Білім беру жүйесін жаңартудың мақсаттары мен міндеттері

3 
білім төрт сыныптан тұратын. Шәкірттер орта білімді 17-18 жасында алып шығатын. 
Енді 1990 жылдардың ортасында жоғары оқу орындарына емтихан тапсырудың тестілеу 
әдісіне көшу орын алды. 
Сөйтіп, 1990 жылдардың реформалары мен өзгерістерінің нәтижесінде Қазақстанда 
мемлекеттік және мемлекеттік емес секторлардан тұратын жалпы (орта) және жоғары 
білім беру жүйесі қалыптасты. Бұл жүйенің басты міндеттері жалпы да, арнаулы да 
сапалы білім беруді ары қарай дамыту мақсатынан туған, ал бұл еліміздің XXI ғасырда 
тұрақты өркендеуі үшін өте қажет. 
2000 жылдары орта білім беру жүйесінде елеулі өзгерістер орын алды. 2003 жылдан 
бастап оқушылар бір мезгілде мектепті бітіру емтихандары және жоғары оқу орнына 
түсу емтихандары болған ұлттық бірыңғай тестілеуден (ҰБТ) өтетін болды. 
2000 жылдары білім сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі қалыптасып, оқу үдерісіне 
жаңа ақпараттық және кредиттік технологиялар енгізілді, қоғамда он екі жылдық орта 
білім беруге көшу туралы пікірсайыстар жүріп жатты. Қазақстанда он екі жылдық орта 
білім жүйесін енгізу 2019 жылға жоспарланды. Ол кезде барлық мектептерде нөлінші 
сыныптар құрылатын болады. 
Барлық сыныптардың білім берудің жаңартылған мазмұнына өтуін 2020 жылы аяқтау 
жоспарланған. Бұл жайында 2016 жылы қарашаның 2-сінде өткен ОКҚ (Орталық 
Коммуникациялар қызметі) брифингі барысында ҚР БҒМ Мектепке дейінгі және орта 
білім департаменті директорының орынбасары Зейнеп Мақсұтова мәлімдеді. Оның сөзі 
бойынша, 2015 жылдың қантарында-ақ республикамыздағы барлық бірінші сыныптар 
жаңартылған оқу жүйесіне көшкен. Жаңа жүйе кезең-кезеңмен: екінші, бесінші, жетінші 
сыныптарда - 2017-2018 оқу жылында, үшінші, алтыншы, сегізінші, оныншы 
сыныптарда - 2018- 2019 оқу жылында, төртінші, тоғызыншы және он бірінші 
сыныптарда 2019 жылы енгізілмек. Сөйтіп, барлық мектептер кезең-кезеңмен білім 
берудің жаңартылған мазмұнына көшетін болады.
Қазіргі уақытта республикамызда 7307 күндізгі мемлекеттік жалпы білім беру 
мектептері жұмыс істейді. Оларда 2,5 миллион оқушы, яғни елдің әрбір жетінші тұрғыны 
білім алып жатыр. Ел мектептерінде 300 мыңға жуық мұғалім еңбек етеді. Мұғалімдердің 
үштен бір бөлігінің 20 жылдан артық еңбек өтілі бар. Мектеп мұғалімдерінің 80%-тен 
астамы - әйелдер. Мектептердегі барлық мұғалімдердің 23,9%- ке жуығы тілдерді (қазақ, 
орыс, ағылшын) оқытумен айналысады. Барлық мектептердің үштен біріне жуығы - бір, 
68%-і - екі, ал 1,5%-і үш ауысымда жұмыс істейді. Үш мыңнан асатын (45%) мектеп 
қазақ тілінде, екі мыңға жуық мектеп аралас - қазақ және орыс тілдерінде оқытады. 
Қазақстанда ұлттық мектептердің тағы үш түрі: өзбек, ұйғыр және тәжік мектептері бар. 
Олардың түлектеріне ҰБТ тапсыру тілін: не қазақ, не орыс тілін таңдау құқы берілген. 
2000 жылдары жалпы білім беретін мектептерді компьютермен және техникалық 
құралдармен жабдықтауға үлкен көңіл бөлінді. Экономикалық қиындықтарға 
қарамастан, барлық дерлік орта білім беру мектептері компьютерлермен қамтамасыз 
етілген. Президент бастамасының арқасында елімізде зияткерлік мектептерінің 
тармақталған желісі жүйелі түрде жүзеге асып келеді. Орта білім беру саласында қол 
жеткен жетістіктердің бірі 2009 жылдың ақпанында Астанада Тұңғыш Президенттің 
физика-математика және химия-биология бағытында оқытатын Зияткерлік мектебінің 
ашылуы болды. Ол мектептердің түлектері кейін жоғары білікті инженерлер мен ғылыми 
қызметкерлердің жетіспеушілігін толтыратын болады. Білім берудің жаңартылған 
мазмұнында құрылған Назарбаев Зияткерлік мектептерінің саны жиырмаға жетті. 
Олардың іс-тәжірибесі күллі білім беру жүйесіне таралатын болады. 

4 
«
Қазақстан-2050» Стратегиясында Н.Ә.Назарбаев аса маңызды мақсат- әлемнің 
жоғары дамыған 30 елінің қатарына кіру міндетін қойды. Стратегияда елдің өркендеуі 
үшін өзекті болып саналатын, барлық салаларды, оның ішінде әлеуметтік саланы 
қамтитын міндеттер айқындалды. Білім мен ғылымның дамуы деңгейі елдің бәсекеге 
қабілеттілігінің негізгі белгілеріне жатады. Соған байланысты республикамызда жалпы 
білім беретін мектептер мен училищелердің, колледждердің деңгейі мен сапасын 
көтеруге ерекше көңіл бөлінеді. 
Жоғары оқу орындары. Жоғарғы мектеп тәуелсіздік жылдары ішінде үлкен және 
қарама-қайшылыққа толы жолдан өтті. Бұл жолда саны көп өзгерістер орын алды, білім 
министрлігі басшылығы бірнеше рет ауысты, оң да, теріс те құбылыстар байқалды. 
Қазақстанның жоғары білім беру құрылымы айтарлықтай өзгерді. Егер 1990 жылға 
дейін Қазақстанда небары екі университет (ҚазМҰ және ҚарМУ) бар болса, ал кейіннен 
жеке жоғары оқу орындарын ашуға рұқсат берілген соң, университеттер, академиялар 
мен институттар саны көбейді. 1990 жылдарда көптеген педагогикалық, техникалық 
және басқадай институттар атауларын өзгертіп, университеттерге, академияларға 
айналды. Нәтижесінде, 1997 жылы Қазақстанның жоғары білім беру жүйесінде 83 
мемлекеттік емес және 57 мемлекеттік жоғары оқу орны, оның ішінде: 27 университет, 9 
академия, екі дербес университет - Әл-Фараби атындагы Қазақ мемлекеттік ұлттық 
университеті, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті 
жұмыс істеді. 
Білім беру саласын қаржыландыру ісінде реформалар аз болған жоқ. Қазақстан 
Республикасы Үкіметі 1999 жылы жоғары оқу орындарында мамандар даярлау үшін 
кредиттер беру тәртібін бекітті. Жастарға жоғары оқу орнында оқу үшін 15 жылға 
есептелген мақсатты мемлекеттік кредит алу мүмкіндігі туды. 
Жоғары білім беру жүйесінің мақсаты - қоғамның, мемлекеттің және әрбір адамның 
жоғары білім алуға деген сұранысын қанағаттандыру, адамға білім алып, оқудың 
мазмұны мен мерзімдерін таңдау мүмкіндігін беру. Сондықтан жоғары және жоғары оқу 
орнынан кейінгі кәсіптік білім беру құрылымы Қазақстанда үш деңгейлі: бакалавриат, 
магистратура және докторантура болып саналады. Осындай құрылым 1999 жылы 
Қазақстанның Болонья үдерісіне, білім берудің бірыңғай халықаралық стандартына 
қосылуы нәтижесінде мүмкін болды. Бакалавр даярлаудың нормативтік оқу мерзімі төрт 
жылға есептелген. Бакалавриат түлектерінің білім алуды магистратурада (оқу мерзімі - 1-
2 жыл) жалғастыратын мүмкіндігі бар. 
2000 жылдарда жоғары оқу орындарының саны өскені байқалды, бірақ олардың 
барлығы бірдей тең дәрежеде сапалы білім бере алмайтыны тексерулер мен 
аттестациялар барысында белгілі болды. 2008 жылы тексеру нәтижелері бойынша 24 
жоғары оқу орны кәсіби талаптарға сай болмауы себепті 112 мамандық бойынша 
лицензияларынан айырылды. Университеттер мен институттардың саны 2008 жылы 144-
ке дейін қысқарды, оның ішінде: 85 университет, 32 институт, 26 академия, 1 
консерватория бар. Олардың тоғызының ұлттық университет және академия мәртебесі 
бар еді. 
Аспирантура мен докторантурада 1990-2000 жылдары жоғары білікті ғылыми және 
ғылыми-педагогикалық мамандар даярлау жақсы жолға қойылды. Жоғары оқу орнынан 
кейінгі ұлттық білім беру жүйесі жұмысының нәтижелі болуы үшін ол (жүйе) Болон 
келісіміне сай бағдарламаға өзгерді: онда үшінші деңгейде философия докторлары - РҺD 
(Dосtог оf Рһіlоsoрһу) даярланады. 

5 
Ғылыми-педагогикалық мамандар - доктор-магистрлер даярлау жүйесіне өту 
Қазақстанның әлемдік ғылыми білім беру кеңістігіне ықпалдасуы қажеттігіне 
байланысты болды. Алайда қазақстандық ғылыми білім беру қоғамдастығында бұл 
мәселе өткір пікірталастар туғызды. Классикалық неміс үлгісіне негізделген бұрынғы 
білім беру жүйесін жақтайтындар аз болмады.
«Болашақ» мемлекеттік бағдарламасы. Мамандар даярлау және білім беру саласында 
жетекші шетелдік университеттермен байланыстарды дамыту ісінде 1993 жылы 
қарашаның 11-інде ҚР Президентінің бастамасы бойынша құрылған «Болашақ» 
бағдарламасының орасан үлкен маңызы болды. Алғашқы қазақстандық студенттер 1994 
жылы АҚШ, Ұлыбритания, Германия, Франция елдеріндегі жоғары оқу орындарына 
білім алу үшін аттанды. Кеңес заманынан кейінгі кеңістік елдерінің тарихында алғаш рет 
талантты жастарды мемлекет есебінен шетелде оқыту мүмкіндігі пайда болды. Егер 2004 
жылы 785 студент әлемнің 13 елінде білім алса, ал 2005 жылдан бастап «Болашақ» 
бағдарламасы бойынша стипендия алатын студенттер саны 3000-ға дейін жетіп, олар 
дүние жүзінің 32 елінде алдыңғы қатарлы 630 университетте оқу мүмкіндігін алды. 
«Болашақ» стипендиясының тағайындалуына орай, республикамызда Батыстың 
қазіргі заман талаптарына сай білімдерін алған мамандардың саны өсті. Президент 
стипендиясын иеленушілерді біріктіру, кейіннен оларды жүмысқа орналастыру, тұрғын 
үймен қамтамасыз ету, олардың мүдделері мен құқықтарын қорғау мәселелерін шешу 
үшін, 2001 жылы «Болашақ» қауымдастығы құрылды. «Болашақ» бағдарламасы аясында 
білім алған түлектер мемлекеттік қызметте, білім беру және денсаулық салаларында, 
ұлттық компанияларда жұмыс істейді, сонымен қатар Батыс елдерінің менеджменті мен 
стандарттарын осы салаларға енгізіп жатыр. 
2009 жылдың маусымында ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың бастамасымен 
«Астананың Жаңа университеті» АҚ-ы құрылды. Аталған университет 2010 жылы 
маусымның 7-сінде, Қазақстан Үкіметінің Қаулысына сәйкес, атауын «Назарбаев 
Университеті» деп өзгертті. Оған алғашқы студенттер қабылдау 2010 жылы қыркүйекте 
басталды. Университет білім берудің ұлттық жүйесінің артықшылықтары мен ең жақсы 
әлемдік ғылыми білім беру тәжірибесін сәтті ұштастыра отырып, Қазақстанның жоғары 
білімінің үлгісіне айналды. ҚР Президенті 2011 жылы қаңтардың 19-ында «Назарбаев 
Университеті» мәртебесі туралы, «Назарбаев Зияткерлік мектептері» және «Назарбаев 
Қоры» туралы Заңға қол қойды. 
Университет 2011 жылы маусымның 15-інде заңды мәртебесін ауыстырып, 
«Назарбаев Университеті» автономиялық білім беру ұйымы» деп аталатын болды. 
Университет өзінің меншікті білім беру стандарттары бойынша жұмыс істейді және ҚР 
Білім және ғылым министрлігінің басқаруына жатпайды. «Назарбаев Университеті» 2013 
жылы алғаш рет Жоғары бизнес мектебінің және Жоғары білім беру мектебінің 
магистрлік және докторлық бағдарламаларына қабылдау үшін есік ашты. «Назарбаев 
Университетінде» 2014 жылы тамыздың 20-сында оқуды аяқтаған магистранттарға 
дипломдар тапсырылып, 46 студент магистрлік бағдарламаның алғашқы түлегі атанды. 
Сонымен, реформалар мен өзгерістердің нәтижесінде, Қазақстанда жалпы (орта), 
арнаулы орта және жоғары білім берудің мемлекеттік те, мемлекеттік емес те 
секторлардан тұратын, негізінде, халықаралық стандарттарға сай, қазіргі заманғы жүйесі 
пайда болды. 

жүктеу/скачать 4,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: