Аула драмалық шығармалар әрқилы ойлар атланта жоқ, америка сапары
жүктеу/скачать 5,93 Mb.
|
Е К І Н Ш І Б Ө Л І М Екінші көрініс Бесін әлеті. Бірінші бөлімдегі көрініс. Орындықта Жамал отыр. Кірмеден Рауза шығады. Рауза (Жамалға жақындап). Ерте шығыпсыз ғой, Жамал Ахметовна. Жамал. Үйден аула жақсы. Үйде біраз отырсам, өпкем қысылып кетеді. Аулаға шықсам, тынысым ашылып, көңілім көтеріледі. Рауза. Мен де сөйтем. Жамал. Онда әңгіме баста. Әріден жанында жұпыны киінген кейуана бар орта жастағы кісі келе жатады. Бұл – келесі кірмеде тұратын Шотай. Жамал. Шотай – ау, қайдан келесің? Мына кісі кім? Шотай. Папамының қарындасы. Қарттар үйінде тұрады. «Демалыс күндері үйлеріңе алып кет» – деп телефон соққан соң барып, әкеле жатырмын. Кейуана ештеңені елемей, ақыл – есі түгел емес адамның кейіпімен күлімсіреп барып орындықтың шетіне отыра кетеді. Рауза. Алда құдайым – ай-а! Жамал. Үйді сағынады екен ғой әкпең. Шотай, мұның – мұсылмандық. Кейуана (күлімсіреген күйі). Сағынамыз. Онда бәрі бар, бірақ үй емес. Рауза. Рас-ау бейшараның айтқаны. Жамал. Неге бейшара? Бұлар - мемлекеттің қамқорлығындағы адамдар, түк те бейшара емес. Шотай. Бейшара. Мемлекеттікі дұрыс. Біздің мемлекетіміз – мейірімді, Ел басымыз – мейірбан. Сөйте тұра облыс басшыларының қарттар үйін өң алаяқтарға беріп қойғаны түсініксіз. Рауза. Сонда қалай? Шотай. Қарттар үйінің директорынан бастап үй сыпырушысына дейін осылардың қанын сорумен айналысады. Жамал. Бұларда соратын не бар? Шотай (ызалы). О-о, сіздер білмейді екенсіздер, бұларда бәрі бар. Қарттар үйінде тұратындардың бәрі – зейнеткер. Директор түрлі сылтау тауып, бәрінің зейнетақысын жинаттырып алады. Нанбасаңыздар, әкпемнің өзінен сұраңыздаршы, қолына соқыр тиын ұстатар ма екен? Кейуана. Қайдағы! Бәрін директорға береміз. Шалым өлгенде үйім де, дүние – мүлкім де болған. Бәрін директор сатты, ақшасын көрсеткен жоқ. «Өлігіңе жұмсаймыз» - дейді. Шотай (Жамал мен Раузаға). Әне, көрдіңіздер ме, қарттар үйінің бастығы да, басқасы да өзі бейшара мүскіндерді тонап отырған пәлелер. Рауза. Немене халықты әлеуметтік қорғау жөніндегі басқармадағылар білмей ме мұны? Шотай. Біледі. Директор жалғыз өзі жемейді, басқармадағыларға да асатып отырады. Сіздер не, «Жас Алаш» газетін оқымайсыздар ма? Жамал. Оқимыз. Шотай. Оқығандарыңыз жөн, ол – ұлт газеті. Онда бүгінгі күннің барлық өзекті мәселелері өткір де дәл жазылады. Осы жуырда ғана «Жас Алаштың» осы облыстағы тілшісі біз әңгіме қылып отырған қарттар үйін шиқанын шығарып тұрып жазды. Алайда, оны ешкім құлағына қыстырған жоқ. Жамал. Рауза Оразғалиевна, бағана айтпап па едік, газет сөзінің жерде қалғанын, мынау – соның жарқын көрінісі. Рауза. Айтқанбыз, Жамал Ахметовна, дәл айттыппыз. Жамал. Ойпыр – ай, бұл заман қайтер екен, қайтіп ел боламыз? Біреудің қайғысынан пайда тапты деген не сұмдық?! Рауза. Оны сіз білесіз? Жамал. Қайтіп? Рауза. Сіз – бұрынғы идеологсыз. Жамал. Бұрынғы иделогия мұндай қорқауды директордың орындығында бір күн де отырғызбайтын, басын қағып алатын. Кейуана. Қазір – осы, тайрандатып қойған. Шотай, жүр, кеттік. Шотай. Жүріңіз. Кейуана мен Шотай кетеді. Рауза. Рас болды ма екен мына екеуінің айтқандары? Жамал. Қазақты құдай ұрған екен! Рауза. Қойыңыз, түңілмеңіз сонша! Жамал (ашуланып). Рауза Оразғалиевна, мен қарттар үйі десе, аза бойы қаза болатын әлде кім емеспін. Жоқ, қарттар үйі керек, бұл – біздің мемлекетіміздің гуманизмінің әйбат көрінісі, асырап-сақтаушысынан айырылған, барар жері, басар тауы жоқ кәрі адамға қарттар үйі – жұмақ мекен. Елбасы мұны жақсы біледі, үкімет жеткілікті қаржы бөліп отыр. Бүлдіретін жергілікті жер. Қарашы енді, мемлекеттің қайырымдылығы арқасында қалт-құлт етіп жүрген қарттарды қанап жатқанын! Рауза. Қайтесіз оған жаныңызды қинап, қазір үлкеннің де, кішінің де ойлайтыны: алсам, жесем, байысам. Жамал. Тамағыма қылқаны кетер деген біреуі жоқ. Адамның жаппай араны ашылған заман. Рауза. Параға да, сыбайлас жемқорлыққа да апаратын пәле, - аран. Араны ашылған адам – айдаһар. Жамал. Жоқ, сүлік. Айдаһар көрсетіп қылғытады, сүлік білдірмей – бүлкілдетіп сорады. Рауза. Сүлік деген айналайын ғой, томпайып тойса, топ етіп түседі де қалады. Парақорда тойым жоқ. Оған басқа теңеу іздеп көрсеңіз қайтеді? Жамал. Немене, мені бір мылжың жазушы деп пе едің, бір нәрсені, келсін-келмесін, екінші бір нәрсеге теңеп жататын. Абай атам : «Сұр бұлт, түсі суық қаптайды аспан» деп керемет сурет салған, Көзіңе өмірдегідей елестейді. Ал, осыны қазіргі жазушылар: «Сұр бояуға матырылған түйенің шудасындай сұр бұлт, аязды күні өлердей тоңған адамдай түсі суық бұлттар аспанға тұтаса қаптап жиналып жатыр» – деп суреттейді. Көрдің бе, артық әсірелеу сөздің құтын қашырады. Парақорды ешкіммен теңеудің қажеті жоқ, парақор десе, жетіп жатыр, ел оның кім екенін біле қояды. Рауза (айтқанға тоқтағысы келмей). Білуін біледі ғой, бірақ оның адамға, қоғамға келтірер зиянын зерделей алар ма екен? Меніңше, параны да, парақорды да не бір құбыжыққа теңеп айта беру керек – айта беру керек. Жамал (ашуланып). Зерделейтін, теңейтін не бар, қоғамның өзегіне түскен жегі құрт – бұл пара. Оны алатын адам – парақор, одан туындаған індет парақорлық. Жұрт сияқты пара да жеті ағайынды, олар – сыбайлас жемқорлық; рушылдық; арсыздық; намыссыздық; мейірімсіздік; имансыздық; тойымсыздық. Осының – бәрі халықты аздыратын ауру. Рауза. Әне, енді тауып айттыңыз. Қатырдыңыз! Жамал. Қайдағы қатырған, құры кіжіну. Рауза. Ел өстіп айта берсе, Елбасының құлағына жетер не ғыпты. Жамал. Жетеді. Әлдеқашан жеткен. Елбасы ел ішіндегі мерездің барлығын айтудай-ақ айтып, заңды қатайтудай-ақ қатайтып жатыр ғой, орындаушылар оңбайды. Айтатындары – өң өтірік. Білесің, пара алмасу жасырын жүзеге асады, берген дымын білдірмей беріп, алған жымын білдірмей сіңіреді. Рауза. Компартияның кезінен асып кетті-ау деймін бұл пәленің ауқымы. Жамал (жақтырмай). Не деп отырсың сен, Рауза Оразғалиевна? Пара Компартияның кезінде де болған дегенің бе мұның? Рауза (тез). Әрине, болған. Жамал. Болса, сен сияқты саудагер-торгаштар айналысқан онымен, басқалар параның не екенін білмейтін. Рауза (кекесінмен). Құқық қорғау органдарының қызметкерлерін қайда қоясыз? Олар топан су қаптап, ақыр заман орнап жатқан күні де алады параны. Жамал. Қайтіп? Рауза. Су баспайтын биік шоқы тауып беремін, деп. Жамал (қыбы қанып). Рас, сөйтеді-сөйтеді. Қайран партия-ай, бәрін тиып тастайтын. Партия комитетінің бюросы – тәрбие мектебі еді ғой, шіркін! Бюроға түскен адам пара алмақ түгілі ол туралы ойлаудан қорқар еді. Рауза. Қазір енді әкімдік отырысы бар емес пе? Жамал. Бар. Әкімдік отырысы бюро сияқты. Әкімдік отырысында мәселе демократия үрдісімен талқылануы керек қой, қайдағы, онда есебі тыңдалған бишікеш пен әкімнің өзінен басқа бірде – бір адам жақ ашпайды дейді. Әкім пікір білдірмек болып қыбыр еткен адамды қара жерге қазық қылып қағып жіберетін көрінеді. Рауза. Неге? Жамал. Әкім өзін осы облыстағы ең ақылды, ең білгір, ең шешен адаммын деп біледі. Өзінен басқа ешбір адам ешқандай мәселенің байыбына жете алмайды, тек өзінікі жөн, ақ дегені – алғыс, қара дегені – қарғыс. Екі сөзінің бірінде аппарат жетекшісіне: «Мұны құрту керек, қаулыға осылай жаз» – деп пәрмен береді екен. Сөйтсе, Сардаров деген аппарат жетекшісі орнынан атып тұрып, мөлиіп, жұртқа білдірмей, басын шұлғиды дейді. Рауза (қунақ). Жамал Ахметовна, дейді емес, дәл солай. Талай көрдім, әкімдік отырысы біте салысымен, әлгі пұшайман болған сорлы жан-жағына қарамай, тура аппарат жетекшісінің кабинетіне қарай тартады. Енді бір қарасаң, жаңағы сүмірейіп кірген сабаз коридорда шалқақтап жүреді. Содан еш пәле жоқ, қызметін істеп кете береді. Жамал (кең мол кейіппен). Рауза Оразғалиевна, аппарат жетекшісі – аппарат ойынының режиссері. Бұл дүниеде аппарат ойынынан зұлым ойын жоқ. Әкімдік отырысында ұрыс еститіндер – парасын уақытылы бермегендер, өздерінің тілінде «белгі соққызбағандар». Әкімнің аппарат жетекшісіне «Қаулыны қатайт» – дегені – «Мынадан пара ал да маған әкел» – деген сөз. Рауза (елгезектеніп). Өте дұрыс айтасыз. Мен әкімдікте біраз істеп, шет жағасын көрдім ғой, әкім дегендеріңіздің негізгі жұмысы - пара алу. Жамал (сөзін нығарлап). Әкім – өмірі ұсталмайтын парақор. Әкімді тек өзінен биік тұрған әкім ұстай алады. Оған қайда, әкімнің бәрі – үлкені де, кішісі де – парақор. Параны үлкені де, кішісі де ала- ала еттері өліп кеткен. Пара беру, алу – ұят, қылмыс, қоғамдық кесел деп білуді әлдеқашан қойған. Рауза. Жаңа әкім қайтер екен? Жамал (иығын қиқаң еткізіп). Кім білген? Жібі түзу жігіт демеуші ме еді білетіндер. Рауза. Әй қайдам? Көн тартса, қалыбына болатын шығар. Кеткен әкімнен басқаны болмаса да пара алуды үйренді де. Жамал. Әлбетте. Рауза. Жамал Ахметовна, біз осы қызды-қыздымен талай жерге кетіп қалған жоқпыз ба? Мына әңгімемізді біреу естеп қойса, құрырмыз тегі. Жамал. Айтарсың. Біз демократиялық елде тұрамыз, басқаны қайдам, сөз бостандығы бар. Рауза. Оныңыз – айтар ауызға ғана. Шындығында, бәрі баяғыдай, өзгерген түгі жоқ. Жамал. Рас айтасың, бостандық, еркіндік дегендер жеке адам үшін бұрын-соңды болмаған, алда да болмайды, бос сөз. Адам, тіптен, жарық дүниеге келмей жатып-ақ еркінен айырылған. Рауза. Қойыңыз. Жамал. Қоятын түгі жоқ, қызыл империя қазақ сияқты аз халықтардың саны өсіп кетіп, басымызға пәле болмасын деп, бала тууды жоспарлау деген сұмдықты ойлап тапты. Қытайдың қатыны бір баладан туады, сендер де сөйтіңдер, бір баладан ғана туыңдар. Салпы етік болғанды қойып, өз бойларыңды күтіңдер, ойларыңды өсіріңдер деді. Қашан да тілалғыш, еліктегіш біздің қазақ жаппай бала тууды жоспарлауға көшіп, дүниеге келетін ұрпақтың көкесін көкейде танытты. Міне, енді егемендік алғанымызға қанша жыл өтті, қаншама игі істер атқарылды, салт-дәстүріміз жаңғырды, бірақ езгі еккен кейбір кесел өрши түсті. Соның бірі – бала тууға келсек, жатырдағы шарананы айтасың, еркектің беліндегі ұрық та еркіндіктен айырылды. Рауза. Саудамыз біткен екен. Жамал. Біткен. Жамал мен Раузаның алдындағы кірмеден көршілері Альфред Мойсеевич Власов шығады. Власов (көңілді). Сәлематсыздар, әжелер. Жамал. Сәлематсыз, Альфред Мойсеевич. Рауза. Итіңіз қайда, Альфред Мойсеевич? Власов. Мұхтар ауырып қалыпты, Анна Ивановна мал дәрігеріне алып кетті. Емдетеді. Жамал. Емдетіп қайтеді, өлсін. Власов (көзін алартып). Сіз не деп отырсыз? Рауза (шап етіп). Итіңіз өлсін деп отыр. Қазақтың ұлы жазушысының есімін иемденген иттің өлгені жақсы. Власов. Ол қандай жазушы? Жамал. Мұхтар Омарханұлы Әуезов. Власов. Мен ондай жазушыны білмеймін. Мұхтар - орыстың комик әртісі Юрий Никулиннің итінің аты. Рауза. Никулин – Ресейдің орысы. Оған бәрібір, сіздер, Қазақстанда тұратын орыстар қазақтарды сыйласаңыздар қайтеді? Власов. Сыйлаймыз. Жамал. Сыйлағандарыңыз осы ма, ұлы адамымыздың атын итке қойғандарыңыз?! Власов (мүләйімсіп). Сеніңіздер, мен білмей қалдым. Рауза. Неге білмейсіз? Қазақстанда тұрасыз, оның барлық материалдық игілігін көріп отырсыз, рухани байлығын білуіңіз керек. Власов. Оның қажеті қанша? Қазақтарда біз білуге тұрарлықтай рухани байлық болмаған, қазір де жоқ. Жамал (қапаланып). Бүкіл өміріңіз осында өтіп келе жатқан сіз осылай деген соң, басқа орыстар қайтпек? Власов. Қайтеді, менің айтқанымды айтады. Қазақтардың материалдық-техникалық та, рухани да жетістіктерінің барлығы орыстардың араласуымен, жоқ, қамқорлығымен жасалған. Көшпенді халықта ешқандай ғылым-білім болмаған. Қараңғы, сауатсыз халықта өзге үйренерлік ештеңе болмайды. Жамал. Бәрі бар. Қазір сіздер иемденіп отырған білім-біліктің бәрі дерлік шығыстан шыққан. Басқаны былай қойғанда жылқыны үйретіп мінудің, оған жегетін қос дөңгелекті арбаны ойлап табудың бастауында біз тұрмыз. Қазіргі хиругтер қолы дірілдеп зорға батылы баратын операцияларды біздің Өтейбойдақ атамыз осыдан бірнеше ғасыр бұрын жасаған. Рауза (қызып кетіп). Сіздерді құтыртқан өзіміз. Патшалық Ресей тұсында да, қызыл империя кезінде де ойларыңызға келгенді істеп, әбден жаман үйренгенсіздер. Енді заман басқа, көздеріңізді ашып қарайтын кез-келген. Власов (міз бақпай). Біздің көзіміз әуелден ашық. Орыстар біледі бәрін. Жамал (нықтап). Иә, білесіздер бәрін. Отарлау саясатын орыстардай жымысқы, тіптен зымияндықпен жүргізген ел жоқ әлемде. Орал тауынан бері асып көрмеген Ресей бас-аяғы үш-төрт ғасырдың ішінде Камчаткаға дейін жетті. Сонда айламен алған еліне де, қару-жарақпен бағындарғандарына да «Россияға өз еркімен қосылды» деген айдар тақты. Ал, қызыл империя «ерікті елдердің мызғымас одағы» дегенді ойлап тапты. Анығында бұрынғы Ресейдің де, кейінгі Мәскеудің де ол айтқандары қып-қызыл өтірік, барып тұрған көзбояушылық болатын. Міне, енді не болды, тарих бәрін өз орын-орынына қойды, шындық жария болды. Рауза. Ельцинге рахмет! Нағыз орыс екен. Власов (Қолын сермеп). Ельцин-сатқын. Жамал. Ельцин –данышпан. Бүкіл отарлаушы ел отарларына бостандық беріп, әлем жаппай үдере дамып жатқанда да орыстар «Ерікті елдерін» уысынан шығармай ұстап отырды. Ельцин орыстарды тарих алдындағы осы күнәсінен арылтты. «Мызғымас одақты» таратып, отар елдерге еркіндік берді. Рауза. Назарбаевқа рахмет! Жұртта қалған Қазақстанды қатарға қосты, еңселі ел атандырды. Ешкімге телмірмей, етегімізді кеңге жайып келеміз. Жамал. Рас айтасың, Рауза Оразғалиевна.Отарлықтан арылған ел тез дамиды. Біздің Елбасы мұны жақсы біледі. Айналайын Нұрсұлтан аман болса, енді бірер жылда әлемдегі ең дамыған елу елдің қатарына қосыламыз. Власов. Шынында, Назарбаев – ақылды адам. Ол сіздер құсап Россия жөнінде теріс сөз айтпайды,қайта Россиямен саяси-экономикалық, мәдени-рухани байланысты бір сәт те есінен шығармайды. Рауза. Назарбаев Россиямен тең дәрежеде сөйлеседі. Жамал (байыппен). Россия – алып көршіміз. Онымен достық қарым-қатынасты бұзуға болмайды. Оның үстіне мына нарық заманында қай елге болмасын, керегі рынок. Ресей мен Қазақстан бір-біріне сенімді рынок. Власов (құшырланып). Әне, көрдіңіздер ме, сіздер, әлсіз мемлекеттер Ресейдің ықпалынан ешқашан шыға алмайсыздар, Экономикалық тәуелсіздіктен құтылуларыңыз мүмкін емес. Экономикалық тәуелсіздік – саяси тәуелсіздіктің алғышарты, жаратушысы. Рауза. Қазақстан тау-тау астығы мен қат-қат қазба байлығы тұрғанда ешкімге экономикалық тәуелді бола алмайды. Власов. Қазақстан - шикі зат елі, астықтан басқа ештеңені өңдей алмайсыңдар. Өндірісі жоқ ел өркендемейді. Жамал (қабағын шытып). Альфред Мойсеевич, сіз не ескіше ойлайсыз, не ештеңе көргіңіз келмейді. Сіз Мәскеудің одақтың бүкіл өндіріс орнын Ресей жеріне орналастырып, одақтас республикаларды шикі зат көзіне айналдырғанын жақсы білесіз.Мұны біздің басшылар да жақсы біледі. Білгені емес пе, қазір барлық қалаларымызда өндіріс кәсіпорындары қаулап өсуіне жағдай жасап отыр. Қазақстанды индустрияландыру картасы жасалған. Власов. Одан түк те шықпайды. Сіздерде ғылым мен техниканың тіліне жетік маман жоқ. Рауза. Бар. Бәрі бар. Жоқ болса, Назарбаев жастарды «Болашақ» бағдарламасымен шетелде оқытып, даярлап жатыр. Власов. Болашағы жоқ тірлік. Шетелде оқыған жастардың көбі сонда қалып қойып жатыр. Олар сөйтеді, әсіресе, қыздар шетелдік жігіттерге байға тиіп кетуде. Неге? Қазақ жастарында патриоттық сезім жоқ. Жастарды айтам, бәрің сондайсыңдар. Алысқа бармай-ақ қазақ тілін алайық. Егер сіздерде ұлтты сүю, париоттық сезімі болса, тілдеріңізді осыншама тәлкекке айналдырар ма едіңіздер. Сөз көп, қазақша сөйлеуге талпынып жатқандар аз. Жамал (қабағын шытып). Альфред Мойсеевич, сіздің қазақ ұлтын кінәлап сөйлеуге құқыңыз жоқ. Қазақ проблемасын қазақ өзі шешеді. Рауза (жиіркене қарап). Біз ұлтымызды ешкімге, әсіресе, сіз сияқты еврейге билете алмаймыз. Власов. Мені еврей деп кім айтып жүр сізге? Мен - орыспын. Жамал. Сізді еврей деп аты-жөніңіз айтып тұр. Рауза. Әкеңіз Мойсей болғанда сіз еврей емей кімсіз? Власов. Шешем – Маря Васильевна орыс. Мен - орыспын. Бізде баланы әкесі мен шешесінің қайсысы өз ұлтына тән етіп жазады, еріктері. Жамал. Орыс бол, еврей бол итіңе біздің арыстарымыздың атын қоймаңыз. Айтпады демеңіз, мұның арты жақсылыққа апармайды. Рауза. Бұған көнбесеңіз итіңізді өзге емес өзім өлтіремін. Власов (ашу шақырып). Сіздер не, қорқытасыздар ма? Орыс қайда жүрсін, оны Ресей қорғайды. Біліп қойыңыздар, Путин солай деп отыр. Жамал. Бұл жерде Ресейді тықпалаудың қажеті қанша? Сізді Қазақстан, Нұрсұлтан қорғайды. Назарбаевтың бүкіл қызметінің басты мәні – ұлттар достығын сақтау. Сіз бен біз Президанттің бұл гуманизміне өзіндік үлесімізді қосуымыз керек. Рауза. Біз, Қазақстан халқы, бір-бірімізді сыйлауға тиіспіз. Власов. Сыйлаймыз. Власов кетеді. Жамал. Не деп кетті мынау? Қалай тез көне қалды? Рауза. Еврей ғой. Өтірік көне кетеді айтқанға. Бұлардың іші жылымайды қазаққа. Осындайларды құтыртып қойған. Нұрсұлтан Әбішұлы - өте кең адам екен. Жамал. Президентіміз – дана адам. Біле білгенге әр әрекетінде ел мүддесі бар. Ол кісі бәрін орнымен істейді. Рауза. Білемін. Біз ғана емес, досымыз да, қасымыз да біледі. Жамал. Басшысының беделі – мемлекеттің бағы. Шүкір, Нұрсұлтанның беделі күн санап артып келеді. Рауза. Құдай өзі оңдап, арта берсін. Ауланың сол жақ шетінен екі әйел шығып, Жамал мен Раузаға жақындай береді. Олардың біреуі – орыс кемпірі,екіншісі – жас қазақ қызы. Кемпір. Қымбатты әжелер, өмірдің шын мәнін білгілеріңіз келе ме? (Жамал мен Раузаға екі кітапша ұсынады). Онда мыналарды оқыңыздар. Рауза (кітаптарды алмақ болып қолын созады). Қане, әкелші бері. Жамал (Раузаның қолын қағып жіберіп). Тәйт әрі! Жын ұрған ба өзіңді? Жас қыз (Жамалға). Ой, апа, оныңыз не?! (Раузаға) Апа, алыңыз, оқыңыз. Жамал. Алмайды, оқымайды. Оқып, бұзылған өзің бұзыла бер. Кемпір. Бұл кітапты оқыған адам бұзылмайды, түзеледі, Құдайға сенімі артады, өмірдің мәнін ұғады. Жас қыз. Міне, мен осыларды оқып дін жолына түстім. Құдайға табынамын. Рауза. Дін жолына түссең, өзіміздің мұсылман жолына түспейсің бе? Жамал. Құдайға табынады екенсің, Аллаға табын, тіліңді кәлимаға келтір. Жас қыз. Мұсылман діні адамға түк те бермейді, мыналар ақша береді. Алла – алыс, аспанда, Исус – жаныңда, суреті бар, сырласып, сөйлесе аласың, арманыңды, мұң-шеріңді айтасың. Рауза. Шоқынды. Бар! Мұсылманның саны сенімен көбеймей-ақ қойсын. Кемпір. Гуля, жүр, кеттік. Бұл дінсіздермен сөйлесудің қажеті жоқ. (Жамал мен Раузаға) Сіздер не, Құдайдың жалғыз екенін білмейсіздер ме? Жамал. Білеміз. Құдай – бір, пайғамбар – хақ. Сендер құдайдан гөрі Исус Христосқа табынасыңдар. Суретіне шоқынасыңдар. Сендер құдайсызсыңдар. Біз - құдайдың құлы, Мұхаммедтің үмбетіміз, мұсылманбыз. Рауза. Әлі-ақ жер бетіндегі адамдардың бәрі мұсылман болады. Жамал. Иә, сөйтеді. әзірге ақыл-ойы көп адамдар қабылдап жатыр мұсылмандықты. Кемпір. Гуля, неғып тұрсың? Тез кету керек, әйтпесе, санаңды улайды бұлар. Жамал. Барыңдар. Кімнің бас қатырып жүргенін елдің өзі-ақ біледі. Рауза. Білетін не бар, көше-көшеде уағыз айтып жүрген бұл кезбелерден жұрт әлдеқашан жиіркенетін болған. Кемпір мен қыз кетеді. Жамал (екеуінің соңынан жиіркене қарап тұрып). Қарашы-ей мынаны, қаршадай қыздың басын айналдырып қойғанын. Рауза Оразғалиевна, мұның бір ұшы өзімізге келіп тіреледі. Біз жастарымызды дінімізге, имандылыққа жөндеп тәрбиелей алмай жүрміз. Рауза. Бұдан артық не керек, ертеңді-кеш радио мен телевизияның айтатыны, газет атаулының жазатыны – тіл, діл, дін. Жамал. Оның бәрі – сөз. Нақты іс жоқ. Рауза. Нақты ісіміз қандай сонда? Жамал. «Ла илаһа илааллаһ Мұхаммед расул аллаһ» деген адамның бәрі мұсылман деген түсінік бар бізде. Мұның мәні: «Алладан басқа алла жоқ. Мұхаммед Алланың елшісі». Меніңше, бұл аз. Рауза. Маған да солай сияқтанады. Жамал. Коммунистік идеология бізді діннен тым алшақтатып жіберген. Менің дінге берілгім-ақ келеді. Бірақ қандай да бір күмән кежегемнен кейін тартады да тұрады. Шын беріле алмаймын. Рауза. Мен де сол Жамал. «Әлһамдулла аллаһаны» күніне сан мәрте айтамын, үйде Алқамбай жоқта дастарханға Құран оқып та жіберемін. Алайда онымның бәрі өзімді разы сезімге бөлемейді. Материалистік көзқарастан алыстай алмаймын. Рауза. Мен де солаймын. Жамал. Бұл мәре-сәре райдан біз арыла алмаспыз, сірә. Өйткені кешегі кеңес кезінде шолақ молдалардан жұлып-жұлқып естіген бірдеңелеріміз коммунистік насихат көкейімізге бірік ұялатқан мұраттардың қылына татымайды. Марксизм-ленинизм өтіп кеткен бізден оңған мұсылман шықпайды. Ұлтты сауықтыру жастарды имандылыққа тәрбиелеуден басталуы керек. Ол үшін мектепте араб тілін оқыту, дін сабағын енгізу керек. Рауза. Сонда қазақтарға үш тұғырлы емес, төрт тұғырлы тіл керек болғаны ма? Жамал. Әлбетте. Араб тілін білмей, құранда не айтылғанын білу мүмкін емес. Молдалар: «Құранда ілім-білімнің бәрі бар», - дейді. Ол қандай ілім-білім, білмейді, Құран аяттарын басы-көзін шығарып айтқаннан басқаға жоқ. Құран тілі – араб тілі. Араб тілін білмейінше ешкім де Құран сөзіне қаныға алмайды. Райза. Ғажап! Керемет шындық. Жамал. Сен кішкене тұра тұр, мен сөйлейін. Біздің билік басындағылар мен айтып отырған шаруаны, анығырақ айтқанда, шараны мүлде ойластырып отырған жоқ. Олар бұрынғы мемлекет пен діннің бір-біріне қатысы жоқ деген қасаң қағиданы ұстанады. Жаңағылардай дінді жамылып, елді бүдіріп жүргендер қаптап бара жатқанда дін-бостан деп қарап отыру – ашықауыздық. Мемлекетте бар барлық құрылым, мейлі ол мемлекеттік болсын, мейлі ол қоғамдық болсын, мемлекетке бағынады, мемлекетке тәуелді. Мемлекет олардың барлығының қызметіне бағыт-бағдар беріп, яғни басқарып отыруы керек. Рауза. Ойбай-ау, сізде жатыр екен ғой әңгіменің бәрі. Жамал. Енді қалай деп едің? Мемлекетте тұратын жанды, жансыздың барлығы мемлекетке бағынады. Рауза (сөзін бөліп). Әй, қайдам-ау, қайдам? Алысқа бармай-ақ нан мен жанар-жағармайды-ақ алайық. Бағалары бір тұрақтамайды. Ілкімділер біресе қымбаттатады, біресе арзандатады. Үкіметтегілер: «Біз бағаны ырықтандыра алмаймыз. Қандай бағаға сатады, товар өндірушілердің өздері біледі»,- дейді. Жамал (разы болып). Дұрыс айтасың. Үкімет халыққа емес, ілкімділерге жұмыс істейді. Әрине, тегін істемейді. Рауза (Жұлып алғандай). Сонда не, пара ала ма? Жамал (басалқалы). Кім білген? Олай деуге ауыз бармайды. Жекелеген парақор үкіметте де бар шығар, Бүкіл үкімет парақор болуы мүмкін емес. Мұнда бір үйлесімсіздік бар, меніңше, әлі-ақ үкімет кеңес заманындағыдай барлық билікті өз қолына алатын болады. Сонда баға да, басқа да ретке келеді. Рауза. Ертерек сөйтсе екен. Жамал. Сен асықпа. Біздің Президентіміз бәрін асықпай, байыппен істейді. Әлі-ақ көресің, Нұрсұлтан аман болса, ауа жайылған ілкімділер де, ынжық үкімет те жөнін табады. Рауза. Аузыңызға май, Жамал Ахметовна Жамал. Құдай сол күнді көруге жазсын, Рауза Оразғалиевна. Әріден бір арақ ішкен адам келе жатады. Рауза. Әне, келе жатыр езгі еккен кеселдің біреуі. Жамал. Бұл пәле қайда тұрады өзі, үнемі мас болып жүреді. Рауза. Ернарды айтасыз ба (оң қолын созып нұсқап), ана көлденең сары үйде тұрады. Күнде өстіп қызара бөртіп жүреді, арақтан жеңілмейтін біреу. Ернар. (Жамалдың тұсына келіп, көзін көлегейлеп қарап тұрады). С-с-сендер қашан кетесіңдер үйлеріңе? Ұятсыздар! Жамал (ала көзімен ата). Не дейді, не оттап тұр мына маскүнем? Рауза. Үйлеріңе кетіңдер, дейді. Ернар. Ия, кетіңдер. Сендер елге ыңғайсыздық туғызасыңдар. Таңның атысынан күннің батысына дейін осы жерде қаздай тізіліп отырып алып, ары өткен-бері өткенді әңгіме қыласыңдар, ауыздарыңа келгенді айтып, ағаш атқа міңгізесіңдер. Рауза. Ойбүй, маскүнем дейтін емес, әжептеуір ғой мынаның сөзі. Жамал. Сөзі құрысын. Әй, сорлы, біз әңгіме қылсақ, сен сияқты маскүнемді, бұзылғанды, парақорларды, асқынғандарды, елбұзарларды әңгіме қыламыз, иттіктерін бетіне басамыз, сондағымыз - түзелсін деу. Ернар. Сөзге адам феодализм кезінде тоқтаған, каптализм кезінде сенген, социализм кезінде түзелген, мына мибатпақ заманда оның бәрі қалған. Қазір аузында сөзі бар адам – ақымақ, қалтасында ақшасы бар адам – ақылды-ақ. Біліп қойыңдар, бұл күнде ақыл сөйлемейді, ақша сөйлейді. Рауза. Мейлі, кім сөйлесе, ол сөйлесін, ішкен адам сөйлемесін. Ернар. Арақты кім ішеді, білесіңдер ме? Жамал (жиренішпен). Сен сияқты алқаш ішеді. Ернар (қаперіне де алмай). Арақты ақылды, аңқылдаған ақкөңіл, жаны жомарт адам ішеді. Ақылсыз, қу, сараң арақтан аулақ жүреді. Таққұмарлар мен баққұмарлар ішпейді. Арақ ішпейтіндер адам емес, айуан. Арақты айуан ішпейді, адам ішеді. Рауза. Сөзінің түрін! Арақты алқаш қана мақтайды. Жамал. Арақты мақтаған – азғындаған адам. Ернар. Екеуің түкті де білмейсіңдер. Сендер – қара табандарыңнан ақ шаштарыңа дейін коммунистік идеология өтіп кеткен кемпірлерсіңдер. Білмейсіңдер, білсеңдер, біздің ұлы ақындарымыздың, сазгерлеріміздің бәрі – алқаш. Мұқағали, Әбілақат, Шәмші – мәңгі жасайтын тұлғалар. Үшеуі де арақтың түбін түсірген, «Біз – алқаш руынанбыз» – деп ішкіштіктерін мақтан тұтқан. Рауза. Құдай үшін, сол қайыршыларыңды мақтамай-ақ қойшы, қарағым! Жамал. Соны айтам, біз бәрін білеміз. Сен сияқтылар бүгінде жаңағы өзің айтқан алқаштарды коммунистік тоталитарлық жүйенің құрбаны болды, халық қамы үшін отқа да, суға түсіп, қорлықтан, күйіктен жүрегі жарылып өліп кетті дейтін болыпты. Барып тұрған көрсоқырлық. Бұл сөзді түкті білмейтін кейінгі ұрпақ айтса, болады, біз тұрғыластарға не жоқ?! Арақтан азып-тозып өлгендерді әспеттеу – азғындық. Рауза. Олардың аса дарынды адамдар екендіктерінде ешкімнің дауы жоқ, егер олар араққа салынбағанда, қазіргісінен әлдеқайда мол мұра қалдыратыны анық еді. Ернар. Сөз-ақ, олар сол арақтың арқасында аттарын мәңгілік етті. Мен де сөйтемін. Жамал. Ойбай-ау, саған не жоқ, сен де сазгерсің бе? Ернар. Жоқ, журналистпін. Рауза. Бәсе, өтірікші екенсің ғой. Ернар. Неге? Жамал. Журналистің бәрі – өтірікші, кімнің тарысы піссе, соның тауығы. Ернар. Сендердің айтып отырғандарың – жалдамалы журналистер. Олар – сатылған, жазғанының бәрі өтірік. Әр басылымның өз иесі бар. Ол – мемлекет, ол – қалталы адам. Орыста: «Ақшасын кім төлесе, музыкаға сол тапсырыс береді» деген мәтел бар. Жалдамалы журналист кім акша төлесе, соған қызмет етеді. Мен – тәуелсіз журналистпін. Ешкімге жалданбаймын, еш жерде жұмыс істемеймін, шындықты жазамын. Менің жазғанымды басуға кез-келген редактордың батылы жетпейді, сендер сияқтылар әуелі оқудан қорқады. Рауза. Әй, қойшы, ішкіштің қолынан не келуші еді? Ернар (кекірейіп). Бәрі келеді. Мен – құран құдайдың кітабы еместігін, аспаннан ешкім ешқашан түсірмегенін дәлелдеп жүрген адаммын. Құранды Мұхаммедтің өзі жазған жоқ, оған оның сауаты жетпеген, бір ғұламаға жаздырып алып, оны өлтіріп тастаған деген сөз рас. Әлі-ақ көресіңдер, мен бүкіл әлемді дүр сілкіндеремін. Жамал. Ішкіштен ғалым емес, дінсіз шыққан, сен солсың – дінсізсің. Ернар. Сен облыстың бас идеологы, бас құдайсызы едің, құдайдың құлы, Мұхаммедтің үмбеті болайын деген екенсің ғой. Дұрыс-дұрыс, мен зерттеуімді бітіргенше сөйте тұрыңдар. Рауза. Сен, баршы, айналайын, өзің! Ернар. Немене, көңілдеріңе күдік ұялады ма, сөйтеді, ол – заңды. Жамал. Әй, мылжың, саған бар дедік қой, бар үйіңе! Ернар. Барам, алдымен сендерді біраз оқытып қойған дұрыс сияқты. Мен – құдайдың сөзі мен адамның сөзінің аражігін ажырата алатын адаммын. Ана бір, біздің облысқа Сары әулие келгіштеген жылдары редакцияға соның маңайындағы көбелек болып жүрген әйелдердің біреуі келіп, маған бір парақ қағаз ұсынды. «Бұл – Сары әулиеге аспаннан құдай түсірген өсиет» - дейді. Оқып көрдім, кәдімгі осы күнгі журналист жазған шатпақ. «Өзің жазған шығарсың?» - дедім, әйел ат-тонын ала қашты. Кейін мен айтқандай болып шықты. Жарты жыл өткен соң әлгі әйел келіп: «Ағай, Сары әулие – имансыз, азғындаған адам. Айналасындағы бұраңдап өтірік талмаусырап жүрген әйелдің бәрі – ашынасы. Оңбаған мені де адамшылық жолдан айнытпақ болды. Ана жолы сізге әкелген «Құдай түсірді» деген «өсиетті» мен жазғанмын» – деп соғып тұр. Әне, көрдіңдер ме, Сары әулие Мұхаммедтен үлгі алған. Рауза. Тарт тіліңді, бір пәлеге ұрынарсың! Ернар. Қорықпаңдар, пәледен машайық қашқан, арақ кез-келген пәледен дезинфекциялап жібереді. Арақ тұрған жер – айнадай таза. Арақ ішкен адамның дүниесі түгел. Жамал. Бопты онда, бара ғой. Бізді кәпір қыла алмайсың, ол – біз үшін өткен шақ. Енді мұсылман болып өтеміз. Рауза. – Қазақ болып өлеміз. Ернар. Өле беріңдер. Мына жерден кетіңдер, үйлеріңе барып өліңдер. Бұл жерде біз жүреміз. Жер – құдайдан да, діннен де, биліктен де азат адамдардың мекені. Арақ іше ме, шылым тарта ма, ойнап-күле ме, әркімнің өз еркі. Сен екеуің – соның бәрін шектеушісіңдер. Сендер қу сөзді қанша қуырыңдар, бәрібір, өмір өз ағымымен жүреді. Жамал. Ойбай, мынау, әшейін бір ішкіш пе десем, философ қой. Рауза. Бұл пәле қөп оқыған. Жамал. Бәсе! Ернар. Әлі-ақ менің айтқанымының бәрін мақұлдайтын боласыңдар. Ернар кетеді. Алқамбай келеді. Алқамбай (жымиып). Не, тиісерге қара таппаған соң Ернарды айналдырыпсыңдар ғой екеуің. Ол ішкіштен не шығады? Рауза (қылымсып). Ол маскүнемде не қалды дейсің айналдыратын? Жамал (кең, мол). Соны айт. Қалай, құттықтап қайттыңдар ма? Рауза. Кімді? Алқамбай. Жобарысты. Рауза. Онысы кім еді? Жамал (Раузаны жақтырмай). Қаншаға келдің? Рауза (бұртаң етіп). Не боп қалды сонша? Жамал. Алпысқа келгенше Жолбарысты білмей, не қара басты сені, сол болып қалды. Жаңа әкім – ол. Рауза. Ойбо – о – ой, Алеке, крутой екенсіз ғой. Алқамбай (ындынсыз). Ардагерлер айтқан соң барып ем, әкім қабылдамады. Ардагерлердің бәрінің көңілі қалып қайтты. Жамал. Ештеңе жоқ, ертең – ақ бәрің соның айтқанына көніп, айдауына жүресіңдер. Алқамбай. Кім білген, мүмкін. Рауза. Мүмкін емес, солай. Ардагерлердің бәрі - жағымпаз. Оң жақ бүйірден құндақтаулы бала көтерген жас әйел шығып, жақындай береді. Жас әйел. Сәлематсыздар ма? Сапар ағай қай кірмеде тұрады? Жамал. Ана, арғы кірмеде. Жас әйел. Рахмет! Жас әйел Ұлтуғандардың кірмесіне кіріп кетеді. Алқамбай. Рауза, сен ардагерлердің бәрі жағымпаз дедің бе осы, өйтіп көпке күл шашпаңдар Жамал екеуің. Ардагерлер де адам. Ал, адам – алуан мінезді. Жақсы да, жаман да, менмен де, жағымпаз да бар арамызда. Ойлап қарасам, ардагерлерді жаппай жағымпаз қылған – бұрынғы әкім. Ол анда-санда ардагерлерді жинап алып, «Ақыл айтыңыздар, ақсақалдар», – деп күлімдейтін. Адамның бәрі ақылды емес, әкім сұрап отырған соң, біреу ананы айтады, біреу мынаны айтады, шындықты айтуға дәті шыдамайды, бұлаңдаған түлкі болады. Теледидар, газет деген өсекшілер оның бәрін елге жаяды. Әкім өзін мақтатқанға масаттанады, ардагерлер жүнжіп ұнжырғасы түседі, халық оларды жағымпаз деп жиіркенеді. Бар шындық – осы. Рауза. Сонда да шектен шығуға болмас. Жамал. Рауза Оразғалиевна, қайтесің бұл сөзді жаңғыртып, бағана өзіміз әжептеуір әңгіме етіп едік қой. Кірмеден жас әйел шығады, қолындағы бала жоқ, төмен қараған күйі ұзай береді. Рауза (таңданып). Ой, мына қатынның баласы қайда? Жамал. Ит біліп пе? Тез шықты ғой өзі. Жамал айтып аузын жиғанша кірмеден қолына жаңағы құндақтаулы баланы ұстаған Ұлтуған шығады. Ұлтуған (асып-сасып). Алқамбай, мына баланың шешесі қайда? Құдайым – ау, бұл не сұмдық?! Жамал. Ой-бү-үй, жаңағы сорлы қар баласын тастап кетіпті ғой! Рауза. Бәсе, жерге қараған күйі зытып еді. Ол қатын: «Сапар ағай қай кірмеде тұрады?» деп сұраған. Ұлтуған. Мұндай жас баласы бар әйелді білмейміз біз. Енді қайттім? Жамал. Қайтесің, асырайсың. Рауза. Сөйтесіз, үйіңізге апарыңыз. Ұлтуған. Апырау, қызық болды-ау! Алқамбай. Қажет десеңіз, мен жедел жәрдем, полиция шақырайын. Ұлтуған. Жоқ, құрысын. Олар баланы апарып, балалар үйіне өткізеді. Ол жерде бұл бейшара кім болады, өзіміздің бала бола ма, жоқ, шетелге сатылып кете ме, кім білсін. Шешесі біздің атымызды атап келген екен, білетін біреу де. Ерте ме, кеш пе, қайта айналып соғар, асырап, адам қылып, өзіне беремін. Жамал. Сөйтсеңіз, керемет – болар еді, оған келініңіз бен балаңыз көне ме? Рауза. Ия, бұл мәселені шешетін солар, әсіресе, келініңізге байланысты. жүктеу/скачать 5,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|