Рефлекстік теорияның даму кезеңдері (Р. Декарт, И. Прохазка, И.М. Сеченов, И.П. Павлов, П.К. Анохин)

Рефлекс(лат reflexus — кері қайтарылған, шағылысқан) — ағзаның ішкі немесе сыртқы тітіркендіргіштер әсеріне орталық жүйке жүйесінің қатысуымен қайтаратын жауабы. Рефлекс туралы түсінікті алғаш рет ұсынған француз философы Р.Декарт (1596 — 1650). Ол Рефлексті санаға тәуелсіз, жан әрекетінің нәтижесі деп есептеді. “Рефлекс” терминін жүйке жүйесі физиологиясына чех ғалымы Й.Прохаска (1749 — 1820) енгізді. Бұл ілімді орыс ғалымдары И.М. Сеченов пен И.П. Павлов одан әрі дамытты.

Рефлекс туралы түсінік XVI ғасырда Рене Декарттың (1596-1650) дүние жүзінің механикалық бейнесі туралы ілімінде пайда болды. Оның схемасына сәйкес, сыртқы заттар жүйке "түтікшелерінің" шеткі аяқтарына "әсер етеді, олар созылып, мидан нервтерге апаратын тесіктердің қақпақшаларын ашады.

Рефлекстің биологиялық концепциясы Чех анатомиясы мен физиолог Йиржи Прохазкамен (1749-1820) қалыптасты. Рефлекс туралы өз түсініктерінде Прохазка былай деді: сезімтал нервтерде пайда болатын сыртқы әсерлер, олардың басынан бастап бүкіл бойында тез таралады. Онда олар белгілі бір заң бойынша көрініс табады, оларға сәйкес қозғалыс нервтері өтеді және дәл және қатаң шектелген қозғалыстар шығаратын бұлшықеттерге тез өтеді. Алғаш рет "рефлекс" термині ғылыми тілге Прохазка енгізді.

XIX ғ. - да жүйке қызметінің рефлекторлық теориясы құрылды. 1863 жылы Иван Сеченов рефлекстік теорияның негізін қалаушы. Сеченов "Ми Рефлекстерінде" (1863) алғаш рет сананың құбылыстары физиологиялық заңдарға бағынатынын және психикалық құбылыстардың негізінде рефлекторлық процестер жататынын айқын негіздеді.

Одан әрі И. П. Павлов шартты рефлекстердің пайда болу мысалында жануарлардың мінез-құлқы рефлекторлық механизмдермен байланысты екенін көрсетті. И. П. Павлов бойынша мінез — құлық механизмдері рефлекторлық қызметтің үш принципіне негізделеді: детерминизм (себептік) принципі — ағзаның кез келген әрекеті себепті негізделген; талдау және синтез принципі-кез келген әсер алдымен сапалық, сандық, биологиялық маңыздылығы бойынша талданады, содан кейін талдау нәтижесіне байланысты тиісті жауап мінез-құлқы синтезделеді.; құрылымдылық принципі-барлық физиологиялық процестер белгілі жүйке құрылымдарында өтеді.