-сынып. Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: §8. Архитектура және өнер

Сабақтың мақсаты:

• 
  Tүркі тiлдес халықтардың мәдениетiнде ерекше орын алатын сәулет, бейнелеу және қолдаңбалы өнер ескерт­кiштерi жайлы оқушыларға жан-жақты түciнiк беру;
  
• 
  VI-IX ғасырларда архитектура және өнер туынды­ларымен таныстыра отырып, оларды бағалай бiлуге үйре­ту, жаңа нәрсе ойлап табу қабiлетiн дамыту;
  
• 
  Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру, өнерге, сұлу­лыққа деген құштарлығын оята отырып еңбексуйгiштiкке тәрбиелеу.
  

Әдісі:баяндау

Көрнекілігі:карта, сызбалар

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Әнұран орындау, «Хабар».
  
• 
  Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
  

• 
  Жартылай көшпелi мәдениет дегенiмiз не?
  

3. Материалдық мәдениетке не жатады?

4. Дала тұрғындары мен дала тұрғындарының мате­риалдық мәдениетiне сипаттама берiңдер.

5. VI-IX ғасырлардағы сауда мен ақша айналымы ту­ралы не бiлесiңдер?

ІІІ. Жаңа сабақтың жоспары:

1. 
   Архитектура
   
2. 
   Діни сәулет өнері
   
3. 
   Бейнелеу өнері
   
4. 
   Мүсін өнері
   
5. 
   Қолданбалы өнер
   

1-топ – Архитектуралық құрылыс жүйесiн талдау.

2-топ - Дiни сәулет өнepi ескерткiштерi мен бейнелеу өнepiн талдау.

3-топ - Mүciн өнepi мен қолданбалы өнер туындыла­рын талдау.

Өзiндiк жұмыстар тексерiлген соң, сабақты бекiту сұрақтары қойылады.

ІҮ. Сабақтың бекіту:

• 
  VI-IX ғасырларда архитектура мен өнердiң кандай ерекшелiктерi болды?
  
• 
  2. Өнердiң қандай түрлерi бар?
  
• 
  3. Сендердi өнердiң қандай түрлерi қызықтырады?
  
• 
  4. «Балбалдар» қазiргi кезге дейiн сақталған ба?
  
• 
  5. VI-IX ғасырларда қолданбалы өнердiң қандай артықшы­лықтары болды?
  

ҮІ. Үйге тапсырма:§8.

Сабақтың тақырыбы: §9. Түріктердің рухани мәдениеті

Сабақтың мақсаты:

• 
  Көне түрiктердiң жазба мәдениетi мен әдебиетi, на­ным-сенiмдерi, дiнi туралы тyciнiктi қалыптастыру;
  
• 
  Оқушылардың бойында азаматтық сана-сезiмдi, та­рихи ойлау қабiлетiн дамыту;
  
• 
  Оқушыларды мәдени құндылыктарымызды құрмет­теуге, сақтай бiлуге үйрету, эстетикалык тәрбие беру.
  

Сабақтың түрі:аралас

Әдісі:интерактивті

Көрнекілігі:карта, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Әнұран орындау, «Хабар».
  
• 
  Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
  

• 
  Архитектура деген не?
  
• 
  VI-IX ғасырларда архитектура мен өнердiң қандай ерекшелiктерi болды?
  
• 
  Сардоба ғимараттары не үшiн салынған?
  
• 
  Бейнелеу, мүciн өнepiндe негiзiнен қандай материал­дар пайдаланылды?
  
• 
  Қолданбалы өнер дегендi қалай түсiнесiңдер?
  

1. Көне түрiктердiң жазба мәдениетi.

2. Әдеби тiлдiң және жазба әдебиеттiң дамуы.

3. Түрiктердiң наным-сенiмдерi мен дiнi

Ежелгi Tүpiк жазуларының ескерткiштерi Талас, Iле, Сыр, Eртic өзендерi бойынан табылғанын ба­яндай отырып, Tүpiк жазуының қолданылуын түсiндiремін:

1. VIII-IX ғасырларға дейiн Tүpiк жазуы кеңiнен қолданылған.

2. Ислам дiнiнiң таралуына байланысты Tүpiк жазуы­ның қолдану аясы тарылды

3. Соғды жазуы да қaғaн сарайында кеңінен қолданылған. Бұл жазуда Tүpiк жазуының ығыстырылып шығаруына әcepiн тигiздi.

Ендiгi кезекте оқушылардың шығармашылык iзденiс­тepiн дамыту мақсатында өзiндiк жұмыс беремін. Оқушыларға «Tүpiк жазба әдеби шығармаларын» талдау үшiн төмендегi кecтeнi толтыртамын.

Шығарманың аты	Жазылған уақыты	Шығарманың мазмұны

ІҮ. Сабақтың бекіту:

• 
  «Руна» жазуының ерекшелігі қандай?
  
• 
  «Талас» жазуында не айтылған?
  
• 
  «Күлтегiн», «тоныкөк» ескерткiштерiне сипаттама берiңдер.
  
• 
  Түрiктердiң наным-сенiмдерi қандай болды?
  

ҮІ. Үйге тапсырма:§9.

Сабақтың тақырыбы: §10. Қарахан мемлекеті

Сабақтың мақсаты:

• 
  Tүpiк қағанатының дәстүрлi жалғасы болған, басқару,
  
• 
  экономикалық, қоғамдық. құрылысы жағынан жан-жақты дамыған Қарахан мемлекетiнiң тарихымен және мәдение­тімен таныстыру;
  
• 
  Дамыған ортағасырлык мемлекеттiң өзiне тән ерекшелiктерiн меңгерте oтыpып, оқyшылaрды өзiндiк ойлауға, тарихи оқиғаларды талдап қорытындылауға дағдыландыру;
  
• 
  Қарахан мемлекетiнiң ислам дiнiн қабылдауын, оның сәулет өнepiнe әcepiн түсiндiре отырып, имандылыққа, бүгiнге дейiн мәнін жоймаған мәдени мұраларға құрмет­пен қарауға тәрбиелеу.
  

Әдісі:интерактивті

Көрнекілігі:карта,сызба

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Әнұран орындау, «Хабар».
  
• 
  Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
  

• 
  Ерте ортағасырлық. мемлекеттерге қатысты сұрақтар беруге болады.
  
• 
  Ерте ортағасырлық мемлекеттер қай уақытты қам­тиды?
  
• 
  Ерте ортағасырлық мемлекеттерге қандай мемлекет­тер жатады?
  
• 
  Ерте ортағасырлық мемлекеттер туралы қандай деректердi бiлесiң?
  
• 
  Қытай, Византия, Иран елдерiмен қарым -қатынас жасаған Tүpiк мемлекеттерiн атаңдар.
  
• 
  Қалалар қазақ жерiнiң қай белiгiнде жақсы дамыды?
  
• 
  Ерте ортағасырлық мемлекеттерге тән қандай жазба ескерткiштердi бiлесiң?
  

1. Қарахан мемлекетiнiң құрылуы, халқының этника­лык. құрамы.

2. Қарахан мемлекетiнiң қоғамдық құрылысы.

3. Мемлекеттiң саяси жағдайы.

4. Шаруашылығы мен мәдениетi.

Қарахан мемлекетiнiң құрылуын қарлұқ қағанатымен байланыста оқытуды басшылыққа ала отырып, оқушыларға ойтүрткi ретiнде сұрақтар қойылады:

1.840 жылы қарлұқ қағанатының қағаны кім болды?

2.Қарлұқ қағанатында саманилерге қарсы күpecтi кiмдер жүргiздi?

3.Қарлұқтардың елсiреуiнiң себебi неде?

4.942 жылы Баласағұн қаласының билiгi кiмнiң қ.олы­на көштi?

Бұл сұрақтың жауабын сызба түрiнде көрсетуге де бо­лады, мемлекеттiң саяси тарихын жеңiл меңгеру үшiн осы сызбаны әpi қарай оқушылар өздерi жалғастырады.

Білге Күл Қадыр-хан

Базар Арслан

Оғұлшақ

Сатұқ Боғра-хан

• 
  Қapaxaн мемлекетiнiң құрылуы, халқының этникалық құpa­мы туралы не бiлсiң?
  
• 
  Мемлекеттiк басқару жүйесі мен жер иелену
  

• 
  Қapaxaн мемлекетiнде ислам дiнi мемлекеттiк дiн ретiнде
  

• 
  Қapaxaн билеушiлерiнiң Орта Азияға жорығының нәтижесi қалай болды?
  
• 
  5.Қapaxaн мемлекетiнiң Батыс және Шығыс xaндықтарына
  

• 
  Қapaxaн мемлекетiнiң әлсiреуiне не себеп болды?
  
• 
  Мемлекетте шаруашылықтың қандай түрлерi дамыды?
  
• 
  Мәдениеттiң дамуына ислам дiнiнiң әсepi неден басталады?
  

ҮІ. Үйге тапсырма: 10-параграфты оқу. Картамен жұмыс. Қарахан мемлекетi тұсында салынған сәулет өнepi үлгiлерiне қатысты реферат жазу.

Сабақтың тақырыбы: §11. Наймандар, керейіттер, жалайырлар

Сабақтың мақсаты:

• 
  Оқушыларды найман, керей, жалайыр мемлекет­тepiнiң құрылу тарихы, қоғамдық. құрылысы, шаруашылығымен мәдениетiндегi ерекшелiктерiмен таныстыру;
  
• 
  Мемлекеттердiң өзiндiк ерекшелiктерi мен ұқcaстықтары туралы айта отырып, оқушылардьң мемлекеттер тари­хын салыстырып, қорытынды жасау қабiлеттерiн дамыту;
  
• 
  Қазақ халқының этникалық. құрамында басты рөл aтқapғaн найман, керей, жалайырларда елдiң басын қосып, бiрлiкке, өнерге баулыған бiлiмдi мемлекет басшыларының iciн үлгi ете отырып, оқушыларды бiлiм алуға, iзденуге, тәлiм-тәрбие алуға тәрбиелеу.
  

Әдісі:интерактивті

Көрнекілігі:сызба, карта

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Әнұран орындау, «Хабар».
  
• 
  Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
  

• 
  Дамыған ортағасырлық мемлекеттерге қандай мемле­кеттер жатады?
  
• 
  Қapaxaн мемлекетi Қазақстанның қай бөлiгiнде құрылды?
  
• 
  Мемлекеттiң қоғамдық құрылысында қандай ерек­шелiктер болды?
  
• 
  Қapaxaн билеушiлерiнiң Самани әулетi мен Мауа­раннахрды бағындырудағы әpeкeтi немен
  

• 
  Мемлекеттiң Шығыс және батыс болып бөлiнуiнiң себебi неде?
  
• 
  Қapaxaн мемлекетiнiң құлауына не себеп болды?
  
• 
  Мемлекеттiң шаруашылығы бағыттары қандай болды?
  
• 
  Ислам дiнiнiң мәдениеттiң дамуына әcepi неден көрiндi?
  

1. 
   Тайпалардың орналасуы.
   
2. 
   Найман, керей, жалайырлардың саяси тарихы.
   
3. 
   Қоғамдық құрылысы.
   
4. 
   Шаруашылығы.
   

ІҮ. Сабақтың бекіту:

1. 
   Тайпалардың «найман», «керей» деп аталуын қалай түсiндiресiң?
   
2. 
   Картаны пайдалана отырып мекендеген жерлерi мен орта­лықтары туралы айт.
   
3. 
   Найман хандарының ел басқарудағы әpeкeттepi туралы не бiлесiң ?
   
4. 
   Керей хандары туралы не бiлесiң?
   
5. 
   Жалайырлардың Шыңғысхан әскepiнiң сол қaнaт түменін басқаруының себебi неде?
   
6. 
   Тайпалардың саяси құрылысы қандай болды?
   
7. 
   Тайпалардың шаруашылығы туралы не бiлесiң?
   
8. 
   Қазiр бұл тайпалар Қазақстанның қай өңiрлерiн мекендейді?
   

ҮІ. Үйге тапсырма:§11.

Сабақтың тақырыбы: §12. Қарақытайлар.

Сабақтың мақсаты:

• 
  Қарақытацлардың Жетісуға қоныс аударуын, қоғамдық құрылысын түсіндіре отырып, жаугершілік соғыстары мен мемлекеттің әлсіреуіне сыртқы шапқыншылықтың әсерін көрсету;
  
• 
  Оқушыларды қарақытай мемлекетінің қоғамдық құрылысы, алым-салық жүйесі, саяси жағдайын талдап,тарихи деректермен жұмыс жүргізту, ойларын жинақтап қорытындылау дағдыларын жетілдіру.
  
• 
  Оқушыларды қазақ жерінде өмір сүрген ортағасырлық мемлекетт тарихымен таныстыра отырып, өз Отанын сүюге адамгершілікке тәрбиелеу
  

Әдісі:интерактивті

Көрнекілігі:карта, сызба

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Әнұран орындау, «Хабар».
  
• 
  Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
  

• 
  Найман ,керей,жалайырлар қай жерді мекендеді?
  
• 
  Найман хандарының билеушілерінің әрекетіне сипаттама бер.
  
• 
  Керей хандары туралы не білесің?
  
• 
  Жалайыр тайпасының Шыңғысханмен қарым-қатынасы қандай болды?
  
• 
  Мемлекеттік бірлестіктердің саяси құрылысы қандай болды?
  
• 
  Шаруашылығы мен мәдениеті туралы не білесің?
  

ІІІ. Жаңа сабақтың жоспары:

1. 1.Қарақытайлардың Жетісуға қоныс аударуы,этникалық құрамы

2.Мемлекеттің қоғамдық құрылысы мен алым-салық жүйесі.

3.Мемлекеттің сыртқы жағдайы.

Ортағасырлық мемлекеттер тарихымен оқушыларды таныстырудағы тарихи деректердің маңызы туралы айта отырып, жаңа сабақты Қарақытайдың шығу тарихы мен этникалық тегі туралы деректерден, мәлімет беруден бастаймын.Олардың Жетісуға қоныс аудару себептеріне,Қарахан мемлекетінің жерін бағындыруы, мемлекеттік басқару жүйесі,саяси тарихының негізгі мәселелерін баяндай отырып, сабақ барысында алған білімдерін оқушылардың өздеріне талдатып, қорытынды жасату. Ол үшін оқушыларға төмендегідей тапсырмалар беріледі.

Бірінші--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Екінші---------------------------------------------------------------------------------------------------------
2-тапсырма. Оқушыларға проблемалық сұрақтар беріледі:

а) Қарақытайлар неліктен Қарахан мемлекетінің басқару жүйесін өзгерпеді?

ә) Қарақытайлардың ел басқару жүйесіндегі өзіндік ерекшіліктері қандай?
Бұл сұрақтар оқушылардың өткен сабақта алған білімін қолдана отырып, салыстуға, ойлау қабілетін дамытуға ықпал етеді.

3-тапсырма. Қарақытайлардың алыс-салық жүйесіне сипаттама бер.

Алым-салық түрлері

1.---------------------------------

2.---------------------------------

3----------------------------------
Өзіндік жұмыс тапсырмалары оқушылардың оқу материалдарын жақсы меңгеруіне

көмектеседі.

• 
  Қарақытайлардың Жетісу жеріне келуінің себебі неде?
  
• 
  Қарақытай билеушісі ел басқаруда қандай саясат ұстанады?
  
• 
  Қарақытайлардың жаугершілік соғыстары туралы не білесің?
  
• 
  Қарақытай мемлекетінің құлауына не себеп болды?
  

ҮІ. Үйге тапсырма:12-параграфты оқу.

Картадан Қарақытайлар бағындырған жерлерді анықтау. Жұмыс дәптеріндегі тапсырмаларды орындау.

7-сынып. Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: §13. Қыпшақ хандығы

Сабақтың мақсаты:

• 
  Қыпшақ хандығының тарихымен, Дешті Қыпшақ деп аталатын аймақта өткен оқиғалармен таныстыру,хандықтың қазақ халқының қалыптасуындағы орнын айқындау;
  
• 
  Оқушылардың Қыпшақ мемлекетінің қоғамдық құрылысы алым-салық жүйесі,саяси жағдайын талдап, тарихи деректермен жұмыс жүргізу, ойларын жинақтап қорытындылау дағдыларын жетілдіру;
  
• 
  Оқушыларды қазақ жерінде өмір сүрген ортағасырлық мемлекеттер тарихымен таныстра отырып, өз Отанын сүюге,адамгершілікке тәрбиелеу
  

Әдісі: интерактивті

Көрнекілігі: карта

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Әнұран орындау, «Хабар».
  
• 
  Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
  

• 
  Қарақытайлардың Жетісу жеріне келуінің себебі неде?
  
• 
  Қарақытай билеушісі ел басқаруда қандай саясат ұстанады?
  
• 
  Қарақытайлардың жаугершілік соғыстары туралы не білесің?
  
• 
  Қарақытай мемлекетінің құлауына не себеп болды?
  

1. Қыпшақтардың қоныстанған жерлері және этникалық құрамы.

2. Қоғамдық құрылысы.

3.Қыпшақ хандығының саяси жағдайы.

4.Шаруашылығы.

ІҮ. Сабақтың бекіту:

• 
  Қыпшақ халқының қалыптасуы қай ғасырларда жүзеге асты?
  
• 
  Қыпшақтардың негізгі тайпаесының елбөрілі немесе бөрілі деп аталуы себебі неде?
  
• 
  Қыпшақ тілі қандай тіл тобына жатады?
  
• 
  Қыпшақ хандығының саяси тарихындағы негізгі оқиғкаларын атаңдар?
  
• 
  Қыпшақтардың басқару жүйесі қандай болды?
  
• 
  Қыпшақ хандығының ыдырау себептерін түсіндіріңдер
  

ҮІ. Үйге тапсырма:§13

Сабақтың тақырыбы: §14. Ұлы Жібек жолының қалыптасуы

Сабақтың мақсаты:

• 
  Ұлы Жібек жолының пайда болу тарихымен таныстыра отырып,Ұлы Жібек жолының сауданы. Шаруашылық пен мәдениетті, халықаралық қарым-қатынасты дамытудағы рөлі туралы түсінікті қалыптастыру;
  
• 
  Оқушылардың Ұлы Жібек жолы кезіндегі сауданы қазірі Қазақстанның және өзге мемлекеттердің сауда дамуымен салыстыра білу, баға беру қабілеттерін дамыту.Өзіндік жұмыстар жасай білуге дағдыландыру.
  
• 
  Заман талабын сай оқушыларды еңбексүйгіштікке, білім болуға, адамгершілікке тәрбиелеу
  

Әдісі:интерактивті

Көрнекілігі: Жібек жолының картасы

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Әнұран орындау, «Хабар».
  
• 
  Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
  

• 
  Өткен тарауда танысқан Қарахан,Найман,Керей,Жалайыр,Қарақытай,Қыпшақ мемлекеттеріне шолу жасалады. Картамен жұмыс жасау. Өткен сабақты осылайша қорытындылау.
  

1. Ұлы Жібек жолының пайда болу тариы

2. Ұлы Жібек жолының халықаралық қаым-қатынастың дамытудағы тарихи маңызы.

3.Ұлы Жібек жолының мәдениетінің өркендеуіне тигізген ықпалы.

4.Ұлы Жібек жолының шаруашылықтың дамуына тигізген әсері.

• 
  Пiлдер патшалығы - Үндiстан - данышпандар пат­шалығы;
  
• 
  2.Асыл тастар патшалығы - Иран және Византия ­Парсы патшалығы- патшалардың патшасы;
  
• 
  Жылды патшалығы - Tүpiк қағанаты - азулы аңдар патшалығы;
  
• 
  Адам патшалығы -Қытай - мемлекеттi басқару пат­шалығы
  

• 
  Ұлы Жібек жолы дегеніміз не?
  
• 
  Жолдың пайда болуы туралы не білесіңдер?
  
• 
  Жібек жолының бойындағы сауданың дамуы шаруашылыққа қалай әсер етті?
  
• 
  Ұлы Жібек жолының мемлекеттер арасындағы байланысқа ықпалы болды ма?
  
• 
  Ұлы Жібек жолының картасын сызыдар.
  

ҮІ. Үйге тапсырма: 14-параграфты оқу. Сұрақтарға жау­ал беру. Жұмыс дәптерiндегi тапсырмаларды орындау.

Сабақтың тақырыбы: Ұлы Жібек жолының тармақтары. Ұлы Жібек жолының Қазақстандағы сілемдері

Сабақтың мақсаты:

• 
  Оқушыларды Ұлы Жiбек жолының Қазақстандағы тармақтарымен және сiлемдерiмен таныстыру, Оңтүстiк Қазақстанның Батысқа Шығатын, Жетiсудың Шығысқа шы­ғатын басты қақпа ретiндегi маңызын түсiндiру. Жiбек жолының Қазақстан жерiндегi қалалардың
  
• 
  дамуындағы рөлi туралы, әлеуметтiк-экономикалық маңызы туралы түciнiктіi қалыптастыру;
  
• 
  Оқиғаларға қатысты тарихи танымын қалыптастыра отырып, ойлау, талдау, қорытындыжасау қабiлеттерiн да­мыту. Өзiндiк жұмыстар жасай бiлуге дағдыландыру;
  
• 
  Барлық салада Отанының iлгерi дамуы үшiн үлес қосуға, ұлтжандылыққа, адамгершiлiкке тәрбиелеу.
  

Әдісі:интерактивті

Көрнекілігі: Жібек жолы картасы

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі

• 
  Оқу құралын тексеріп түгендеу
  
• 
  Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
  

Жетiсу - Ұлы Жiбек жо­лының Шығыс қақпасы. Оңтүстiк Қазақстан - Ұлы Жiбек жолының батыс қақпасы. Қалалар. Сабақ барысында уақытты тиiмдi пайдалану үшiн «Не? қайда? қашан?,) ойынын негiзге алып, үй тапсырмасын сұраймын (оқушылар үлестiрме қағаздарға жазылған сұрақтарға бiрден жауап беруi тиiс).