы апалары тең үлеспен алады.

Егер бірінші, екінші және үшінші кезектегі мұрагерлер болмаса, заң бойынша мұрагерлік құқығын мұра қалдырушының алдыңғы кезектердегі мұрагерлеріне жатпайтын, үшінші, төртінші және бесінші туыстық дәрежесіндегі туыстар алады.

Өсиет бойынша мұрагерлік дегеніміз - заңда көрсетілген ретпен жасалған азаматтың өз дүние мүлкін кімге қалдыру жөніндегі тірі кезінде жасалған ерікті тапсырмасы. Өсиет жазбаша түрде жасалады және оны толық әрекет қабілеттілігі бар азамат жасайды.

Өсиет бойынша мұрагерлер мыналар болуы мүмкін: 1) заңға сай мұрагерлер; 2) заң бойынша мұрагерлікке кірмейтін бөтен адамдар; 3) мемлекет пен жеке ұйымдар.

Азамат өзінің барлық мүлкін немесе оның бір бөлігін заң бойынша мұрагерлер тобына кіретін де, кірмейтін де бір не бірнеше адамға, сондай-ақ заңды тұлғаларға және мемлекетке өсиет етіп қалдыра алады. Өсиетті өзі жасауы тиіс. Өкіл арқылы өсиет жасауға жол берілмейді.

Өсиет қалдырушы мұрагерлердің мұрадағы үлесін кез-келген түрде белгілеуі мүмкін, әртүрлі мүлікке қатысты бір немесе бірнеше өсиет жасай отырып, өз мүлкіне немесе оның қандай да бір бөлігіне билік ете алады. Мұра қалдырушы жасалған өсиеттің оны жасағаннан кейін кез-келген уақытта күшін жоюға және өзгертуге ерікті және күшін жоюдың немесе өзгертудің себебін көрсетуге міндетті емес.Оны нотариалдық кеңсе немесе жергілікті әкімшілік растайды.

8. 
   Жаңа тақырыпты бекіту – 20 минут (22%)
   

1) Мұрагерлік туралы жалпы түсінік.

2) Мұрагерліктің негіздері.

3) Өсиет бойынша мұрагерлік.

4) Заңды мұрагерлік.

10. Сабақты қорытындылау – 5 минут (6%)

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

1) Еңбек құқығы ұғымы.

2) Еңбек құқығының бастаулары,қағидалары.

3) Еңбек құқығының принциптері.

4) Жұмысқа тұру тәртібі.

11. Үйге тапсырма беру – 5 минут (6%)

Сабақтың тақырыбы: Еңбек құқығы, оның қағидалары мен бастаулары. Жұмысқа тұру тәртібі.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 21-САБАҚ

4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

4. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 7 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

1) Мұрагерлік туралы жалпы түсінік.

2) Мұрагерліктің негіздері.

3) Өсиет бойынша мұрагерлік.

4) Заңды мұрагерлік.

8. Жаңа сабақты түсіндіру – 60 минут (44%)

Ақпаратты-дидактикалық бөлім: Еңбек құқығы - еңбек қатынастарын реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Бұл қатынастар тараптардың әдетте жеке және ұжымдық шарттар негізінде белгілі бір еңбек қызметін жүзеге асыруы жөнінде туындайтын жұмыс беруші мен қызметкер арасындағы қатынастар және ҚР Конституциясына негізделген еңбек туралы заңдарымен реттеледі. Ең негізгісі 2007 жылдың 10 маусымында қабылданған “Қазақстан Республикасының еңбек кодексі” болып табылады. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Кодекстегіден өзгеше ережелер белгіленген болса, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады.

Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының мақсаты еңбек қатынастарын және еңбек қатынастарына тікелей байланысты өзге де қатынастарды еңбек қатынастары тараптарының құқықтары мен мүдделерін қорғауға, еңбек саласындағы құқықтар мен бостандықтардың ең төмен кепілдіктерін белгілеуге бағытталған құқықтық реттеу болып табылады.

Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының міндеттері еңбек қатынастары тараптары мүдделерінің теңгеріміне, экономикалық өсуге қол жеткізуге, өндіріс тиімділігі мен адамдардың әл-ауқатын арттыруға бағытталған қажетті құқықтық жағдайлар жасау болып табылады.

Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының принциптері: 1) адам мен азаматтың еңбек саласындағы құқықтарының шектелуіне жол бермеу; 2) еңбек бостандығы; 3) кемсітушілікке, мәжбүрлі еңбекке және балалар еңбегінің ең нашар түрлеріне тыйым салу; 4) қауіпсіздік және гигиена талаптарына сай келетін еңбек жағдайларына құқықты қамтамасыз ету; 5) өндірістік қызмет нәтижелеріне қатысты алғанда қызметкердің өмірі мен денсаулығының басымдығы; 6) еңбегі үшін жалақының ең төменгі мөлшерінен кем емес, әділетті сыйақыға құқығын қамтамасыз ету; 7) тынығу құқығын қамтамасыз ету; 8) қызметкерлердің құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігі; 9) қызметкерлер мен жұмыс берушілердің өздерінің құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін бірігу құқығын қамтамсыз ету; 10) әлеуметтік әріптестік; 11) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелерін мемлекеттік реттеу; 12) қызметкерлер өкілдерінің Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының сақталуына қоғамдық бақылауды жүзеге асыру құқығын қамтамасыз ету.

Қазақстан Республикасының еңбек кодексінде және өзге де заңдарында көзделген жағдайлар мен тәртіптен басқа, ешкімнің де еңбек саласындағы құқықтарына шек қойылмайды.

Әркімнің де еңбекті еркін таңдауға немесе еңбекке қандай да болмасын кемсітушіліксіз және мәжбүрлеусіз еркін келісуге құқығы, өзінің еңбекке қабілеттілігіне иелік етуге, кәсіп және қызмет түрін таңдауға құқығы бар.

Ешкімді де өзінің еңбек құқықтарын іске асыру кезінде жынысына, жасына, дене кемістіктеріне, нәсіліне, ұлтына, тіліне, мүліктік, әлеуметтік және лауазымдық жағдайына, тұратын жеріне, діни көзқарасына, саяси сеніміне, руға немесе текке-топқа, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына байланысты ешқандай кемсітуге болмайды.

Мәжбүрлі еңбекке тиым салынады, еңбектің осы түріне тек сот үкімі бойынша, не төтенше немесе соғыс жағдайлары жарияланған кездерде ғана жол беріледі

Қызметкер мен жұмыс беруші еңбек қатынастарының субъектілері болып табылады. Қызметкердің құқықтары: 1) Еңбек кодексінде көзделген тәртіппен және жағдайларда еңбек шартын жасауға, өзгертуге, толықтыруға және бұзуға; 2) жұмыс берушіден еңбек шартының, ұжымдық шарттың талаптарын орындауды талап етуге; 3) еңбек қауіпсіздігіне және еңбекті қорғауға; 4) еңбек жағдайлары мен еңбекті қорғаудың жай-күйі туралы толық және дәйекті ақпарат алуға; 5) еңбек шартының, ұжымдық шарттың талаптарына сәйкес уақтылы және толық көлемде жалақы төленуіне; 6) бос тұрып қалу үшін Еңбек кодексіне сәйкес ақы алуға және т.б. Қызметкердің міндеттері: 1) еңбек міндеттерін еңбек шартына, ұжымдық шартқа, жұмыс берушінің актілеріне сәйкес орындауға; 2) еңбек тәртібін сақтауға; 3) жұмыс орнында еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау, өрт қауіпсіздігі мен өндірістік санитария жөніндегі талаптарды сақтауға; 4) жұмыс берушінің және қызметкерлердің мүлкіне ұқыпты қарауға және т.б. Қызметкердің Еңбек кодексінде көзделген өзге де құқықтары болады және ол өзге де міндеттерді атқарады.

Он алты жасқа толған азаматтармен еңбек шартын жасасуға жол беріледі. Ата-анасының біреуінің, қорғаншысының, қамқоршысының немесе асырап алушысының жазбаша келісімімен: 1) орта білім беру ұйымында негізгі орта, жалпы орта білім алған жағдайда, он бес жасқа толған азаматтармен; 2) сабақтан бос уақытында, денсаулығына зиян келтірмейтін және оқу процесін бұзбайтын жұмысты орындау үшін, он төрт жасқа толған оқушылармен; 3) кинематография ұйымдарында, театрларда, театр және концерт ұйымдарында, цирктерде денсаулығына және адамгершілік тұрғысынан дамуына нұқсан келтірмей, шығармалар жасауға және орындауға қатысу үшін он төрт жасқа толмаған адамдармен еңбек шарты жасалуы мүмкін.

Еңбек шартын жасау үшін келесі құжаттар қажет: 1) жеке куәлігі немес төлқұжаты (он алты жасқа толмаған адамдар үшін туу туралы куәлігі); 2) ыхтиярхаты немесе азаматтығы жоқ адамның куәлігі (Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар үшін); 3) тиісті білімді, дағдылар мен машықтарды талап ететін жұмысқа еңбек шартын жасасу кезінде білімі, біліктілігі туралы, арнаулы білімі немесе кәсіптік даярлығының болуы туралы құжат; 4) еңбек қызметін растайтын құжат (еңбек өтілі бар азаматтар үшін); 5) әскери есеп құжаты (әскери міндеттілер мен әскери қызметке шығарылуға жататын адамдар үшін); 6) алдын ала медициналық куәландырудан өткені туралы құжат; 7) салық төлеушінің тіркеу нөмірін растайтын құжаттың көшірмесі; 8) тұратын жері бойынша тіркелгенін растайтын құжаттың көшірмесі.

9. Жаңа тақырыпты бекіту – 30 минут (22%)

Жаңа материал бойынша негізгі түсініктерге тоқталу:

1) Еңбек құқығы ұғымы.

2) Еңбек құқығының бастаулары,қағидалары.

3) Еңбек құқығының принциптері.

4) Жұмысқа тұру тәртібі.

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

1) Еңбек шартының нысаны, мазмұны

2) Еңбек шартын жасасу, өзгерту және толықтыру тәртібі.

3) Еңбек шартын тоқтату негіздері.

4) Тараптардың келісімі бойынша еңбек шартын бұзу.

11. Үйге тапсырма беру – 8 минут (6%)

Сабақтың тақырыбы: Еңбек шарты, оны тоқтату және бұзу негіздері.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 22-САБАҚ

1. 
   Сабақтың тақырыбы: Еңбек шарты, оны тоқтату және бұзу негіздері.
   
2. 
   Сағат саны: 90 минут (100%)
   
3. 
   Сабақ түрі: теория
   
4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 5 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

1) Еңбек құқығы ұғымы.

2) Еңбек құқығының бастаулары,қағидалары.

3) Еңбек құқығының принциптері.

4) Жұмысқа тұру тәртібі.

8. 
   Жаңа сабақты түсіндіру – 40 минут (44%)
   

Келісімдерге Республикалық Бас келісімді атауға болады немесе әлеуметтік серіктестік-үштік: Үкімет, Кәсіподақтар және Жұмыс берушілер арасындағы келісім жатады.

Еңбек қатынастары негізінен жеке еңбек шарттарымен және ұжымдық шарттармен реттеледі. Жеке еңбек шарты - жұмыс беруші мен қызметкердің арасында жазбаша жасалған екі жақты келісім. Шарт бойынша қызметкер жұмыс берушінің актісін атқара отырып, белгілі бір мамандық, біліктілік немесе лауазым бойынша жұмысты орындауға, ал жұмыс беруші қызметкерге жалақысын және заңдар мен тараптардың келісімінде көзделген өзге де ақшалай төлемдерді уақытында және толық төлеуге, еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге міндеттенеді. Жеке еңбек шарты: белгісіз мерзімге; белгілі бір мерзімге; белгілі бір жұмысты орындау уақытына немесе уақытша болмаған қызметкерді ауыстыру уақытына жасалуы мүмкін. Егер шартта оның қолданылу мерзімі көрсетілмесе, шарт белгісіз мерзімге жасалған деп есептеледі.

Жеке еңбек шарты жазбаша түрде кемінде екі дана етіп жасалып, оған тараптар қол қояды, ал бір данасы қызметкерге беріледі. Осыдан кейін қызметкердің жұмысқа қабылданғаны жөнінде бұйрық шығарылады. Еңбек кітапшасы (ол болған жағдайда), немесе жеке еңбек шарты не жұмысқа қабылдау мен жұмыстан босату туралы бұйрықтардың көшірмелері қызметкердің еңбек қызметін растайтын құжаттар бола алады. Қызметкердің оған тапсырылатын жұмысқа сәйкестігін тексеру мақсатында тараптардың келісімімен сынақ өткізілуі мүмкін. Сынақ мерзімі үш айдан аспауы тиіс. Сынақ туралы талап шартта көрсетілуі, ал бұл болмаған жағдайда қызметкер жұмысқа сынақсыз қабылданды деп есептелінеді.

Қызметкер жеке еңбек шарты жұмыс берушіге бұл туралы бір ай бұрын жазбаша ескертіп тоқтатуға құқылы, ал екі тарап келісімге келсе, ескерту мерзімі біткенге дейін шарт тоқтатылуы мүмкін. Жұмысты жалғастыруды жоққа шығаратын немесе едәуір қиындататын мән-жайлар болған кезде шартты бұзу қызметкердің өтінішінде көрсетілген мерзімде жүргізіледі.

Жүмыс берушіге өз бастамасымен жеке еңбек шартын біржақты бұзуына төменгі жағдайлар негіз бола алады:

1. 
   Заңды тұлғаның таратылуы, жұмыс беруші жеке кәсіпкердің қызметінің тоқтататылуы.
   
2. 
   Қызметкерлердің саны немесе штаты қысқартылуы.
   
3. 
   Жеке еңбек шартының қолданылу мерзімі ішінде қызметкердің жеткілікті біліктілігінің болмауы не белгілі бір жұмысты жалғастыруға кедергі келтіретін денсаулық жағдайының салдарынан атқаратын қызметіне немесе орындайтын жұмысына сәйкессіздігі аңғарылады.
   
4. 
   Жүктілігі және бала тууы бойынша демалыста болу уақытын есептемегенде, еңбекке уақытша жарамсыздығы салдарынан, сондай-ақ заңдарда сол ауру бойынша еңбекке жарамсыздықтан неғұрлым ұзақ мерзімі белгіленбесе, жұмысқа екі айдан астам уақыт бойы келмеген жағдайда бұзылуы мүмкін. Аурулар түрлерінің тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді. Еңбек қабілетін еңбекте мертігуіне немесе кәсіптік ауруға байланысты жоғалтқан қызметкердің жұмыс орны еңбек қабілеті қалпына келгенге немесе мүгедектік анықталғанға дейін сақталады;
   
5. 
   Қызметкер ұйыммен бірге басқа жерге ауысудан бас тартқанда.
   
6. 
   Іркіліске байланысты басқа неғұрлым жеңіл жұмысқа ауыстырудан бас тартқан жағдайда.
   
7. 
   Еңбек жағдайларындағы өзгеріске байланысты жұмысты жалғастырудан бас тартқанда.
   
8. 
   Тәртіптік жазасы бар қызметкер еңбек міндеттерін дәлелді себептерсіз қайталап орындай алмаса.
   
9. 
   Қызметкер еңбек міндеттерін бір рет өрескел бұзғанда.
   

• 
  бір жұмыс күнінде дәлелді себептерсіз жұмыста үш сағат бойы болмауы;
  
• 
  жұмысқа алкогольдік немесе нашақорлық масаң күйде немесе өзге де түрдегі уыттық улану жағдайында келуі;
  
• 
  жұмыс күні ішіндегі алкогольді, нашақорлық масаңдық немесе өзге де жағынан улану жағдайын туғызатын заттарды пайдалануы;
  
• 
  қызметкердің еңбекті қорғау немесе өрт қауіпсіздігі ережелерін бұзуының әсерінен, өзінің жарақат алуы мен аварияларды қоса алғанда, ауыр зардаптарға әкеп соғуы немесе соның мүмкіндігі;
  
• 
  жұмыс орны бойынша соттың занды күшіне енген үкімімен немесе қаулысымен белгіленген мүлікті (соның ішінде ұсақ заттарды) ұрлауы;
  

11. Білім беру саласында тәрбиешілік міндетті атқарушы қызметкер аталған жұмысты жалғастыруға сыйымсыз моральға жат қылық жасаса.

12. Жеке еңбек шартына сәйкес өзіне сеніп тапсырылған мемелекеттік, қызметтік, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де құпияларды құрайтын мәліметтерді жария етсе.

13. Басқа жұмыстарға ауысудан бас тартқан жағдайда.

14. Бұрын осы жұмысты орындап келген қызметкер сот шешімімен жұмысына қайта алынған жағдайда оның орнына алынған қызметкермен еңбек шарты бұзылады.

Егер еңбек шарты заңсыз негізде бұзылған не басқа жұмысқа заңсыз ауыстырылған жағдайда еңбек дауын қарайтын орган қызметкерді бұрынғы жұмысына қайта алғызуға және де оған амалсыздан жұмыссыз жүрген барлық уақыты, бірақ үш айдан аспайтын, үшін орташа табысы төленуі тиіс.

• 
  алкогольдік, нашақорлық масаңдық немесе өзге де түрдегі улану жағдайында жұмысқа келсе;
  
• 
  еңбек қорғау ережелері бойынша емтихандар тапсырмаған болса;
  
• 
  жеке басын қорғаудың жұмыс беруші берген керекті құралдарын пайдаланбаған болса;
  
• 
  егер қызметкер заңдарға сәйкес, дәрігерлік тексеруден міндетті бола тұрып одан өтпесе, жұмыстан шеттетуге міндетті. Жұмыстан шеттету кезінде жалақы сақталмайды.
  

Жоғарыда аталғандармен қоса еңбек заңында маусымдық қызметкерлердің, үй қызметкерлерінің, үйінде жұмыс істейтін және вахталық әдіспен еңбек ететіндердің еңбек құқықтары реттелген.

8. 
   Жаңа тақырыпты бекіту – 20 минут (22%)
   

1) Еңбек шартының нысаны, мазмұны

2) Еңбек шартын жасасу, өзгерту және толықтыру тәртібі.

3) Еңбек шартын тоқтату негіздері.

4) Тараптардың келісімі бойынша еңбек шартын бұзу.

10. Сабақты қорытындылау – 5 минут (6%)

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

1) Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы.

2) Жұмыс аптасының түрлері.

3) Тынығу уақытының түрлері, демалыс түрлері.

4) Еңбекке ақы төлеу, мемлекеттік кепілдіктер.

11. Үйге тапсырма беру – 5 минут (6%)

Сабақтың тақырыбы: Жұмыс уақыты мен демалыс уақыты. Жалақы.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 23-САБАҚ

4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

4. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 7 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

1) Еңбек шартының нысаны, мазмұны

2) Еңбек шартын жасасу, өзгерту және толықтыру тәртібі.

3) Еңбек шартын тоқтату негіздері.

4) Тараптардың келісімі бойынша еңбек шартын бұзу.

8. Жаңа сабақты түсіндіру – 60 минут (44%)

Ақпаратты-дидактикалық бөлім: Жұмыс уақыты деп еңбек шартына сәйкес, заңмен белгіленген тиісті жұмыс уақытын айтады. Оның қалыпты ұзақтығы аптасына 40 сағаттан аспауы тиіс. Он төрт жастан он алты жасқа дейінгі қызметкерлер үшін - аптасына 24 сағаттан, он алтыдан он сегіз жасқа дейін - аптасына 36 сағаттан, ал ауыр дене жұмыстарында және еңбек жағдайлары зиянды жұмыстарда істейтін қызметкерлер үшін - аптасына 36 сағаттан аспайтын, қысқартылған жұмыс күні белгіленеді.

Еңбек заңы қызметкерлер үшін үзақтығы бес күндік жұмыс аптасы, ал өндірісінің сипаты мен жұмыс жағдайларына байланысты бес күндік жұмыс аптасын енгізу орынсыз болатын ұйымдарда, алты күндік жұмыс аптасы белгіленеді. Алты күндік жұмыс аптасы (40 сағат) кезінде күнделікті жұмыстың үзақтығы - 7 сағаттан, 36 сағат болғанда - 6 сағаттан және апталық норма 24 сағат болғанда - 4 сағаттан аспауы тиіс. 22 сағаттан бастап таңғы 6-ға дейінгі уақыт түнгі уақыт болып есептеледі.

Күнделікті жұмыс ішінде қызметкерге демалу және тамақтану үшін, жинақтап алғанда ұзақтығы бір сағаттан кем болмайтын үзіліс және заңда бес күндік жұмыс аптасы жағдайында аптасына - екі, ал алты күндікте бір демалыс күні қарастырылған. Жалпы демалыс күні жексенбі. Екі демалыс күні әдетте қатарынан беріледі.

Демалыс және мереке күндері сәйкес келген жағдайда мерекеден кейінгі жұмыс күні демалыс күні болады. Егер басқа нормативтік кесімдерде, жеке, ұжымдық шарттарда және жұмыс берушілердің кесімдерінде басқаша көзделмесе, ұзақтығы кемінде он сегіз күн болатын ақылы жыл сайынғы еңбек демалысы беріледі. Еңбек заңдары мынадай демалыстың түрін белгілейді: жыл сайынғы, қосымша, арнайы мақсаттарға арналған демалыс, жалақы сақталмайтын қысқа мерзімге берілетін демалыс. Жұмыс істеген бірінші жылы үшін еңбек демалысы жеке еңбек шарты бойынша бірінші жұмыс жылы өткеннен кейін беріледі. Жүктілігі мен босануы бойынша демалыстан басқа әйелге оның өтініші бойынша баласы бір жарым жасқа толғанға дейін оған күтім жасау жөнінде жалақысы сақталмайтын қосымша демалыс беріледі. Қосымша демалыс уақыты ішінде оның жұмыс орны мен қызметі сақталады. Жеке еңбек шартын бұзу кезінде, оның қандай негізде бұзылғанына қарамастан, өзінің жыл сайынғы еңбек демалысын алу құқығын пайдаланбаған немесе толық пайдаланбаған қызметкерлерге өтемақы төлеу және білім беру ұйымында оқитын қызметкерлерге емтихандар тапсыру, диплом жобасын қорғау, бітірушілер емтихандарын кезінде ақылы немесе ақы төленбейтін қосымша демалыс беру мүмкіндіктері заңда қарастырылған.

Жалақы төлеу. Жұмыс беруші еңбек мәселелері жөніндегі құқықтық-нормативтік кесімдерге, жеке еңбек, ұжымдық шарттарға сәйкес қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеуге міндетті және бұл ақы мерзімдік, келісімді түрде немесе енбекке ақы төлеудің өзге де жүйелері бойынша іске асырылады. Қызметкердің жалақысы орындалатын жұмыстың саны мен сапасына, күрделілігіне қарай белгіленеді.

Жалақының мөлшерін жұмыс беруші дербес белгілейді және ол ҚР заңдарында белгіленген ең төменгі төлеудің төмендегі қағидалары бойынша жүзеге асырылады:

• 
  мерзімнен тыс жұмыс ақы бір жарым есе мөлшерден кем төленбейді;
  
• 
  мереке және демалыс күндердегі жұмыс ақысы екі еседен төмен болмайтын мөлшерде төленеді;
  
• 
  түнгі уақыттағы жұмыстың әрбір сағатына еңбекақы бір есе мөлшерден кем төленбейді;
  
• 
  жалақы бір айда кем дегенде бір рет төленеді және т.б.
  

Жаңа материал бойынша негізгі түсініктерге тоқталу:

1) Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы.

2) Жұмыс аптасының түрлері.

3) Тынығу уақытының түрлері, демалыс түрлері.

4) Еңбекке ақы төлеу, мемлекеттік кепілдіктер.

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

1) Жеке еңбек дауларын қарау жөніндегі органдар.

2) Жеке еңбек дауларын қарау жөніндегі органдарға жүгіну мерзімі.

3) Тәртіптік жазаларды қолдану және оған шағым жасау тәртібі.

4) Тәртіптік жазаларды белгілеу мерзімі.

11. Үйге тапсырма беру – 8 минут (6%)

Сабақтың тақырыбы: Еңбек даулары. Тәртіптік жаза түрлері.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 24-САБАҚ

1. 
   Сабақтың тақырыбы: Еңбек даулары. Тәртіптік жаза түрлері.
   
2. 
   Сағат саны: 90 минут (100%)
   
3. 
   Сабақ түрі: теория
   
4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 5 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

1) Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы.

2) Жұмыс аптасының түрлері.

3) Тынығу уақытының түрлері, демалыс түрлері.

4) Еңбекке ақы төлеу, мемлекеттік кепілдіктер.

8. 
   Жаңа сабақты түсіндіру – 40 минут (44%)
   

Келісім комиссиясы арыз берушінің өтінішін ол берілген күннен бастап үш күн мерзім ішінде қарайды. Оны қарау нөтижелері бойынша шешім қабылданып, арыз берушіге беріледі. Арыз қанағаттандырылған жағдайда кінәлі жақ шешімді үш күн мерзім ішінде орындайды. Аталған заң ұжымдық дауларды шешудің ереуіл сияқты ең шектен шыққан шарасын жеке реттейді. Ереуіл - еңбек ұжымы мен жұмыс беруші арасындағы өздерінің әлеуметтік-экономикалық және кәсіби талаптарын қанағаттандыру үшін (жұмысқа шықпау, еңбек міндеттерін орындамау) еңбек ұжымы мүшелерінің белгілі бір мерзімге немесе еңбек ұжымының талаптарын жұмыс беруші қанағаттандырғанға дейін жұмысты толық немесе ішінара тоқтатау арқылы білдіретін күрес шарасы.

Еңбек тәртібін бұзғаны үшін, яғни қызметкердің кінәсінен оған жүктелген еңбек міндеттерінің орындалмағаны немесе тиісінше орындалмағаны үшін жұмыс беруші тәртіптік жазалардың мынандай түрлерін қолдануға құқылы: ескерту жасауға; сөгіс беруге; заңда көрсетілген жағдайларда жеке еңбек шартын бұзуға. Осылардан басқа тәртіптік жазалау шараларын қолдануға жол берілмейді. Тәртіптік жазаны қолданудан бұрын қызметкерден жазбаша түсініктеме талап етілуге тиіс, ал жаза теріс әрекет байқалған күннен бастап бір айдан кешіктірілмей колданылады және оны теріс әрекет жасалған күннен бастап алты айдан кешіктіріп қолдануға болмайды. Жұмыс беруші тәртіптік жазаның түрін айқындау кезінде жасалған тәртіптік теріс қылықтың мазмұнын, сипатын және ауырлығын, оны жасаудың мән-жайларын, қызметкердің оның алдындағы және одан кейінгі тәртібін, еңбекке деген көзқарасын ескеруге тиіс. Әрбір тәртіптік теріс қылығы үшін қызметкерге бір тәртіптік жаза ғана қолданыла алады.Тәртіптік жаза қолдану туралы бұйрық жазаға тартылған қызметкерге қол қойғызылып жарияланады.

8. 
   Жаңа тақырыпты бекіту – 20 минут (22%)
   

1) Жеке еңбек дауларын қарау жөніндегі органдар.

2) Жеке еңбек дауларын қарау жөніндегі органдарға жүгіну мерзімі.

3) Тәртіптік жазаларды қолдану және оған шағым жасау тәртібі.

4) Тәртіптік жазаларды белгілеу мерзімі.

10. Сабақты қорытындылау – 5 минут (6%)

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

1) Әлеуметтік қамтамасыз ету құқығы.

2) Зейнетақы, қазіргі кездегі реформасы.

3) Азаматтарға заң бойынша белгіленген әлеуметтік қамсыздандыру кепілдіктері.

Сабақтың тақырыбы: Қазақстан Республикасының әлеуметтік қамтамасыз ету құқығы.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 25-САБАҚ

1. 
   Сабақтың тақырыбы: Қазақстан Республикасының әлеуметтік қамтамасыз ету құқығы.
   
2. 
   Сағат саны: 180 минут (100%)
   
3. 
   Сабақ түрі: теория
   
4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 10,8 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

1. 
   Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру – 28,8 минут (16%)
   

ә) Әкімшілік жаза түрлері.

2. 
   Жаңа сабақты түсіндіру – 79,2 минут (44%)
   

Әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі зейнетақы жүйесін, мүгедектік пайда болған кездегі, асыраушысынан айырылған жағдай бойынша, жасы бойынша әлеуметтік қамсыздандыруды, әлеуметтік көмек көрсету жүйесі мен әлеуметтік қызмет көрсетулер жүйесін қамтиды. Оның қатысушылары арасындағы ынтымақтастықсыз қамсыздандырудың жалғыз түрі жинақтаушы зейнетақылық жүйе болып табылады.

ҚР Конституциясымен Қазақстан Республикасының азаматына жалақы мен зейнетақының ең төменгі мөлшеріне, жасы келгенде, ауырған, мүгедек болған, асыраушысынан айырылғанда және өзге де заңдық негізде әлеуметтік қамсыздандыруға кепілдік беріледі.

1998 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасында зейнетақы жүйесін реформалау жүзеге аса бастады. Азаматтарға зейнетақымен қамсыздандырудың тең құқығын беру принциптеріне негізделген «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» ҚР Заңы (әрі қарай - Заң) қабылданды.

Республикада 2006 жылдың соңына қарай Мемлекеттік зейнетақы төлеу орталығынан зейнетақы алатындардың саны 1638,6 мыңнан астам болған. Мемлекеттік базалық зейнетақылық төлемді 1660,2 мың адам алған.

Зейнетақының ең төменгі мөлшері 2006 жылғы 1 қаңтардан бастап 6700 теңгені құраған. 2006 жылғы зейнетақы төлемдерінің орташа мөлшері - 9912 теңге. Зейнетақы төлемдерінің ең төменгі мөлшері базалық зейнетақы төлемін есепке алғанда 9700 теңгені құраған. Зейнетақы төлемдерінің орташа мөлшері базалық зейнетақыны есепке алғанда 12912 теңгені құраған.

Зейнетақы төлемдерінің мөлшері жыл сайын индекстеліп, көтеріліп отырады. Зейнетақы төлемдерін бұрынғы еңбек өтіліне қарай дифференциалды арттыру жүзеге асырылды, ол миллионнан астам адамды қамтыды. Күш құрылымдары ардагерлерінің зейнетақылары да өсті. Елдегі барлық зейнетақылық және әлеуметтік төлемдер өз уақытында, ай сайын төленіп тұрады.

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына Жолдауында зейнетақының мөлшерін бұрынғы еңбек үлесіне сүйеніп анықтаған кезде әділдік орнату үшін зейнеттік заңнамада көзделген зейнетақыны есептеу үшін ескерілетін табысты шектеу 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап өзгереді, ол 15 мәрте айлық есептік көрсеткіштен 25 мәртеге дейін арттырылады деп атап өтті. Бұл ретте ортақ сипаттағы зейнетақының орташа мөлшері 13 604 теңгеге немесе 25%-ға дерлік артады. Ортақ сипаттағы зейнетақының ең жоғары мөлшері 2008 жылы 21 713 теңгеге дейін, немесе 76%-ға өседі.

Сол сияқты Заңмен барлық жұмыс істеуші азаматтардың жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақылық жарналар аудару есебінен зейнетақы жинақтарын құру құқығы бекітілген.

Сонымен қатар, агенттердің (жұмыс берушілердің) қызметкерлердің кірісінен ұсталатын міндетті зейнетақылық жарналарды өз уақытында аудармау оқиғалары бар.

Заңның 22-бабына сәйкес агенттің міндетті зейнетақылық жарналарды, сондай-ақ өсімдерді өз уақытында ұстауына (жазуына) және аударуына бақылау салық органдарына жүктелген, соған байланысты осы мәселе бойынша азаматтардың шағымдары мәлімдеушілерге заңнама нормаларын түсіндіре отырып, тиісті органдарға жіберіледі.

Ел Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өзінің «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына Жолдауында ана мен баланы әлеуметтік қорғауға ерекше мән бере отырып, Үкіметке 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап баланың тууына байланысты біржолғы мемлекеттік жәрдемақы мөлшерін 34740 теңгеге дейін немесе 2 есе арттыруға тапсырма берді. Баланы бір жасқа толғанға дейін күтуге төленетін ай сайынғы жәрдемақылар едәуір өсетін болады. Жұмыс істейтін әйелдердің декреттік демалыста және бір жасқа толғанға дейін нәресте күтімі жөніндегі демалыста жүрген кезінде зейнетақылық жинақтаулары жүргізіле беретін болады.

1998 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша «Жерасты және ашық кен жұмыстарында, еңбек жағдайлары ерекше зиянды және ерекше ауыр жұмыстарда істеген адамдарға берілетін мемлекеттік арнайы жәрдемақы туралы» ҚР Заңында белгіленген жұмыс өтілі бар азаматтар мемлекеттік арнайы жәрдемақы алуға құқылы.

Мемлекеттік арнайы жәрдемақы алатындарға зейнет демалысы жасына жеткен кезде аталған жәрдемақыны алу немесе зейнетақы заңнамасына сәйкес зейнетақылық төлемдер тағайындау арасында таңдау жасау құқығы беріледі.

Қазақстан Республикасының Президентінің тапсырмасымен 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап №2 Тізім бойынша 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін зиянды және ауыр еңбек жағдайында өз өтілдерін өтеген адамдарға 8 айлық есепті көрсеткіш мөлшерінде арнайы жәрдемақылар төленетін болады.

«Қазақстан Республикасында мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және жасына байланысты берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар туралы» ҚР Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдіктер және Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын азаматтығы жоқ адамдар мүгедектік бойынша, асыраушысынан айырылу бойынша және жасы бойынша базалық мемлекеттік арнайы жәрдемақылар алуға құқылы.

Мемлекеттік арнайы жәрдемақылар мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыру жүйесіне кіреді және мүгедектікке, асыраушысынан айырылуына және жасына байланысты оны алуға зәру азаматтарға мерзімді төленіп тұратын ақша қаражаты болып табылады.

Жоғарыда аталған Заңға сәйкес мүгедектерге мүгедектік тобына және сырқатының себептеріне қарай мүгедектігі бойынша базалық мемлекеттік арнайы жәрдемақы тағайындалады, ол жұмыс өтіліне және орташа айлық табысына тәуелсіз болады.

Сонымен қатар, заңнамада белгіленген зейнет демалысы жасына толған кезде мүгедекке мемлекеттік базалық зейнетақылық төлем тағайындалады.

Мемлекеттік арнайы жәрдемақы алатындардың орташа жылдық саны 645,5 мың адамды құраған. Мемлекеттік арнайы жәрдемақының орташа мөлшері 7745 теңгені құраған, оның ішінде мүгедектік бойынша - 8057 теңге, асыраушысынан айырылу бойынша - 7369 теңге, жасы бойынша - 3990 теңге.

«Қазақстандағы адамның құқықтары: қоғамдық пікір» жобасы бойынша әлеуметтанушылық зерттеулер нәтижелері бойынша сұрақ берілген респонденттердің 63,2% азаматтардың әлеуметтік қамсыздандыру құқықтарын қорғау саласындағы ахуалға оң баға бергені, 27,7% теріс баға бергені, 9,1% жауап беруден қиналғаны анықталды. Алынған нәтижелер азаматтарды әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы ахуалдың, сондай-ақ азаматтардың әлеуметтік-экономикалық құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттің қолданған шаралары тиімділігінің жақсарғанын көрсетеді.

2005 жылғы 1 қаңтардан бастап «Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» ҚР Заңына сәйкес республикада міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі енгізілген.

Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін енгізудің негізгі мақсаты - әлеуметтік қатер тууы: жұмыс қабілетін жоғалту, асыраушысынан айрылу және жұмыстан айрылу нәтижесінде жоғалтқан кіріс бөлігін өтеу болып табылады.

Жұмыс істейтін азаматтардың әлеуметтік кепілдіктері мен қорғалуы үшін негіз қалау және жұмыс берушілердің өндірістегі бақытсыздық жағдайларының алдын алудағы, өндірістегі еңбек ету жағдайы мен қауіпсіздігін жақсарту мәселелеріндегі, сондай-ақ заңды тұлғаның қызметін тоқтатқан жағдайда қызметкердің өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу мәселесін реттеудегі мүдделілігін арттыру мақсатында «Қызметкер еңбек (қызмет) мiндеттерiн атқарған кезде оның өмiрi мен денсаулығына зиян келтiргенi үшін жұмыс берушiнiң азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру туралы» ҚР Заңы қабылданды.

Мүгедектерді әлеуметтік қорғаудың заңнамалық базасы 2005 жылғы 13 сәуірдегі «Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы» ҚР Заңы (әрі қарай - Заң) мүгедектерді әлеуметтік қорғауды қамтамасыз етудің, оларға өмір сүру мен қоғамға кірігудің тең мүмкіндіктерін құрудың құқықтық, экономикалық және ұйымдық шарттарын анықтайды.

ҚР Үкіметінің 2006 жылғы 6 қаңтардағы №17 қаулысымен Заңның нормаларын жүзеге асыру жөніндегі нақты іс-шаралар кешенін көздейтін Мүгедектерді оңалтудың 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасы бекітілген. Бағдарламаны жүзеге асыруға мемлекеттік бюджеттен бөлінетін жалпы шығындар 25 345,5 млн. теңге мөлшерінде, соның ішінде республикалық бюджеттен - 8 166,0 млн. теңге, жергілікті бюджеттен - 17 179,5 млн. теңге көзделген.

Заңға сәйкес мүгедектерді жұмыспен қамту мақсатында жергілікті атқарушы органдар мүгедектерге арналған жұмыс орындарының квотасын жалпы жұмыс орындары санының 3% мөлшерінде белгілейді, жеке кәсіпкерлікті, шағын және орта бизнесті дамыту арқылы қосымша жұмыс орындарын құрады, арнайы, сондай-ақ әлеуметтік жұмыс орындарын құрады.

Алайда аталған жұмыстарды әкімдіктер нашар жүргізеді. Жергілікті органдардың 2006 жылғы 4 тоқсандағы есебіне сәйкес жұмыспен қамтуға жәрдемдесуді сұрап өтініш жасаған мүгедектер саны 2792 адамды құраған. Олардың ішінде аталған кезеңде жұмыспен қамтылғандар 1661 адам (59,5%).

Мүгедектердің әлеуметтік-мәдени және көлік инфрақұрылымы объектілеріне қол жеткізуімен байланысты құқықтары сақталмайды.

Мүгедектердің әлеуметтік-мәдени инфрақұрылым объектілеріне қол жеткізуін, шаруашылық жүргізуші субъектілерде жұмыс істеуін және кәсіпкерлік қызметпен шұғылдануын қамтамасыз етуге бағытталған тең мүмкіндіктер саясатын іс жүзінде ілгерілету мынандай шараларды жүргізуді талап етеді:

- арнайы құрылғылар, көмекші құралдар: пандустер, съездер, кең лифтілер, қия жолдар жасау, оларды мүгедектер тұратын жерден бастаған жөн, сосын қоғамдық сипаттағы барлық мекемелерге тарату қажет;

- мүгедектік түрлері әртүрлі адамдарға қол жетімді және арнайы жабдықталған қоғамдық көліктің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;

- мүгедектердің, әсіресе ауылды жерлерде тұратын мүмкіндігі шектеулі балалардың, сондай-ақ мамандандырылған мекемелердегі ұсталатын балалардың білім алуға жан-жақты қол жетуін қамтамасыз ету;

- халықты мүгедектік проблемалары бойынша ақпараттық ағарту;

- мүгедектерді жұмыс қамтитын мамандандырылған өндірістік кәсіпорындар үшін кәсіпкерлік саласындағы барынша қолайлы режим қалыптастыру;

- мүгедектердің сұраныстары мен мүмкіндіктерін ескеретін икемді және баламалы жұмыс істеу шартын енгізуге және реттеуге жағдай жасайтын шаралар кешенін әзірлеу;

- мүгедектердің кәсіпкерлік қызметін шағын несиелер беру мен шағын және орта бизнестің басқа да бағдарламаларын дамыту жолымен көтермелеу.

Жаңа тақырыпты бекіту – 39,6 минут (22%)

Жаңа материал бойынша негізгі түсініктерге тоқталу:

1) Азаматтық құқық: жалпы сипаттама.

2) Азаматтық құқықтықтың ерекше қағидаттары.

3) Азаматтық құқықтың бастаулары.

4) Азаматық құқықтар мен міндеттер.

3. 
   Сабақты қорытындылау – 10,8 минут (6%)
   

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

1. Халықтың әлеуметтік жағынан қорғалатын құқықтық фактілер

2. Еңбек және жұмыспен қамту саласындағы гендерлік теңдікті қамтамасыз ету жөніндегі шаралар туралы

3. Денсаулықты сақтау, медициналық көмек алу құқығы

4. Ата-ананың қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен

мүдделерін қорғаудың өзекті мәселелері

5. Арнаулы әлеуметтік көмек көрсетуге байланысты тағайындалған қызметтер

4. 
   Үйге тапсырма беру – 10,8 минут (6%)
   

2. Кеден төлемдері рәсімдеу.

3. Салықтардың қалыптасқан турлері.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 26-САБАҚ

1. Сабақтың тақырыбы: Қазақстан Республикасының салық құқығы.

2. Сағат саны: 120 минут (100%)

3. Сабақ түрі: теория

4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

4. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 7,2 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

1. Салықтық құқық дегеніміз не?

2. Кеден төлемдері рәсімдеу.

3. Салықтардың қалыптасқан турлері.

Қазақстан Республикасының нарық экономикасына бағытталып негізделген қатынастарға көшуіне, сондай-ақ салық салу аясындағы мәселелердің маңызды және әлеуметтік-экономикалық процесстерге ықпалын тигізетін құралға айналуына байланысты салықтық қатынастардың рөлі арта түсуде.

Салық катынастары салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртібі жөніндегі билік қатынастарын, мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық міндеттемелерін орындауға байла­нысты катынастарды реттейді.

Осыған орай, қандай да болмасын мемлекеттің атқаратын қызметінің ең маңызды, басты түрі - мемлекеттік кіріс. Сол мемлекеттік кірістердің ең негізгілері: салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер.

Ал алымдар, төлемақылар мен баждар заңды және жеке тұлғаларға көрсеткен белгілі бір қызметтері үшін мемлекеттік өкілетті органдардың алатын төлемдері.

Салықтардың қалыптасқан турдегі үш функциясы бар:

1. Фискалдык - салықтардың және басқа да міндетті төлемдердің бюджетке толығымен және уақытылы мерзімде түсіп отыруын қамтамасыз етеді.

2. Қайта бөлу - әртүрлі шаруашылық субъектілерінің табыстарының белгілі бөлігін мемлекет пайдасына қайта бөлу қызметі.

3. Салықтық реттеу - салық нарықтарының мөлшерін өзгерту, салық түрлерін азайту және негізделген салық жеңілдіктерін енгізу арқылы немесе ынталандыру функциясы.

Салық қызметі деп мемлекет қазынасын қалыптастыру мақсатында жүзеге асырылатын мемлекеттік қызметті айтады. Бұл қызмет салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, оларды мемлекет кірісіне алу, салықтық реттеу және бақылау арқылы атқарылады.

Салықтық құкықтың дерек көздері болып 2001 жылдың маусымының 12 жұлдызында қабылданған Қазақстан Республикасының Салық кодексі, салық мәселері жөнінде қабылданған Қазақстан Үкіметінің қаулылары және т. б. есептеледі.

Төменде екі салықтардың әрқайсысына қысқаша жеке тоқталып, қарастыра отырып жалпы сипаттамасын береміз.

Объектілері салық салынатын, төлем көзінен салық салынатын табыс пен резидент емес заңды тұлғаның таза табысы. Жылдық жиынтық табыс пен шегеріс жасау арасындағы айырма ретінде есептелген табыс осы салықтың салық салынатын табысы болып табылады.

Жаңа материал бойынша негізгі түсініктерге тоқталу:

1. «Қылмыс» ұғымы және оның белгілері.

2. Қылмысқа қатысу туралы түсінік және оның белгілері.

а) Сабақты аяқталуына байланысты оқушылардың сабақтағы білімдерін және үй тапсырмасының дайындығына қарап бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

11. Үйге тапсырма беру – 7,2 минут (6%)

Сабақтың тақырыбы: Азаматтық құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігі.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 27-САБАҚ

1. 
   Сабақтың тақырыбы: Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы.
   
2. 
   Сағат саны: 180 минут (100%)
   
3. 
   Сабақ түрі: теория
   
4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 10,8 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

1) Азаматтық құқық субьектілері.

2) Жеке және заңды тұлға ұғымдары.

3) Заңды тұлғалардың түрлері.

4) Заңды тұлғалардың нысандары.

8. 
   Жаңа сабақты түсіндіру – 79,2 минут (44%)
   

Жүйке ауруы немесе ақыл-есінің кемдігі салдарынан өз өрекеттерінің мәнін түсіне алмайтын немесе не істегенін білмейтін азаматты сот әрекет қабілеттілігі жоқ деп тануы мүмкін, соған байланысты оған қамқоршылық белгіленеді.

Спирт ішімдіктеріне немесе есірткі заттарға салыну салдарынан өзінің отбасын материалдық жағынан ауыр жағдайға ұшыратқан азаматтың әрекет қабілеттілігін сот заңда көрсетілген тәртіппен шектеуі мүмкін. Оған да қамқоршы белгіленеді. Бірақ, ол тұрмыстық ұсақ мәмілелерді қамқоршының келісімімен жасауға құқылы.

8. 
   Жаңа тақырыпты бекіту – 39,6 минут (22%)
   

1) Азаматтық құқық қабілеттілігінің негізгі мазмұны.

2) Азаматтардың әрекет қабілеттілігі.

3) Әрекет қабілеттілігінен айыру.

4) Әрекет қабілеттілігін шектеу.

Сабақты қорытындылау – 10,8 минут (6%)

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

1) Кәсіпкерлік ұғымы.

2) Кәсіпкерлік түрлері.

3) Кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын қорғау.

4) Жеке кәсіпкердің дәрменсіздігі.

8. 
   Үйге тапсырма беру – 10,8 минут (6%)
   

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 28-САБАҚ

1. Сабақтың тақырыбы: Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түрлері, мақсаты.

2. Сағат саны: 120 минут (100%)

3. Сабақ түрі: теория

4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

4. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 7,2 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

9. 
   Жаңа тақырыпты бекіту – 26,4 минут (22%)
   

1) Сыбайлас жемқорлықпен күресу қағидаттары.

2) Сыбайлас жемқорлық қылмыстарының субъектілері.

3) Сыбайлас жемқорлықпен байланысты қылмыстарды жасағаны үшін

жауапкершілік.

10. Сабақты қорытындылау – 7,2 минут (6%)

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

1) Мәміле туралы жалпы түсінік, оның түрлері, нысандары.

2) Сенім хат ұғымы.

3) Өкілдік ұғымы.

4) Шарт ұғымы, жасау тәртібі.

11. Үйге тапсырма беру – 7,2 минут (6%)

Сабақтың тақырыбы: Мәміле, сенім хат, өкілдік және шарт ұғымдары, оларды жасау тәртібі.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 29-САБАҚ

1. 
   Сабақтың тақырыбы: Қазақстандағы сыбайлас жемқорлықпен күрес.
   
2. 
   Сағат саны: 180 минут (100%)
   
3. 
   Сабақ түрі: теория
   
4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 10,8 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

8. 
   Жаңа сабақты түсіндіру – 79,2 минут (44%)
   

Қағидалары: 1.барлық адамдардың заңмен сот алдында теңдігі; 2.мемле-кеттік органдардың қызметін анық құқықтық регламенттеу, заңдылығы мен жариялығын, оған мемлекеттік және қоғамдық бақылауды қамтамасыз ету; 3.мемлекеттік аппараттың құрылымдарын, кадр жұмысын, жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын мәселелерді шешу рәсімдерін жетілдіру.

Сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылықтар үшін, барлық лауазымды адамдар, депутаттар, судьялар, мемлекеттік міндеттерді атқаруға уәкілдік берілген өзге де адамдар және соларға теңестірілген адамдар жауапты болады. Мемлекеттік міндеттерді атқаруға уәкілдік берілген өзге адамдарға: 1) мемлекеттік қызмет туралы заңдарына сәйкес барлық мемлекеттік қызметшілер; 2) құқық қорғау органдары мен арнаулы қызметтердің лауазымды адамдары.

Заңда, мемлекеттік міндеттерді атқаруға уәкілдік берілген адамдар: 1.Жергілікті өзін-өзі басқару органдарына сайланған адамдар; 2. Заңда белгі-ленген тәртіппен Қазақстан Республикасы Президенттігіне, Парламент, маслихат депутаттығына, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару сайланбалы органдарының мүшелігіне үміткерлер ретінде тіркелген азаматтар; 3. Жергі-лікті өзін-өзі басқару органдарында тұрақты немесе уақытша жұмыс істейтін қызметшілер; 4. Мемлекеттік ұйымдардың немесе жарғылық капиталында мемлекеттік меншіктің жиынтық үлесі кемінде отыз бес процент құрайтын ұйымдардың лауазымды адамдары теңестіріледі.

Мемлекеттік міндеттерді атқаруға уәкілетті адамдар немесе соларға теңестірілген адамдардың мынадай әрекеттер сыбайлас жемқорлыққа жағдай туғызатын құқық бұзушылықтар болып табылады.

1) басқа мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызметіне заңсыз араласу.

Игіліктер мен артықшылықтарды заңсыз алуға байланысты сыбайлас жемқорлықпен құқық бұзушылықтар мыналар болып табылады:

1. 
   Жеке тұлғалардан ақша, көрсетілген қызмет және өзге де нысандар түрінде кез-келген сыйақы қабылдау: бұл жағдайда уәкілетті адамның шотына келіп түскен ақша қаражатын екі аптадан аспайтын мерзім ішінде салық органына мұндай қаражат түсуінің мән-жайы туралы түсініктеме беріп, ақшаны республикалық бюджетке аударылуы тиіс;
   
2. 
   Қызметі бойынша өздеріне тәуелді адамдардың сыйлықтарын алу немесе қызметін қабылдау. Түскен сыйлықтардың адресатын білмей сондай-ақ өзінің тиісті қызметтерін атқаруына байланысты алған сыйлықтарды жеті күн ішінде арнаулы мемлекеттік қорға тегін өткізуі тиіс. Ал адамға нақ сондай жағдайлар кезінде көрсетілген қызметі үшін республикалық бюджетке ақша қаражатын аудару арқылы ақы төлеуге тиіс;
   
3. 
   Мемлекет ішінде және шетелдік туристік саяхат, емдеу сауықтыру және басқа да сапарлардың ұсынысын жеке және заңды тұлғалардың есебінен барып-қайту;
   
4. 
   Кредит алу, құнды қағаздарды сатып алу, жылжымайтын өзге мүліктерді сатып алуда қарыздар алу.
   

8. 
   Жаңа тақырыпты бекіту – 39,6 минут (22%)
   

ә) Жаңа сабақты түсіндіру, қолданатын әдіс, тарихи мәліметтерге шолу жасау, сабаққа зерттеушілік жасау, проблемалық әдістердің көрінісі, жалпылау;

б) көрнекі құралдар, оқытудың көрнекі құралдарын қолдану.

в) сөздік әдістер: сабақ мазмұнын баяндау;

г) жаңа сабақты бекітудің жалпы әдісін пайдалану.

10. Сабақты қорытындылау – 10,8 минут (6%)

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

11. Үйге тапсырма беру – 10,8 минут (6%)

Сабақтың тақырыбы: Меншік ұғымы, оның түрлері. Интеллектуалдық меншік.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 30-САБАҚ

4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

4. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 7,2 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

Сонымен бірге жеке қатынастардың артықшылығы жөнінде сөз қозғағанда мынаны ескерген жөн: бұл қатынастардың барлығы бірдей құқықтық реттеуге жатпайды. Профессор О.С. Иоффе атап көрсеткендей, жеке отбасы қатынастарына жататын заңды тұрғыда нормалаудың объективтік мүмкіндіктері белгілі бір дәрежеде шектеулі болады да, сырттай бақылаудың ырқынан шығып кетеді.

Сондай-ақ олардың бір-біріне деген жеке сенім сипаты да неке-отбасы қатынастарының ерекшелігі болып табылады. Мәселен, бала асырап алу бала асырап алушы мен асырап алынушынын арасында өзара сенім қатынастары орныққан жағдайда ғана өз мақсатына жетеді. Бұл ерлі-зайыптылардың, ата-аналар мен балалардың, қорғаншылар мен қамқоршылардың және қамқорлыққа алынғандардың арасындағы қатынасқа да тән нәрсе. Отбасылық қатынасқа қатысушылардың өзара қарым-қатынасында жеке сенім болмаған жағдайда немесе оны жоғалтқан жағдайда мұндай қатынастарды неке және отбасы туралы заң нормаларымен құқықтық реттеу тиімсіз немесе тиімділігі шамалы болады.

Отбасы құқығын зерттеуші белгілі кеңес ғалымы Е.М. Ворожейкин: «Өзіндік сенімге ие бола алмаған отбасылық қатынастарды жасанды деп есептеу керек. Көп жағдайда мұндай қатынастар тоқтатылуы тиіс немесе ол басқа жолмен реттелуі керек», деп жазды.

Отбасы құқығының қайнар көздері. Қазақстан Республикасы отбасы құқығының қайнар көзі Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 17 желтоқсандағы «Неке және отбасы туралы» Заңы болып табылады. Осы аталған Заң актісі 1969 жылғы 6-тамызда Республиканың Жоғарғы Кеңесі бекіткен неке және отбасы туралы Кодексті алмастырды.

«Неке және отбасы туралы» Заң 7 бөлімнен, 29 тараудан және 213-баптан тұрады.

Бірінші бөлімдегі «Жалпы ережелерде» неке-отбасы заңдарының негізі жасалып, осы заңмен реттелетін қатынастар, неке-отбасы қатынастарын реттеудің негізгі принциптері белгіленеді.

«Неке» деп аталатын 2-бөлімде некеге тұру, оны тіркеу, некені тоқтату, ерлі-зайыптылар арасындағы өзіндік және мүліктік қатынастарды құқықтық реттеу туралы нормалар топтастырылған.

«Отбасы» деп аталатын 3-бөлім ата-аналар мен балалардың құқықтары мен міндеттерінің негізі туралы, ата-аналарды туу туралы жазбалар кітабына жазу жайындағы, ата-аналардын балаларға байланысты құқықтары мен міндеттері туралы, ата-аналарды ата-аналық құқығынан айыру және шектеу жайында, сондай-ақ бала асырап алудың тәртібін айқындайтын ережелер, оны болдырмау және жарамсыз деп тану жөніндегі баптардан тұрады.

«Қорғаншылық және қамқоршылық» деген 4-бөлімде қорған болу мен қамқоршылықтың міндеттері белгіленеді, сол бойынша қорғаншылық пен қамқоршылық жасаушы, қорғаншылар мен қамқоршылардың құқықтары мен міндеттері, олардың өкілеттіктері анықталады, қорғаншылық пен қамқоршылықты тоқтату қарастырылады.

«Отбасы мүшелерінің алименттік қатынастары» деген 5 бөлімде ата-аналардың балаларды асырау және кәмелетке толғандардың ата-аналарын бағып-күтуі жөніндегі міндеттері сөз болады, отбасының басқа да мүшелерінің алименттік міндеттемелері көрсетіледі, сондай-ақ алимент тағайындау және оны төлеу тәртібі берілген.

«Азаматтық хал актілері» деп аталатын 6-бөлімде азаматтық хал актілерін тіркеу, азаматтық хал актілеріндегі жазбаларға байланысты дауларды шешу тәртібін анықтау, акті кітаптарын жүргізу ережесі, әртүрлі акті жазбаларын жүзеге асыру сөз болады.

Жетінші бөлімде шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға неке-отбасы заңдарының нормаларын қолдану мәселелері шешілген.

Отбасы құқығының бастауларына басқа да нормативтік актілер жатады. «Неке және отбасы туралы» Заңның 4-бабында көрсетілгеніндей, неке және отбасы туралы заңға (занның өзінен басқа) отбасы құқығының нормалары кіретін Қазақстан Республикасының басқа да нормативтік құқықтық актілері жатады. Мұндай актілерге, атап айтқанда, Үкімет немесе республиканың Әділет министрлігі бекіткен түрлі ережелер (мәселен, Қорғаншылық пен қамқоршылык көрсетуші органдар туралы ережелер) мен нұсқаулар (мысалы, азаматтық хал актілерін тіркеу тәртібі туралы Нұсқаулық жатады. Сонымен бірге осы Заңда кейбір басқа актілер де атап көрсетілген. Айталық, 165-бапта азаматтық хал актілеріне тіркеу тәртібі туралы нормативтік құқықтық актісін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітуге тиісті екені көрсетілген.

Неке-отбасы заңдарының дұрыс қолданылуына Республика Жоғарғы Соты Пленумының басшылыққа алатын түсіндірмелері де ықпал етеді.

Отбасы құқығының бастаулары жайлы айтқанда аталған сала құқығының азаматтық құқыққа жақындығын атап өткен жөн. Осыдан шығатын қорытынды, заң неке-отбасы заңдарымен реттелмеген отбасы мүшелері арасындағы мүліктік және мүліктік емес өзіндік қатынастарға азаматтық заңдар қолданылатынын (5-бап) арнайы атап көрсетеді. Азаматтық Кодексті қолдану заң ретінде немесе құқық ретінде де жүзеге асырылуы мүмкін, мұның өзі оның жалпы бастаулары мен мәнінен туындайтын жәйт.

«Неке және отбасы туралы» Заңнын 3-бабы Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңдары мынадай принциптерге негізделетінін белгілейді:

1) еркек пен әйелдің некелік одағының еріктілігі;

2) ерлі-зайыптылардың отбасындағы құқықтарының теңдігі;

3) отбасының ісіне кімнің болса да өз бетінше араласуына жол берілмеушілік;

4) отбасы ішіндегі мәселелерді өзара келісіммен шешу;

5) балаларды отбасында тәрбиелеуге басымдық беру, олардың өсіп-жетілуі мен әл-ауқатты болуына қамқорлық жасау;

6) отбасының кәмелетке толмаған және еңбекке қабілетсіз мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін қорғауға басымдық беру;

7) отбасы мүшелерінің өз құқықтарын кедергісіз жүзеге асыруын қамтамасыз ету, бұл құқықтарды сот қорғауынын мүмкіндіктері.

Жаңа материал бойынша негізгі түсініктерге тоқталу:

1) еркек пен әйелдің некелік одағының еріктілігі;

2) ерлі-зайыптылардың отбасындағы құқықтарының теңдігі;

3) отбасының ісіне кімнің болса да өз бетінше араласуына жол берілмеушілік;

4) отбасы ішіндегі мәселелерді өзара келісіммен шешу;

Сабақтың аяқталуына байланысты оқушылардың сабақтағы білімдерін және үй тапсырмасының дайындығына қарап бағалау.

Сабақтың тақырыбы:

1) Отбасы құқығы ұғымы, негіздері мен принциптері.

2) Некеге тұрудың тәртіптері мен шарттары.

3) Ерлі зайыптылардың құқықтары мен міндеттері.

4) Азаматтық құқықтың реттеу тәсілдері.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 31-САБАҚ

1. 
   Сабақтың тақырыбы: Ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттері.
   
2. 
   Сағат саны: 180 минут (100%)
   
3. 
   Сабақ түрі: теория
   
4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 10,8 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

1) Меншік құқығы.

2) Жеке меншік ұғымы, оның түрлері.

3) Мемлекеттік меншік құқығы.

4) Интеллектуалдық меншік құқығының объектілері.

8. 
   Жаңа сабақты түсіндіру – 79,2 минут (44%)
   

«Қорғаншылық және қамқоршылық» деген 4-бөлімде қорған болу мен қамқоршылықтың міндеттері белгіленеді, сол бойынша қорғаншылық пен қамқоршылық жасаушы, қорғаншылар мен қамқоршылардың құқықтары мен міндеттері, олардың өкілеттіктері анықталады, қорғаншылық пен қамқоршылықты тоқтату қарастырылады.

«Отбасы мүшелерінің алименттік қатынастары» деген 5 бөлімде ата-аналардың балаларды асырау және кәмелетке толғандардың ата-аналарын бағып-күтуі жөніндегі міндеттері сөз болады, отбасының басқа да мүшелерінің алименттік міндеттемелері көрсетіледі, сондай-ақ алимент тағайындау және оны төлеу тәртібі берілген.

«Азаматтық хал актілері» деп аталатын 6-бөлімде азаматтық хал актілерін тіркеу, азаматтық хал актілеріндегі жазбаларға байланысты дауларды шешу тәртібін анықтау, акті кітаптарын жүргізу ережесі, әртүрлі акті жазбаларын жүзеге асыру сөз болады.

Жетінші бөлімде шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға неке-отбасы заңдарының нормаларын қолдану мәселелері шешілген.

Отбасы құқығының бастауларына басқа да нормативтік актілер жатады. «Неке және отбасы туралы» Заңның 4-бабында көрсетілгеніндей, неке және отбасы туралы заңға (занның өзінен басқа) отбасы құқығының нормалары кіретін Қазақстан Республикасының басқа да нормативтік құқықтық актілері жатады. Мұндай актілерге, атап айтқанда, Үкімет немесе республиканың Әділет министрлігі бекіткен түрлі ережелер (мәселен, Қорғаншылық пен қамқоршылык көрсетуші органдар туралы ережелер) мен нұсқаулар (мысалы, азаматтық хал актілерін тіркеу тәртібі туралы Нұсқаулық жатады. Сонымен бірге осы Заңда кейбір басқа актілер де атап көрсетілген. Айталық, 165-бапта азаматтық хал актілеріне тіркеу тәртібі туралы нормативтік құқықтық актісін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітуге тиісті екені көрсетілген.

Неке-отбасы заңдарының дұрыс қолданылуына Республика Жоғарғы Соты Пленумының басшылыққа алатын түсіндірмелері де ықпал етеді.

Отбасы құқығының бастаулары жайлы айтқанда аталған сала құқығының азаматтық құқыққа жақындығын атап өткен жөн. Осыдан шығатын қорытынды, заң неке-отбасы заңдарымен реттелмеген отбасы мүшелері арасындағы мүліктік және мүліктік емес өзіндік қатынастарға азаматтық заңдар қолданылатынын (5-бап) арнайы атап көрсетеді. Азаматтық Кодексті қолдану заң ретінде немесе құқық ретінде де жүзеге асырылуы мүмкін, мұның өзі оның жалпы бастаулары мен мәнінен туындайтын жәйт.

«Неке және отбасы туралы» Заңнын 3-бабы Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңдары мынадай принциптерге негізделетінін белгілейді:

8. 
   Жаңа тақырыпты бекіту – 39,6 минут (22%)
   

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

11. Үйге тапсырма беру – 10,8 минут (6%)

Сабақтың тақырыбы: Еңбек құқығы, оның қағидалары мен бастаулары. Жұмысқа тұру тәртібі.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 32-САБАҚ

4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

4. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 7,2 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

1) Мұрагерлік туралы жалпы түсінік.

2) Мұрагерліктің негіздері.

3) Өсиет бойынша мұрагерлік.

4) Заңды мұрагерлік.

8. Жаңа сабақты түсіндіру – 52,8 минут (44%)

Ақпаратты-дидактикалық бөлім; Балалардың қорғаныс дәрежесі - кез келген өркениетті қоғамның, мемлекеттік саясаттың әлеуметтік бағыттылығының басты индикаторы. Балалар - әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздықтан ең көп дәрежеде зардап шегетін азаматтардың санаты.

Отбасы дағдарысы, көп отбасылардың ауыр материалдық жағдайы, дәстүрлі отбасылық қатынастардың күйреуі, ажырасулар санының артуы балалардың жағдайының нашарлауына елеулі әсер етеді.

Соңғы жылдары Қазақстанда ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балалар санының өсуі байқалады. Жыл сайын олардың саны өсуде, және де бұл балалардың аз бөлігі ата-аналарының қайтыс болуына байланысты олардың қамқорлығынсыз қалғандар. Қалғандары «әлеуметтік жетімдік» дейтін құбылысқа жатады, яғни ата-аналары тірі жетімдер. Қазіргі кезде жетім балалар мен қамқорлықсыз қалған балаларға арналған 204 мекемеде ҚР Білім және ғылым министрлігінің мәліметтері бойынша 18198 бала, олардың ішіндегі 2105 бала - денсаулық сақтау жүйесінің сәбилер үйлерінде, халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің 19 балалар үйінде - 1294 бала, білім беру жүйесінің 159 ұйымында - 14799 бала тұрып, тәрбиленіп жатыр.

Балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мәселелері жөніндегі қазіргі заманғы ұлттық заңнамалық базаны мына нормативтік актілер құрайды: Қазақстан Республикасының Конституциясы, «Неке және отбасы туралы», «Бала құқықтары туралы», «Білім беру туралы», «Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы», «Отбасы үлгісіндегі балалар ауылы және жасөспірімдер үйлері туралы», «Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу туралы» Қазақстан Республикасының заңдары; Қорғаншы және қамқоршы органдар туралы ереже, Патронат туралы ереже; «Соттардың балалар тәрбиесімен байланысты дауларды шешуде заңнаманы қолдануы туралы», «Соттардың бала асырап алу туралы істі қарау кезде неке және отбасы туралы заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының қаулылары және басқалар.

ҚР Білім және ғылым министрлігінде арнайы Бала құқықтарын қорғау жөніндегі комитет құру біздің көзқарасымызша балалардың, соның ішінде ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мәселелерін үйлестірудің елеулі проблемаларын принципті түрде шеше алған жоқ.

Біздің жекелеген нормативтік құқықтық актілерге іріктеп жүргізілген талдауымыз кейбір нормаларды жүзеге асыру тетіктерінде жекелеген ақтаңдақтардың бар екенін куәландырады.

Мемлекеттік органдардың құқық қолдану практикасы да ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мәселесін реттейтін қолданыстағы некелік-отбасылық заңнамада бірқатар ақтаңдақтардың бар екенін көрсетіп отыр.

«Неке және отбасы туралы» ҚР Заңында алғаш рет «ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балалар» термині қолданылады, бұл халықаралық нормаларға сәйкес келеді және уақыт талабына сай (100-бап). Бұл норма ата-аналар қамқорлығын жоғалту негіздерін айқындайды: ата-аналар өлімі, ата-аналар құқығынан айыру немесе оған шектеу қою, әрекетке жарамсыз деп тану; ата-аналық міндеттерінен жалтару; ұзақ уақыт бойы болмау және т.б.

Ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балаларды анықтау және есепке алу «Неке және отбасы туралы» ҚР Заңының және ҚР Үкіметінің 1999 жылғы 9 қыркүйектегі №1346 қаулысымен бекітілген Ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балаларды орталықтандырылған есепке алуды ұйымдастыру ережелерінің негізінде жүргізіледі. Осы құжатқа сәйкес орталықтандырылған есепке алу күні болып орта білім саласындағы Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органында бала анкетасының көшірмесін тіркеу күні саналады (9 тармақ). Ал біздің көзқарасымызша мұндай күн ретінде бала анкетасын оның іс жүзінде өмір сүретін және орналасқан жеріндегі қорғаншы және қамқоршы органда толтыру күнін санау қажет.

Ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балаларды орналастырудың қолданылып жүрген патронаттық түрі жеке мәліметтер бойынша барлық уақытта бірдей баланың мүддесін ойлай бермейді, керісінше жекелеген азаматтардың материалдық жағдайын шешеді.

Балаларды туыстарының асырауына және қамқорлығына бергенде, олардың балаға тиесілі әлеуметтік төлемге ғана қызуғушылығы болғанын растайтын деректерде де бар.

Ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау біздің көзқарасымызша оның тәрбиесін отбасылыққа барынша жақын қамтамасыз ету және оның отбасында тәрбиелену құқығы тұрғысынан жүзеге асырылуға тиіс. Жетімдер проблемасы «Әр отбасына - бала» принципімен емес, «Әр балаға - отбасы» принципімен шешілуге тиіс. Бұл тұрғыда ата-аналар қамқорлығынсыз балаларды жайғастырудың басымдық түрі бала асырап алу болып табылады.

«Неке және отбасы туралы» ҚР Заңы ұл (қыз) асырап алудың тәртібі мен құқықтық салдарларын, сондай-ақ оны доғарудың негіздемесі мен тәртібін реттейді. Бұл баланың және оны асырап алғысы келетіндердің құқықтары мен мүдделерін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Дені сау ғана емес, ауру балаларды да асырап алуға болады, сондықтан асырап алушылардың тек асырау ғана емес, емдеу мүмкіндіктерін де айқындау қажет. Бұл жағдайда асырап алушылар баланың денсаулығы туралы алдын ала хабардар болса, онда баланың денсаулық күйіне байланысты асырап алуды тоқтатуға негіз болмайды. Медициналық комиссия берген баланың денсаулығы туралы медициналық қорытынды қорғаншы және қамқоршы органдардың қорытындысына қоса тіркеледі. Ұл (қыз) асырап алушының тілегі бойынша баланы тәуелсіз медициналық тексеруден өткізуге де болады.

Бала асырап алар кезде Қазақстан Республикасының азаматтары мен балалардың туыстарына олардың азаматтығы мен тұратын жеріне қарамастан артықшылық беріледі.

«Неке және отбасы туралы» ҚР Заңы бала асырап алушылардың субъектілік құрамын анықтаған кезде азаматтығы жоқ адамдарды белгілемеген, бұл олардың конституциялық құқықтарын шектеу болып табылады (Заңның 76-бабының 2 бөлігі).

Жаңа материал бойынша негізгі түсініктерге тоқталу:

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

11. Үйге тапсырма беру – 7,2 минут (6%)

Сабақтың тақырыбы: Еңбек шарты, оны тоқтату және бұзу негіздері.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 33-САБАҚ

1. 
   Сабақтың тақырыбы: Бала асырап алу және патронат ұғымы. Қамқоршылық және қорғаушылық ұғымы.
   
2. 
   Сағат саны: 180 минут (100%)
   
3. 
   Сабақ түрі: теория
   
4. 
   Сабақтың мақсаты: Әлеуметтік жағынан қорғауға жататын балаларды, жалғыз басты аналарды, отбасылық үлгідегі балалар үйі мен жасөспірімдер үйі түлектерін жұмыспен қамту мәселесі де проблемалы күйінде қалуда.
   

5. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 10,8 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

8. 
   Жаңа сабақты түсіндіру – 79,2 минут (44%)
   

Әлеуметтік жағынан қорғауға жататын балаларды, жалғыз басты аналарды, отбасылық үлгідегі балалар үйі мен жасөспірімдер үйі түлектерін жұмыспен қамту мәселесі де проблемалы күйінде қалуда. Бұл ретте балалар ауылдарындағы отбасылық үлгідегі балалар үйіндегі тәрбиеші-ананы ғана көздеген («Отбасы үлгісіндегі балалар ауылы және жасөспірімдер үйлері туралы» Заңның 14-бабы) заң шығарушылар ұстанымымен келіспеген жөн деп ойлаймыз.

Біздің көзқарасымызша үйде әке-тәрбиешінің болмауы баланың қоршаған әлемді және болашақ дербес өмірін дұрыс түсінбеуіне әкеп соғуы мүмкін.

Балалардың қараусыз және панасыз қалуы, мүмкіндігі шектеулі балалардың жағдайы, балалардың тұрғын үй проблемаларын шешу ерекше тақырып болып табылады. «Бала құқықтары туралы» ҚР Заңының 14-бабы баланың тұрғын үй құқығын бекітеді және жетім бала, ата-ананың қамқорлығынсыз қалған және тәрбиелеу, емдеу және басқа мекемелердегі бала тұрғын үй-жайға немесе тұрғын үй-жайды пайдалануға құқықтарын сақтайды, ал ол жоқ болса Қазақстанның тиісті заңнамасы бойынша тұрғын үй-жай алуға құқылы. Ата-ана қамқорлығынан айырылған балалар, соның ішінде жетім балалар тұратын үй-жайынан басқа үй-жай берілмей шығарылмайды.

Осылайша, ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мәселелеріндегі проблемалар мен кемшіліктер балалардың құқықтарын қорғау тетіктерін жетілдіру мақсатында көп еңбек ету керектігін тағы да көрсетіп отыр.

8. 
   Жаңа тақырыпты бекіту – 39,6 минут (22%)
   

1. Экология құқығының ұғымы

2. Қазақстан Республикасы азаматтарының қолайлы қоршаған ортаға құқығы

3. Қазақстан Республикасының орман қоры

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

11. Үйге тапсырма беру – 10,8 минут (6%)

Сабақтың тақырыбы: Жұмыс уақыты мен демалыс уақыты. Жалақы.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 34-САБАҚ

4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

4. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 7,2 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

Біздің елімізде табиғатты қорғау және оның байлықтарын тиімді пайдалану қоғамның дамуының конституциялық қағидаларына енгізілген, ол әрбір адамның парызы ретінде жалпы-мемлекеттік, жалпыхалықтық міндет болып табылады.

Экологиялық құқық — бұл осы кезең мен болашақтын адамдардың мүдделері үшін қоғам мен табиғат аясындағы қарым-қатынасқа байланысты қоғамдық қатынастарды ретгейтін жана құқық салаларының бірі болып табылады. «Экология» — бұл біздің жалпы және жалғыз үйіміз — «Жер» туралы ғылым.

Алғашқы рет бұл ғылыми терминді 1866 жылы неміс ғалымы Геккель ұсынып және ұзак уақыт бойы тек биология ғылымы негізінде тар аяда қолданылды. Ол өзінің әйгілілігіне XX ғасырдың екінші жартысында ие болды, өйткені тура осы кезден бастап адам мен орта және қоғам мен табиғат арасындағы қатынастар шиеленісе түсті. Экология — тірі организмдер мен олардың өмір сүру негізі қоршаған табиғи орта арасындағы қарым-қатынасты анықтайтын ілім ретінде қолданылады.

Табиғат — санада және санадан тыс жүретін объективті анықтылық және адам жаратылысының өмір сүру ортасы. Ол адамға байланысты негізгі 3 түрлі қызметті атқарады:

1. Жердегі өмірге кажетті биологиялық жағдайды қамтамасыз ететін экологиялық қызмет;

2. Адамдардың материалдық кажеттіліктерін қанағаттандырудың қайнар көзі болып табылатын экономикалық кызмет;

3. Адамның жан дүниесінің қалыптасуына әсер ететін негіз — құлықтылық қызмет.

Адам — табиғаттың эволюциялық даму нәтижесінің өнімі. Табиғатқа қатынасына байланысты ол — оның әсерін байқайтын, өмірдің жаратылысынан тәуелді болатын, оны қоршаған ортаның объектісі ретінде және табиғи ресурстарды пайдаланатын, өзінің шаруашылық қажеттіліктерін шешу үшін табиғатты бейімдеуші субъект ретінде танылады.

Қоғам мен табиғаттың өзара байланысы негізі 2 нысандағы қоғамдық қатынастар негізінде — табиғат ресурстарын пайдалану мен табиғатты қорғауда көрініс табады. Табиғат ресурстарын пайдалану — материалдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған қоғамнын экономикалық мүддесімен анықталады. Табиғатты қорғау — қазіргі кезең және болашак ұрпақтар үшін қоршаған табиғи ортаның сапасымен байланысты қоғамның экологиялық даму мүддесі болып табылады. Бірақ, тірі организмдердің (соның ішінде адамның да, қоғамның да) жалпы қоршаған ортамен емес, табиғи ортамен байланысты екендігін де көрсету керек. Сондықтан, экологияны сөзбе-сөз түсіну үшін, тек табиғи ортамен ғана өзара қарым-қатынас болған жағдайды айту керек. Міне тек осы жерде ғана табиғатты дамыту (жақсарту) туралы, экологиялық заңдарды сақтауға аса назар аудару керек. Қоршаған ортада — бұл әлеуметтік экологияның заты емес. Әлеуметтік экологияға, оның құрамдас бөлігі ретінде құқықтык экология кіреді. құқықтық экология деп — қоғам мен табиғаттың өзара байланысынан туындайтын қоғамдық (экологиялық) қатынастарды реттейтін нормалардың жиынтығын айтамыз. Құқықтық экологияның анықталуының бірі болып, экология құқығы танылады. Экология құқығы — бұл қазіргі және болашақ ұрпақ үшін қоршаған табиғи ортаны тиімді пайдалану мен қорғауға байланысты қоғам мен табиғаттың қарым-қатынасын анықтайтын қоғамдық (экологиялық) қатынастарды реттейтін нормалардың жиынтығы.

Мемлекеттің экологиялық қызметінің дамуы — экология қүкығы деген атқа ие болған жаңа құқықтык бірліктің кұрылуына алып келді. құқық саласының құрылу процесі объективті түрде негізделінеді, яғни табиғатты қорғау немесе қоршаған ортаны қорғау туралы басты реттеуші заңның болуы және болмауына байланысты емес. Бұндай заңның түрлерінің болуы берілген бірлестіктің ішкі даму процестерінің нәтижесі болып табылады, егер оның өмір сүруі халықтың түбегейлі кажеттіліктерінен туындайтын болса.

Экология құқығы, құқық саласы ретінде біздің ортақ үйіміз өмір сүру мүдделері үшін қоғам мен табиғат арасындағы үйлесімді байланыстарға жету мақсатында экологиялық қоғамдық қатынастарды жүзеге асыратын арнайы тәсілдерді реттейтін құқықтық нормалардың жүйесін құрайды.

Кез келген жүйе — біріккен, жүйе құрайтын факторларды ретке келтіруші көптеген элементтерден тұрады.

Экология құқығының әдістері — қоғам мен табиғат арасындағы үйлесімді байланысқа жетуге бағытталған, олар табиғатқа да, қоғамға да қатысты зандылықтардың құқықтык, реттелуінің сақталуына негізделеді. Экология құқығы 3 негізде оқытылады: пән ретінде, сала ретінде, ғылым ретінде.

Экология құқығы сала ретінде — экологиялық құқықты сала, пән ретіндегі танудың ғылыми ілімдерінің жүйесін құрайды. Экологиялық құқықты — құқық саласы ретінде тану үшін біз белгілі бір зандарға жүгінеміз, оның нормаларына түсінік береміз.

Экологиялық құқықты оқу пәні ретінде біз, теориялық және тәжірибелік сұрақтарын қамтитын оқыту әдістемесіне және де құқық нормалары мен олардың тәжірибе жүзінде жүзеге асыру қажеттілігін білуге мән береміз.

Жаңа материал бойынша негізгі түсініктерге тоқталу:

1) Экология құқығының ұғымын;

2) Қазақстан Республикасы азаматтарының қолайлы қоршаған ортаны қорғау туралы құқығын;

3) Қазақстан Республикасының орман қоры туралы негізгі құқықтарын;

4) Табиғи ресустарды қорғау туралы және тиімді пайдалану құқықтарын меңгеруі кажет.

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

11. Үйге тапсырма беру – 7,2 минут (6%)

Сабақтың тақырыбы: Еңбек даулары. Тәртіптік жаза түрлері.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8. Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

№ 35-САБАҚ

1. 
   Сабақтың тақырыбы: Қазақстан Республикасының жер құқығының негіздері.
   
2. 
   Сағат саны: 180 минут (100%)
   
3. 
   Сабақ түрі: теория
   
4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

1.Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3.Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4.Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5.Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6.Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7.Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;

8.Дулатбеков Н., Амандықова С., Турлаев А. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. Алматы, 2001 ж.

Ұйымдастыру кезеңі – 10,8 минут (6%)

а) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

ә) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

б) сабақтың мақсаты мен міндеті.

8. 
   Жаңа сабақты түсіндіру – 79,2 минут (44%)
   

Жердің басқа да табиғи ресурстарымен, әсіресе, су ресурстарымен, жер қойнауымен, өсімдіктер әлемімен, соның ішінде, орманмен, байланысының мәні ерекше. Олар үшін де жер орналасқан орны және өмір сүру жағдайы болып табылады.

Олардың барлығы жер қатынастарының құқықтық реттеудің мазмұнына әсер етеді.

Әдіс дегеніміз пәнді құрайтын қоғамдық қатынастарға құқықтық әсер ету құралы. Жер құқығында құқықтық реттеу әдісі ретінде ҚР-ның жер заңдарының мақсаттары мен міндеттерін ескере отырып, реттелген қоғамдық қатынастарға мемлекеттік құқықтық әсер етудің экологиялық, императивтік және диспозитивтік тәсілдері.

Жер қатынастарын мемлекеттік басқару функцияларын (есеп, кадастр, мониторинг жүргізу) жүзеге асыру үшін жер қатынастарын реттеудің императивтік әдісі қолданылады.

Жерге меншік құқығын және жер пайдалану құқығын жүзеге асыру үшін диспозитивтік (латын сөзі «диспоноре» - «тандаймын») әдіс қолданылады, ол меншік иесіне немесе жер пайдаланушыға жер учаскілерін пайдаланумен байланысты шаруашылық мәселелерін дербес шешуге мүмкіндік береді.

Жерге табиғи объект ретінде экономикалық әдіс қолданылады, ол құқықтық реттеу пәнінің, яғни, жердің табиғи қасиеттерін есепке алуды білдіреді.

Жер құқығы әдістерінің түрлері:

1)диспозитивтік;

2)императивтік;

Диспозитивтік әдістің түрлері:

1)ұсынушы;

2)санкциялаушы;

3)құқық беруші;

Императивтік әдістің түрлері:

1)құқықтық қатынастар субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін орнықтырушы;

2)тыйым салушы (шекараларды, жер құқығы қатынастары қатысушыларының тиісті жүріс-тұрысын анықтау);

3)экологиялық әдіс.

Жер құқығы өзінің жүйесі бар құқық саласы ретінде жалпы және ерекше бөлімдерден құралады.

Жалпы ережелерден тұратын, әрекеті реттелетін жер қатынастарының барлығына немесе басым көпшілігіне таралатын институттардың жиынтығы жер құқығының жалпы бөлімін құрайды.

Жер құқығының жалпы бөлімі келесі институттардан (тараулардан) тұрады:

1)Жер құқығының түсінігі, пәні, әдісі және жүйесі. Жер құқығының сабақтас құқық салалармен ара қатынасы;

2)ҚР жер заңдарының міндеттері, мақсаттары және қағидалары;

3)Жер құқығының тарихы;

4)Жер құқығының қайнар көздері;

5)Жер құқығы қатынастары;

6)Жерге меншік құқығы;

7)Жер пайдалану құқығы;

8)Жеке меншік құқығы мен пайдалану құқығындағы жер учаскілерінің құқықтық режимі;

9)Жерге жеке меншік құқығы жер пайдалану құқығын қорғау және зияндарды өлтіру;

10)Жер үшін төленетін төлем;

11)Сервитуттар;

12)Жер құқығы қатынастары саласындағы басқару органдарының құзіреті және мемлекеттік басқарудың жалпы мәселелері;

13)Жерді қорғау, мемлекеттік бақылау, жерге орналастыру, мониторинг және жер кадастры;

14)Жер заңдарын бұзғаны үшін заңды жауаптылық;

15)Жер даулары;

Жер құқығының ерекше бөлімі келесі институттардан тұрады:

1)Ауыл шаруашылық мақсатындағы жердің құқықтық режимі;

2)Елді мекен жерлерінің құқықтық режимі;

3)Өнеркәсіптік, көлік, байланыс, қорғаныс және ауыл шаруашылығынан өзге мақсатқа арналған жерлердің құқықтық режимі;

4)Ерекше қорғалатын аумақтар жерлерінің құқықтық режимі;

5)Су қоры жерлерінің құқықтық режимі;

6)Орман қорлары жерлерінің құқықтық режимі;

7)Босалқы және пайдалануға жарамсыз жерлердің құқықтық режимі.

Жерге меншік құқығының түсінігі ҚР Жер кодексінің 3-бабында берілген. ҚР-да жер мемлекеттік меншікте болады. Жер учаскілері Жер кодексінде белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы мүмкін.

Жер, оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер және жануарлар дүниесі, басқа да табиғи ресурстар мемлекеттік меншікте болады.

Жер учаскілеріне меншік құқығы мына жолдар арқылы туындайды:

1)меншік құқығын табыстау;

2)меншік құқығын беру;

3)меншік құқығының әмбебап құқықтық мирасқорлық (мұраға қалдыру, заңды тұлғаның қайта ұйымдастырылуы) тәртібі бойынша ауыстыру.

Меншік құқығын табыстау, беру және оның ауысуы жер учаскісінің нысаналы мақсаты ескеріле отырып жүзеге асырылуға тиіс.

Жер учаскесіне меншік құқығы келесі негіздерде туындайды:

1)мемлекеттік органдар актілер негізінде;

2)азаматтық-құқықтық мәмілелер негізінде;

3)ҚР-ның заңдарында көзделген өзге де негіздерде (ҚР ЖК 22-бабы).

ҚР Жер кодексінің 27-бабына сәйкес, мемлекеттік меншік құқығын жүзеге асыру мынаны білдіреді: мемлекеттік меншіктегі жерден жер учаскелері:

1)жеке меншікке сатылу немесе ақысыз білдіру;

2)тұрақты немесе уақытша жер пайдалануға берілуі;

3)Жер кодексінде, ҚР-ның өзге де заң актілерінде немесе халықаралық шарттарда көзделген жағдайларда өзге де құқықтық нысандарда жүзеге асырылуы мүмкін.

Мемлекеттік меншік құқығының объектілері болып жеке меншікке берілмеген жерлердің барлығы табылады. Бұл мәселені РК Жер кодексінің 26-бабы толығырақ ашады. Оған сәйкес, мемлекеттік билік органдарына, мемлекеттік ұйымдар мен мекемелерге берілген, қорғаныс қажеттіліктеріне пайдаланылатын, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар алып жатқан, сауықтыру және тарихи-мәдени мақсаттағы, орман және су қорларының, елді мекен жеріндегі ортақ пайдаланудағы, босалқы жер, оның ішінде арнайы жер қорының жер учаскелері, кенттер мен ауылдық елді мекендердің маңыздағы жайылымдық және шабындық алқаптар, сондай-ақ, жеке меншікке берілмеген шалғайдағы жайылымдар мен басқа да жерлер меншікте болады.

Жеке меншіктегі объектілері болып ҚР Жер кодексінде көзделген тәртіпке сәйкес елді мекендер, ауыл шаруашылық мақсатындағы, орман және су қорларының жерлері табылады.

Жер иелену құқығы – жерді іс жүзінде иеленуді жүзеге асырудың заңмен қамтамасыз етілген мүмкіндігі.

Жер пайдалану құқығы – тұлғаның мемлекеттік меншіктегі жер учаскесін ақылы және ақысыз негізге шектеусіз мерзімге немесе белгілі бір мерзім ішінде иелену және пайдалану құқығы.

Жерге билік ету құқығы – мемлекеттің ҚР аумағындағы жердің заңдық тағдырын айқындаудағы заңмен қамтамасыз етілген құқығы, сондай-ақ жердің жеке меншік иесінің өз жер учаскесіне қатысты ҚР-ның заң актілерінде тыйым салынбаған мәмілелер жасауға құқығы.

3. Жер пайдалану құқығы

Жер учаскесін пайдалану құқығының туындауының негізі болып осындай құқықты, құқықты иеленуші құқық субъектісін және заңды фактіні белгілеу мұмкіндігін көздейтін заң формасы табылады.

Заңды фактілер ретінде құқық нормаларына сәйкес белгілі бір құқықтық салалардың – құқықтық қатынастардың пайда болыуының, өзгеруінің және тоқтатылуының – туындауына себепкер болатын жағдайлар түсініледі.

Жер учаскесінің пайдалану құқығының негізі болып осы құқықты орнықтыруға бағытталған тек құқыққа сай әрекет қана табылады. Жер пайдалану құқығының туындауы негіздерінің тізімі ҚР Жер кодексінің 31-бабында берілген.

Жер пайдалану құқығы туындау негіздеріне қарай былай бөлінеді:

1)жер пайдалану құқығын табыстау;

2)жер пайдалану құқығын беру;

3)жер пайдалану құқығының әмбебап құқықтық мирасқорлық тәртібімен ауысуы.

Сонымен қатар, жер пайдалану құқығы мына негіздер бойынша да туындайды:

1)мемлекеттік органдар актілерінің;

2)азаматтық-құқықтық мәмлілердің негізінде;

3)ҚР-ның заңдарында көзделген өзге де негіздерде.

ҚР Жер кодексінің 1-бабына сәйкес, ҚР жер қоры нысаналы мақсатына сәйкес мынадай санаттарға бөлінеді:

1)ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер;

2)елді мекендердің жері;

3)өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жері және өзге де ауыл шаруашылығы мақсатына арналмаған жер;

4)ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері, сауықтыру мақсатындағы, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жер;

5)орман қорының жері;

6)су қорының жері;

7)босалқы жер.

Құқықтық режимі бойынша жер пайдалану құқығы тұрақты немесе уақытша, иеліктен шығарылатын немесе шығарылмайтын, ақылы немесе ақысыз алынатын болуы мүмкін.

Субъектілерінің құқықтық жағдайына қарай жер пайдалану құқығы келесі түрлерге бөлінеді:

1)мемлекеттік және мемлекеттік емес;

2)ұлттық және шетелдік;

3)жеке және заңды тұлғалар;

4)тұрақты және уақытша, бастапқы және кейінгі.

ҚР Жер кодексінің 30-бабына сәйкес жер пайдалану құқығының субъектілері кесесі түрлерге бөлінеді:

1)мемлекеттік және мемлекеттік емес субъектілер;

2)ұлттық және шетелдік субъектілер;

3)жеке және заңды тұлғалар;

4)тұрақты және уақытша субъектілер;

5)бастапқы және кейінгі субъектілер.

Жер пайдаланудың бұл түрлеріне ҚР Жер кодексінің 12-бабында қысқаша сипаттама берілген.

Мемлекеттік жер пайдаланушылар – мемлекеттік республикалық және коммуналдық заңды тұлғалар.

Шетелдік жер пайдаланушылар – бұл шет мемлекет азаматтары, азаматтығы жоқ адамдар, шет мемлекет заңдарына сәйкес құрылған заңды тұлғалар, шет мемлекеттер, халықаралық бірлестіктер мен ұйымдар.

Ұлттық жер пайдаланушылар – ҚР-ның азаматтары, ҚР-ның заңдарына сәйкес құрылған заңды тұлғалар, соңын ішінде, шетелдік қатысушылары бар кәсіпорындар.

Мемлекеттік емес жер пайдаланушылар – азаматтар және мемлекеттік емес заңды тұлғалар.

Бастапқы жер пайдаланушылар – жер пайдалану құқығын Жер кодексінің 32-бабында көзделген тәртіппен тікелей мемлекеттен не осы құқықтан айыру тәртібімен басқа да бастапқы жер пайдаланушылардан алған тұлғалар.

Тұрақты жер пайдаланушылар – жер пайдалану құқығының мерзімі шектеусіз сипатта болатын тұлғалар.

Кейінгі жер пайдаланушылар - өзінің басапқы жер пайдаланушы мәртебесін сақтап қалатын жер пайдаланушыдан кейінгі жер пайдалану туралы шарт негізінде уақытша жер пайдалану құқығын алған тұлғалар.

8. 
   Жаңа тақырыпты бекіту – 39,6 минут (22%)
   

1. Жер құқығының түсінігі, пәні, жүйесі

2. ҚР жерге меншік құқығы мен басқа да құқықтар

3. Жер пайдалану құқығы

4. Жерге орналастыру, мониторингі мен кадастры

10. Сабақты қорытындылау – 10,8 минут (6%)

а) Оқушыларды бағалау.

ә) Келесі сабақ тақырыбын қысқаша хабарлау.

11. Үйге тапсырма беру – 10,8 минут (6%)

Сабақтың тақырыбы: Қазақстан Республикасының әлеуметтік қамтамасыз ету құқығы.

Жоспар бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

1. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Баспа, 1998.- 256 б.

2. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығынының негіздері. – Алматы: Атамұра, 1994.- 160 б.

3. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері: Оқулық. – 2-ші басылым. – Алматы, 2004. -248 б.

4. Дулатбеков Н.О. и др. Мемлекет және құқық негіздері / Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Астана: Фолиант, 2001.- 252 б.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық / Е. Баянов. - Өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қайта жөнделіп 2-ші рет басылуы. – Алматы, 2003.- 692 б.

6. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы. – Алматы, 2004.

7. Сапаргалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1997ж;