435 имплицитно: ат басындай алтын
жүктеу/скачать 0,54 Mb. Pdf көрінісі
|
Ғылымдағы ғұмыр I том
- Бұл бет үшін навигация:
- сөз санымен ғана емес, оның сапасымен , мағына те- реңдігімен, ауқымдылығымен де өлшенеді
- «су жаңа сөздің»
| «тіл фактісін түгел
қамтып, індете зерттеу» принципінің алғы шартының орындалуы болса, енді осы атауларды жүйе-жүйесі бойынша мазмұнын, салттық мәнін ашып, мағына- сын түсіндіру «таза» тіл мамандарының емес, ұлттық салт-дәстүрден хабардар, тіл фактілерін толық игерген этнолингвистердің міндеті деп айтуға болады. Осылайша әрбір зат пен құбылысты жетер жеріне жеткізе, «індете зерттеп», оларды жіктеп-жіліктеп қарастыратын болсақ, біздің жалпы дүниетанымымыз артып, этнос ретінде өзіміз туралы білгеніміз көп болар еді. Бір ғажабы: біз ұсынып отырған «індете зерттеу» тәсілін лексикалық бай- лығымыздың белгілі бір саласында, не тарау-тармағында, тақырыптық тобында ғана емес, кез келген мағыналық бірліктің тамырын қуалай таратып, танып-білу үшін де пайдалануға болатындығы. 4. Тіл байлығы сөз санымен ғана емес, оның сапасымен , мағына те- реңдігімен, ауқымдылығымен де өлшенеді . Олай дейтін себебіміз: тілдің лек- сикалық байлығын екі түрлі «өлшеммен» анықтауға болады. Оның бірі – көне заманнан бері қалыптасып келе жатқан бір буынды және екі буынды (бұл сирек- теу) түбір сөздер мен солардың негізінде пайда болған мыңдаған туынды түбір- лердің жалпы саны да, екіншісі – солардың беретін мағына саны мен мағына ауқымы. Бұл лексиканың сандық мөлшерінен 2-3 есе артық сапалық мөлшері. Тілімізде ғасырлар бойы бірде-бір «су жаңа сөздің» (бұған ауыс-түйістер жат- пайды) өздігінен пайда болмағанын ескерсек, жалпы тіл лексикасының дамуын ең алдымен ұғым-түсініктер мен мағынаның (семантикалық) дамуы деуге қақы- мыз бар. Тілімізде бұрыннан келе жатқан және сырттан қабылданған сөздер не- гізінде толассыз туындап жатқан «жаңа» сөздердің тіркес түріндегі атаулардың бәрі, сайып келгенде, сол жаңа ұғым-түсініктер мен мағыналарды сипаттау үшін барлығы келіп жатқан дүниелер. Мұның сыртында негізгі атаулар білдіретін заттар заттар мен құбылыстар- дың іштей жіктелуі, бөлінуі, даралануы нәтижесінде пайда болған сан алуан түр- лерін білдіретін (мыс., жел: аңызақ жел, жайдақ жел, баяу жел, саумал жел, жатаған жел, қарсы жел, қума жел, қарыма жел т.т. – 50-ден астам) туынды мағыналық бірліктер тағы бар. Бұлар этностың дүниетанымына, өмірлік тәжіри- бесіне қатысты фактордың тілдегі аса қажет бір көрінісі. Бұл құбылысты этно- 21 Бабалықов Ж . Малдың бас атаулары // «Білім және еңбек», №10, 1985, 38-40 бб. 497 лингвистер кез келген «тірек» сөздер мен нақтылы ұғым-түсініктің төңірегінен өрбітіп, көрсете алады. Мәселен, олар қазақ тілі қорында: жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|