бір мезгілде жанашырлық »[9, ф. 5] (Біз оларды жат сөздерді
|
|
|
|
қолданғанда кешіре аламыз, егер олар мақтаншақтық танытпастан
|
|
|
|
және олардың көмегімен ана тіліне жаңашылдық енгізуге ниет білдірсе).
|
|
|
|
Осылайша, J. du Bellay мен L. Maigret және басқа да кейбір
|
|
|
|
авторлардың артынан А.Матье танымал және классикалық тілдердің
|
|
|
|
теңдігіне, сондай -ақ барлығының тікелей қатысуымен француз тілін
|
|
|
|
байыту мен жетілдіру қажеттілігіне өз сенімін білдірді. француз
|
|
|
|
қоғамының әлеуметтік қабаттары.
|
|
|
|
А.Матье трактатында маңызды орын 16 ғасырдың екінші үштен
|
|
|
|
бірінде гуманистер арасында ең жанды дау туғызған тілдің шығу
|
|
|
|
мәселесіне арналған. Ол ең алдымен інжілдегі Бабыл мұнарасы туралы
|
|
|
|
|
|
|
|
|
тоғыз
|
мифке сүйене отырып, көптеген тілдердің бар екенін түсіндіруге
|
тоғыз
|
|
|
|
|
тырысқан авторларға қарсы шықты. Атап айтқанда, ол былай деп
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
жазды: «Je ne trouve pas ferme argument pour defender ceste fikri
|
|
|
|
advenent tel desordre par l'Ire et fureur de Dieu» [9, ф. 11] (Мен ашуланған
|
|
|
|
Құдай заттардың атауларын шатастырды деген пікірді бөлісетін сенімді
|
|
|
|
дәлелдер таппаймын). Оның пікірінше, «бабелистер» осылайша барлық
|
|
|
|
жауапкершілікті Құдайға жүктеп, оны «тілдік ауытқушылыққа»
|
|
|
|
айыптады. Киелі Жазбаларды дұрыс емес түсіндірудегі Вавилондық
|
|
|
|
пандемония теориясын ұстанушыларға қарсылық білдірген Матье
|
|
|
|
былай деп жазды: «Ceulx donc qui suyvent ceste пікірі не prouve rien,
|
|
|
|
combien qu'ilz alleguent le texte de la Bible, qui n'entendent pas ... et
|
|
|
|
montrent follement au ciel par la legiereté de cerveau» [9, f. 12] (Бұл пікірді
|
|
|
|
ұстанатындардың бәрі Киелі кітап мәтінінің мағынасын бұрмалаудан
|
|
|
|
басқа ештеңе жасамайды, олар түсінбейді ... және кез келген құбылысты
|
|
|
|
түсіндіру үшін аспанға нұсқайды).
|
|
|
|
Ол француз тілін беделді шығу тегімен сыйлап, оны грек, латын және
|
|
|
|
иврит тілдеріне жеткізіп, сол арқылы оның мәртебесін көтеруге
|
|
|
|
тырысқан авторларға да наразылығын білдірді. А.Матьенің аргументтері
|
|
|
|
төменде келтірілген: «Nostre premier langage est faict à part lui, et il n'est
|
|
|
|
tire d'aucun» [9, ф. 18] (Түпнұсқа француз тілі өздігінен пайда болды,
|
|
|
|
сондықтан ол басқа тілдерден алынған жоқ). Бұл сенім сол кезде
|
|
|
|
француз қоғамының патриоттық бөлігінің санасын жаулап алған ұлттық
|
|
|
|
ерекшелік идеясының әсерін айқын көрсетеді. Е.Н. Михайловтың
|
|
|
|
пікірінше, бұл идея француз гуманизмінің лингвистикалық
|
|
|
|
бағдарламасының жалпы бағытын өзгертуге әкелді. Ортақ бастауларды
|
|
|
|
табуға бағытталған орталықтан тепкіш күштерді ауыстыру үшін, центрге
|
|
|
|
тартқан күштер келіп, ұлттық тілді өз ауқымында бұрын-соңды болмаған
|
|
|
|
филологиялық ағарту объектісіне айналдырды [4, б. 43].
|
|
|
|
Сонымен бірге А.Матье француз тілінде грек және латын тілдерінен
|
|
|
|
алынған қарыздар көп екенін жоққа шығармады. Бірақ, оның пікірінше,
|
|
|
|
уақыт өте келе бұл «бөтен сөздер» француз тіліне соншалықты бейімделді,
|
|
|
|
олар ұзақ уақыт бойы жергілікті болып саналды: «Je ne puis nier que depuis
|
|
|
|
que les hommes instruects ont commencé à coucher par escript en Françoys, Ils
|
|
|
|
ne lé ayent enrich et multiplié hardiment de quelques
|
|
|
САЛАМ. Сиротенко
motz que par apres usaige a recue et leurs a donné place huneste ”[9, f. 13] (Мен білемін, шетелде ата -бабаларымыз ана тілімізді әдет -ғұрыптың арқасында өз құрметті орнын алған кейбір шетелдік сөздермен және терминдермен байытқанын жоққа шығармаймын).
|
Тілдердің шығу тегі мәселесін шешуде А.Матье ең алдымен «адам
|
|
|
|
санасының мүмкіндіктері шегінде апаттардың себептерін жан-жақты
|
|
|
|
зерттеуді» жөн көрді («considerer premierement les causes venues des
|
|
|
|
accidens, et les Juger selon la capacité de l' хоме »[9, 12 б.]). Оның
|
|
|
|
пікірінше, әртүрлі тілдер Бабыл мұнарасы салынғанға дейін бұрыннан
|
|
|
|
болған. Бұл мәселе бойынша оның пікірі келесідей: «Les langues et
|
|
|
|
|
|
он
|
он
|
|
facons de soy explicquer estoient Ja devisees et separées entre les peuples
|
|
|
et pays barbares en sorte que de des deux fleuves Евфрат және Тигр et aux
|
|
|
|
|
|
|
autres quartiers du monde les choses avoient particulierement leurs noms
|
|
|
|
»[9, ф. 12] (Тілдер Тигрде, Евфратта және әлемнің басқа бөліктерінде
|
|
|
|
тұратын адамдар арасында болған және әр түрлі болған, олар заттар өз
|
|
|
|
аттарымен міндетті түрде аталған).
|
|
|
|
А.Матьенің айтуынша, уақыт рухында «сөз жасау» қабілеті деп
|
|
|
|
түсінілген сөйлеу қабілеті алғашқы қарым -қатынас қажеттілігі
|
|
|
|
туындаған кезден туа біткен. Бұл идеяны түсіндіре отырып, ол былай
|
|
|
|
деп жазды: «Dès la premiere yaradılması de l''homme il n'y a eu si si
|
|
|
|
barbare ... quive boivent et mangent tous seulz, et ne cherchent en aucun
|
|
|
|
acte de vie compaignon, entre laquelle il n. 'y ait quelque мағынасы des
|
|
|
|
choses par nom ou par Indice, et qu'il n'ait le commencement et la proprieté
|
|
|
|
de ce faire »[9, ф. 11] (Гермитизмді ұнататын, жалғыз ішіп -жеп, серік
|
|
|
|
іздемейтін ... нәрселерді білдіретін белгілер мен сөздер болмаған және
|
|
|
|
осыған жетуге ұмтылмаған жабайы және айуандық халықтар болған
|
|
|
|
жоқ). Бұл аргумент А.Матьені сөздер адамдардың еркі мен қиялының
|
|
|
|
арқасында дүниеге келген,
|
|
|
Осылайша, ол тілдің құдайдан шыққаны туралы идеяны жоққа шығарып қана қоймай, оның дамуындағы адамның белсенді рөлі туралы өз дәуірінің прогрессивті идеясын білдірді. З.В атап өткендей. Гуковская, бұл «ойлап табу» тұжырымдамасы «вульгар» тілдердің канондық тілдермен табиғи теңдігінің тағы бір сенімді дәлелі болды [1, с. 37].
Француз тілінің латын тілінен кем емес әлеуетке ие екендігіне өзінше дәлелді дәлелдер келтіре отырып, А.Матье аударма мәселелерін қарастыруға көшті. А.Жактен-Годет «Девистің» авторы оны байыту мен дәріптеудің сенімді әдістерінің бірін ежелгі мұраны ана тіліне аудару кезінде көргенін баса көрсетеді [8, с. 122].
А.Матьенің аударма туралы көзқарасын таныстыру оның негізгі принциптерін анықтаудан басталады. Біріншіден, оның пікірінше, аудармашы
Абель Матьенің «Devis de la langue francoyse» трактатындағы тіл мәселелері (1559)
|
автордың өз шығармасында белгілеген тақырыбы мен жалпы мағынасын
|
|
|
|
ескеру қажет. Сонымен қатар, А.Матье жазғандай, «ештеңені де назардан
|
|
|
|
тыс қалдыруға және ұмытуға болмайды, себебі бұл аудармашыны дұрыс
|
|
|
|
емес жолға апаруы мүмкін» («rien ne doit estre obmis ny oublié de peur
|
|
|
|
d'infidelité et de mensonge, qui mectront le traduisant hors de bon bruit ”[9, 22
|
|
|
|
б.]). Екіншіден, аудармашылар «жеке және бірге қолданылатын сөздер мен
|
|
|
|
терминдерді зерттей отырып», түпнұсқа автордың стиліне мұқият назар
|
|
|
|
аударуы керек («les termes et noms des choses viennent à regarder
|
|
|
|
doublement chacun à part, et assembles» [9, f) 22-23]). Осылайша, ол «тілді
|
|
|
|
азаптау» («escorcher une langue» [9] деп сипаттаған сөзбе -сөз аударма
|
|
|
|
тәжірибесінен сақтандырды.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
он бір
|
f. 23]). Үшіншіден, аудармашылар түпнұсқа мәтіннің авторына еліктеп,
|
он бір
|
|
|
|
|
қолданатын сөздер мен терминдерді алу азғырудан аулақ болуы керек.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Атап айтқанда, ол былай деп жазды: «Parquoys tous autheurs ne sont pas
|
|
|
|
faciles à mectre en françoys, et ceulx principalement qui usent de termes
|
|
|
|
d'art estranges lesquelz on ne peult apprivoiser» [9, f. 26] (Әсіресе, біз ұстай
|
|
|
|
алмайтын шетел сөздерін көп қолданатын авторларды француз тіліне
|
|
|
|
аудару қиын). Бұл мәселенің шешімі ретінде А.Матье оларды «француз
|
|
|
|
сөздерінің ұзын тізбегі» («long circuit de parolles» [9, f. 26]) деп
|
|
|
|
ауыстыруды ұсынды. «Сөз тізбегі» арқылы ол перифразадан басқа
|
|
|
|
ештеңені түсінбеді.
|
|
|
|
Талдау көрсеткендей, А.Матье еліктеу теориясының жақтаушысы
|
|
|
|
болмаған, оны Дж.ду Беллей өзінің «La deffence et illustration de la langue
|
|
|
|
francoyse» (1549) трактатында өзінше нанымды түрде көрсеткен. Жас
|
|
|
|
ақындарды Ежелгі адамдарды (ежелгі ақындарды) көшіруге және олармен
|
|
|
|
шеберлікпен бәсекелесуге шақырған Плейад манифестінің авторынан
|
|
|
|
айырмашылығы, А.Матье мұндай тәжірибе олардың ана тілінің беделін
|
|
|
|
төмендетеді деп есептеді.
|
|
|
|
«Devis de la langue francoyse» трактатының тарихи-лингвистикалық
|
|
|
|
талдауы көрсеткендей, А.Матьенің жалпы тіл туралы көзқарастары
|
|
|
|
француз тілін қорғау мен дәріптеуге бағытталған француз гуманизмінің
|
|
|
|
лингвистикалық бағдарламасымен үндес. Матьенің лингвистикалық
|
|
|
|
концепциясының өзіндік ерекшелігі мынада: өз шығармаларын тар
|
|
|
|
шеңбердегі адамдарға (ақындарға, сарай қызметкерлеріне) арнаған
|
|
|
|
ізашарларынан айырмашылығы, А.Матье француз тілін байыту
|
|
|
|
рецептерін кең аудиторияға – осылардың барлығына ұсынды. кім ана
|
|
|
|
тілінің беделін көтергісі келді. Сонымен қатар, ол көптеген гуманистер
|
|
|
|
сияқты француз тілінің латын тілімен туыстық байланысын көрсетуге
|
|
|
|
және соңғысын оны толықтыру көзі ретінде пайдалануға ұмтылмады,
|
|
|
|
бірақ өз ана тілінің автономиясын және оның негізінен өз тілінде дами
|
|
|
|
алатынын дәлелдеуге тырысты. меншікті шығындар.
|
|
|
Әдебиеттер тізімі
Гуковская З.В. Қайта өрлеу дәуіріндегі лингвистикалық көзқарастар тарихынан
ния: «Плеиадалардағы» тіл теориясы. Л., 1940 ж.
2018-05-07 121 2. Катагощина Н.А., Гурычева М.С., Аллендорф К.А.... Француз тілі
тіл М., 1976 ж.
САЛАМ. Сиротенко
Люблинская Л.Д., Прицкер Д.П., Кузьмин М.Н. Франция тарихының очерктері.
М., 1957 ж.
Михайлова Е.Н. Француз гуманизмінің тілдік бағдарламасы // Тағдыр тілдер: сыртқы және ішкі тарих сұрақтары. М., 2008. С. 35-51.
Скрелин Л.М., Становая Л.А. Француз тілінің тарихы. М., 2005 ж.
Степанова Л.Г. XIV-XVI ғасырлардағы итальяндық лингвистикалық ой (бастап Данте кеш Ренессансқа дейін). СПб., 2000 ж.
Бруно Ф. Histoire de la langue française dès origines à 1900. T. II (XVI-e siècle).
Париж, 1927 ж.
сегіз. Жакетин-Гаудет А. Devis de la langue française, 1559; Екінші Devis және т.б.
principal propos de la langue française, 1560; мәтіннің түпнұсқасы транскрипт және аннота. Париж, 2008 ж.
12
|
тоғыз. Матти А. Devis de la Langue francoyse. Париж, 1559 ж.
|
12
|
он. Шабдалы Т. Le «Devis de la langue françoise» d'Abel Matthieu (1572) // Биб-liothèque d'Humanism and Renaissance. 1993. том. 55, No 3. Б. 591-602.
он бір Руже Ф. La langu française: "Etat-Nation" үшін кедергі бар ма? // Қайта
naissance және Réforme. 2005. том. 41, № 1. 7-23-беттер.
автор туралы
Алина Дмитриевна Сиротенко - PhD докторы, Белгород мемлекеттік ұлттық зерттеу университеті.
E-mail: aline-bel@rambler.ru
Автор туралы
Алина Д.Сиротенко, Белгород мемлекеттік ұлттық зерттеу университетінің PhD докторанты. E-mail: aline-bel@rambler.ru
UDC 811.161.1
Н.В.Писар
«ДИХОТОМИИЯ» ТҮСІНІГІН АНЫҚТАУ ТУРАЛЫ СҰРАҚҚА
ТІЛДІК ТІЛДЕ
Философияда, логикада және лингвистикада «дихотомия» терминінің қызметі қарастырылады. «Дихотомия» ұғымының мәні мен оның «антиномия», «антонимия» және «бинарлық оппозиция» ұғымдарымен мағыналық байланысы ашылады.
Автор философия, логика және лингвистикада «дихотомия» терминінің
қызмет етуін қарастырады; «Дихотомия» ұғымының мәні және оның
«антиномия», «антонимия» және «екілік оппозиция» ұғымдарымен байланысы
семантикалық тұрғыдан талданады.
Түйінді сөздер: дихотомия, антиномия, антонимия, екілік оппозиция, лингвистика.
Негізгі сөздер: дихотомия, антиномия, антонимия, екілік оппозиция, лингвистика.
© N.V. Pisar, 2016 ж
Балтық федералдық университетінің хабаршысы. И.Кант. Сер.:
Филология, педагогика, психология. 2016. No 3. 12-18-б.
Достарыңызбен бөлісу: |
