-дәріс. Жер салығы. Кӛлік құралдары салығы. Мүлік салығы

қарастырылған. Студенттер семинар сабағында аталған салықтардың түрлеріне барынша толық сипаттама беріп, олардың маңызын ашады.

1. Жер салығын төлеу мерзімдері.

2. Көлік құралдарына салынатын салықты есептеу.

3. Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің мүлкіне салынатын салық.

Жер салығы 1992 жылы енгізілді.

Жер салығын енгізу мынандай мақсаттарды көздейді:

• Экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалану;

• Тұлғаларды жерге орналастыру;

• Жердің құнарлығын арттыру;

• Жерді қорғау жөніндегі шараларды енгізу үшін төлемдер төлеу;

• Аумақтың әлеуметтік- мәдени дамуы үшін бюджет кірістерін қалыптастыру.

Жер салығы – жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті орган ір жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша берген жерлердің мемлекеттік сандық және сапалық есебінің деректері негізінде меншік құқығын, тұрақты жер пайдалану құқығын, өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығын куәландыратын құжаттарға сәйкес есептеледі.

Жер салығын төлеушілер:

1. жеке меншік құқығындағы салық салу обьектілері бар жеке және заңды тұлғалар;

2. тұрақты жер пайдалану құқығындағы салық салу обьектілері бар жеке және заңды тұлғалар;

3. бастапқы өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу обьектілері бар жеке және заңды тұлғалар;

4. заңды тұлғалардың жоғары да белгіленген құқықтарда салық салынатын обьектілері бар құрылымдық бөлімшелер.

Жер салығын төлеу барлық жер иелері, жер пайдаланушылар, соның ішінде жалгерлер мен жер иелері үшін міндетті болып саналады.

Жер салығын есептеу мен төлеу үшін салық кезеңі – күнтізбелік жыл болып табылады. Жеке тұлғалар төлеуге жататын жер салығын есептеуді салық органдары тиісті салық ставкалары мен салық базасын негізге ала отырып, 1 тамыздан кешіктірілмейтін мерзімде жүргізеді.

Жердің мынадай санаттарына салық салынбайды:

• ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері

• орман қорының жерлері

• су қорының жерлері

• запастағы жерлер

2. Көлік құралдарына салынатын салық туралы қазақша реферат. Мемлеқеттік есепте тұрған меншік және меншікті сенімді басқаруға, шаруашылықты жүргізуге алғандар және жеке тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.

Көлік құралдарына салынатын салық жыл сайын төленеді жене Қазақстан Республикасы зандарымен белгіленген кезінде төлем жасалады және олар көлік құралдары қуатының әр киловатынан алынатын айлық есептеу көрссткіші бойынша алынады.

Бонустар. Жер қойнауын пайдаланушылардың белгіленген төлемдері болып табылады және жерді пайдалануға жасаған келісім-шартта белгіленген мөлшерлемесі мен тәртіп бойынша ақша түрінде төленеді. Жер қойнауын пайдалануды жүргізудің жеке шарттарын негізге ала отырып, бонустардың мына төмендегі түрлерін төлейді: қол кою бонусы; коммерциялык табу бонусы.

Кол қою бонусы жер койнауын пайдаланушылардың заңда белгіленген тәртіпке сай келісім-шарт жасау кезінде жер қойнауын пайдалану жөніндегі қызметін жүзеге асыру құқығын беру үшін бір жолғы тіркелген (тұрақты) төлемі болып табылады. Қол қою бонустарының бастапкы мөлшерін Қазақстан Республикасының Үкіметі немесе Өкілетті органдары белгілейді,не тендер өткізудің шарттары бойынша белгіленеді. Қол кою бонусының түпкілікті мөлшері жер қойнауын пайдалану үшін берілетін кен орындарының (аумақтардың) экономикалық құндылығына карай келісім-шарт негізінде белгіленеді. Кол кою бонусын төлеу мерзімі тараптардың келісім-шартымен немесе келісімімен белгіленеді, бірақ ол келісім-шарт жасалған күннен бастап отыз күнтізбелік күннен кешіктірілмеуі керек.

Коммерцияық табу бонусы тіркелген төлем болып табылады және оны келісім-шарт аумағындағы әрбір коммерциялық табыс табу үшін жер қойнауын пайдаланушылар төлейді. Коммерциялық табу бонусы бұдан былайғы өндіру процесі көзделмеген пайдалы казбалардың кен орындарына барлауды жүргізуге арналған келісім-шарттары бойынша төленбейді. Коммерциялық табу бонусын есептеу тәртібін Қазакстан Республикасының Үкіметі белгілейді. Коммерциялык табу бонусынын мөлшері салық салынатын объектісінің төлем есептелінетін базасының және мөлшерлемесінің негізінде аныкталады.

Мемлекеттік органдарының осы мақсат үшін өкілеттілігі бекәткен пайдалы қазбалардың орнынан алынатын көлемі Алынатын пайдалы қазбалардың бекітілген көлемінің құны. Төлем жүзеге асатын күніне сәйкес алынатын запастардың биржалық бағасынан шығатын құны Коммерциялық табы бонусының мөлшерлемесі алынатын запастардың құнына сәйкес, пайыздық мөлшерлемесінде белгіленеді, бірақ олардың 0,1% кем болмауы тиіс.

Роялти. Роялтиді жер қойнауын пайдаланушылар пайдалы қазбалардың барлық түрлері бойынша жеке-жеке төлейді. Жер қойнауын пайдалануға жасалған келісім-шарттарда роялтиді, әдетте, ақшалай түрде төлеу белгіленеді. Келісім-шарттар бойынша қызметті жүзеге асыру барысында, тараптардың қосымша келісім негізінде роялтиді төлеудің ақшалай түрі белгіленген мерзімде ақшалай түріне балама төлем жасауына, яғни заттай нысанында телеуіне болады, бірақ ол уақытша сипатта болады.

Пайдалы казбаларды жүзеге асырып жатқан және жер қойнауынан апатты минералды қоспаларын алушылар да салық толеуші болып табылады. Роялтидің деңгейі салық салынатын объектісіңе, салық базасына жөне мөлшерлемесіне байланысты аныкталады.

Роялти көмірқышқылы қалкып жүретін шкаласы бойынша пайыздық мөлшерлемесі белгіленеді, яғни өндірілетін өнім көлеміне тәуелді анықталады, ал ол кезде мына екі әдістің бірін пайдаланады:

-контрактіде қаралған қызметінің барлық кезеңінде өндірілетін көмірқышкылдық көлемінен алынады;

-контракт бойынша әрбір жылда өндірілетін өнімнің көлемінен алынады. Алтын, қола, күміс т.б. кымбат металлдар мен тастарды ондірген кезде роялтидің тұракты мөлшерлемесі алынады. Жер астындағы суларға роялти төленбейді. Өнімді бөлу туралы контрактісі. Бүл жерде мынадай шарттар каралады:

- бөлуге жататын енімніңжалпы көлемі;

- Қазакстан Республикасының үлесі және жер қойнауын пайдаланушылардың пайдалы (табыс әкелетін) өнімін анықтау;

- пайдалы өнімді бөлудің нысаны (акшалай, заттай);

- контракті бойынша орындалған жүмыска кеткен шығынды өтеу үшін жер қойнауын пайдаланушыларға меншігі ретінде берілетін өнімнің үлесін аныктау;

- алынған үлестің ақшалай эквивалентіне өнімнің кұнын және бағасын белгілеу. Жер қойнауын пайдаланушылардын үлесі жалпы өндірілген қазба байлыктың 80%-тен аспауы керек.

-контракт күшіне енгеннен кейін жер қойнауын пайдаланушылардын жұмсаған шығындары жатқызыла бастайды, бұл осы контракт мерзімінің аяқталған уакытына дейін созылады.

Компенсациондық өнімнің есебінен өтелмейтін шығындардың қатарына:

• 
  жер койнауын пайдаланушылардың құқын алу мақсатында конкурска қатысуы үшін төленген жарнасы;
  
• 
  геологиялық ақпараттарды алуға кеткен шығындары;
  
• 
  жер қойнауын пайдаланушылардың компенсациясы ретінде алған өнімді сатумен байланысты шығыстары;
  
• 
  шаруашылық-қаржылық қызметін аудит жасаумен байланысты шығыстары;
  
• 
  экскурсияға және саяхат жасауға кеткен шығындары;
  
• 
  соттың ісін қарауымен байланысты шығындары;
  
• 
  қарыз қаражаттарын пайдаланғаны үшін төленетің пайыздық төлемдері;
  
• 
  кез келген мемлекеттік пайдаланушылардан алынатын айыппұл мен өсімдер;
  

1. Жер салығы дегеніміз не?

2. Кӛлік құралдарына салынатын салық қалай есептеледі?

3. Мүлік салығы дегеніміз не?

4. Салықтарды есептеу және тӛлеу тәртібіне сипаттама беріңіз.
Әдебиеттер:

1. Найманбаев С.М. «Салықтық құқық» Алматы, Жеті Жарғы 2005

2. Худяков А.И. «Налоговое право РК» Алматы, 1998г.

3. Найманбаев С.М. «Финансовое право РК» Алматы: Демеу, 1994г.

4. Химичева Н.И. «Финансовое право» М. БЕК,1995г.
11-дәріс. Алымдар мен төлемдер. Мемлекеттік баж.

Мақсаты: Бұл семинар тақырыбы дәріс сабағында қарастырылған. Студенттер семинар сабағында алымдар мен тӛлемдер, кедендік төлемдер туралы жан-жақты мағлұмат беріп, баж тӛлеудегі жеңілдіктер тәртібін қарастырады.

1. Төлемақылар түрлері.

2. Кедендік төлемдер түрлері.

3. Мемлекеттік баж төлеудегі көзделетін жеңілдіктер.

Төлемақылар (ағылш. payments; rents; charges) Төлемакылар:

1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.

2. Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төле-мақы.

3. Қоршаған ортаныласғаны үшін төлемақы.

4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.

5. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.

6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.

7. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.

7-1. Калааралық, және (немесе) халыкаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы.

8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін телемақы.

9. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемакы

1) кедендік баж;

2) кедендік алымдар;

3) алымдар;

4) алдың ала шешім үшін төлемақы.

Кеден органдары демпингке қарсы, қоргау және өтемдік баждары Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен және жағдайларда алады. Төлеушілер, салықтарды есептеу және төлеу тәртібі Қазақстан Республикасының салық заңдарына сәйкес айқындалады. Жеке тұлғалар тауарларды оңайлатылған тәртіппен өткізу кезінде кедендік төлемдер мен салықтар Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген жиынтық кедендік төлем түрінде төленуі мүмкін

113-бап. Кедендік төлемдер мен салықтар

1. Кедендік төлемдер мен салықтарға:

1) кедендік әкелу бажы;

2) кедендік әкету бажы;

3) Қазақстан Республикасының кедендік аумағына тауарларды әкелу кезінде өндіріп алынатын қосылған құн салығы;

4) кеден одағының кедендік аумағына тауарларды әкелу кезінде өндіріп алынатын акциз (акциздер);

5) кедендік алымдар (тауарларды кедендік декларациялау үшін, алып жүру үшін кедендік алымдар, алдын ала шешім үшін төлем) жатады.

2. Төлеушiлер, кедендiк баждарды есептеу тәртібі және төлеу, қайтару (есепке жатқызу) және өндіріп алу, есепке жазу мерзімдері, сондай-ақ оларды төлеу бойынша жеңілдіктер Қазақстан Республикасының халықаралық шартында және (немесе) кеден заңнамасында айқындалады.

3. Төлеушілер, кеден органдары өндіріп алатын қосылған құн салықтарын, акциздерді есептеу тәртібі және төлеу, қайтару (есепке жатқызу) және өндіріп алу, есепке жазу мерзімдері, сондай-ақ оларды төлеу бойынша жеңілдіктер осы Кодексте және Қазақстан Республикасының салық заңнамасында айқындалады.

4. Төлеушiлер, кедендiк алымдарды төлеу, қайтару (есепке жатқызу) және өндiрiп алу тәртібі мен мерзімдері, сондай-ақ оларды төлеу жөніндегі жеңілдіктер осы Кодексте айқындалады.

5. Кеден органдары алатын арнайы, демпингке қарсы және өтемдік баждар Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында және (немесе) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленеді және, егер осы Кодексте өзгеше белгіленбесе, кедендік әкелу баждарын алу үшін осы Кодексте көзделген тәртіппен алынады.

6. Жеке тұлғалар жеке мақсаттары үшін өткізетін тауарларға қатысты осы бөлім осы Кодекстің 56-тарауына және Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына сәйкес белгіленген ерекшеліктер ескеріле отырып қолданылады.

1. Алымдар дегеніміз не? Түрлерін атаңыз.

2. Төлемақылардың басқа міндетті төлемдерден айырмашылығы қандай?

3. Мемлекеттік баж дегеніміз не?

4. Кедендік төлемдер дегеніміз не? Қандай түрлерін білесіз?
Әдебиеттер:

1. Найманбаев С.М. «Салықтық құқық» Алматы, Жеті Жарғы 2005

2. Худяков А.И. «Налоговое право РК» Алматы, 1998г.

3. Найманбаев С.М. «Финансовое право РК» Алматы: Демеу, 1994г.

4. Химичева Н.И. «Финансовое право» М. БЕК,1995г.
12-дәріс. Салықтық құқық бұзушылықтар.

Мақсаты: Бұл семинар тақырыбы дәріс сабағында қарастырылған. Студенттер семинар сабағында салықтық құқық бұзушылықтардың өзінік ерекшеліктерін және салық салу саласындағы мемлекеттік мәжбүрлеу шараларының шеңберін, тәртібін қарастырады.
Мазмұны:

1. Салықтық қылмыс.

2. Салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеу шаралары.


Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Салықтық құқық бұзушылық дегеніміз не?

2. Қандай түрлері бар?

3. Салықтық құқық бұзушылықтың обьектілері мен субьектілеріне сипаттама

беріңіз.

Әдебиеттер:

1. Найманбаев С.М. «Салықтық құқық» Алматы, Жеті Жарғы 2005

2. Худяков А.И. «Налоговое право РК» Алматы, 1998г.

3. Найманбаев С.М. «Финансовое право РК» Алматы: Демеу, 1994г.

4. Химичева Н.И. «Финансовое право» М. БЕК,1995г.

1. Әкімшілік жауапкершілікті жетілдіру проблемалары.

2. Қылмыстық жауапкершілік негізі және тарту тәртібі.

3. Қаржылық-құқықтық жауапкершіліктің өзіне тән белгілері.

1. Қаржылық жауапкершілік қандай салықтық құқық бұзушылықтарға

қолданылуы мүмкін?

2. Қылмыстық жауаптылыққа қандай қылмыстар үшін тартылады?

3. Салықтық заңнаманың бұзылғандығы үшін әкімшілік жауапкершілікке тарту ерекшеліктері қандай?
Әдебиеттер:

1. Найманбаев С.М. «Салықтық құқық» Алматы, Жеті Жарғы 2005

2. Худяков А.И. «Налоговое право РК» Алматы, 1998г.

3. Найманбаев С.М. «Финансовое право РК» Алматы: Демеу, 1994г.

4. Химичева Н.И. «Финансовое право» М. БЕК,1995г.
14-дәріс. Салықтық жоспарлаудың құқықтық негіздері.

Мақсаты: Семинар тақырыбы дәріс сабағында қарастырылған. Студенттер семинар сабағында салықтық жоспарлаудың мемлекеттік бюджеттің қалыптасуындағы маңызын ашады және оның кезеңдеріне сипаттама береді.

Мазмұны:

1. Салықтық жоспарлау кезеңдері.

2. Салықтық жоспарлау шегі.
1. Салықты жоспарлау – ең аз шығынмен ең жоғарғы қаржылық нәтижеге жету үшін салық салу жүйесін ұйымдастыру. Кешенді салықты жоспарлау кәсіпорындағы қаржыны жоспарлаудың бір бөлігі болып табылады.

Салықты жоспарлау жалпы алғанда салық салуды тиімді етуді, салық төлемдерін кемелдендірудің жағдайлы схемаларын әзірлеуді, түрлі басқарушылық шешімдердің салықтық салдарын уақытылы талдау үшін салық салуды ұйымдастыруды білдіреді. Салықты жоспарлау аясында салық төлемдерін жоспарлау кәсіпорынға қолда бар ресурстарын тиімдірек басқаруға мүмкіндік береді.

Салықты жоспарлаудың негізгі қағидалары мыналар:

• 
  салық салуды кемелдендірудің барлық тәсілдері мен әдістерінің заңдылығы;
  
• 
  салық салуды кемелдендіру схемаларын ендірудің үнемділігі;
  
• 
  нақты бір салық төлеушінің қызметіне және ерекшеліктеріне деген жеке қарастыру, әдіс (қатынас);
  
• 
  әзірленген салық салу схемалары мен әдістерін қолданудың кешенділігі мен көп варианттылығы.
  

• 
  ұйымның қаржы-шаруашылық қызметтерін алдын-ала талдаудан
  
• 
  салықты жоспарлаудың біршама перспективалы бағыттарын айқындау мақсатында әрекеттегі заңнаманы зерттеуден, нақты бір салық төлеушінің салық проблемаларын зерттеуден және талдаудан
  
• 
  нақты бір қызмет түрлеріндегі серіктестер мен бәсекелестерге салық салуды кемелдендіру схемаларын зерттеуден, және сонымен қатар, кәсіпорындағы ең тиімді салық салу тәсілдерін қолданудан.
  

Үнемделіп қалған қаражатты сіз өз бизнесіңізді дамытуға қоса аласыз. Салықты жоспарлау бизнесті ұйымдастыру сатысында тиімдірек болып келеді, себебі, ұйымдастыру-құқықтық формасын, кәсіпорынды тіркеу орнын таңдауға, кәсіпорынның ұйымдастыру құрылымын әзірлеуге алдын-ала өте ақыл тоқтата отырып кіріскен тиімді болады. Біз сіздің кәсіпорыныңыздың салықты жоспарлау процесін ұйымдастыруды ұсынамыз. Ол сіздің ісіңіздің гүлденіп, дамуына септігін тигізеді.

Осы қызмет аясында біз мыналарды жүзеге асырамыз:

• 
  салықты реттеу және бизнестің экономикалық қауіпсіздігі критериялары бойынша кәсіпорынның диагностикасы
  
• 
  дара тұжырымдама мен бизнес-жобалардың экономикалық қауіпсіздігі бойынша іс-шаралардың жоспарларын әзірлеу
  
• 
  басқарушылық шешімдерді қабылдауға көмектесу
  
• 
  мәмілелер немесе шаруашылық қызметтің салықтық жоспарлауы
  
• 
  кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру барысында бюджетпен есеп айырысу режимін таңдауға көмектесу
  
• 
  бизнесті мемлекеттік органдарда тіркеу және қайта тіркеу (заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлерді)
  

Салықтық есепті ұйымдастыруды мамандарға сеніп тапсыру арқылы сіз бюджетпен және бюджеттен тыс қорлармен есеп айырысу ахуалы туралы ақпарат алуға кететін уақытты өнемдеп қаласыз, уақытылы дұрыс басқарушылық шешім қабылдай аласыз. Сонымен қатар, сіздің ұйымыңыздың салықтық тәуекелі ең төменгі деңгейге келтіріледі. Біз өз клиенттерімізге бланктерді сатып алуға кететін, салық есептілігін тапсыру барысында салық комитетінде кезекке тұру және бланк толтыруға кететін уақыт пен ақшаны үнемдеуге мүмкіндік береміз, себебі клиенттің электрондық крипто-кілті болған жағдайда біздің есептілікті электронды түрде толтырып, жіберу мүмкіндігіміз бар.

Осы қызмет аясында төмендегілерді жүзеге асырамыз:

• 
  клиенттің сенімхаты бойынша крипто-кілтті алу
  
• 
  салық есептілігін электронды түрде толтыру және жіберу, есептердің қабылданғандығы туралы хабарлама алу
  
• 
  салық есептілігін «Кепілді түрде жеткізу жүйесі» бағдарламалық қамсыздандыруын орнату және сүйемелдеу, сонымен қатар, клиенттің қызметкерлерін оқыту
  
• 
  салық есептілігін толтыру бойынша консультация беру
  

1. Салықтық жоспарлау дегеніміз не?

2. Салықтан заңды түрде жалтару деген не?

3. Салық тӛлеуден жалтарудың заңсыз түріне сипаттама беріңіз.

4. Салықтық жоспарлаудың кезеңдеріне сипаттама бер

Әдебиеттер:

1. Найманбаев С.М. «Салықтық құқық» Алматы, Жеті Жарғы 2005

2. Худяков А.И. «Налоговое право РК» Алматы, 1998г.

1 Салық мәні,мазмұны және элементтері

2 Жалпы мемлекеттік салықтар

3 Ғалымдар мен тәжірибешілердің пікірлеріндегі салық жүйесі туралы көзқарастар

1.Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық экономикалық қозғалысы мен саяси іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет әдістерінің негізгі көзі – ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық инструменті, мемлекеттің кірістерін және бюджеттін әдістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.

Нарықтық қатынастарға көшумен байланысты біздің еліміздің экономикасында көптеген жаңа мәселелер мен қажеттіліктер пайда болды.Олар жаңа мамандар мен жаңа теориялық және тәжірибелік дисциплиналардың,соның ішінде салық салу жүйесін негіздеді.

Салық салу жүйесін жекелей алғанда,оны нарықтық қатынастардың жаңалықтарына жатқызуға болмайды,бірақ жаңалық болып тәуелсіз бақылаудың пайда болуы табылады.Ол қоғамдық тәжірибелік қажеттілікті жүзеге асыруды-пайдаланушылар қызығушылығындағы экономикалық субъектілер ісі жөніндегі қаржылық ақпараттардың нақтылығын растауды қамтамасыз етті.

Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп,дамуының негізі болып табылады.

Бұл курстық жұмысты жазудағы мақсат салық жүйесінің мәні мен мазмұнын оқушыларға ашып көрсету,оның қалыптасуы мен дамуы туралы ақпаратты енгізу, аудиттің негізгі мақсаттары мен міндеттерін айқындап көрсету.Яғни осы курстық жұмыста жазылған мәліметтер салықтар жөнінде жалпы мағлұмат береді.

1. Салық мәні,мазмұны және элементтері

Салықтар дегеніміз – мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.

Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің , жеке тұлғалардың мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория. Салықтардың экономикалық мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Сондай – ақ шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.

«Салық»ұғымымен «салық жүйесі»ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оның құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін құрайды.

1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және мемлекетті реттеп отыруға бағытталған болатын. Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары қабылданған бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты.

1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде салық жүйесі жұмыс істей бастады. Ол «Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы» заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгіленген алғашқы құжат еді.Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылға қаңтардың 1-нен бастап 13 жалпы мемлекеттік салық,18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізді.

Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу қағидаттарына сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты «Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер туралы»1995 жылғы сәуірдің 24-інде Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар жарлығы шықты. Енді бұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны небәрі 11 болып қалды.

Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы сәуірдің 24-індегі заң күші бар жарлығы Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шілденің 16-сындағы № 440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен және Қазақстан Республикасының заңдарымен бұл заңға өзгертулер мен толықтырулар еңгізіледі.

Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің әжептәуір күрделі үлгілері болуы мүмкін.

Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі қағидаттар бойынша жіктеледі.

Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады.Мемлекет құрылымының өзгеруі,өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады.

Әр бір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет.

Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту,тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланылады.

Салықтардың мәнін толық түсіну үшін,олардың экономикалық маңызын түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын қызметіне тікелей қатысты.

Салықтар негізгі мынадай қызметтері (функциялары) бар:

- реттеушілік;

- фискалдық;

- қайта бөлу.

Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен қатар салықтардың ынталандыру, бақылау функцияларын атап кетуге болады.

Реттеушілік қызметі – салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызмет арқылы салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтар реттеу жүзеге асырылады. Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуына ықпал ету. Салық түрлері,салық салу әдістері салықтық реттеудің тетіктері болып саналады.

Жоғарыда көрсетілген салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік инвесторларды ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге асырады. Әрине, салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін, олардың басқа да экономикалық тетіктермен тығыз байланыста болуы қажет. Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңілдіктерінің алатын орыны ерекше. Себебі ғылыми негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған стафкалар кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндірістің төмендеуіне және мемлекеттік бюджет кірісінің азайуына әкеліп соқтырады. Осы сияқты салық жеңілдіктерінің де теңсіз жағы және бар. Дамыған елдердің тарихынан салық ставкалары жөнінде мынаны байқауға болады:

а-егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50 процентінен асып кетсе, онда ол өндірістің тоқтап қалуына соқтырады;

ә-егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50 проценті аралығында болса, онда жай, ұдайы өндіріске әкеледі;

б-егер салық мөлшері, салық төлеуші табысының 35-40 проценті мөлшері аралығында болса, онда ұлғамайлы ұдайы өндіріске әкеледі.

Салықтардың екінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызметі. Бұл қызметі (функциясы) арқылы мемлекеттік бюджеттік кіріс бөлімі құрылып, салықтардың қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери – қорғаныс, тағы басқа да шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.

Қайта бөлу қызметі арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі мемлекет пайдасына өтеді. Бұл қызметтің іс - әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімді салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды. Соңғы жылдардағы мәліметтер бойынша Қазақстан Республикасының ішкі өнімдегі салықтардың үлес салмағы 40 проценттен көбірек болып отыр. Бұл экономикасы дамыған басқа елдерден әлдеқайда жоғары. Еліміздегі мемлекет мүддесі үшін қаржы көздерін орталықтандырудың бір айғағы осы.

Мемлекет мына жоғарыда көрсетілген салықтардың қызметін (функциясын) пайдалана отырып еліміздің салық жүйесін анықтайды. Салық механизмінің қызмет ету жолдарын белгілейді, жалпы экономикалық саясатты негізге ала отырып салық саясатын анықтайды.

Қазахстан Республикасы Конституциясының 35 – бабында: заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің бұрышы әрі міндеті болып табылады, - жазылған.

Салықтардың әлеуметтік – экономикалық мәнімен мазмұны олар қарайтын функциалрда толық ашыла түседі. Кәзіргі кезде салықтар фескалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты негізгі үш функияны орындайды. Олардың әр қайсысы – осы қаржы категориясының ішкі қасиетін, белгілерімен ерекшеліктерін білдіреді.

Фискалдық функция барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның көмегімен бюджеттік қор қалыптасады. Мұның өзі салықтардың қоғамдық міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің кірістерін толтыра отырып, экономиканы, әлеуметтік – мәдени шараларды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.

Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол халық шаруашылығының дамуына қабылдаған бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл кезде салықтардың нысандарын таңдау ставкаларының алу әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктерімен шегермелер пайдаланады. Бұл реттегіштер қоғамдық ұдайы өндірістің құрылымына, қордалану мен тұтыну ауқыбына ықпал етеді.

Қайта болу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі мемлекет қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады. Соңғы жылдары Қазахстанда ішкі жалпы өнімдегі салықтар үлесінің төмендеу тенденциясы орын алып отыр. Егер 1997 жылы ішкі жалпы өнімдегі олардың үлесі 19,7пайыз болса, 1998 жылы ол 16,6 пайызға,2000 жылы-22,6 пайыз,2001 жылы - 22,2 пайыз болды (салыстыру үшін: Украинада – 29 пайыз, Ресейде – 33,3 пайыз).

Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастырлык, салық төлеушінің декларациясы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік негізде.

Мемлекеттік салық салу саясаты- салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік- экономикалық мақсаттар мен міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.

Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық саясатының негізгі бағыты немесе салық саясатының басты мақсаты - салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік беретін салық механизмін іске асыру.

Салық жүйесі - өзінің құрамы жағынан бірнеше компоненттерден тұратын күрделі модель.

Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынадай : қаржы қатынастары және осы қатынасты анықтайтын салықтар; салық механизмі, яғни салық салу әдістері мен жолдары; нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар; салық салуды басқару және салық қызметі органдары. Салық салудың әдістері мен жолдары, нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар, салық салуды ұйымдастыру, салық салудың негізгі принциптері және т.б-лар салық механизміне жатады. Салық жүйесінің жақсыда, тиімді қызмет істеуіне салық салу механизмінің тигізер ықпалы өте зор.

Енді осы салық жүйесінің құрамы мен салық салу механизміне кеңірек тоқталайық.

Қандай да бір механизмінің құрамында бірнеше тетіктер және элементтер болады. Салық салу механизмі де сол сияқты белгілі бір салық элементтерінен құралады.

Салық салу элементтері мыналар:

Субъект, объект, салық көзі, салық ставкасы, салық өлшем бірлігі салық оклады, салық жеңілдіктері, салық төлеу мерзімі мен тәртібі, салық төлеушінің және салық қызметі органдарының құқы мен міндеттері, - салықтың төлеуін бақылау, салықтық жазалау шаралары.

Енді осы әрбір элементке қысқаша түсінік берейік.

Салық субъекті (салық төлеуші) дегеніміз – заң бойынша салық төлеу міндеті жүктелген жеке және заңды тұлғалар.

Салық объектісі – табыс, мүлік, еңбек ету түрі, қызмет көрсету, ақшамен жасалатын операциялар, мүлікті басқаға беру, табиғи қорларды пайдалану, қосылған құн, айналым және т.б.

*Салық көзі – салық салынатын табыс.

*Салық ставкасы немесе бәсі өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері.

*Ставкалар тұрақты немесе процентпен белгіленеді.

*Тұрақты ставкалар салық объектісінен түсетін табыстың мөлшеріне байланыссыз, өлшем бірлігіне тұрақты соммамен тағайындалады.

*Проценттік ставкалар үш түрге бөлінеді: үдемелі немесе прогрессивті; регрессивті және пропорционалды.

Үдемелі немесе прогрессивтік ставкалар салық салынатын табыстың өсуіне сәйкес ұдайы үдеп, өсіп отырады.

Регрессивтік ставкалар, керісінше, салық салынатын табыстың төмендеуіне сәйкес, азайып отырады.

Пропорционалдық ставкалар салық салу объектісінің мөлшеріне байланыссыз, тұрақты бір процентпен тағайындалады.

Салық оклады – салық төлеушінің белгілі бір салық объектісінен төлейтін салық сомасы.

Салық жеңілдіктері дегеніміз, заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп немесе салық төлеуден түгел босату. Салық жеңілдіктеріне салықтан босатылатын, салық салынбайтын минимум, шегерістер, салық ставкасын төмендету, салық төлеу мерзімін ұзарту жатады.

Салық төлеу мерзімі – салық төленетін уақыт.

Салық төлеу тәртібі – белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенін, яғни төлеу кезінде белгілі бір дәйектілікті белгілейді.

Салық қызметінің негізгі міндеттері мыналар:

- салық заңдарының орындалуын қамтамасыз ету, оның тиімділігін зерделеу;

- заңдардың, салық салу мәселелері жөнінде басқа мемлекеттермен жасалатын шарттардың жобаларын әзірлеуге қатысу;

- салық төлеушілерге олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіру, салық заңдары мен салық салу жөніндегі нормативті актілердегі өзгерістер туралы салық төлеушілерге уақтылы хабарлап отыру.

Салық төлеушілер өз тарапынан мынадай міндеттерді атқарулары тиіс:

1. уақытылы салық инспекциясына тіркеліп, тіркеу нөмірін алуға;

2. мемлекеттік салық комитетінің актілеріне сәйкес есеп құжаттамаларды жүргізуге, осы есеп құжаттамаларды бес жыл бойы сақтауға;

3. белгіленген мерзімде салық декларациясын тапсыру;

4. атқарылған жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін төлемді жүзеге асыратын салық, төлеуші салық қызметінің талабы бойынша атқарушыға төленген соммалар туралы ақпарат беруге;

5. салық заңдарын, салық төлеу тәртібін, салық төлеу мерзімін қатаң сақтауға;