Аталып өтілетін даталар

Алғы сөз

«Өлкетану әдебиеттерін насихаттауға арналған көмек құралы» атты библиографиялық әдебиеттер көрсеткішін Н.В.Гоголь атындағы облыстық ғылыми–әмбебап кітапханасы 1971 жылдан бастап жыл сайын құрастырып шығарады.

Бұл көрсеткіште облысымыздың тарихындағы, экономикасы мен мәдениетіндегі көрнекті даталарға, белгілі қоғам қайраткерлерінің мерейтойлық даталарына қысқаша анықтама жазылып, әдебиеттердің ұсыныстық тізімі беріледі.

Көрсеткіш материалдары хронология бойынша тізілген және де «Анықтамасыз және әдебиеттер тізімісіз қосымша даталар» тізімі бар. Айы мен күні белгісіз даталарды кітапханаларда жыл бойында қашанда болса атап өтуге болады.

Материалдарды жинақтауда Н.В.Гоголь атындағы кітапхананың каталогы, өлкетану картотекасы мен электрондық өлкетану каталогы пайдаланылды.

Әдебиеттер тізімін кейінгі кітаптармен және мерзімді басылымдар материалдарымен толықтырып отыру қажет.

Р.Нәрешев 16 жасынан бастап өлең жазған. Оның алғашқы өлеңдері облыстық «Советтік Қарағанды» газетінде жарық көрген. Екі жыл мұғалім болып қызмет атқарғаннан кейін Р.Нәрешев ҚазМу-дің филология факультетіне оқуға түсіп, оны 1949 жылы ойдағыдай бітіріп шығады. Сол жылы ғылым академиясының аспирантурасына қабылданады. Осында оқып жүргенде А.Кривицкийдің «Бессмертие» кітабын қазақшаға аударады. Сол жылдары оның жазған өлең-жырлары, сын мақалалары газет-журнал беттерінде жиі жарық көреді.

Ұлы Отан соғысынан кейін де елімізде жазықсыз жазаланғандар аз болған жоқ. Сол елуінші жылдары тағдыр тәлкегіне түсіп, тозақ кешкендердің бірі Р.Нәрешев. 1951 жылдың қаңтарында оны қаннен-қаперсіз отырған жерінде НКВД-ның адамдары келіп ұстайды. Апарып түрмеге жабады. Карцерге отырғызады. Сондағы жапқан кінәсі С.Сейфуллиннің «Тар жол, тайғақ кешу» романын оқыған болып шығады. «Ұлтшылсың, халық жауының шығармасын оқыдың» деп айыптап, 24 жастағы аспирант Р.Нәрешевті он жылға соттап, көз көріп, құлақ естімеген жерге айдап әкетеді. Ол ауыр жолда қаншама тауқымет шексе де болашақтың жарқын күндерінен күдер үзбейді. Айдаудағы азапты ғұмыры, мұң-шері өзінің жан серігі өлеңінен ап-айқын көрінеді. Р.Нәрешевтің «Қамауда туған шұмақтар» топтамасындағы өлеңдерінде жазған. Бастан кешкен қайғы-қасірет, азапты күндерін ол әр кезде де жыр жолдарына түсіріп отырған.

Тар жол, тайғақ кешу сапарынан Р.Нәрешев 1956 жылдың ақпанында ақталып, аман-есен елге оралады. Бір жылдай Қарқаралы аудандық газетінде қызмет атқарып барып, өз мамандығы бойынша Қарағайлы орыс мектебіне мұғалім болып ауысады. Одан кейін Бұқар жырау аудандық оқу бөлімінде инспектор, мектепте оқу ісінің меңгерушісі, құрметті демалысқа шыққанға дейін кешкі жұмысшы-жастар орта мектебінің директоры қызметін атқарған.

1932 жылы ашаршылық жөнінде «Қайғылы мешін» деген атпен мына бір өлеңді:

Естігем шырылында жас баланың,

Төсін тырнап жатыр екен өлі ананың.

Көмусіз қалып жатты құзғынына қу даланың.

Арқада сайран құрған қайран елім,

Кездесті тағдырына қырғын елім.

Айтам деп басқа түскен зұлымдықты,

Сол үшін кешегі күн таяқ жедім, – деп жазған ақын әрі қарт ұстаз. Кейінгі жылдары республикамыздың дербес ел болғандығына қуанып шабытты өлеңдер жазған.

Сарыарқа өңірінде Рамазан Нәрешұлының 1994 жылы «Өмір өткелдері» атты кітабы жарық көрген. Жинаққа ұлы жазушы, академик М.Әуезов туралы естеліктері, жол жазбалары т.б. тақырыптарға жазылған мақалалары да енген.

Жерлесіміз, ұстаз – ақын Р.Нәрешұлы 2001 жылы 74 жасында қайтыс болды.

Нәрешев Р. Өткен күнге саяхат: Естелік // Орт.Қазақстан.- 1991.- 8, 12 наур.

Нәрешев Р. Өткен күнге саяхат: Естелік // Сарыарқа.- 1991.- 1, 12, 14, 16, 21 ақпан

Нәрешев Р. Сағыныш екен сол жылдар...: Қ.Аманжоловтың туғанына – 90 жыл // Азия Транзит.- 2001.- №9.- 22, 23 б.

Нәрешев Р. Туған тіл туралы толғаныс // Сарыарқа.- 1992.- 15 тамыз

Нәрешев Р. Ұстаз: /Өлеңдері/ // Сарыарқа.- 1991.- 1 маус.

Нәрешев Р. Ұстазым – М.Әуезовке; Қайғылы мешін; Желтоқсан дауылы; Республикам менің; Қарқаралы: Жыр дәптерінен // Қарқаралы.- 1997.- №1-2.- 44-46 б.

Нәрешев Р. Өлеңдері: /Жерлес ақынымыз творчествосынан/ // Сарыарқа.- 1992.- 31 қазан

Нәрешұлы Р. Доскей: Өлең: /Доскей туғанына 150 жыл толуына орай/ // Орт.Қазақстан.- 2000.- 2 тамыз

Нәрешұлы Р. Қайғылы мешін: Өлең // Орт.Қазақстан.- 2000.- 31 мамыр

Нәрешұлы Р. Қасым оты сөнбейді: Қ.Аманжоловтың туғанына-90 жыл// Орт.Қазақстан.- 2001.- 30 маусым

Нәрешұлы Р. М.Әуезов–менің ұстазым: /«Өмір өткелдері» атты кітабынан үзінді/ // Қарқаралы.- 1999.- 11 қырк.

Нәрешұлы Р. Өмір өткелдері: Естеліктер, эсселер мен өлең-жырлар.-Қарағанды, 1994.-153 б.

Нәрешұлы Р. Ұмытылмас бейне: Қ.Аманжоловтың туғанына – 90 жыл // Орт.Қазақстан.- 2001.- 25 сәуір

Рамазан Нәрешұлы: [Некролог]// Орт.Қазақстан.- 2001.-18 шілде

Смаханұлы С. Әуезовтің алдын көрген: /Жерлесіміз, ұстаз ақын Р.Нәрешевтың туғанына 70 жыл/ // Қарқаралы.- 1997.- №1-2.- 47 б.

Шыныбеков Қ. Азап көрген азамат: /Р.Нәрешев туралы/ // Орт.Қазақстан.- 1997.- 20 қырк.

Жеңіс Қашқынов өлеңді мектепте оқып жүрген кезден жаза бастаған. Алғашқы өлеңдері 1959 жылы республикалық «Пионер» («Ақ желкен»)

«Қазақстан пионері» («Алау») газеттерінде жарық көрді. Балаларға арналған тұңғыш «Кешкі күн» аталатын кітапшасы 1967 жылы, ал «Қоңыраулы сағат» атты бір томдығы 1989 жылы жарық көрді. Бүгінде он бірге тарта жыр кітаптарын шығарған автор өлеңдері орыс, украин, өзбек, молдаван, грузин, қырғыз, ұйғыр тілдерінде аударылды. Ол сондай-ақ, бірқатар бауырлас жырларды ана тілімізге аударды.

Жеңіс Қашқыновтың өлең өлкесінде қаламының ұшталып қанатының қатаюына «Орталық Қазақстан» газеті ерекше ықпал етті.

Ж.Қашқынов шығармашылығының басты тақырыбы – халқымызыдың мәрттігі мен ерлігін жырлауға арналған. Бұған дәлел С.Сейфуллин жайлы «Қызыл сұңқар» атты балладасы мен Ақтоғай ауданынан шыққан, кешегі жаумен шайқаста ерлікпен қаза тапқан Кеңес Одағының Батыры Қ.Нұржанов жайлы жазған прозалық поэзиялық шығармалары дәлел. Қ.Нұржанов жайлы жиырма жылдан артық уақыт бойы деректер мен материалдар жинап «Батыр Қазыбек Нұржанов» (1971 ж.) очерк кітабын, «Батырдың анасы» (1978 ж.) атты поэмасын қалың жұртшылыққа сыйға тартты.

Жеңіс Қашқынов ақындығымен қоса, мақала, очерктер, ой-толғамдарын ортаға салып, газет-журналдарға бұрын да жазып жүрген қаламгер тәуелсіздік таңы арайлап атқанда тарихи тақырыптарға батыл барды. Жалаң тұрғыдан емес, зерделі зерттеулерді салыстыра, бұрындары елден естігендерін толықтыра отырып жұрт кәдесіне ұсынды. 1994 жылы тарихи тақырыптарға жазған мақалалар мен очерктер топтамалары үшін Қазақстан Журналистер одағы сыйлығының лауреаты атанды. Жазушы өз шығармашылығын екі сала бойынша дамытып жалғастырады. Тарихи тұлғалардың кескін-келбетін, іс-әрекеттерін, халқы үшін аямай жұмсаған күш-қайратын көрсететін жарқын бейнелерін 2001 жылы шыққан «Алыптар мен арыстар» деп аталатын өлеңдер мен дастандардан тұратын жыр жинағында сомдады.

Ж.Қашқыновтың өлең жолдарына сия бермейтін ел намысын жыртып, туған жерін кеудесін қалқан етіп жаудан қорғаған қаһармандардың ерліктерін кеңінен көрсету мақсатында проза жанрына бой ұруы тегін емес. 2002 жылы «Жібек жолы» баспа үйінен шыққан «Атыңнан айналайын атамекен» аталатын кітабында Балқаш пен Қарағанды арасындағы сайын даланы найзаның ұшы, білектің күшімен қорғаған батырлар, жалынды жырларымен елдің рухын көтерген арынды ақындар, би-шешендер, Алаш көсемдері, көрнекті ғалым, мемлекет қайраткерлері, майталман еңбек ерлері туралы деректі әңгімелер, толғаулары, портреттері енген.

Сонымен бірге «Ақжолтай Ағыбай батыр» (1996 ж.) туындысы жастарды Отанын шексіз сүюге баулитыны сөзсіз.

Жазушы 30 жылдан аса Балқаш көлінің әсем көрінісін жырлап қана қоймай, суының тартылып, балығының азаюына байланысты көптеген проблемалық мақалалар жазып, Қазақ радиосы арқылы: «Балқаштың бағын байламаңдар!» деп қалың елге үн тастағанын білеміз.

Әдеби газет-журналдар мен бірнеше жыр мүшәйраларының жеңімпазы, Ақтоғай ауданының құрметті азаматы.

Жеңіс Қашқынов Қазақстан Журналистер одағы сыйлығының лауреаты, «Еңбектегі ерлегі үшін» медалімен, грамоталармен марапатталған.

2006 жылдың қаңтар айында 64 жасқа қараған шағында қайтыс болды.