Жылқы  малының  жасы  мен  жынысына  қатысты  атаулардың

177
түркі  тілдерінің  көбінде  қолданылады.  Ертедегі  түрік  жазба  ескерт-
кіштерінде,  мəселен  ХІ  ғасырдағы  Жүсіп  Баласағұнның  «Құтадғу  бі-
лігінде», Ахмет Йүгнекидің «Шындық сыйында» «мал» мағынасы «мүлік, 
байлық» деген мағынаны білдіріп, бұл араб сөзі деп түсіндіріледі. Мұ-
нан басқа «мал» сөзінің «мүлік, байлық, бай» мағыналары ХІV ғасырдағы 
Рабгузидің  «Пайғамбар  тарихы»  шығармасында,  Х  ғасырдың  соңында 
шыққан  «Тефсирде» (С. 220, 303), «Түрікше-арабша  сөздікте» (171), 
ХІҮ  ғасырда  шыққан  «Ат-тухфадан» (349 ) т.б.  жазбаларда  кездеседі, 
бірақ араб тілінен ауысқандығы көрінбейді. Енді мал сөзінің беретін екі 
мағынасының  қайсысы  алғашқы  жəне  қай  тілдерге  тəн  деген  мəселеге 
келер болсақ, түркі тілдеріндегі «үй жануары» мағынасы алғашқыда, ал 
«байлық, меншік, мүлік» мағынасы ауыс мағынада. Араб тілдеріне осы 
ауыс  мағынасы  енген.  Ол  тілдерде  «үй  жануары»  мағынасын  беретін 
арабша  «һе-йл - скот»,  парсыша  «меваши - скот»  сөздері  бар.  Демек, 
күнделікті  қолданылып  жүрген  «төрт  түлік  мал»  тіркесіміздегі  «төрт» 
сан  есімінің  мағынасы  айқын  келіп  тұрса, «түлік»  малымыз  «өнім» 
байлық  беретін  түлік.  Осы  мəселені  арнайы  зерттеп  Тоқтағұл  Т.  бұл 
тіркесті «өнімді байлық, өнім беретін түлік» деген мағыналарға сəйкес 
келетіндігін айтады [48].
Тілші-ғалым  Р.З.Панзарбекова  қазақ  тіліндегі  жануарлар  тілінің 
атаулар  мəселесін  зерттеу  барысында  белгілі  лексиколог-ғалым 
К.Мусаевтың  жалпытүркілік  мал  атауларын  корей  тілінің  дерегімен 
салыстырған  тұжырымына  сүйенеді: «По – видимому,  древнейшим 
значением  слова  мал  является  «лошадь» - ср.  корейс.  мал - «лошадь». 
Таким образом, можно считать, что мал является общеалтайским словом, 
которое  в  современных  языках  имеет  значения  «лошадь» > «скот» > 
«имущество», «товар». Поэтому вполне обосновано сопоставление Е.Д.
Поливановым  монг.  морин,  корейс.  мал  «лошадь»,  а  также  корейс. 
муран, «мерин». По предложению Е.Д.Поливанова мал восходит к более 
древней форме «мөр». Он устанавливает связь монголо-корейского слова 
с  тибетокитайскими  и  японскими  словами,  обозначающими  «лошадь». 
Как  известно,  пустыню  Гоби  считают  в  Азии  первоначальной  родиной 
лошади,  где  она  впервые  была  приручена.  Е.Д.Поливанов  считает,  что 
возможно, китайцы заимствовали лошадь вместе с ее названием у тюр-
ко-монгольских племен», - дейді [49].
Біздің  тоқталғалы  отырғанымыз  жылқы  малының  жалпы  атаула-
ры, яғни жылқы, ат, жұнт, ала сөздері.

178
ХІ ғасыр жəдігері болып саналатын М.Қашқаридың «Диуани лұғат-
ит  түрк»  еңбегінде  жылқы  малының  жалпы  атауларына  йылқы,  йунд,

жүктеу/скачать 1,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: