Қ65 д м г ш м л а у ш й л р р іж т щ І > — ііч іг п Ж. Қоңыратбаева тіл білімі

Ііі
идеясы
ІЫҢ ?0-80 
^стырд*
'
ГеРМанщд
ьггь,н ВДлдағақ 
№’ МоРфолощ.
92°) пен А. м
амы Деп сана- 
^чык заңын ез 
!ДаРЫ психоло- 
•чдарына дейін
идеясы
итетінде XIX 
"уртенэ ( 1845- 
й, оз екінші
Щы, бр екеуі
шивидуалдык
Бр - бүтіі
і
бір мэселесі 
ле. 
Жас грам- 
ш і жағынан.
н мектеошін
шевский. Л,
гшк - Заівд
ие. Москва.
функции.
4.
Ю
5. 
Лингвистический энциклопедический словарь. Москва,
1990.
Тақырып:
XX ҒАСЫР ТІЛ Б Ы ІМ І ЖӘНЕ
СТРУКТУРАЛИЗМ
р: 
Струкптуралъщ
'ктпуралъщ тіл бгли
мектептер.
С труктуралы қ тіл білімінің ндеясы, оның негізгі белгілері
XX ғасыр тіл білімінде қалыптасып дамыған тіл білімдерінің
ең көрнектісі, негізгісі - структуралықтіл білімі. Ғылымғаол салы-
стырмалы-тарихи тіл біліміне, оның бір бұтағы жас грамматистер 
мектебіне қарсы бағытта туып қалыптасты. Бұл тіл білімінің пайда 
болуының өзіндік себептері бар. XIX ғасыр ғылымынын негізгі си-
- тәжірибе арқылы бақылаудан туған деректерді сипаттау бол- 
< ғасьш ғылымы олардың өзіндік мэнін, ішкі зандылықгарын,
паты
зергтеліп отырған нысанның құрылым ерекшелігін, элементтерінщ 
өзара байланысын, өзара тигізетін эсерлерін ашуға тырысты. Струк- 
турализм бірден пайда болған жок. Ол алғаш В. Гумбольдт, Ф. де 
Соссюр, Б. де Куртенэ еңбектерінде қалыптасты.
С труктуралы қ тіл білімін дамы тқан мектептер
Структуралық тіл білімінің ғылымда белгілі үш мектебі бол- 
ды. Олар: Праға мектебі (Чехословакияда), Копенгағен мектебі 
(Данияда), дескриптивтік мектеп (Америкада), Лондон мектебі
(Үл ыбритан ия да).
Структуралық тіл білімі мектептерінің бэріне ортақ пробле-
малар мыналар еді:
Олар тілді ішкі элементтері өзара байланысты, тұгас жүйе,
бүтін құрылым 
ылымын зерттеу
зерттеуде тіл элементтерін
зерггесе, структуралық
принципті қолданады
95

Мектептің барлығы да құрылымдық элементтерге жіктеушіл ік
жэне олардың өзара ішкі байланысы тілдің ең негізгі қасиеті,
тіл білімінің негізгі міндеті — тілдің қүрылымдык элементтері
арасындағы байланысты талдау - тіл білімінің тек өзіне ғана тән, 
оның бірден бір нысаны деп біледі.
Барлығы тілді таңбалар жүйесі деп санайды.
Синхрония, диахрония проблемасына мән берді.
Прага мектебі
алғаш үйірме ретінде Францияда 1926 жылы 
қалыптасты. Оны қалыптастырушы чех ^алымдары В. Матезиус 
(1882-1945) пен Роман Осипович Якобсон (1826-1982) болды. Бүл
мектеп - XX ғасыр тіл біліміндегі ең беделді, кең өріс алған бағыт. 
Прага мектебінің өкілдері тілді қоғамдық қүбылыс деп танып, ол 
тек адам қоғамы бар жерде ғана өмір сүре алады деді. Бүл мектептің 
пайда болуына Бодуэн де Куртенэнің фонологиялық концепциясы 
әсер етті. Өкілдері: В. Матезиус, Е. Паулин, Н. Трубецкой, Р. Якоб- 
сон, т.о. Бүл функционалдық лингвистика өкілдерінің әрқайсысы 
эртүрлі 
проблемамен айналысып, көп табысқа жетіп отырды. 
Солардың ішінде ең ірі жетістіктері - фонология саласы.
Прага 
мектебі 
синхрония 
мен 
диахрония 
арасында 
айтарлықтай алшақтық жоқ деп, оларды бірлікте қарады. Егер 
синхрондық сипаттау тілдік эволюцияны, бір жүйсні скінші жүйс 
ауыстырып отыратынын ескермесе, өз міндетін жақсы атқара ал- 
майды дейді. Бүл дүрыс пікір. Прага мектебі «тіл — дүниетанудың 
құралы, ол мәдениетпен, әдебиетпен тығыз байланысты, оны тұйық 
жатқан автономды дүние деп қарау дұрыс емес, оны бір қалыптан 
аумаитын синхрондық жүйе деп қарау қате. Жүйе де өзгеріп оты-
рады» дейді. Осылай көптеген мәселеде Прагалықтар дүрыс 
тұжырымдап отырды.

жүктеу/скачать 17,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: