Тьютор: Хасанова Іңкәр Өтебайқызы

Тьютор: Хасанова Іңкәр Өтебайқызы

Пән: Кредит саны:3

Қосарланған етістіктер-екі сыңары да етістіктен жасалған қос сөздер.

1. 
   Пән бойынша дәрістердің конспектісі.
   

3. 
   Қазақ тілін оқыту әдістемесі ғылымының зерттеу нысаны мен пәні.
   
4. 
   Қазақ тілін оқыту әдістемесін зерттеудің эмпирикалық және теориялық түрлері.
   
5. 
   Қазақ тілін оқыту әдістемесінің жүйелік болмысын тану жолдары.
   

Қазақ тілі әдістемесі — ана тілін үйретудің заңдылықтарын және тіл туралы білімді балаларға үйрету жолдары мен құралдарын зерттейтін педагогикалық ғылым.

Ана тілін үғыну заңдылықтары тіл табиғатының өзінен және оны ұғыну психологиясынан келіп шығады. Бұған білім беру жолдары мен құралдары да жағдай жасайды. Білім беру жолдары мен құралдарына: 1) мақсатты түрде іріктеліп алынған тілдік материал; 2) оқу жұмысын ұйымдастыру; 3) оны үйрету әдістері жатады.
Қазақ тілінің заңдылықтары мен әдістемелік принциптері
Бөбек тілді өзі өмір сүре бастаған ортадан үйренеді, ал олардың мектепте оқуына байланысты сол табиғи процесс онан әрі жалғаса түседі. Сондықтан мектептегі тіл үйрету жұмыстары да үйдегі басталған табиғи процестің заңдылықтарына негізделіп жүргізіледі. Ең алдымен тілдің өз табиғатынан басты-басты мынадай заңдылықтар шығады:

Бірінші заңдылық. Тілді ұғыну барысында адам фонологиялық, грамматикалық және лексикалық мағыналарды меңгереді. Балалар ана тілінің фонологиялық мағынасын, әдеби тілдің орфоэпиялық мөлшерін мектепке дейін-ақ меңгере бастайды. Егер бала үйренбеген болса, мектептегі жүргізілетін жұмыстар да қиындай түседі (мысалы, оқу дағдысын қалыптастыру т.с.с). Оқушылар сөздің лексикалық мағынасын да мектепке дейін меңгереді. Олар мектепке оқуға түскеннен кейін мүғалім балалардың лексикалық қорын кеңейту, қолданылатын сөздердің мағынасын анықтай түсу сияқты жұмыстарды жүйелі түрде жүргізеді. Ана тілінің грамматикалық мағынасымен де балалар мектепке дейін танысады. Мектептің міндеті оқушыларға ана тілінің сан алуан грамматикалық қатынастары мен көріністерін үйретіп, тіл байлықтарын арттыра түсу.

Грамматикалық мағынаны үғыну үшін бала жан-жақты, кең ойлай алатындай болу керек. Сондықтан грамматикалық мағынаны ұғыну барысында олар шындықтағы заттар мен құбылыстардың арасындағы қатынастарды түсінеді, ойлауға үйренеді. Міне, осыдан тіл мен ойлаудың тығыз байланысы келіп шығады.

Сөйтіп, тілді үғынуда ана тілінің фонологиялық, грамматикалық және лексикалық фактілерін жақсы айырып, оны балалардың тіл байлығын арттыруға пайдалана білу кажеттігі туады.

Мұғалім бұл міндетті әдістемелік құралдарды дұрыс іріктей алғанда ғана ойдағыдай іске асыра алады.

Әдістемелік принцип төмендегідей әдістемелік ережелерді сақтауды талап етеді:

1) оқушыларда орфоэпиялық дағды қалыптастыру;

2) грамматиканы оқыту барысында логикаға үйрету;

3) қазақ тілі сабақтарын басқа пәндермен байланыстырып, балалардың лексикалық қорын байыту және оларды жүйелі сөйлеуге үйрету.

Осы ережеге сай, бастауыш мектептер үшін бағдарламалар жасалады, дидактикалық материалдар іріктеледі және оқыту әдістері белгіленеді.

Екінші заңдылық. Тілді үғыну үшін орасан сезімталдық керек. Зерттеушілер мұндай қасиеттің балада тіпті сәби кезден болатынын айтып жүр.

Грамматиканы үйрету осы "тілдік сезімталдыққа" сүйеніп, іске асырылады.

Бұл принцип төмендегідей әдістемелік ережелерді сақтауды талап етеді:

1) балалардың бұрыннан білетін сөздерін тәртіпке келтіру (мұнда грамматика басты орын алады);

2) оқушылар өздеріне белгісіз, грамматикалық құбылыстарды бұрыннан таныс құбылыстармен салыстыра алатындай дидактикалық материал іріктеу;

3) тілдік фактілерді жинақтауға негізделген әдістерді кеңінен пайдалану.

Мұндағы әдістемелік принцип: мәнерлеп сөйлеуге назар аудару.

Бүл принципті іске асыруда мына сияқты ережелер сақталады:

1) тілдің фонологиялық, грамматикалық жоне лексикалық мағыналарын үйрену барысында сезімге бөлене, мәнерлеп сөйлеудің жолдарын түсіндіріп отыру;

2) одебиеттік оқу мен қазақ тілі сабақтарын міндетті түрде байланыстырып отыру;

3) көркем мәтіндердің тілдерін талдағанда сезімге әсер ететін бөліктерін таңдап алу.

«Жазбаша сөйлеу бала үшін сөйлеуді меңгерудің жалпы екінші кезеңі болып табылады, — дейді профессор Н.С.Рождественский. — Ауызша сөйлеудің өзі шындықтағы заттар мен қатынастардың таңбалары болып табылады. Жазбаша сөйлеу ауызша сөйлеудің дыбыстары мен сөздерін шартты түрде белгілейтін таңбалардан тұрады».

Сауат ашу кезеңінде баланы жазуға үйретудің бастапқы шағында әуелі оған таныс емес әріптің бұрыннан таныс, естіп жүрген дыбысы айтылады. Мұнда тағы бір маңызды мәселе — ауызша сөйлеудің жазбаша сөйлеумен салыстырылып тұруы. Мысалы, тыныс белгілерін қоюда дауыс ырғағының рөлі.

Сонымен, ана тілін оқытуда жазбаша сөйлеудің ауызшамен салыстырылуы мынадай әдістемелік принципке негізделеді. Бұл принцип төмендегі ережелерді сақтағанда іске асады: 1) ауызша сөздегі дыбыстар мен жазғандағы әріптерді салыстырып отыру; 2) дауыс ырғағы мен тыныс белгісін салыстырып отыру; 3) ауызша және жазбаша жаттығуларды ұштастыру.

Тілді оқушы мазмұны және формасы жағынан, яғни логикалық, грамматикалык, жағынан, қабылдайды. Ал әрбір сөйлемнің грамматикалық ерекшеліктері тілдің көмегімен анықталады. Ендеше тілді оқушы, практикалық жағынан, белгілі бір тілдік фактілерді тану құралы ретінде де пайдаланады. Мұндай заңдылықтан тілді оқыту принципі келіп шығады.

Бұл принципті іске асыру ережесі мынадай:

1) көрнекілікті пайдалану (таблица, схема, түрлі суреттер, теледидар, кино және т.б.); 2) есту құралдарын пайдалану (мәтіндер оқып беру, магнитофон, радио, теледидар, кино т.б.); 3) оқу құралдары, көркем мәтіндер, ғылыми-көпшілікке арналған мәтіндер, газеттер, журналдар; 4) ана тілін үйрену үшін оқушылардың басқа пәндерді оқу барысындағы сөйлеу практикасы (мұғалімнің, жолдастарының сөзі, оларды аңғарту үшін талдау) пайдаланылады. Тіл материясына көңіл аудару принципі мұғалімге нақты жол көрсетеді. Оқушы әуелі көру не есту арқылы қабылдайды, ал оның мәнін сонан соң ғана аңғарады.

Мұнда қайталаудың алатын орны ерекше және бала есінде саналы түрде, түсініп сақтауы үшін ойлау операцияларын қолдану керек: салыстыру, анализ, синтез, дерексіз ұғым, жалпылау, нақтылау және индуктивтік, дедуктивтік ой қорытындыларын жасай алатындай болуға тиіс.

Тілге жүйелі түрде, бірте-бірте үдетіле үйрету заңдылығынан мынадай әдістемелік принцип шығады:

1) ұштастыра оқыту; 2) қайталау; 3) өз бетімен жүмыс істеуді күшейте түсу.

Бүл принциптерді іске асыру ушін: 1) бағдарламаны тиянақты құру; 2) жоспарлы түрде қайталап отыру; 3) жаттығу жұмыстары; 4) оқушыларды ойлау мен сөйлеуге үйретудің тиімді әдіс-тәсілдерін іріктеу сияқты жұмыстар жүзеге асырылады.

Сөйтіп, ана тілін меңгерудің заңдылықтары оны мектепте оқытудың негізі болып табылады; ал әдістемелік принциптер осы заңдылықтардан туындайды, мұндай принциптерге негізделген әдістеме, сөз жоқ, оқушыларға ана тілін үйрету жұмыстарын жүйелі жүргізуге көмектеседі.

1. Рахметова С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы: Өлке 2003.

2. Әбілқаев А. Маманов Ы. Қазақ тілін оқыту методикасы. Алматы, 1965.

3.Әбілжанов Д., Маманов Ы. Қазақ тілін оқыту методикасы. Алматы , 1995.

4. Әбдікәрімова Т., Әбдіғалиева Т., Шаймерденов Қ. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.

№2-дәріс

3. 
   Бастауыш мектепте қазақ тілін оқыту әдістемесінің мақсаты мен міндеттері, мазмұны.
   
4. 
   Қазақ тілін оқыту әдістемесінің философия, логика, психология, педагогика, кибернетика т.б. ғылымдармен байланыстылығы.
   

Қазақ тілінің өзі жөне оны оқыту әдістемесі арнайы ғылымның зерттеу объектісіне айналып, оның әр түрлі сөздіктері мен тұрақты оқулықтары жасалуда.

Қазақ тілі жалпы білім беретін мектептерде, жоғары және арнаулы оқу орындарында арнайы пән ретінде оқытылуда. Қазақ тілінің жеке грамматикалык. категорияларының өзі арнаулы ғылыми-зерттеу жұмысының объектісі болып, олар жөнінде көптеген ғылыми еңбектер жазылуда. Еліміздің егемендікке қолы жеткеннен бері қазақ тілі орыс және басқа тілдерде жүретін мектептерде міндетті түрде оқытылуда.

Бастауыш сыныпта балалар қазақ тілі сабақтарында нені білуге тиіс?

Балалар бастауыш сыныптарда сауатын ашады, оқуға, жазуға үйренеді, ойын ауызша және жазбаша жүйелі дұрыс, анық, дәл жеткізе алатындай білім алады, оны іске асыру шеберлігін меңгеріп, дағдыланады, яғни дұрыс сөйлеуге үйренеді. Сөйтіп, қазақ тілін университеттер мен институттардың Бастауыш оқыту педагогикасы, әдістемесі факультеттерінде және педагогикалык училищелерде оқудағы мақсат — болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне қазақ тілін ("Әліппені", "Әдебиеттік оқуды", "Грамматиканы") оқыту әдістемесінің теориясы жайында жүйелі білім бере отырып, І-ІУ сыныптардағы сабақтардың мазмұны мен көлемін, оларды жүйелі де тиімді жүргізу тәртібін көрсетумен қатар, оны оқыту әдістемесінен орындалатын жұмыс түрлеріне үйрету.

2.Ана тілінің баға жетпес құдіреті мен қуаты, адамды ерлікке, Отанын, туған халқын сүюге тәрбиелеудегі күшін кезінде К.Д.Ушинский: "Халық тілі — тарих шекарасынан әлдеқайда әріректен басталатын, оның бүкіл рухани өмірінің еш уақытга солмайтын және өмір бойы қайтадан шешек атып тұратын тамаша гүлі. Тілде бүкіл халық, оның күллі елі — барлық, толық ойы мен сезімі туған елінің өлеңінде, әндерінде..." деп көрсеткен болатын.

Сондықтан да ана тілі бастауыш мектептерде ең негізгі пән болып есептеледі. Өйткені ана тілінде оқу-жазуға дағылану арқылы басқа пәндерді оқып үйренуге жол ашылады. Бұл жөнінде де ұлы педагог К.Д. Ушинский: "Ана тілін толық меңгермеген бала тарихты және жаратылыстану ғылымдарын үйренген кезде, теореманы, математикалық бір есепті өз сөзімен айтып бере алмай, дәл осындай күйге ұшырайды. Ана тілі басқа пөндердің бәріне қатысы бар және олардың нәтижелерін өзіне жинақтайтын басты, өзекті пөн екені енді түсінікті емес пе?" — деген болатын.

Балалар ана тілі арқылы адамгершілікке, еңбекке, патриотгық рухқа тәрбиеленеді.

Ана тілінде жақсы оқи алатын бала өзі оқыған немесе айтылған материалдардағы ойды да дәл түсінеді. Ал мектепте оқытылатын грамматика, әдебиеттік оқу, тіл дамыту сабақтарының, бір жағынан, білімдік мәні, екінші жағынан, тәрбиелік мәні, үшіншіден, баланың жеке басындағы қасиеттерді дамытып, олардың әлеуметтік бағдарларын айқындай түсуде орасан зор үлес қосатыны мәлім.

Бастауыш мектепте ана тілінен оқушыларға білім, білік, тәрбие беруде және оларды дамытуда мынадай міндеттер іске асырылады:

1. Оқушыларды білімдік, тәрбиелік, дамыту жағынан құнды, шәкірт үғымына сай келетін, анық та дәл, коркем тілмен жазылған материалдарды іріктеп алып, қазақ тілі сабақтарында пайдаланып отыру;

2. балаларды дәл, анық, бейнелі сөйлеуге, жүйелі түрде, үнемі дағдыландыру;

3. көркем шығармалар арқылы білім бере отырып, балалардың сезімдеріне әсер етіп, адамға қажетті моральдық қасиеттер, адамгершілік мінез-құлыктардың қалыптасуына жағдай туғызу.

Әдебиеттер:

1. Рахметова С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы: Өлке 2003.

2. Әбілқаев А. Маманов ы. Қазақ тілін оқыту методикасы. Алматы, 1965.

3.Әбілжанов Д., Маманов Ы. Қазақ тілін оқыту методикасы. Алматы , 1995.

№3-дәріс

Тақырыбы: Бастауыш мектепте қазақ тілін оқыту әдістемесінің ұстанымдары.Қазақ тілінің мектепте оқушыларға білім,тәрбие берудегі және оларды дамытудағы маңызы.

Қарастырылатын мәселелер:

Ұстанымдардың жалпы қызмет ұстанымы мен жеке тұлғаны дамыта оқыту ұстанымы.

Оқыту әдістерінің түрі мектептегі окыту жүйесіне байланысты түрлі ксзеңдсрде өзгсрістерге ұшырап отырды. Мысалы, 1932 ж. 25 тамыздағы каулыда оқыту әдістері 4-ке бөліп көрсетілген: 1) ауызша мазмұндау; 2) оқулықты пайдалану; 3) өздігінен жазба жұмыстарын орындау; 4) лабораторияда оқыту әдістері.

Ал белгілі ғалым, дидактик РЛемберг "Дидактические очерки" кітабында мектептегі оқьггу әдістерін 10 түрге бөліп көрсетеді: ауызша мазмұндау, байқау, оқулықпен жүмыс, әңгіме, лабораториялық, мақсатқа жету, жаттығу, оқушының хабарлауы, практикалык жұмыс, көркем өнерді пайдалану.

Ғалымдар Д.Әлімжанов пен Ы.Мамановтың 1965 ж. "Қазак тілін оқыту методикасында" окыту әдістерінің 6 түрін көрсетеді: Байқау, түсіндіру, әңгіме, жаттығу, кітапты пайдалану, грамматикалық талдау. Ал біз оқыту әдістерін негізінен 3-ке топтап көрсеткенді жөн көрдік. 1) балалардың оқу-таным әрекетін үйымдастыру және оны іске асыру әдістері; 2) оқу-таным әрекетіне түрткі (мотивация) жасау, әсер ету әдістері; 3) оқу-таным әрекеттерінің тиімділігін тексеру әдістері.

Бұлардың әрқайсысына бірнеше жекелеген әдіс енеді. Мысалы, 1 топқа сөздік, көрнекілік жөне практикалық әдістер (олар қабылдау мен есте сақтауға негізделеді); индуктивтік, дедуктивтік әдістер (логикалық ойлауға негізделеді), өздігінен орындау, мүғалімнің басшылығымен орындау әдістері (қиялға, ерікке негізделеді). Ал II топқа балалардың кызығу мүддесін туғызу, зейінін жинақтау және оқуда борыш, жауапкершілік туғызу әдістері; III топқа ауызша тексеру, жазуша тексеру, лабораториялық-практикалық тексеру және өзін-өзі тексеру әдістері енеді. Ана тілін оқыту- барысыида бүл әдістердің қайсысының қай кезде тиімді екенін мұғалімнің өзі айқындап алып, іріктеп қолданады.