В данной статье рассматриваются содержание государственной политики безопасности личности и концептуальные основы безопасности личности в уголовном праве

В данной статье рассматриваются содержание государственной политики безопасности личности и концептуальные основы безопасности личности в уголовном праве.

Аңдатпа

Бұл мақалада тұлғаның қауіпсіздігінің мемлекеттік саясаттағы мазмұны және тұлғаның қауіпсіздігінің қылмыстық құқықтағы концептуалдық негізі қарастырылады.

In this article the maintenance of a state policy of the personality safety and conceptual bases of the personality safety in criminal law are considered.

Цель государственной политики безопасности личности определяется ее содержанием и базируется на приоритете прав личности, что достигается путем создания и практического применения эффективного механизма защиты права человека на жизнь, охрану здоровья, личной свободы, неприкосновенности, чести и достоинства. Учитывая уровень преступлений против личности в последние годы, следует констатировать, что в современных условиях основное социальное и биологическое право человека - его право на жизнь - остается без надлежащей уголовно-правовой охраны. Естественно, что уголовная статистика не может отразить реальную тенденцию в преступности, поскольку преступлениям против личности также присуща высокая степень латентности, как, например, преступлениям против собственности. Учитывая это, важной составляющей уголовной политики государства, от которой во многом зависит ее эффективность, следует признать выявление и учет общественного мнения, потребностей общества в борьбе с преступностью, объективный и желательно независимый криминологический анализ экономических и социальных факторов, влияющих на состояние, структуру и динамику преступлений против личности. Эти данные позволяют правильно оценить действительное состояние преступности, скорректировать основные направления и методы борьбы с преступлениями против жизни, здоровья и других неотъемлемых его прав и свобод. Исходя из этого, следует сформулировать важный тезис о том, что уголовно-правовой аспект государственной политики в сфере обеспечения безопасности личности состоит в ориентации деятельности государства на защиту жизни, здоровья, личной свободы, неприкосновенности, чести и достоинства граждан специфическими уголовно-правовыми средствами. Это положение составляет концептуальную основу безопасности личности в уголовном праве.

1. 
   Принципы уголовно-правового воздействия на преступления против личности, отражающие фундаментальные принципы уголовного права;
   
2. 
   Криминологически адекватное определение перечня общественно-опасных деяний, признаваемых преступлениями против личности, ее жизни, здоровья, личной свободы, неприкосновенности, чести и достоинства (криминализация), что также подразумевает декриминализацию отдельных деяний, не представляющих повышенной общественной опасности;
   
3. 
   Криминологически обоснованное определение круга обстоятельств, как смягчающих, так и увеличивающих степень общественной опасности преступлений против личности, что должно найти отражение в перечне привилегированных и квалифицированных составов;
   
4. 
   Определение вида и размера наказания в соответствии со степенью опасности того или иного посягательства на личность, ее неотъемлемые права и свободы, что должно найти отражение в стройной и непротиворечивой системе санкций, дифференциации наказаний, определении возможности альтернативных видов наказания с учетом принципов гуманизации и дифференциации уголовно-правовой политики.
   

1. 
   Зайцев О.А. Теория и практика участия свидетеля в уголовном процессе - М.: Юрист. 2003. - 321 с.
   
2. 
   Стратегия развития Казахстана "Казахстан - 2030" http://mod.gov.kz/mod-ru/
   

Кокшетауский университет им. А. Мырзахметова

На протяжении многих веков значение русского слова «наемник» практически не изменилось. По определению В.И. Даля, «нанимать» — значит «брать из платы во временное услужение, в работу». «Наемник» понимается им как человек «нанявшийся, пошедший в наймы, в работу или на службу, в солдаты». Таким образом, в русском языке XIX в. одним из типичных значений слова «наемник» было лицо, которое несет военную службу за определенную плату. «Наемничество» определялось В.И. Далем как «состояние наемника» [1].

С.И. Ожегов содержание термина «наемник» определил как

1. 
   «военнослужащий наемного войска»;
   
2. 
   «наемный работник»;
   
3. 
   в переносном смысле - «тот, кто продался кому-нибудь, кто из низких, корыстных побуждений защищает чужие интересы».
   

1. 
   в самом широком смысле - это любой человек, поступивший на любую работу (службу) за вознаграждение с одной стороны, и с другой - действия того, кто нанимает на работу (службу);
   
2. 
   в более узком (негативном) значении - тот, кто из низменных, корыстных побуждений «продался» другому для совершения неблаговидных или даже общественно опасных деяний, и действия того, кто «покупает» другого человека для совершения деяния в своих корыстных (или иных низких) целях;
   
3. 
   в «специальном» смысле слова - военнослужащий наемного войска и действия того, кто на эту военную службу нанимает.
   

В 1977 г. Совет Безопасности в резолюции 405 потребовал от государств не предоставлять свою территорию для вербовки наемников, не раз. Военнопленные - лица из состава вооруженных сил одной воюющей стороны, захваченные во время вооруженного конфликта другой стороной и находящиеся в ее власти до окончания военных действий. Режим военнопленных определяется IV Гаагской конвенцией о законах и обычаях сухопутной войны 1907 г. III Женевской конвенцией об обращении с военнопленными 1949 г., и принятыми в 1977 г. в Женеве Дополнительными протоколами I и II к Женевским конвенциям о защите жертв войны 1949 г. В соответствии с этими документами государства должны обращаться с военнопленными человеколюбиво (IV Гаагская конвенция), без всякой дискриминации по причинам расы, цвета кожи, религии или веры, пола, происхождения или имущественного положения (III Женевская конвенция), языка, политических или иных убеждений, национального или социального происхождения, рождения или иного статуса или каких-либо других подобных критериев (Дополнительные протоколы I и II). Военнопленные считаются лицами, находящимися - в международном конфликте - во власти держащего в плену государства, а в конфликте немеждународного характера - во власти ответственного командования данной воюющей стороны (п. 1 ст. II Дополнительного протокола Н), которые и несут ответственность за обращение с военнопленными. Сторона, держащая в плену военнопленных, обязана обеспечить бесплатно их содержание, достаточное нормальное питание, врачебную помощь, размещение в помещениях, предоставляющих гарантию в отношении гигиены; к женщинам должно быть отношение со всем полагающимся их полу уважением. Военнопленные могут привлекаться к работам, по характеру невраждебным своей стране и на условиях справедливой оплаты. По окончании военных действий и в связи с мирным урегулированием военнопленные должны возвращаться на родину решать своим гражданам участвовать в их формировании, вербовке, обучении и переброске их в другие государства.

Генеральная Ассамблея ООН в 1968 г. в резолюции 2465 (XXIII) установила, что практика использования наемников является уголовно наказуемым деянием, а сами наемники объявляются преступниками, находящимися вне закона. В ней подчеркнута необходимость принятия во всех странах законов, объявляющих набор, финансирование и обучение наемников на их территории уголовно наказуемым преступлением, и запрета своим гражданам поступать на службу в качестве наемников.

В Декларации о принципах международного права (1970) Генеральная Ассамблея ООН рекомендует странам воздерживаться от организации или поощрения организации и содержания регулярных сил или вооруженных банд, в том числе и наемников, для вторжения на территорию другого государства [6].

Необходимость наказания наемников как международных уголовных преступников подчеркивается и в «Основных принципах правового режима комбатантов, борющихся против колониального и иностранного господства и расистских режимов» (1973). В своем определении агрессии Генеральная Ассамблея отнесла засылку на территорию другого государства «наемников, которые осуществляют применение вооруженной силы против другого государства», к актам агрессии со всеми вытекающими международно-правовыми последствиями.

Впервые на необходимость уголовной наказуемости за наемничество было заявлено в резолюции Генеральной Ассамблеи ООН № 31/34 от 30 ноября 1976 года. В этом документе говорилось о том, что практика использования наемников является преступлением, а сами наемники – преступниками [6].

1. 
   Даль В.И. Толковый словарь живого великорусского языка. М.: Норма-К, 1998. Т. 2. - С. 444
   
2. 
   Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. А. М. Прохоров. М.: Спарк, 1998. - С. 779
   
3. 
   Словарь международного права. М.: Зерцало, 1986. - С. 211.
   
4. 
   Румянцев О.Г., Додонов В.Н. Юридический энциклопедический словарь. М.: Юристъ, 1997. - С. 175
   
5. 
   Резолюции и решения Совета Безопасности за 1961 г. ООН. Нью-Йорк, 1965. - С. 13
   
6. 
   Международное право в документах. М.: Норма, 1982. - С. 6
   

Кокшетауский университет им. А. Мырзахметова

Однако к концу XX века в мировой космической индустрии произошли широкомасштабные изменения, обусловленные окончанием политической конфронтации между Востоком и Западом. В результате резко увеличились масштабы международного сотрудничества в области освоения космоса, началась стремительная коммерциализация космической деятельности и ее дерегулирование на государственном уровне.

Вследствие этого процесса появились новые виды и организационные формы деятельности в космосе, которые никак нельзя было предвидеть в 60-х, 70-х и 80-х годах. В качестве одного из наиболее ярких примеров следует отметить неудовлетворительную ситуацию с одним из ключевых понятий ряда действующих международных договоров в данной области - "запускающее государство" [2, с.13].

Так, на протяжении ряда последних лет приходится все чаще и чаще сталкиваться с ситуацией, когда реальной "запускающей единицей" является не государство, а частная компания, причем производящая запуск с территории третьего государства, не имеющего никакого отношения к космической деятельности и инкорпорированная в оффшорной зоне. Возникает вопрос, как в таком случае решать вопрос с регистрацией космического аппарата, с ответственностью за возможный ущерб?

В настоящее время все эти вопросы решаются в соглашениях частноправового характера и фактически зависят от их "доброй воли". Самый яркий пример последнего времени - проект "Морской старт", который предполагает запуски космических аппаратов из открытого моря, с плавучей платформы под либерийским флагом, принадлежащей компании, зарегистрированной на Каймановых островах. Согласно нормам морского права, платформа, используемая для запусков, будет находиться под юрисдикцией Либерии, которую и надлежит признать запускающим государством в соответствии с Конвенцией об ответственности 1972 г. и Конвенцией о регистрации 1975 г., со всеми вытекающими для Либерии последствиями в случае какой-либо аварийной ситуации [3, с.17].

Другой тревожной тенденцией стало растущее несоответствие между "международной" и "национальной" составляющими космического права, когда многие национальные правовые акты игнорируют или прямо противоречат международно-правовым. То же относится и к практике запускающих государств. Отсюда растут корни распространившейся в последнее время практики нерегистрации космических аппаратов, бесконечные споры на тему, регистрировать последние ступени ракет-носителей и разгонные блоки или нет.

В свете вышеизложенного становится ясно, что космическое право нуждается в серьезной модернизации. Это фактически и было признано в Юридическом подкомитете Комитета ООН по космосу, который с 1998 года рассматривает вопрос о статусе ООНовских "космических" договоров. В ходе дискуссий проявились два подхода к модернизации corpus juris spatialis:

• 
  метод "латания дыр", который заключается в пересмотре некоторых ключевых понятий космического права, оставляя без изменения все остальное. Такой подход был предложен западноевропейскими юристами. Данное предложение чревато, учитывая сильную взаимосвязанность и взаимодополняемость "космических" договоров, сильной путаницей понятий, противоречиями одного договора другому, возможностью параллельного действия договоров со "старыми" и "новыми" определениями;
  
• 
  метод "комплексного пересмотра", предложенный в 1998 г. Россией. Этот подход предполагает поэтапный анализ всего действующего набора международных и национальных норм, регулирующих космическую деятельность, попутное выявление пробелов и устаревших положений, анализ сложившейся практики государств - реальных "игроков" на космической арене. В идеале этот длительный трудоемкий процесс должен завершиться разработкой единого, всеобъемлющего и внутренне непротиворечивого документа.
  

Организация Объединенных Наций участвует в разработке космического права с самого начала космической эпохи. После запуска первого искусственного спутника Земли в октябре 1957 года, в разгар холодной войны, международное сообщество стало проявлять возрастающее беспокойство в связи с тем, что космос может стать новой ареной для жесткого соперничества сверхдержав и будет использоваться ограниченным числом стран, обладающих необходимыми ресурсами. На следующий год Генеральная Ассамблея ООН учредила Специальный комитет по использованию космического пространства в мирных целях в составе 18 членов для рассмотрения деятельности и ресурсов Организации Объединенных Наций, специализированных учреждений и других международных органов в области использования космического пространства в мирных целях, организационных механизмов для расширения международного сотрудничества в этой области в рамках Организации Объединенных Наций и правовых проблем, которые могут возникнуть в процессе осуществления программ по исследованию космического пространства.

После проведения между членами Комитета интенсивных консультаций. Комитет в марте 1962 года решил проводить свою работу таким образом, чтобы достигать соглашения без проведения голосования, методом консенсуса.

Во исполнение просьбы, высказанной Генеральной Ассамблеей в 1961 году, Комитет выполняет функции координационного центра для международного сотрудничества в области освоения и использования космического пространства в мирных целях, а также осуществляет свои полномочия в отношении поддержания тесных контактов с правительственными и неправительственными организациями, занимающимися космической проблематикой, в целях обеспечения возможностей для обмена информацией, касающейся космической деятельности, и оказания помощи и изучения мер, призванных содействовать развитию международного сотрудничества в такого рода деятельности. Помощь Комитету в его работе оказывают два подкомитета полного состава - Научно-технический подкомитет и Юридический подкомитет, - которые были созданы Комитетом в марте 1962 года. За годы своей работы эти органы создавали рабочие группы по различным вопросам, представляющим особый интерес.

С момента создания Комитета и его подкомитетов применялась практика сохранения состава руководящих органов и проведения выборов только при исключительных обстоятельствах, когда то или иное должностное лицо оказывалось не в состоянии продолжать выполнять свои функции. Различные функции распределяются между Группой 77, западной группой и восточной группой. В 1996 и 1997 годах с учетом значительных геополитических изменений, произошедших в период после окончания холодной войны. Комитет пересмотрел свои методы работы, включая состав своего бюро. В результате Комитет решил применять принцип справедливого географического представительства и ротации членов бюро Комитета и его подкомитетов, сократил сроки проведения сессий этих органов и консолидировал повестку дня Юридического подкомитета. Посты пяти должностных лиц бюро Комитета и его вспомогательных органов, сроки полномочий которых составляют три года, в настоящее время распределяются на основе ротации среди пяти региональных групп, и по одному посту занимают представители группы государств Африки, группы государств Азии, группы государств Восточной Европы, группы государств Латинской Америки и Карибского бассейна, а также группы государств Западной Европы и других государств.

Функции секретариата Комитета и его вспомогательных органов выполняет Управление по вопросам космического пространства, в состав которого входят следующие две секции: Секция по обслуживанию Комитета и исследованиям и Секция по применению космической техники. Управление несет также ответственность за осуществление Программы Организации Объединенных Наций по применению космической техники.
ЛИТЕРАТУРА

1. 
   Левин Д.Б. История международного права. Москва: ИМО, 1962 г. - С.78
   
2. 
   Тункин Г.И. Курс международного права в 7 томах. Том 5. Москва: Норма, 1990 г. - С.13
   
3. 
   Наумов А.В. Международное право в схемах и таблицах. - Москва: МУБиУ, 1997 г. - С.17
   

ӘОЖ 343.72:375

Жасалған қылмыстың қоғамға қауіптілік сипаты – бұл құқыққа қайшы әрекеттің қоғамға қауіптілігінің сапалық сипаттамасы. Ол қылмыс құрамына жататын белгілердің жиынтығымен анықталады, мұның үстіне әрекеттің қоғамға қауіптілігін сипаттайтын негізгі белгілердің бірі қылмыстың объектісі болып табылады.

Кінәлінің жеке басы жазаны дараландыруға негіз болып табылады. Заң әдебиеттерінде бұл мәселе бойынша әртүрлі пікірлер айтылған. Мысалы, В.Г. Беляевтің пікірінше, адамды жалпы тұлға ретінде емес, қылмыс субъектісі ретінде сипаттайтын құқықтық маңызы бар фактілерді ғана анықтау қажет. Ал авторлардың көпшілігі басқа көзқарасты ұстанады. Н.С. Лейкина, Ю.Б. Мельникова, Г.Н. Борзенков, Г.А. Кригер, П.Ф. Тельнов және басқаларының пікірінше, сот жаза тағайындай отырып, қылмыскердің тұлғасын осы сөздің кең мағынасында ескеруі қажет.

Алаяқтық үшін жазаның мөлшерін бекіте отырып, заң шығырушы осы қылмыс түрі үшін қоғамға қауіптілік дәрежесіне әлеуметтік-саяси баға беріп қана қоймай, қылмыстық-құқық тиым салатын әрекеттерді болдырмау, алдын-алу үшін максималды нәтижелі мақсатқа жетудің әділеттілік жолын, осы қылмысты жасаған тұлғаларға жазаны тікелей қолданатын соттардың қызметін бағыттайды.

Егер кінәлі бөтен меншікті иеленуге бағытталған бірнеше ұқсас қылмыстар жасаған, осы қылмыстар үшін ҚК-нің 175, 176, 177, 178, 179, 180 - баптарының әр түрлі бөліктерімен жауаптылық көзделген жағдайда, онда әрекет ҚК-нің 10-бабының 2-бөлігіне сәйкес бөтеннің мүлкін заңсыз иемденудің барлық дәрежелеу белгілерін көрсете отырып, баптың неғұрлым қатаң жаза көздейтін бөлігі бойынша дәрежеленуі тиіс.Егер талан-таражды бұрын ұқсас емес (ұрлау), біртекті (мысалы, алаяқтық не қорқытып алушылық) қылмыс жасаған адам болса, онда әрбір қылмыс дербес, алайда екіншісі-бірнеше мәрте қылмыс жасаудың дәрежеленуші белгісі ескеріліп, дәрежеленеді.

Басты сот талқылауын тағайындаған кезде соттар бөтеннің мүлкін заңсыз иемденуден келтірілген зиянның орнын толтыруды және мүліктік ықтимал тәркіленуді қамтамасыз ететін шараларды қолданылғанын анықтау қажет.

Анықтаушы, тергеуші немесе прокурор бөтеннің мүлкін заңсыз иемденуден келтірілген шығынның орнын толтыруды және мүліктік ықтимал тәркіленуін қамтамасыз ететін шараларды қолданбаған жағдайда, соттар қылмыстық қудалау органдарын оларды қамтамасыз етудің қажетті шараларын қолдануға міндеттейді.

Меншік құқығы адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтары жүйесінде ерекше орынға ие, өйткені ол адамның жеке басының әл-ауқаттылығының көрсеткіштерінің бірі саналады. Сонымен қатар, ол экономикалық қарым-қатынастардың реттеушісі болып саналады, әрі осы мағынасында ол көпфункционалды болып келеді.

1. 
   Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2003 жылдың 11 шілдесіндегі “Ұрлау істері бойынша сот тәжірибесі туралы” №8 Нормативтік қаулысы.
   
2. 
   Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Ерекше бөлім. - Алматы: Жеті Жарғы, 2000.
   
3. 
   Ворошилин Е.В. Ответственность за мошенничество. М., ВЮЗИ, 1980. - с.70.
   
4. 
   
   

Оның тарихи мәліметтерін ерекшелік ретінде қарастыратын болсақ, 1932 жылы 1 желтоқсанда Ленинградта коммунист Леонид Николаев ОК және Политбюро мүшесін Сергей Миронович Кировты екі оқпен атып өлтірген. Сол күні КСРО – ның ОК Президиумымен «Террористік актілерді жасау немесе дайындау қылмыстық істерін жүргізу тәртібі туралы » қаулысы қабылданып, тергеу жеделдетілген түрде жүргізілуі, соттың үкімдері іле – шала орындалуы тиіс еді.

Біржолы «Қолданыстағы кеңестік қылмыстық іс жүргізу заңнамасына өзгертулер енгізу туралы» заң қабылданды. «Аталған істер бойынша тергеу он тәулік мерзімде, істерді қорғаушының қатысуынсыз жүргізілді, осыған қоса кассациялық шағым күшін жойып, соттың үкімін іле – шала орындау міндетті болды» [1].

Мемлекеттік айыптаушы, академик А.Я. Вышинский аталған нұсқауды өзінің концепциясымен толықтырды: «дәлелдемелердің патшайымы – қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін айыпталушының өз кінәсін мойындау жеткілікті және де оның қандай тәсілмен алынғаны маңызды емес» [2].

«Осыдан кейін, бәріне мәлім, барлық ел бойынша соттық істердің толқыны зытып өтті: «Ленинградттық орталық», «Мәскеулік орталық», «Антикеңестік троцкистік әскери ұйым», «Дәрігерлер ісі» және т.с.с.» [3].

Маңыздысы, осы процестерді біріктіретін бір жағдай: барлық айыпталушылар жасамаған қылмыстық істерді мойындаған.

Заң жобасының түсіндірме жазбасында сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізуді енгізу бойынша келесідей айтылған: «Сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізу ауырлығы онша емес санаттағы қылмыстар және ауырлығы орташа санаттағы қылмыстармен күреспен, қылмыстық юстицияның ұлттық жүйесі өскен қылмыстармен күресті меңгере алмағандықтан өзектілі және талап етіледі».

Жоғарыда аталғандар полиция және басқа да анықтау органдары тәжірибеде сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізуді енгізуді өте мұқтажданады және қылмыстық іс жүргізу заңнамасына түзетулер енгізуді қажеттенеді.

Сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізу институты қылмыстық іс жүргізуді тиімділігін арттырудың, жоғарлатудың құралы. Бәріне мәлімдей, жасалған қылмыс пен оны ашудың арасындағы уақыт аз болса, ондағы құқыққорғау органдары қызметкерлерінің қызметі және де жалпы құқыққорғау органдарының жүйесі тиімділігін көрсетеді.

Шынымен де, егер де қылмыс құрамы толықтай, қылмыс жасаған адам белгілі болса, жәбірленуші, қылмысты көрген адамдар, қылмыс қаруы, қылмыс қаруы бар болып тұрғанда созылмалы сотқа дейінгі тергеулер не үшін керек? Шетелдердің көбінің тәжірибесіне сүйенетін болсақ, мысалы, англо – санксондық, континенталдық құқық жүйесінде көрсетілгендей, сотқа дейінгі іс жүргізуі жалпы іс жүргізуге қарағанда, жеңілдетілген іс жүргізу қарапайымдалықпен, жеделділігімен ерекшелінеді.

Бірақ та жаңа деп айтуға шартты түрде де келмейді.

Тарихқа үңілетін болсақ, «ҚР – ның кейбір актілерге толықтырулар мен түзетулерді енгізу туралы» 13.06.1997 ж. қабылданған заң бойынша ҚазССР Қылмыстық іс жүргізу кодексі заң бойынша ҚазССР Қылмыстық іс жүргізу кодексі заң бойынша ҚазССР Қылмыстық іс жүргізу кодексі заң бойынша ҚазССР Қылмыстық іс жүргізу кодексі заң бойынша ҚазССР Қылмыстық іс жүргізу кодексі заң бойынша ҚазССР Қылмыстық іс жүргізу кодексіндегі XXXVII тарауындағы «протоколдық нысандағы іс жүргізу» тиімсіздігіне орай, «Қылмыс жасаған адамдар белгілі болғанда, анық қылмыстар бойынша анықтаудың ерекше іс жүргізуіне» ауыстырылды» [4].

Сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізу өзінің даму тарихы мен жетілдірілуі бар. Оның ұзақтылығына көп уақыт бойы көңіл бөлініп, оның алынып тасталынуына әрекеттер жасалған еді.

ІІ Екатерина билігі кезеңінде қылмыстық істерді тезірек қарау мақсатымен алдын ала тергеу (1763 жылғы) мерзімі бір ай болып тағайындалды.

Бірақ қолданылған шаралардың нәтижелері өз тиімділігін дәлелдемеді. Іс жүргізудің шексіздіктері осы іс жүргізудің кемшілігі болғандықтан, II Александрдің айрықша талабы бойынша сот жедел түрде өткен. Сондағы іс жүргізудің жеделдігі аса маңызды болып келеді.

Кеңестік қылмыстық іс жүргізу тарихында қылмыстық іс жүргізуді оңайлату үшін түрлі әрекеттермен өзгешеленді. 1927 – 1932 жылдары кезеңіндегі қылмыстық іс жүргізуді оңайлату туралы және мемлекеттік қылмыстарға қатысты қорғалу құқығының кейбір шек қоюлары туралы еске алынып, айтылып отыр. Қылмыстық іс жүргізуді оңайлату кезеңінде М.С.Сторогович әділетті көрсеткендей, «қылмыстық іс жүргізуді оңайлату тергеу және соттық тәжірибеге нұқсан келтірді, бірақ оңайлату сол кезеңнің шешуші сипаты болмады.» [5].

Қылмыстық сот ісін онайлату мәселесі сол кездері тек ғылыми даулардың пәні ғана емес, заң шығарушылардың да арасында дау туғызды.

1929 жылы Жоғарғы Соттың қылмыстық кассация алқасы «іс жүргізуді оңайлату» туралы нұсқаулық хат қабылдады.

«Қылмыстық іс жүргізуді оңайлатуға араласқандардың арасында жағымсыз әсер еткендер - жалған орган, яғни «ерекше кеңестер», «екіліктер», «үштіктер» дегендер. Олар соттық әділеттіліктің құрамына кірмегендер. Олардың қызметі уақытша және заңсыз сипатта болды. 1953 жылы 1 қыркүйекте КСРО Жоғарғы Кеңесінің Президиумымен Қаулысымен оларды ыдырату кездейсоқтық емес» [6].

Зерттеулік қызығушылықты тудыратын, қылмыстық іс жүргізуді оңайлатудың тарихи деректері келесі процессуалдық ойларды айқындады:

1. 
   істі сотқа жіберу прокурордың айрықша құзыреті болды;
   
2. 
   егер сотталушы өзінің кінәсін мойындаса, сот сот тергеуін жүргізуінсіз оның соңғы сөзін тыңдап, үкімді шығару үшін кеңесу бөлмесіне кетеді;
   
3. 
   егер іс бойынша айыптаушы қатыспаса, сот қорғау тарабын да істі тыңдауға қатыстырмауға құқылы еді;
   
4. 
   тараптардың келесімі негізінде сотта айыптау қорытындысының резолютивтік бөлімін және айыптаудың мағынасын жариялау міндетті емес еді;
   
5. 
   істі келесі тыңдалуға қалдыруына орай сотқа келген куәлерден екінші рет шақырмау үшін жауап алу жүргізілді;
   
6. 
   сот жарыс сөздерінің регламенті анықталды.
   
7. 
   формальдік себептер негізінде үкім шағымдалуға жатпайтын.
   

Қазіргі сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізудің аналогы, яғни протоколдық нысандағы сотқа дейінгі материалдарды дайындау алғашында 1922 жылы кеңестік қылмыстық іс жүргізу заңнамасында кезекші камера (бөлме) және соттық бұйрық ретінде танымал болды.

«Соттардың кезекші камераларына (бөлмелеріне) 1959 жылы 22 шілдеде қабылданған Қазақ ССР-інің Қылмыстық істер жүргізу кодексі сәйкес, «ұстауды жүзеге асырған органдардың пікірінше, тергеуді ерекше қажет етпейтін немесе өз кінәсін мойындаған ұсталған айыптаушылардың істері» жіберілген. Істермен бірге кезекші камераларына (бөлмелеріне) айыпталушы мен іс бойынша дәлелдемелер және де мүмкіндігінше куәлер жеткізілуі тиіс» [7].

Кейбір істер бойынша халықтық судья бұзушылықтың дайсыз жағдайында үкімді соттық бұйрықпен келесі тәртіппен қаулы еткен: тараптардың қатысуынсыз, яғни сот тергеуінсіз істі қарастырған, бірақ сотқа келген айыпталушы немесе сотталушы өздерінің талабы бойынша түсінік беруге рұқсат етілген. Бірақ та тәжірибеде бұндай тәртіпті қолдануда олқылықтардың болу себебінен 30 жылдардың ортасына таман фактілі түрде өз қызметін тоқтатты.

1960 жылғы ҚІЖК – нде сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізуге тіпті көңіл аударылмады, себебі ол кездері барлық қылмыстық істер бойынша бір бағыттағы іс жүргізу нысаны тенденциясы қарастырылды. Бұзақылық қылмыстарының өсуіне байланысты КСРО – ның Жоғарғы Кеңесінің Президиумымен 1966 жылдың 25 шілдесінде «Бұзақылық үшін жауаптылықты күшейту» бұйрығы қабылданып, 1966 жылдың 24 тамызында ҚІЖК – іне бұндай категориялары істердің ерекшеліктерін қарастыратын «Бұзақылық істері бойынша іс жүргізу» атты тараумен толықтырылды.

Ал 1977 жылы бұл тәртіп қоғамдық қауіптілігі төмен ұсақ талан – тараж қылмыстарына таралды.

1985 жылы сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізу аясы 20 қылмыс құрамына кеңейді. ҚІЖК – нің 34 – тарауы «Протоколдық нысандағы сотқа дейінгі материалдарды дайындау» деп атала бастады. Жылдар өткен сайын бұндай нысандағы іс жүргізу басқа да қылмыстарды ашуға таралды.

Протоколды нысандағы сотқа дейінгі материалдарды дайындау өзін сотқа дейінгі іс жүргізудің нысаны ретінде көрсетті, өйткені оның қолданылуы және мазмұны ҚІЖК-мен реттелген еді. Бірақ бұндай нысандағы іс жүргізуде қылмыстық істің қозғалмауына, қылмыстық іс жүргізудің мәжбүрлеу шараларының қолданылмауына байланысты оны алдын ала тергеудің бір түрі (нысаны) ретінде қарастыруға жол берілмейді. КСРО-ның заңнамасы аталған категориядағы істер бойынша протоколдық нысандағы сотқа дейінгі материалдарды дайындаудың орнына анықтау немесе тергеу қолданылған.

1. 
   Советский уголовный процесс/ под.ред. Д.С.Караева. - М: Высшая школа, 1968. - 548 с.
   
2. 
   Нарикбаев М.С., Юрченко Р.Н., Алиев М.М. Актуальные вопросы применения нового уголовного и уголовно-процессуального законодательства Республики Казахстан.-Астана, 1999. - 416 с.
   
3. 
   Уголовный процесс современных зарубежных государств: Учебное пособие / К.Б. Калиновский. Петрозаводск: Изд-во ПетрГУ, 2000. 48 с.
   
4. 
   Қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізу сұрақтары шеңберінде. http://www.kostanaysot.kz/index.php/kz/2011-06-19-07-22-37/137-20062011---.html
   
5. 
   Сторогович М.С., Головко Л.В., Филимонова Б.А. Уголовный процесс западных государств. - ИКД «Зеркало - М», 2001. - 470 с.
   
6. 
   Курманова А.Б. Упрощенное досудебное производство по законодательству Германии и Франции // Право и государство. - 2011. - №1 (50). - 179-181 с.
   
7. 
   Уголовное право зарубежных государств. Особенная часть / Под ред. И.Д. Козочкина. М., 2004. - 257 с.
   

Кокшетауский университет им. Абая Мырзахметова

Защищая путем необходимой обороны интересы государства, общества и личности от общественно опасных посягательств, каждый гражданин имеет широкие права и надежные гарантии. Надо только «уметь правильно их использовать» [2, С. 15-17]. Не всегда правильное понимание и применение закона о необходимой обороне, приводящее к судебным ошибкам, ограничивает право граждан на законную защиту и содействует созданию обстановки безнаказанности хулиганов, грабителей и иных антиобщественных элементов, что вызывает справедливое недовольство граждан и затрудняет борьбу с преступностью. В заключение на основе проведенных обобщений необходимо сформулировать рекомендации, которые могут способствовать более правильному расследованию и рассмотрению дел данной категории в рамках действующего законодательного определения необходимой обороны и условии ее правомерности. Необходимо учитывать, что необходимая оборона возможна только против посягательств, которые выражаются в действии, а случаи причинения вреда при бездействии нужно рассматривать по правилам по крайней необходимости. Законодатель должен добавить в число обстоятельств, исключающих преступность деяния новый институт принуждение к действию для выполнения правовой обязанности. Так как необходимая оборона является общественно полезным обстоятельством, поэтому причинение нападающему последствий необходимо рассматривать не как вред, а как вынужденный результат отражения его общественно опасного посягательства, поэтому нападавший не должен признаваться потерпевшим и всегда должен обсуждаться вопрос «о возможности привлечения его к уголовной ответственности за совершенное преступление» [1, С. 153-155].

При наличии объективных признаков ситуации «нападение - оборона» необходимо установить причину возникновения события, его инициатора, наличие вреда здоровью у участников инцидента и другие обстоятельства, существенно влияющие на оценку происходящего. Необходимо дать нападению деянию полную уголовно-правовую квалификацию, которая должна являться основой оценки ответных действий обороняющегося. Неосторожные преступления, выражающиеся в активных действиях, также, как и умышленные преступления, служат основанием для возникновения права на необходимую оборону. При оценке защиты от посягательства следует помнить, что нападающий имеет значительные преимущества перед обороняющимся которое выражается во внезапности нападения. В возможности заранее выбрать место, время, способ, орудия и жертву посягательства, поэтому обороняющийся вынужден прибегать к таким способам и средствам по отражению нападения, которые «способны приуменьшить указанные преимущества нападения и обеспечить успех обороны» [2, С. 15-17].

При обсуждении вопроса о наличии или отсутствии превышения пределов необходимой обороны судебно-следственные органы должны оценивать все полученные обстоятельства дела в совокупности и исходить из того, что, наступившее последствие обороны само по себе не может служить основанием признания превышения, оно должно оцениваться в совокупности с имевшим место общественно опасным нападением. Причиненные обороной последствия не должны оцениваться по общей шкале ценностей, так как они причиняются нападавшему преступнику при совершении им общественно опасного посягательства. При отражении одним человеком нападения группы преступников его действия, как правило, не должны признаваться превышением пределов необходимой обороны. При наличии угрозы жизни, причинения вреда здоровью, а также при совершении нападения на помещение и транспортные средства, в которых находятся люди, возможно причинение нападающему любых последствий. Уголовно наказуемым должно признаваться лишь явное несоответствие защиты нападению, т.е. не всякое, а явное превышение обороны. Использование обороняющимся для защиты от нападения оружия, иных предметов даже против невооруженных преступников само по себе не должно рассматриваться как уголовно наказуемое превышение пределов обороны, последнее может иметь место лишь при наличии явного несоответствия обороны опасности посягательства.

1. 
   Каждый, кто готовится к совершению общественно опасного деяния или совершает его, может ожидать решительного сопротивления своему деянию с причинением любых последствий наступление которых не исключает привлечения нападавшего к уголовной ответственности.
   
2. 
   Каждый гражданин вправе применить необходимую оборону для защиты от общественно опасного посягательства или от его реальной угрозы в отношении себя, других людей, а также объектов собственности. Защита может осуществляться путем причинения любого вреда личности посягающего, имуществу, которым осуществляется нападение, если при этом не превышены пределы обороны.
   

При оценке защиты от посягательства следует помнить, что нападающий, имеет значительные преимущества перед обороняющимся, которое выражается во внезапности нападения, в возможности заранее выбрать место, время, способ, орудия и жертву посягательства, поэтому обороняющийся вынужден прибегать к таким способам и средствам по отражению нападения, которые способны приуменьшить указанные преимущества нападения и обеспечить успех обороны. В соответствии со сказанным норма о необходимой обороне в новом уголовном законодательстве могла бы иметь следующий вид. Каждый, кто готовится к совершению общественно опасного деяния или совершает его, может ожидать решительного сопротивления своему деянию с причинением любых последствий, наступление которых не исключает привлечения нападавшего к уголовной ответственности. Каждый гражданин вправе применить необходимую оборону для защиты от общественно опасного посягательства или от его реальной угрозы в отношении себя, других людей, а также объектов собственности. Защита может осуществляться путем причинения любого вреда личности посягающего, имуществу, которым осуществляется нападение, если при этом не превышены пределы обороны. При превышении пределов обороняющийся должен нести уголовную ответственность только за умышленное причинение вреда посягающему в тех случаях, когда будет беспрекословно установлено явное несоответствие защиты опасности посягательства. Состояние необходимой обороны возникает при совершении общественно опасных посягательств, кроме совершенных бездействием и незначительных умышленных или неосторожных деяний. С увеличением числа опасных преступлений возрастает и роль института необходимой обороны. Правильное применение соответствующего закона способно положительно повлиять на состояние дел в борьбе с преступностью и повысить авторитет государства в глазах граждан.

1. 
   Права человека в Казахстане и мире. Казахстанское Международное бюро по правам человека и соблюдению законности. - Алматы. - №8-9. - 2000 г. - С.153-155
   
2. 
   Шавгулидзе Т.Г. Необходимая оборона. – Тбилиси: «Юрист». - 1998 г. - С. 15-17
   

УДК 339.543

ТАМОЖЕННОГО КОНТРОЛЯ

OF CUSTOMS CONTROL

Кедендік бақылау – Кеден одағының кеден заңнамасын және Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтауды қамтамасыз ету мақсатында, оның ішінде тәуекелдерді басқару жүйесін пайдалана отырып, кеден органдары жүзеге асыратын шаралардың жиынтығы [1].

Бірінші принцип. Республиканың кедендік территориясына тауарлар мен көлік құралдарды еркін әкелу және оларды территориядан шығару жатады. Мұнда кедендік территорияға жататындар: еркін кедендік аймақтар мен еркін қоймалардан басқа құрғақ жолды аймақтар, территориялық сулар, ішкі сулар және Қазақстан Республикасының әуе кеңістігі.

Екінші принцип. Республикаға тауарлар, көлік құралдарды енгізу мен оған рұқсат бермеу жатады. Алғашқы принципі ескере отырып, мұндай қарама – қайшылық тәжірибеде болатын тауарлар және көлік құралдарды енгізу, шығаруға шек қоюға қажеттілікпен түсіндіріледі. Оның мынадай себептері бар:

• 
  ұлттық қауіпсіздікке қауіп төнуі (стратегиялық маңызды салалар өнімдерін шығару, тауарлы – материалдық құндылықтарды, есірткі заттарын, бактериологиялық қару, жаппай жою қаруларын контрабандалық жолмен шекарадан өткізу, сапа стандарттарына сәйкес емес тауарларды кіргізу және т.б.);
  
• 
  азаматтардың заңды және жеке тұлғаларының денсаулығына қауіп, өсімдіктер және жануарлар дүниесіне аурулар тарау қаупі;
  
• 
  Қазақстан Республикасының шығармашылық, тарихи және археологиялық мұрасына қауіп;
  
• 
  меншік құқығына, оның ішінде интеллектуалды меншік құқығына қауіп;
  
• 
  әкеленетін және шығарылатын тауарлар, транспорттық құралдар сатушылар мен тұтынушылардың мүделеріне қауіпті [2].
  

Сыртқы сауда айналымын реттеудің мұндай әдісі тәуекелді және ыңғайсыз болып келеді, сондықтан кедендік баждар орнату тиімдірек.

Кедендік шекара арқылы алып өтуге рұқсат етілмеген немесе шектелген тауарлар және транспорттық құралдар Қазақстан Республикасының заңына сәйкес иелеріне қайтарылады немесе кеден органдары арқылы конфискацияланып, соттың шешімімен мемлекет меншігіне ауысып, аукционға шығарылып, сатылуы мүмкін.

Үшінші принцип. Тауарлар және транспорттық құралдарды әкелу мен шығаруға лимит қою. Жаңадан қойылған шектеулер – заңды акты түрінде 30 күннен кейін күшіне енеді.

Төртінші принцип – тауарлар және транспорттық құралдардың кедендік шекара арқылы өту принципі – кедендік режиммен сәйкес жүзеге асырылады. Бұл принцип бірінші принциптің салдары және құрамдас бөлігі болып келеді.

Оның мағынасы мынада: шекара арқылы тек еркін қозғалуға сәйкес кедендік режим таңдауға мүмкіншілік береді. Мұнда дұрыс кедендік режим таңдап алу керек, өйткені дұрыс таңдаудан кедендік төлемдердің көлемі байланысты болады. Мұнда тауар иесі алдынды таңдалған кедендік режимді өзгерте алады. Кедендік заңға сәйкес 17 кедендік режим белгіленген.

Шекарадан өтпес бұрын тауарлар және транспорттық құралдар кедендік құжаттау және кедендік бақылаудан өтуі керек.

Қазақстан Республикасының кедендік шекарасына жататындар: кедендік территория периметрі, кедендік аймақтар және еркін қоймалар периметрі.

Кедендік құжаттауды жүзеге асыру кезінде кедендік режим анықталады және кедендік шекара арқылы өту процесі аяқталады [3].

Кедендік бақылау Қазақстан Республикасының кеден органдарымен, кеден заңын орындау және осы заңды бұзуды болдырмау үшін жүзеге асырылады.

Процестің көп векторлылығын ескере отырып, тауар және транспорттық құралдардың кеден шекарасына белгілі уақытта және белгілі жерде өту тәртібі кеден органдарының жұмыс уақытына сәйкес келуі керек.

Бесінші принцип. Кедендік режимдерге сәйкес тауарлар және транспорттық құралдар тауар иесі пайдалана алады. Оны бақылау және оның орындалуы кеден органдары жүзеге асырады. Мысалы, экспортқа арналған тауарлар кедендік территориядан тыс жерлерде өңделе алмайды.

Алға қойған тапсырмаларды табысты шешу үшін кедендік бақылау органдарының әрбір құрылымдық бөлімшелерінде кеден бақылау жүргізу нысандары мен тәртібінің ерекшеліктерін талдау және баға беру маңызды рөл атқарады.

Сыртқы экономикалық қызметтегі кеден бақылау жүргізу нысандары мен тәртібінің ерекшеліктеріне қатысты мәселелер осы күнге дейін ғылыми-теориялық деңгейде арнайы құқықтық реттелу жағынан зерттелмеген. Бұл мәселе бірқатар зерттеулерде нарықтық мәселелерімен бірге қарастырылады. Берілген зерттеудің ғылыми-әдістемелік аспектілері XX ғасырдың басындағы отандық және шетелдік ғалымдардың концептуалдық, теориялық және әдістемелік туындыларын зерттеу, пысықтау, оларға талдау жасау негізінде құрылды.

Отандық ғалымдар кеден бақылау жүргізу нысандары мен тәртібінің ерекшеліктерін зерттеу мәселелері бойынша талдаудымен тек бертін шұғылданғабастаған. Жүргізілген ғылыми жұмыстардағы теориялық ой – қорытындылары құндылығын жойған жоқ. Дегенмен, кеден қызметі жаңа өз бастауын алып дами бастаған шағында кеден бақылау жүргізу нысандары мен тәртібінің ерекшеліктерін зерттеу мәселелерін бүгінгі заман, жаңа заңнама тұрғысынан қайта қарау және талдау қажеттігі күмән туғызбайды.

Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы өтетін тауарларға кеден бақылау жүргізу нысандары мен тәртібінің ерекшеліктеріне байланысты мәселелерді зерттеуге теориялық және методологиялық жол табу С.Т. Әлібековтің, Джекебаевтің У.С., Каиржановтің Е.И., М.А.Сәрсенбаевтың, Габричидзе Б.Н. және Драгановтың В.Г. ғылыми жұмыстарынан көрінді. Бірақ, өзгерген нарықтық жағдайлар әрі қарай зерттеуді, мемлекеттің фискалдық функциясын жетілдіру бойынша ұсыныс жасауды талап етеді, осының ішінде Қазақстан Республикасы кеден органдарымен алынатын кедендік төлемдер мен салықтарды жетілдіру маңызды рөл атқарады.

Кедендік бақылаудың көмегімен мемлекет тиісті тауарларды әкелу немесе әкетуге, немесе оларға шектеу қоюға, қазақстандық өндірушілер мен шетел бәсекелестердің тауарларын тепе-тең экономикалық жағдайға қоюға, экспорттық өндірудің дамуына жағдай жасауға және ел экономикасы үшін қажет өнімдер импортымен қамтамасыз етуге, халықтың ауадай қажет мұқтаждарын қанағаттандыруға қолдау көрсете алады. Осылай жалпы мемлекеттік ұлттық мүдделер арнасындағы сыртқы экономикалық қызмет аясында белгілі саясатты жүргізеді.

Қазақстан Республикасының кедендік аумағына әкелінген тауарлар мен көлік құралдары Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан өткен кезден бастап және Кеден кодекстің 14-бабына сәйкес шартты шығаруды қоспағанда, еркін айналыс үшін шығарылғанға, жойылғанға, мемлекеттің пайдасы үшін тауардан бас тартқанға не оларды мемлекеттік меншікке айналдырғанға, тауарларды, көлік құралдарын Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан тысқары әсерлерге нақты шығарғанға дейін кедендік бақылауда болады.

Кеден органдары тұлғалардың Қазақстандық тауарлар мен көлік құралдарын не оларды қайта өңдеу өнімдерін Кеден кодексте айқындалған тәртіппен кедендік режимдердің талаптарына сәйкес қайта әкелу туралы міндеттемелерін орындауына кедендік бақылауды жүзеге асырады.

Кеден органдары тауарлар мен көлік құралдарын шығарғаннан кейін кеден ісі мәселелері жөніндегі үкілетті орган белгілеген тәртіппен кедендік бақылауды жүзеге асыруға құқылы [4].

Кедендік бақылауды жүргізу кезінде кеден органдары іріктеу принципін негізге алады және Қазақстан Республикасының кеден заңдарының сақталуын қамтамасыз ету үшін жеткілікті нысандармен шектеледі.

Мемлекеттік шекарада радиациялық бақылау жүргізу тәртібін тиісті уәкілетті мемлекеттік органмен келісім бойынша кеден ісі мәселелері жөніндегі уәкілетті орган белгілейді.

Республиканың тәуелсіз мемлекет және әлемдік шаруашылықтың толық құқығы бар қатынасушысы ретінде аталуы бұдан бұрынғы жүйе іргеатасының – тұтастай өзгеруін қажет етеді.

1. 
   "Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы" Қазақстан Республикасының кодексі - Алматы, 2010. - 10 б.
   
2. 
   Таможенный кодекс таможенного союза - Алматы, 2010. - 225 с.
   
3. 
   Таможенное право / под ред. В.Г. Драганова, М.М. Рассолова - М.: Юнити - Дана, 2001. - 214 б.
   
4. 
   Халипов С.В. Таможенный контроль. Административно - правовой анализ. М. 2007. - 52 б.