1 сурет. Өңдеудің технологиялық әдістерінің жіктелуі

Т = С₄ / (V^m t^q S^P) (50)

V, t, S дәреже көрсеткіштерін талдау нәтижесінде көретініміз, m > p > q түзу кесілетін қабатты материалдарды өңдеуде, шыдамдылық кезеңіне ең көп әсер ететін кесу жылдамдығы, сонан соң беріліс, ең аз әсер ететін кесу тереңдігі. Орнатылған заңдылықты физикалық мағынасы жағынан түсінікті. Т=f(V) қисығының төмен түсіп тұрған бұтақтарындағы шыдамдылық кезеңінің кемуі кесу температурасының көтерілуімен байланысты. Кесу температурасы, кесу жұмысы ұлғаюы мен жылу бөлініуіне байланысты, беріліс пен кесу тереңдігінің ұлғаю салдарынан өседі.

V, t және S, кесу температурасына θ әсер ету дәрежесі қандай болса, бұл факторлардың құрал шыдамдылығы кезеңіне әсер ету қарқындылығы сондай болады. Кесу температурасына θ ең көп әсер ететін кесу жылдамдығы V, сонан соң беріліс, ал ең азы кесу тереңдігі t болғандықтан, дәл осындай ретпен V, t және S құралдың шыдамдылық кезеңіне де әсер етеді.

Құрал шыдамдылығы кезеңіне геометриялық параметрлерден көбірек әсер етуші алдыңғы бұрыш (γ⁰), артқы бұрыш (α⁰) және пландағы негізгі бұрыш (φ⁰). Бұл бұрыштардың құралдың шыдамдылық кезеңіне әсері, оның кесілетін қабат деформациясы дәрежесіне, кесу жылдамдығына, бөлінетін жылу саны мен кесу температурасына әсерімен байланысты және бұл жайы арнайы әдебиеттерде толығырақ айтылған.
11 Тақырып. Жүзді құрал жасауда қолданылатын аспаптық болаттар. Кесу құралы жұмысының тиімділігі көбіне аспаптық материал қасиеттеріне байланысты болады. Сапалы және жоғары өнімді өңдеуді қамтамасыз ету үшін аспаптық материалдар келесі талаптарға жауап беруі қажет:

1. Жоғары механикалық сипаттамалары (қаттылық, беріктік, соққы тұтқырлығы және т.б.), тозуға төзімділігі жоғары болуы;

2. Өңделетін материалдарға салғырт болуы;

3. Жылуға төзімділігі, жылуөткізгіштігі жоғары болыу және температураның циклдық өзгеруіне сезімталдығы аз болуы;

Аспаптық материалдың жылуға төзімділігі деп, материалдың берілген қаттылығы сақталатын жылытудың ең жоғарғы температурасын айтамыз. Мысалы, аспаптық құралдар жасалатын болат төзімділігі, болат қаттылығы 58HRC тең болатын жылыту температурасына тең.

4. Арзан және қажетті деңгейде технологиялық болуы.

Пайдаланатын аспаптық материалдарды келесі негізгі топтарға бөлуге болады:

1) аспаптық болаттар;

2) қатты қорытпалар;

3) минералдық қыш және керместер;

4) жоғарықаттылықты материалдар.

Алғашқы екі топ қана әзірге көп қолданыста. Бірақта болашақта жоғарықаттылықты материалдар мен қыштан жасалған құралдар жеделдете дамуда. Кеңінен тараған аспаптық материалдардың химиялық құрамы мен физика-механикалық қасиеттері 2 кестеде көрсетілген.

Көміртегілі аспаптық болаттар (ГОСТ 1435-74) орташа сапалы және күкірті пен фосфоры аз жоғары сапалы болып шығарылады. Көбірек қолдану тапқаны У10А маркалы болат, ішіндегі көміртегі 1,0…1,2%. А әрпі болаттың балқытылуы жоғары сапалы екендігін көрсетеді. Көміртегілі болаттар төмен жылу төзімділігіне ие – 200…250⁰С.

Қоспаланған (төменгі қоспаланған) болаттарда (ГОСТ 5950-74) көміртегілі болаттардағыдай көміртегі бар, бірақ қосымша (~1%) вольфрам, хром, ванадий және басқа да элементтермен қоспаланған. Бұл элементтерді қосқаннан болаттың жылуға төзімділігі 300⁰С дейін көтеріледі. Қоспаланған болаттардың көп тараған 9ХС; ХВГ; ВСГ; Х6ВФ. Көміртегілі және қоспаланған болаттардың, жылу төзімділігі төмен болғандықтан, оларды көбіне кесу жылдамдығы аз құралдарды жасауға пайдаланады: бұрандаойғыш, бұрандакескіш, ұңғылағыш, кіші диаметрлік бұрғылар, слесерлық аспаптар және т.б.