Ана тілі халықты әлі де кітаптар, мектептер болмаған кезде де оқытқан және өркениет пайда болғаннан кейінде оны оқытуды жалғас-тырған ұлы халықтық тәлімгер болып табылады
Сондықтан халықтың қадірін білу ең маңызхды қағида. 5. Ағайын-туыс,дос-жаранның қадірін білу
жүктеу/скачать 1,07 Mb.
|
000c3324-ffd9c607
.....13-14
- Бұл бет үшін навигация:
- Туысқандық мейірім
| 89
Сондықтан халықтың қадірін білу ең маңызхды қағида. 5. Ағайын-туыс,дос-жаранның қадірін білу; есейген әрбір адам, ұрпағына,туыс туған,дос-жаранның көрсетер көмегін, тигізер ықпалын,демеу-сүйеуін жас шағында айтып,ескертіп, олардың алдындағы борыш міндетін ұғындыру арқылы олардың қадір-қасиетін бағалай алатын халге жеткізетін. Кешегі отағасы-әкеде суық қабақ,отанасы-шешеде өр мінез,қазыналы қарттарда ақылман абыздық болған.Иә,кешегі отбасында; сотқарын сүмірейтіп отырып, түзеп алатын талқысы,жетесізін желкелеп отырып жөнге салатын айбары, жалқауын зорлап отырып еңбекке жұмылдыра алатын уыты, дөрекілерді жүндей түтіп,жібектей мінезді ұл мен қыз жасай алатын тезі, бәрі бәрі болған.Осының бәрінде,әкенің орны ерекше еді.«Әке-асқар тау,ана қайнар бұлақ,бала-жағасындағы құрақ».Әке әркімнің сүйенер тіреуі.Әке әркімге қымбат.Әкені ардақтай білу ата салтымыз. Отбасында,әкенің отырар орыны, жатар жайы,ішер асы, сөйлер сөзі ,атқарар қызметі бәрі-бәрі айрықша еді. Оның жаңағы аталған тұтынатын бұйымы,іс-әрекеті бала үшін киелі де,салмақты. Мысалы әкенің бас киімі қайда тұру керек,оны қалай дайындап, ұсыну керек,басқа адам немесе балалары кіюге болама,жок па?Тізе берсек,әкеге қатысты әдептің қалыптары мен өлшемдері көп-ақ.«Алты аға бірігіп әке болмас,жеті жеңге бірігіп ана болмас»,«Өсірген баптап баласын, әкеден үлгі аласың.Бар өнерін үйреткен,әкелер тіптен салмақты-ақ.Айтайын шын жүрекпен,Әке деген ардақты- ат.Ту етемін, қашанда, Әкетайым, ардақтап!»Құрмет пен ардаққа лайық әкені өмірге дайындаған ұлттық үрдісіміз негізі осал емес! Әке-сыйламағанның жақыны кем.Ана сыйламағанның ақылы кем.Ананың мейірімі көзінде,ықыласы көңілінде, ақылы сөзінде. Ана мен әкенің тәрбиедегі орны туралы түсінік қазақ халқында ерте қалыптасқан әрі ауқымды-ақ. Туысқандық мейірім. «Туысы бірге түтпейді,түбі бірге кетпейді», «Ағайынның азары болса да безері болмайды», «Қанды қалпақ кисе де,қиыспайды туысқан» деп,қазақ,туыстың ешқашан қиыспайтын нәзік сезімін көрсетеді.Ағайынарасындақандық,тектік қатынастың сырлы байланысы барекенінбайқай білген. 90 Қазақ болашақ ұрпағын, үрім-бүтағын байланыстырған сүйек-жекжатына үлкен мән беріп,бірін-бірі сыйлап, көмектесіп,әдеттенуге тәрбиелеген. Туысқандық мейрім-отбасындағы,әулеттегі ынтымақтың,береке бірліктің қайнар көзі. Туыстық мейрімнің негізі адамның қорша-ған ортаның сұлулығын сүю,оны аялай білу сезімінің жемісі болумен қатар адамдардың бір-біріне құштар-лығынан қуат алатын,жүректен шыққан асқақ көңіл. Дұшпандар-ымыздың осы бір қазақтың бауырмалдық,туысқандық қасиетін жою үшін,оған таптық рең беріп,қанаудың барлық түрі осы ағайын-дықтың артында жасырылған деп жар салуы тегін емес.Қандастық қайырымның қандай болатындығы соңғы ширек ғасыр да дүние жүзіне жарқырап көрінгенде,пасық ойлы ондай антұрғандар аузына құм құйылды!«Өзіңдікі өзекке тепсең де кетпейді,басқаныкін басыңа көтерсең де оған жетпейді». «Қазақ сұраса келе,қарын бөле болып шығады», «Тегі бірдің-түбі бір», «еншісі бөлінбеген, барлығы-бір алаштың баласы», «Біріңді, қазақ,бірің дос,көрмесең істің бәрі бос»(Абай)Бар қазақтың бір ата баласы екенін,бір-бірін жатсынудың еш негізсіз екенін Шәкәрім де,шегіне жеткізіп айтқан.Қазақ бала бойындағы ерекше қабылетті,ата тегі арқылы қонған табиғи дарынды өте жоғары бағалаған. «Атасына тартып ақын болыпты,нағашысына тартып әнші, әкесіне тартып күйші,анасына тартып биші болыпты» деп,баланың икемі мен талабына сүйсіне қараған. «Ата өнері балаға мұра,ата кәсібі-бала нәсібі».Жас ұрпақтың тәлім алып,үлгі-өнеге үйреніп,өнер ұғатын-ұстаздық ортасын, ағайын туысын қадірлеп құрметтеу, олардың мейірім шапа-ғатына бөлену бала үшін таптырмас табыс.М.Шаханов: «Өз туған жеріңе деген сүйіспеншілігіңді ең алдымен отбасыңа, ауылдастарыңа арнамай тұрып,барша әлемді сүю мүмкін емес». «Туған өкпеге қиса да,өлімге қимайды». «Тұрман құйысқандай болмайды,тумаң туысқандай болмайды». «Жеті атасын білген ер,жеті жұрттың қамын жер»Достық!Осы бір қасиетті сөзді әрдайым ілтипатпен айтамыз.Өйткені өмірдің мәні де,сәні де ең алдымен шынайы достықта, сыйластықта. Адамның бір-бірімен достасуы өмірге жүктеу/скачать 1,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|