Тілдік фактілерді
салыстырғанда сол тілдердщ иесі оолып
табылетын
қауым тарихына, материалдық мәдениет тарихына
жеткілікгі шамада ұштастырылмады.
Салыстырмалы-тарихи эдіс пен салыстырмалы-тарихи тіл
білімі бір емес, соңғысының өрісі әлдеқайда кең.
Бірақ бұдан салыстырмалы-тарихи тіл білімінің жеткен
жетістіктерін жоққа шығаруға болмайды.
Үсынылатын эдебиеттер:
1.
Қордабаев Т., Қалиев Ғ. Жалпы тіл білімі. Оқулық. Алматы,
2004.
2.
Шарафутдинова Н.С. Теория и история линғвистической на-
уки. Москва, 2008.
3.
Сусов И.П. История языкознания. Москва: Восток - Запад,
2006.
4.
Березин Ф.М., Головин Б.Н. Общее языкознание. Москва,
1979.
5.
Линғвистический энциклопедический словарь. Москва,
1990.
Тақырып:
ТІЛ ФИЛОСОФ ИЯСЫ Ж 0 Н Е В. ГУМБОЛЬДТ
Қ арасты ры латы н мәселелер:
В. Гумболъдттың тарихи-
фшософиялық түжырымдары. Тіл
-
«халық рухы». Тіл формасы.
Типологиялық зерттеу.
Ғылымда тіл философиясы тіл білімінен көп бұрын пайда
болғаны белғілі. Осыған қарамастан ол тіл философиясы атауын тек
XIX ғасырда ғана алды. Бұп дәуірдегі тіл философиясының негізгі
мақсаты — тілдің табиғаты мен мэнін, оның қоғам өмірінде алатын
орны мен қызметін, ойлаумен, адамдардың рухани өмірімен байла-
нысын айқындау болды. Тіл философиясының негізін қалаушы — В.
Гумбольдт. Тіл білімінің қай проблемасында болмасын, ғалымның
зерттеулері өзекті болды. В. Гумбольдт ең алғаш болып тілдің ішкі
кұрыл ымын, оның халықтардың рухани өмірімен, санасымен, тари-
хымен байланыс дәрежесін жан-жақты талдады.
81
гумбольдтшылдық
пайда болды. Ол Германияда, сосын Ресей-
де дамыды. XX ғасырдың алғаш кезінде Еуропа мен Америка-
да
неогумболъдтшылдық
багыты дамыды. Ол, негізінен, тілдің
семантикалық жағын зерггеуге жэне тілді халык мэдениетімен
тығыз бейланыста зерттеуге мэн берді. XIX ғасырдың алғашқы
жартысы - компаративистика (салыстыру) ғылымының өз ал-
дына дербестігін алып, зерттеу эдістерін жетілдірген кезең бол-
ды. Ғалымның тіл білімі жөніндегі концепциясы лингвистикалық
теориялардың қарқынды дамуына күшті эсер етті. Оның негізгі
идеялары Г. Штейнталь, А. А. Потебня, Б. де Куртенэ, Ф. де Сос-
сюр, Э. Сепир, Н. Хомский, И. И. Мещанинов, Дж. Гринберг сынды
ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапты.
Тіл - «халық рухы»
В.
Гумбольдт тілдің қашан да халық ортасында ғана да-
мып отыратындығын баса айтты. Ол тілдің қоғамдық табиғатын
«адамдардың санасы мен рухында» болатын ұлттық сипат түрінде
қарастырды. Гумбольдттың түсінігіндегі «халықтың үлттық рухы-
на» оның психологиялық қоры, ойлау философиясы, ғылымы, өнері
мен эдебиеті секілді құндылыктар кіреді. Ғалым «халық рухы»
мен тіл бір-бірінен бөле жарылмайтын нәрселер, егер біреуі өмір
сүрсе, екіншісі де содан келіп шығады» деп есептеді. Бүл жөнінде
ғалым былай деп жазды: «Тіл халык рухының сыртқы көрінісі:
халықтыңтілі оның рухы, ал халык рухы оның тілі». Щ 68]. Шы-
нында да, Гумбольдт дүрыс көрсеткендей, тілде халықтың, сол
тілді сөйлеуші үлттың рухани қазынасы көрініс табады. Гумбольдт
тілдің дамуы мен адамзат баласы тілінің әркелкілігін олардың
«дүниетанымымен», «халықтың рухымен» байланыстыра қарады.
Гумбольдттың «халық рухы» түсінігі шетел зерттеушілерінің этно-
лингвистика жэне неогумбольдтшылдық ілімі негізінде жатыр.
Тіл формасы
В. Гумбольтд өз енбектерінде тіл формасы мәселесіне көп
көңіл бөлді. Ол тілдің келесі формаларын анықгайды:
-
Тіл сөздің афегаты емес, түгас жүйе болып табылады,
сондыктан да эрбір жеке сөз өзге элементтердің арқасында өмір
с үред і.
Достарыңызбен бөлісу: