98
қаражаттық пұл алып, қажеті шыққан екен. Һәм былтыр мен биыл менің Петерборда,
Түркістанда қылып жүрген қызметтеріме де сырттан қанық екен.
Қомбастыдан шығып, айдалған арыстанға ұқсап, кейін оралып, жоғарыдағы айтылған
Илеш қышлағын басып, Гауханаға жөнелдік. Илеш һәм Гаухана қышлақлары арасында бір
сай бар екен. Сол сайдың басында олай-бұлай өткен сарттан басқа жанның бәрін ұстап,
тергеп тұрған мылтықты үш сарт кез болды. Менің бөтен екендігім һәм ықтиярсыз
шаһарге айдалып бара жатқанымды білген соң олар сөзге келмей мені атып өлтірмекші
болды.
Аттан түсірді. Жар басына отырғызды. Мені бастапқы тозақтан шығарған сарт
Қомбастыда қалған. Енді бұл оқыстан мені кім құтқарар? Әйтеуір, көп қиналмай,
жылдамырақ өліп кетсем екен деп көзімді басып отыра бердім.
Сарт өзінің мергендігіне сеніп (менің жүрекке тигізе атсаң қиналмай бірден өліп кетемін
дегеніме болмай), көздеді ме, көздемеді ме — тарс еткізіп атып салды. Құдай сақтады. Оқ
тимей зу етіп жанап кетті. Сонан соң сарттар «Бәдбақыттың бақыты бар екен» деп
қайтадан атқа мінгестіріп жөнелтіп жіберді.
Гауханаға жеткен жерде әлгі қышлақтардың болысы (Қайнар болысы) Хазымқұл
Мұхаммедқұлұлы кез бола кетті. Ол мені бұрыннан таниды екен, жайымды сұрап білген
соң жанымдағы мені алып келе жатқан сарттарға келіп, өздеріңді атып өлтіремін деп ашу
қылып, оларды қайырып жіберді. Хазымқұл болыс мені өз үйіне алып барып, қонақ
қылған соң, өзімнің айтуым бойынша қасыма жігіт қосып, Құдаш болысына қарай
шығарып салды. Куназар деген қышлақта Құдаш болысына жолығып, оның да мені
пәлендей құтқара алмайтынына көз жетіп, қайтып айналып Гауханаға келіп, Қоқан соғысы
бір жайлы болғанша сонда жатып алдым.
Қоқан соғысы тоқтады. Ергеш қарақшы қашып кетіп, шаһар большевиктер қолында қалды
деген хабар келді. Сонан соң «сарт заманы» да жоғалғанын сезіп, сарттар ішінен желі
шығып, солған қарындай жым болды.
Қышлақ сарттарының пейілін білген соң ертерек бұлардың арасынан шығып кетпекке қам
қылдым. Бірақ көлік жоқ. Ақшаға я салт ат, я арба табылмай, жол бастауға жолдас
шықпай жаман қиналдым. Заманасы көшкен сарттар тым болмаса жөн сілтеп,
қышлақтарының атын айтпай, жаяу жүріп, шаршап келгенде таңдай жібітуге шай бермей,
талай қорлықтарды көрсетті-ау! Алдында екі күн бұрын сарттан басқаның бәрін қырамын
деп үрген местей кеуіп жүрген сарттар «қазақсың» деп өлтірмек болып бір қинап еді, енді
большевиктер жеңген соң хан көтеретін Ергештері қашып кетіп, солған сарттар жөн
сілтеп, жол көрсетуге кежірлік көрсетіп тағы аза қылды.
Екі күн жаяу жүріп, осындай бейнеттер шегіп, Дағыстан деген қышлаққа келдім. Сонда
тоғыз жүз тоқсан сомға жолдас жалдап, «қазақ-қырғыз қайдасың?» деп қарлы таулар асып,
жөнеп кеттім һәм сарттарға сол арада «қош» айттым.
Көргендерім көп еді. Өзім осы күні көшпелі салтқа түсіп, атүсті болғандығымнан
орнығып отырып, толықтырып жазуға уақытым жоқ, шырақтарым. Жеке жүрген
бауырларыңның дос тұтқан халқынан дұшпандық көріп, көңілі қапа болып тұр. Сөйтсе де
Қомбастыдан басқа жер көрмеген, сарттан басқа ел көрмеген ғуамдардың маған қылған
жаманшылығын бүкіл сарт халқына жапсырғым келмейді.
«Бірлік туы» арқылы Алаш азаматтарына сәлем. Құдай тірлікте күліп-ойнап
жолықтырсын. Жатқан жерім белгісіз, жария қылып болмайды.
Достарыңызбен бөлісу: