4 Қазақ тілін оқыту теориясы және түрлері
САН ЕСІМ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
жүктеу/скачать 71,6 Kb.
|
Аманқұлова А Қазақ тілі әдістемесі (3)
| 2. САН ЕСІМ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
2.1 Сан есімнің жалпы сипаттамасы және түрлері Заттың саны, мөлшерін, ретін, көлемін білдіретін сөз табы деп аталады. Сан есімнің өзі дерексіз сандық ұғымның атауы болғандықтан, оның нақты мағынасы басқа сөздердің сандық анықтамасымен анықталады. Сан өзі анықтайтын сөзден бұрын және зат есім тұлғасында болады, көбейтіледі,бөлінеді, тәуелденеді, субстантивтенгенде көбейтіледі. Құрамына қарай ол негізгі және туынды болып жіктеледі, оның жеке, күрделі түрлері бар. Семантикалық.-морфол. бухгалтерлік, реттік, болжамдық, кумулятивтік, топтық, бөлшек деп аталатын топтарға бөлінеді. Есептік сан есімі басқа сан есімдер тобын құруға негіз болады (мысалы, бір, екі). бірінші, екінші), күрделі сан есімдер бірден жетіге дейін -au, -eu жұрнақтары (бір, алты), топтық сан есімдер, -дан, -тен, - жасалады. өтініштер (алты, жүз). Болжалды Сан есімдер заттардың нақты санын көрсетпейді, бірақ олардың мәндері (жүзге жуық), бөлшек сан есімдер математикада жиі қолданылады (он екі). Сан есімге ұқсас, дара, синоним, үйінді, миль, қозы, ет т.б. Мағынасы мен қызметі жағынан сын есімдерге ұқсас сөздер тобының бірі - сан есім. Себебі екеуі де зат есімнің қасиеттерін көрсетеді. Сан есімдер тіліміздегі сан есімдерді белгілеу үшін жеке қолданылады. Сан қалай аталады? қанша? ол келесі сұрақтарға жауап береді: Сан есімдер басқа сөздерсіз айтылады, бірақ оларды жалпы сандар (реферат) деп атайды. Мысалы: бір, екінші, үш, бес, алты, жеті т.б., басқаша айтқанда олардың мәні айқындала түседі. Мысалы: екі айда алпыс күн бар. Мен төрт аяғымнан тұрамын. Екі, алпыс, төрт сандардың атаулары ай, күн, аяқ сөздерінен шыққан және белгілі мағынаға ие. Заттың санын, ретін, көлемін білдіретін сөз зат есім деп аталады. Сан есімдер іштей дара және күрделі болып бөлінеді. Жеке сандардың атауы жиырмаға жуық, мыңнан мыңға дейін. Мысалы, бір, екі, үш, төрт, он, жиырма, елу, алпыс, жүз мың. Сан есімдер негізінен сипаттамалық сипатта болады. Сан есімдер мағыналық, жеке және синтаксистік жағынан алты топқа бөлінеді. Олар: есептелген сан атауы, реттік сан атауы, жинақталған сан атауы, шамамен сан атауы, топтау сан атауы, бөлшек сан атауы. Реттік сандар да күрделі болып келеді. Құрамдық сандар есімдегі жұрнақтардың соңғы санына жалғанады. Мысалы, он алтыншы. Реттік сан есімдер сөйлемді сипаттайды. Жинақталған сан есім дегеніміз не? заттардың жалпы санын білдіреді. Ұжымдық сандар зат есім -ау, еu жұрнақтары арқылы жасалады. Жинақталған сан атауы тек бірден жетіге дейін. Ұжымдық сан есімдер әрқашан дара болып келеді. Ұжымдық сан есімдер сөйлемнің зат есімдері де, жұрнақтары да әр түрлі бола алады. Мысалы, екі жерде екі - төртеу. Маған осы төртеуін беріңіз. Болжалды зат есімдер заттардың нақты санын атамайды, олар болжайды және болжайды. Кестеде сандардың жуықталған жұрнақтары көрсетілген. Жоғарыда айтылғандардың бәрі бұл тақырыпты әлі де егжей-тегжейлі зерттеуді қажет ететіндігін көрсетеді. Оқытудың нақты формасының жоқтығынан тілдің табиғаты бұлыңғыр. Егер сіз «Қазақ тілі» оқулығының мұқабасын алып тастап, оның мазмұнын ғана көрсеңіз, оның қай пән екенін ажырата алмайсыз. Пәннің жаңартылған оқу жоспары екінші (шетел) тілді оқыту заңына негізделген. Оған қазақ мектептеріне арналған «қазақ тілі» және орыс тілінде оқытатын мектептер үшін «қазақ тілі» оқу жоспарындағы пәннің мақсаттары мен міндеттерін бірдей, бір мағыналы қайталау, екі пән бойынша бірдей лексикалық тақырыптарды ұсыну, тыңдау , оқу, жазу, сөйлеу Түрлердің пайда болуы бұлтартпас дәлел. Жаңа бағдарламаны жасаушылар тілді лексикалық тақырыптар арқылы оқыту балаларды сөйлеуге үйретудің ең тиімді әдісі деп санайды. Шындығында, баланы сөйлеуге үйрету оны ойлауға үйретуден басталады. Әлемдегі ешбір өркениетті елде ана тілі осылай оқытылмайды. Ана тілінде бала ана тілінің заңдылықтары мен ерекшеліктерін біледі. Осылайша тілдің дүниетанымы қалыптасады, ана тіліне деген өзіндік көзқарасы, сенімі мен сүйіспеншілігі оянады. Тілге сүйене отырып, ол сол тілде сөйлеудің артықшылығын сезінеді, оның тіл алдындағы жауапкершілігі артады. Бұл жауапкершілік оны дұрыс және шебер сөйлеуге итермелейді, қызығушылығын арттырады. Тіл заңдары баланың логикалық ойлауына, танымына ғана емес, олардың дұрыс сөйлеуді саналы түрде меңгеруіне де қызмет етеді. Ойын - балалар қызметінің бір түрі, адамзат мәдениетінің қазынасы. Ұлы ұстаздар мен ғалымдар бала тәрбиесіндегі ойынның рөлін жоғары бағалады. Бала ойын арқылы өмірге келеді, табиғатпен және қоршаған ортамен қарым-қатынас жасайды, аты мен түсінігін арттырады, жұмыс істеу қабілетін дамытады. Психологтар мен педагогтар ежелден құмар ойындар мәселесіне көп көңіл бөлгенімен, ХІХ ғасырдың аяғында ғана оны арнайы зерттеу тақырыбына енгізді. С.А.Шмаковтың пікірі бойынша [2] көптеген ойындардың ортақ белгілері: бала өзінің нәтижесінен ғана емес, сонымен қатар іс-әрекет процесінің өзі де ләззат алу ниетімен қабылдайтын еркін дамытушылық іс-әрекет (әрекеттік (процедуралық) ләззат); осы қызметтің мағыналы, креативті, белсенді сипаты («шығармашылық сфера»); эмоционалдық толқулар, бәсекелестік, бақталастық («эмоционалды қуат»). Ойынның мазмұнын, оның уақыт бойынша дамуын қисынды және мерзімді түрде бейнелейтін тікелей және жаңа ережелердің болуы. Ойын іс-әрекетінің бағдарламасын зерттеген ғалымдардың пікірінше, ойын педагогикалық мәдениеттің құбылысы ретінде келесі функцияларды атқарады: Әлеуметтендіру қызметі.Өйткені,ойын-баланы әлеуметтік қатынастардың мықты жүйесімен таныстыру және мәдени байлықты дамыту құралы. Өзара әрекеттесу қызметі.Себебі ойын балаға жалпыадамзаттық құндылықтарды, түрлі ұлттардың мәдениеттерін білуге мүмкіндік береді. Себебі ойын ұлттық, халықаралық және азаматтық сипатта болады. Ойында бала өзін-өзі көрсетуді «адам тәжірибесі шеңберінде» қамтамасыз етеді. Себебі ойын, бір жағынан, балаға өмірдегі нақты қиындықтарды іс жүзінде жеңуге, екінші жағынан, практикадағы олқылықтарды анықтау үшін жоба құруға және құруға мүмкіндік береді. Ойынның коммуникативті қызметі баланың шынымен күрделі адами қатынастарға түсуіне мүмкіндік беруінен айқын көрінеді. Ойынның диагностикалық функциясы - мұғалімге баланың барлық қырларын үйрету: интеллектуалды, шығармашылық, эмоционалды және т.б. сыртқы көріністі диагностикалауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ойын - бұл өзін-өзі көрсету аймағы, мұнда бала өзінің күшін, өзін-өзі бағалауын айқын сезінеді, еркін әрекет ету қабілетін таниды. Бала емле жазуды қалай үйренеді?! Дұрыс айтқанда, бұл машинка теру емес. Ауызша және жазбаша тілдің өзіндік ерекшеліктері бар. Сөйлеу тілінің талаптары мен нормалары бар. жүктеу/скачать 71,6 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|