Мазмұнды деректерге толы дәріс

Лекция барысында жастар ғаламтор желісі жайында кеңінен түсінік адды деп ойлаймын. Бұл технологияның арқасында адамдардың қиялы мен мүмкіндіктеріне тосқауыл қоятын ресми шекара, тіл білмеу, акпарат жетіспеушілігі секілді шектеулер маңызын жоя бастағаны белгілі. Бүгінде кез келген ақпаратқа жедел қол жеткізуге болады. Дәрісте Википедия атгы ашық энциклопедияның қанша тілде жұмыс жасайтыны, ең танымал аударма құралы «Гугл аудармашының» қызметі жан-жақты айтылды. Сонымен бірге, хаккерлердің ғаламгор арқылы әлемнің кез келген компанияларға карсы виртуалды шабуыл жасауы, тіпті интернетге отырған адам осындай шабуылдың кұрбаны болып кетуі де ғажап емес екендігі нақты мысалдармен жеткізілді.

Технологиялык куат пен жылдамдықгардың өсуінің нәтижесінде виртуалды әлем тәуелсіз ортаға айналуда. Қазірдің өзінде жұмысқа кабылданатын адам туралы немесе әріптес компания туралы шешім кабылдамас бұрын, интернетте ол туралы не бар, не жоқ екені анықталады. Яғни, љркім љзі жайында са- лынған ақпаратка мұқият болуы керек. Аймақ басшысы љсіресе, жастарды осы жағына мљн беру керектігін ескертгі. Сондай-ақ, Арріе, Стоо£Іе, ҒасеЬоок сияқты компаниялардың қаншалықты ашық ақпарат таратып отырғандығына назар аударады. Интернетгің қоғамға типзетін әсерін, әлеуметтік саяси-экономикалық маңызы туралы зертгеуші ғалым- дардың пікірлерін келпре отырып жастарға ұғьшьпсгы тілмен баяндап берді. Аймақ басшысы келешек ел егелері үппн өзінін өмірлік тәжірибесінен азаматтық және әке ретіндегі жауапкершілік тұрғысынан осындай келелі әңгіме өрбітті, мазмұнды дәріс оқыды.

//Сыр бойы.-2013.- 8 маусым.-3б.

Білім беру жүйесіне айтулы өзгерістер мен реформалар енгізілді. Осының бәрі ХХІ ғасыр табалдырығынан аттаған жас ұрпақты ұлттық мәдениетті танитын, оны өзгеге таныта алатын білімді, жан-жақты қалыптасқан, әлемдік өркениетке қол соза алатын, бәсекеге қабілетті дербес тұлға тәрбиелеу қажеттілігінен туындайды.

Бұл ретте Елбасының «Тәуелсіз елдің елдігі жас ұрпағын парасатты да білімді, іскер де қабілетті, отансүйгіш те ұлтжанды тұлға етіп қалыптастыруға ұлттық тәрбиенің атқаратын қызметі зор» деуі үлкен міндет. Мемслекет Басшысы Жолдауында адам ресурстарын дамыту бағытын тәрбие мәселелерімен бірге көтеруі көп жағдайды аңғартады.

Бұл біздің тәуелсіз Отанымызды алға жетелейтін, ұрпақтар сабақтастығының алтын арқауы тәрбие тұғырын көтере беруге деген шынайы ықыласымыз болуы тиіс.

Самалбек ҚОСАНОВ, Қорқыт ата атындағы ҚМУ жанындағы агробиологиялық және қолданбалы зерттеулер ғылыми орталығының директоры, ауылшаруашылығы ғылымдарының кандидаты.

«Ең алғаш жеңсік ас ретінде Ніл аңғарларында арнайы өсіріле бастаған қауынның отаны осы Сырдын бойы» деп әңгіме бастады ғалым жігіт. Бізден бөлек Өзбекстанның Хорезм, Түркіменстанның Шаржау аймақтарында да өсіріледі. Бірақ Сырдарияның құм аралас лай шөгіндіден тұратын атырулық топырағы осы дақылға өте қолайлы. Бірақ, тұқым шаруашылығының дұрыс ұйымдастырылмауынан қазір сан жылдар бойы халықтық селекция арқылы ұрпақтан ұрпаққа жетіп келген қауыннан айрылып қалғалы отырмыз.

• 
  Самалбек Оразбайұлы, жалпы дақыл тұқымын сақтап қалу үшін не істеу керек?
  
• 
  Тарихи-аграрлық дерекгер бағзы заманнан-ақ Сырдың төменгі ағысында қауын егіліп келгендігі жөнінде сыр шертеді. Егіншіліктің ұзақ уақытты тарихында диқандар тек дақылды егіп кана қоймай, сұрыптау аркылы жергілікті аймақ климатына бейім сорттарын да шығарды. Қазіргі торлама, күләбі, саржау, калайсан, әміріе осындай ұзақ жылғы еңбектін жемісі. Бірақ аймақ брендіне айналған осы кауын сұрыптары казір жоғалып кетудің аз-ақ алдында тұр. Өйткені бізде бұл салада тұқым тұқым шаруашылығымен айналысатын мекеме, шаруа қожалыктары жоқ. Мысал үшін айта кетейік, Ақмола, Карағанды, Алматы, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Казакстан, облыстарында картоп, көкөніс және қарбыздың элиталық сортымен айналысатын шаруашылыктар ондап саналады.
  

Шетел туралы айтъп қалдық қой, мына тұрған Түркіменстанда жыл сайын 15 тамызда «Қауын күні» аталып өтеді. Мемлекеттік мейрам саналатын осы күні ел президенті арнайы өтетін шараға қатысты.

Ресейдің өсімдік шаруашылығы институты жапон ғалымдары біздегі қауын сорттарына сынама жасады. Ғалымдар дақылдардың гендік қоры сарқылған, таза, жүйе жоқ деген тоқтамға келді. Және тез арада бір амал жасамаса әрі кетсе 4-5жылда қауын дәмі өзгеріп, қиярға немесе бананға ұқсап қалады. Ал біз әлі қамсыз отырмыз.

• 
  Сөзіңіз аузыңызда, ресми деректерге сүйенсек, бақша шаруашылығымен айналысатын облыстар қатарында біздің аймақ көрсеткіштері көңіл көншітпей тұр.
  
• 
  Оныңыз рас. Осының өзі бізде бакша өнімдеріне бейжай қараудьщ дәлелі болып тұр. Мысалы көршілес Оңтүстік Қазакстан облысының көрсеткіші – 15 мың гектардан асады. Бұрын өнімдеріне оншалықты мән бере қоймайтын. Атырау диқандары да көрсеткіші 10 мың гектарға жеткізді. Ал біз биыл бар болғаны 8 мың гектарға бақша салдық. Бұл сол тұқым шаруашылығын құруға талпыныс жоқтың қасы деген сөз.
  

Бақшалық алкаптарының қысқартуларының бір себебі өнімнің сапасына да байланысгы. Соңғы жылдар көлемінде қауынның фузариозды аурулармен зақымдануы сұранысты құлдыратып жібереді.

• 
  Сіз айтып отырған тұқым шаруашылығын ашуға біздегі серіктестіктердің мүмкіндігі бар ма?
  
• 
  Осыдан оншакты жыл бұрын ауыл шаруашылығының тұралап қалғаны белгілі. Бірақ көп ұзамай мемлекет салаға қолдау жасауды бастады және оның көлемі жыл сайын ұлғайып келеді. Елбасы да әр Жолдауында ауыл шаруашылығын экономиканың негізгі тірегіне айналдыру жолдарын ұсынуда. Бұл елдегі ауылшаруашылық құрылымдарының еңсесін тікейтті. Бұрынғысындай мың сан шаруасын үлгірте алмай, сабылып тұрған фермерлерді көрмейсіз казір. Бәрінің «Қағанағы - қарк, сағанағы - сарк» демей-ак қоялық, бірақ, бұрынғыдай емес біраз проблемалары мемлекеттік деңгейде шешіліп отыр. Енді серіктестік басшыларына тұкым шаруашылығын ұйымдастыруды колға алуы кажет. Қазір облыстагы «Рза АГРО», «Абзал и К», «Жанажол», «Мәді кажы» секілді шаруашьлыкта осы бағыттағы бастама бар. Соны жандандырып, күріштен басқа бақша-көкөніс бағытында жергілікті сорттарды калытгастыруды ойлауы тиіс. Мынадай бір мысал айтайыншы, біздің облыс тұрғъндары жыл сайын орта есеппен 50мың тонна картоп тұтынады делік. Соның 90 пайызға жуығы сырттан келеді. Жалғыз картоп емес, бау-бақша, көкөністің барлық түрлері басқа аймақтардан тасылып жатыр. Қазір біз орталықта қызылшаның «Қызылқоңыр», сәбіздің «Алау», аскөктің «Қаскелең» атты сұрыптарын егіп датырмыз. Мұның бәрі Алматы облысыныан жеткізілген. Біздікіндей емес сапалы, сұраныс бар.
  

• 
  Жаңа Қытаймен байланыстарыцыз барлығын айтып койдыныз. Арада барыс-келіс бар шығар, оларда жалпы осы салада қандай озық тәжірнбелер бар?
  
• 
  Айтары жоқ, Қытай бұл саладағы озык елдердін бірі. Осыдан біраз уакыт бұрын Қытайдың Шыңжан аймағындағы Пчан қаласында болдык. Оларда әр дақыл бойынша, алдын ада зерттеу жасалады. Біздердей емес, шығыны мен пайдасын әбден шотқа салып, тиімділігіне көздері жеткесін ғана колға алады. Тағы бір байқағанымыз — біз бір өнімді. сынау үшін кемінде бір маусым уақыт жұмсамаймыз. Ал олар жылыжайлар арқылы сынақ жасай береді. Хромосомын өзгертіп жіберіп, дәні қарбыз алып, қызыл алманы көк алмаға айналдырып жіберу түке тұрмайтын күнделікті шаруа.
  

Қытайлықтар біздің елге келген сапарларында бірлесе жұмыс істеуді ұсынды. Олармен келісім-шарт жасалды, бірақ біздің қорқынышымыз —ГМО. Кадімгі генетикалық модификааиянын атасы осы қытайлықтар. Мысалы, жартылай желінсе де аллма, көпке дейін бұзылмай көздің жауын алып тұратыны, жүзім, шірімейтін алмұрт тауарлық сипат беру үшінн генетикалық сипаттың өзгертудін әсері. Ағзаны генетикалык модификациялау - пайдасы мен каупі бар катар жүретін құбылыс.

Бізде білікті селекционер мамандар аз. Қытаймен байланыс жасау арқылы осы бағытгағы ізденісімізді жетілдіреміз. Оларда бақша-көкөніс өнімдерін жеке-жеке зертгейтін орталықтар бар. Біз олардан кем дегенде 30 жыл кейін қалып қойғанбыз.

- Әңімеңізге рахмет.

Сұхбаттасқан – Мұрат Жетпісбаев

//Сыр бойы.-2013.- 8 маусым.- 5 б.

Әрине, алдымен ауызға аттарын үлкен әріппен жазуға тұрарлық абзал ұстаздар қауымы түседі. Сол кездегі институт ректоры, филология ғылымдарының кандидаты, доцент Әділ Ермеков шынайы ғалым, үлкен жүректі, ұлағатты ұстаз болатын. Мені оның білімпаздығы мен зерделілігі таңғалдыратын еді. «Абай жолы» романдарынан ұзақ-ұзақ үзінділерді, С.Тургеневтің тамаша әңгімелерін рухтанып жатқа айтқанда барлығымыз демімізді ішке тартып тына қалатынбыз. «Біздер Мұхтар Әуезов, Құдайберген Жұбанов сияқты ұлылардан білім алдық. Ұсақ болсақ, өз кінәміз», - дейтін Әдекең. Не деген ұлағатты сөз!

Бір кезде кеңестік солақай саясаттың қудалауына түсіп, Шиелінің «Жаңа тұрмыс» елді мекеніндегі жеті жылдық мектепке мұғалімдікке жіберілген. Қазақ КСР Ғылым Академиясының ғылыми қызметкері, кейін филология ғылымдарының докторы, профессор болған, ғылыми қуаты жағынан ғұлама Әлкей Марғұлан типтес ғалым Әуелбек Қоңыратбаевтың да орны бөлек болатын. Ол кісі біздерге соңғы курста қазақ әдебиетінен сабақ берді. Әдебиет тарихының кез келген тақырыбынан бір күндік дәріс оқи алатын ғалым әрі керемет әдіскер әдебиетші, қарапайымдылығы аңғалдығымен ұштасқан аса қызық кісі еді. Маған ол кісінің нағыз ғұмыры ғылымға арналып, адами өмірі қосалқы тірліктей көрінетін. Осындай жағдайдан ұстазымыздың кейбір істері осы күнге дейін еріксіз езу тартқызады.

Қайран, Әуекең! Топырағың торқа болғыр, қазақи аңғал, ақ көңіл сіздей жанды кейбіреулер кеміткісі келіп «Қожанасыр» дейтін-ді, алайда, олар сонау заманнан осы кезге дейін бірнеше түркі халқының сүйіктісі болып келе жатқан Қожекеңнің терең сырлы жанына үңіле бермейтін. Әуекеңнің ғажап мінезін арқау етіп, жазған мақалам 1999 жылы облыстық «Сыр бойы» газетіне «Әуекеһ әулие еді ғой» деген атпен жарық көрген болатын.

Әдебиет теориясының белгілі маманы, әр сабаққа бар рухани мүмкіндігін салып, басыңда ілерің болса, ұғындырмай қоймайтын әдебиет теориясының білгірі Ақтай Тұрбековтің де әр сабағы мәнді, талабы жоғары еді.

«Қыз кезінде бәрі жақсы, жаман қатын қайдан шығады?» деп мәтел- деп жүретін, ежелгі славян тілінен беретін әрі әдебиет факультетінің деканы Сергей Васильевич Шкуридинді, қазақ ауыз әдебиетінің майталман маманы, аса мейірімді әрі керемет қарапайым Нұртай Нұржанов ағайды, педагогика пәнінен емтиханды асықпай, ертеңгілік бастап, кейде түн ортасына дейін созатын Көшекөлі Әлжановті, аяғын аңдап, сөзін байыптап айтатын Айнаш Шамшатованы, өз мамандығын ерекше қадірлейтін, тарих ғылымдарының кандидаты, айрықша ашық жанды Мұқан Кенжебаевты, аса сүйкімді, ылғи жымиып жүретін, орыс тілінің майталман мамандары, ерлі-зайыпты Кадькаловтарды қалай ұмытуға болады?

Кезінде тиянақты білім алған, алайда институт кабырғасында қоғамдық жұмысқа көп уақыты кетіп, кандидаттық ғылыми дәрежеге кейінірек ие болған , «Қазіргі қазақ тілі» пәнінің оқытушысы Медуәлі Бимағанбетов, ісі де, өзі де әсем. Кейін қазақ тіліндегі диалектикалық ерекшеліктер тақырыбынан кандидаттық диссертация қорғаған, біраз жыл осы факультетте декандық қызмет атқарып, институттың қоғамдық жұмысына белсене араласқан облысқа белгілі азамат болған Нұрлыбек Жүнісов және т.б. толып жатқан ұстаздар мәңгілік жадымызда.

Ия, ұстаздарымыз тамаша жандар болатын. Бүгін бұлардың ешқайсысы жер басып жүрген жоқ. Алла алдарынан жарылқасын! Қазақтың ұлы педагогтары Ыбырай Алтынсарин мен Ахмет Байтұрсынұлы «Халық мектептері үшін ең керектісі -оқытушы, мұғалім - мектептің жаны» деген еді. Осы сөздерді еске түсіре отырып, ұстаздарымыздың алдында ерекше ілтипатпен басымды иемін! Бұған бірге оқығандардың барлығы қосылатынына күмәнім жоқ. Біздің студенттік өміріміз еліміз әлі еңсесін еркін көтере алмаған кезде өтті. Шынында, ол кезде тамақ түрсіз, киім жұтаң болатын. Тері киімдердің алаңсыз жоқ кезі. Әсіресе, қыздардың киімдері тіпті жеңіл еді. Бірақ та оқуға ықыласымыз мықтытұғын. Стипендия үшін бар күшімізді салатынбыз, өйткені ол кезде ақшаның құны бар-ды. Сол үшін де жарыса оқып, жабыла жақсы » баға алуға тырысатынбыз.

Студенттер Роза Байкенжеева, Рая Ахметова, Бақытжамал Мұратбаева, Тыныштық Қаракүшікова, Марс Әлімбетов және басқалар біздің «А» тобын бастады. Мен институтты қызыл дипломмен бітірген Г.Шубаеваны ерекше атағым келеді. Ол Жамбыл атындағы стипендияның иегері болды, Алдына ешкімді жібермеді, оқу жоспарындағы орыс және шетел әдебиетін түгел дерлік оқыды. Оның филология ғылымының кандидаты болып жүруі жайдан-жай емес еді. Отбасыныһ тірлігі, денсаулығы жібермеді-ау, әйтпесе, оның әдебиеттің ірі маманы және ғылым докторы болатынына сөз жоқ тұғын.

Студенттік кезіміз адам әлі алыс-берісті есептей бермейтін, меншіктік психологияның келеңсіз көрінісі бойды билей қоймаған кезі. Бір қызығы ол кезде есейіп қалсақ та, бірімізді қыз, екіншімізді ер бала деп ажырата бермейтінбіз. Қазіргі кейбір ұрпақтай жабыса кетпейтінбіз. Ойлайтынымыз негізінен күнделікті сабақ, жолдастық-достық қарым- қатынас, әзіл-оспақ.

1961 жылы күзде Давид Жаппасбаев, Әкімбай Әубәкіров және мен күрішке бір күн кешігіп, шаруашылыққа тезірек апаратын көлік 12 орындық ұшақпен жеттік. Біз келгенде орақтағы студенттер түске шығуға жақындап қалған екен. Дереу соларға соқтық. Жаз бойы көрмегенбіз. Сағынып қалғанбыз. Түстік кезінде Давид пен Уахит (Ақтөбенің Ойыл ауданынан еді) ортамызда болмай, оларды әркім сұрастырып қалды. Сонда қалжың сөзге иығын тығып тұратын, тапқырлығы жетерлік Балғараш: «Бағана Дәу ит келіп, Уақ итті ертіп кеткен», - демесі бар ма?! Тамақтанып отырғандардың барлығы қыран-топан күлкіге кенелді. Шынында екеуі бірін-бірі алыстан түсінетін достар еді.

Үйде жататындар, әсіресе институттың қасында тұратын мен, маған жиі келетін Әкімбай екеуміз қолымыз қалт етсе, жатақханадағы балалар мен қыздарға соғатынбыз.

Өйткені институт жөніндегі ғана емес, қаладағы ақпарат та сонда. Әсіресе, қыздардың бөлмелеріне соғып, олардың басқа асы толып тұрғандай, өздеріне дайындап жатқан, жұқа турап, табаға қуырған картоптарын дым көрмегендей жеп кететінбіз. Көп болып бірге таласып жеген тамақтың тәттілеу болатын әдеті ғой. Жеке үйлерде тұратын Мейрамкүл мен Үрзияға, Тыныштық пен Ақиқаттарға да соғатынбыз.

Жоғарыдағыдай сәттер студенттік кездерде аз болмайтын. Осының барлығы өсудің, даму мен толысудың жолдары мен тәсілдері екен. Біз осылай өстік, осылай жетілдік.

Студент кездеріміздегі араласымыз кейін де көп жағдайда жалғасын тапты. Мен облыста комсомол, партия жұмысында жүргенімде ауданға шықсам, бірге окығандарды ылғи іздеп, кездесіп тұратынмын. 1995 жылы Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісіне депутат болып, Алматыға көшіп келіп бірер жыл тұрғанда да осындағы бірге оқығандарды тауып, дәмдес-тұздас болып жүрдік. Бүгін де Бақытжамал, Рая, Дариға, Роза және Әкімбайдыһ жолдасы Бибімариямен араласып тұрамын, болмағанда телефон шаламын. Қызылордаға келсем, мұндағылармен хабарласамын.

Ия, біздер институт бітіргелі жарты ғасыр болды. Уақыт өз еншісін алмай қоймайды екен. Бірсыпыра курстастарымыз марқұм болды. Алғаш ауызға ілінер - Зекең, Зейнел Бижанов армияда болып үлгірген ол 30 жасында институтқа түсті. Күлімдеген қотыраш жүзі әлі көз алдымда. Жас айырмашылығы едәуір болса да көлпен қалжыңдаса беретін. Тіпті аралары 9 жас болғанымен Қасымхан Демжановпен құрдастай жиі әзілдесетін.

Бірге оқығандардың ішінде жасы бізден үлкендеу, өмір көрген, сыйластыққа жақын жүретін Дана Бәйімбетова еді. Ертерек күйеуге шықты, жолдасы біреудің жалғызы болатын. Екеуі жақсы тұрды. Дананың отбасы топтас студенттердің жиі болатын үйіне айналды десем, артық айта қоймаспын. Өйткені жолдасы Серікбай Рыспаев көпшіл, қарапайым, тәрбиелі, кейін облыстағы белгілі құрылысшылардың бірі болды. Дана қайтыс болғанда мен арнайы үйлеріне кіріп шықтым. Сондағы Секеңнің бір сөзі есімде қалды. Дана төсек тартып біраз жатса керек. Содан бір күні ол жолдасына: Мен сені қинадым-ау, - деп налыпты. Сәкеһ дереу: Дана, неғыл дегенің, оны тіпті ойлама? - деп жұбатыпты. Себебі басқаны былай қойғанда, анасы осылай ұзақ уақыт төсек тартып жатқанда Дана бір қабақ шытпаған көрінеді.

Сабаққа алғыр студенттердің бірі жаңақорғандық Абжалов Арапбай болатын. Әсіресе, әдебиет сабағынан емтиханды ылғи беске тапсырып жүрді. Кейін де партиялық кызметте болып, белсенді жұмыстар атқарды. Алматының халық шаруашылығы институтын сырттай бітіріп, қосымша экономист мамандығын алды. Осы салада кейін жұмыс та істеді. Арапбай еңбекқор еді. Ауыл баласы ғой, оның осы қасиеті күріш пен мақтада ерекше байқалды. Марқұмның алдында тек Қыдырбай Дінисламов қана болатын. Өйткені оған бірінші курста күріште болғанымызда ректор Әділ Ермеков «живой комбайн» деп ат қойған-ды. Шынында да Қыдырбайдың күріш оруы өнер-тұғын. Ол шаршамай сағаттап орақты қолынан түсірмейтін. Оның атызы төңкерілген тақиядай болып тез танылатын. Қыдекеңмен қазір де хабарласып тұрамын.

Институтты бітіргеннен кейін бірспыра араласқаным Жұмагұл Қарғабаева еді. Оның туған ағасы Болат Қарғабаевтың менің тағдырым үшін үлесі мол. Мені алғаш комсомол жұмысына тартқан осы кісі. Сонан соң Жұмагүдің жолдасы, бізден екі курс жоғары оқыған Аябек Нұрымбетовпен партияда қызметтес болдым. Жұмагүл мінез жағынан анасына тартқан ерекше тәрбиелі жан еді. Мықты-мықты ұл-қыз өсірді, бірақ солардың қызығын молырақ көре алмады.

Көп сөйлей қоймайтын, орысша әдебиетті көп оқитын, бірақ «были» деген сөзді бұрып «били» деп жүретін Марс та өзінше біртоға жігіт еді. Мұғалімдер отбасынан шыққан студентімізде келеңсіз қылықтар бола қоймайтын. Көпшіл, жетім өскен Давид та, бала-шағасының қызығын көре алмай өмірден ерте озған Райхан да өз орталарында лайықты орындары бар жандар болатын.

Аралда тұрғанында да, Алматыға көшіп келгенінде де іздеп тауып, араласуды жалғастырғаным Үрзия болды. Ол орыс мектебін бітіргенімен отбасында жақсы қазақи тәрбие алған жан болатын. Жолдасы Самарханмен де сыйлас бола алдым.

Сонау 1958 жылы танысып, көп жылдар партияда қызметтес болған, балалары «Жәлел көке» дейтін Сыр бойының абзал азаматтарының бірі Олжабай Сапарбаев та биыл қайтыс болды.

Осы бір қысқа әңгімем марқұм болған курстастарымның о дүниедегі жүгін жеңілдетсінші. Имандары жолдас болсын! Олардың да аруақтары бір аунап түссін!

Осыдан 10 жыл бұрын да алтын ұямызға тәу етіп едік. Тағы да өмірлік ләззаты мол болған, рухани жағынан есейткен, мол тәрбие алған кезімізді, кешегі алаңы аз жастық шағымызды еске түсіріп марқайып қайтарымызға сөз жоқ.

Қазақ «Елу жылда ел жаңа» деп жатады. Институтымыз университетке айналып, дала данышпандарының бірі Қорқыттың қасиетті атын иеленді. Бүгін оқу корпустары да, олардың ішкі жабдықтары да байи түсті. Профессор-оқытушылар да – тәуелсіз елдің азаматтары. Басшылыққа қажырлы да қарымды, білімді де іскер жаңа ұрпақ келді. Мұның барлығы киелі оқу орнымызды кемеліне келтірері сөзсіз. Біздер бұған әр уақытта тілеулес жандармыз.

//Сыр бойы.-2013.- 8 маусым.- 7 б.

Айгүл ДӘУІТБАЕВА,Толқын ДҮЙСЕНБАЕВА,Сағыныш МЫРЗАХМЕТОВА, Қорқыт ата атындағы ҚМУ-дың оқытушылары.

ТӘРБИЕ ТЕКТІ БОЛСА, ҰРПАҚ ҰЛЫҚ

Біз, «Тәрбие басы – тал бесік» – деген қағиданы бойымызға сіңіріп өскен ұрпақпыз. Бүгінде елімізде білімді де тәрбиелі, салауатты да саналы ұрпақ өсіп келеді. Қазір республикамызда жоғары білім беретін білім ошақтары көбеюде. Оқу мен тәрбие қатар жүретін егіз ұғым десек, қате айтпаған болармыз. Қазақта «жақсылық еккен – алғыс орады»-деген нақыл бар. Осы орайда, білім мен тағылымды жас мамандарға қатар сіңіріп журген педагог мамандардың еңбегін ерекше атап өтуге болады.

Жалпы, оқыту әдістерінің барлығы ретімен білім, білік, дағдыны қалыптастыруға бағытталған. Тәрбие әдістерінің олардан айырмашылығы, оқытушы мен студент арасындағы өзара байланыстың нәтижесінде тәрбиелі тұлғаның сапалы даму деңгейін анықтайды. Тәрбие мақсаты жемісті болу үшін түрлі әдістерді тиімді пайдалану қажет.

Қазіргі уақытта ғылыми бағытқа негізделген көптеген тәрбие құралдары бар. Мәселен, педагогикада тәрбие әдістерінің әртүрлі нұсқасы бар. Тікелей және жанама педагогикалық әсердің тәрбиелік әдістерінің тобын шартты түрде бөлуге болады. Тікелей педагогикалық әсердің әдістері студенттің жылдам әлде баяу реакциясын және оның өзін-өзі тәрбиелеуге бағыталған сәйкес іс-әрекетін анықтайды. Жанама педагогикалық әсердің әдістемесі оның педагогтармен, жолдастарымен және қоғаммен қарым-қатынас жүйесінде белгілі бір позицияның қалыптасуының пайда болуын анықтайды. Осы сынды көптеген тәрбие құнды­лықтарына байланысты біраз жайды зерттеп-білуге қазір мүмкіндік мол.

Біздің болашағымыз – бүгінгі жастар. Сондықтан да олар еліне, ұлтына адал, сауатты да тәрбиелі болып өсуі ләзім. Ұлы ойшыл әл-Фарабидің «Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие берілуі керек. Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның барлық өміріне апат әкеледі» – деген ойы айтылған.

Шынында да, бала тәрбиесі бей-жай қарайтын дүние емес. Осы мақсатта жас жеткіншіктерге мектеп қабырғасынан бастап берілген біліммен қоса тәрбиенің де маңызы зор. Қоғамда көптеген келеңсіз жағдайлар орын алып жатады. Олардың барлығын біз бір жақты пікірмен қабылдай алмаймыз. Өйткені әр түрлі ортада қалыптасқан жас буындардың да сол жағымсыз факторлардың құрбаны екенін көріп жүрміз. Сондықтан, тәлім-тәрбие мәселеге келгенде өте ұқыпты болуымыз керек

Ата-бабаларымыз ұрпақ тәрбиесіне қатысты жайттарды топтастырғанда да ғылым үшін аса маңызды жүйелік принципке ерекше мән берген. Осы айтылғанға орай жас буын тәрбиесін бесіктен (тіпті, құрсақта жатқан кезден) бастап бұларды ақыл-ой, имандылық, еңбек, көркемдік, сымбаттылық секілді сан салаға жұптастырған. М.Әуезовтің: «Ел болам десең, бесігіңді түзе» деген сөзінің мән-мағынасына ой салсақ, тәлім-тәрбие ісі жас ұрпақ дүниеге келгеннен басталады екен.

Бүгінгі жас ұрпақты оқытып қана қою аз, оны жан-жақты дамыту, жаңаша дағдыларға тәрбиелеу қажет. Әлемдік даму, ғылыми технология адамның ұшқыр ойлы, терең білімді, озық тәрбиелі болуын талап етеді. Сондықтан рухани-адамгершілік тұрғысынан білім беру, әр тұлғаның азаматтық келбетінің жоғары болып, олардың кез келген ортада белсенділік көрсете алатынын қабілеттерін жетілдіруді көздейді.