Қазақ тілі кітабы 2022 жыл Қазақ тілінің шығу тарихы туралы


Бас болмақ оңай, – бастамақ қиын



бет47/104
Дата13.11.2022
өлшемі383,24 Kb.
#157924
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   104
Байланысты:
ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ШЫҒУ ТАРИХЫ ТУРАЛЫ (1)

Бас болмақ оңай, – бастамақ қиын.

5

жалғаулықсыз ыңғайлас салалас іс, оқиғаның тез арада өткенін білдірсе,

Есікті ашып қалды – маңдайына тас келіп тиді.

6

мақал-мәтелде ерекше мән бере айтылған шартты бағыныңқы сабақтаста

Гүл шықса – жердің көркі, қыз туса – елдің көркі.

7

мақал-мәтелде ой ықшамдалып айтылғанда

Асыл – тастан, ақыл – жастан.

8

төл сөз, автор сөзі, диалогта сызықша қойылады.

– Қойдым, Тәуке, қойдым, – деді де Сыздық, күлкіге булығып, шығып кетті.

9

жер, уақыт мөлшерінің аралық шегін көрсету үшін қолданылады.

Осы жерден сенбі күндері Алматы – Астана бағытында автобус қатынайды.

БАСТАУЫШТАН КЕЙІН ҚОЙЫЛАТЫН СЫЗЫҚША




Қойылатын орны

Мысалы

1

бастауыш (зат есім)―
баяндауыш (зат есім)

Бөрік – адамға көрік.

2

бастауыш (сілтеу есімдігі)― баяндауыш (зат есім)

Бұл – үлкен қуаныш.

3

бастауыш (3-жақ жіктеу есімдігі) ― баяндауыш (зат есім)

Ол - әйгілі әнші.

4

бастауыш та, баяндауыш та заттанған сын есім(сан есім, есімше)ден болса

Ер жігіттің екі сөйлегені ― өлгені.

5

бастауыш (тұйық етістік) ― баяндауыш (зат есім)



Оқу – білім бұлағы.
Алдау – зұлымдық,
Алдану – ақымақтық.

6

бастауыш (зат есім) ―
баяндауыш (тұйық етістік)



Менің мақсатым – еліме пайдалы азамат болу.




бастауыш та, баяндауыш та бір сөзден болса

Жер тағдыры – ел тағдыры.

7

бастауыш (сан есім) ―
баяндауыш (сан есім)



Бес жерде бес – жиырма бес.





ҚОС НҮКТЕ



Қойылатын орны

Мысалы

1

бірыңғай мүшелердің алдындағы жалпылауыш сөзден кейін

Жиналыста сөз сөйлегендер: Асанов пен Қалиева.

2

Жалғаулықсыз себеп-салдар салаласта салдар мәнді сөйлемнен кейін

Оларды жазықсыздан-жазықсыз сөгуге болмайды: қыз ұзату оңай емес.

3

Жалғаулықсыз түсіндірмелі салаласта жай сөйлемдердің арасына қойылады.

Оның мұңаюына екі түрлі себеп бар: біріншіден, ағайынымен араздасып қалды, екіншісі - оны түсінетін адамның жоқтығы.

4

Төл сөздің алдында келген автор сөзінен кейін қойылады.

Сағит ең алдымен Ботагөзге:
Сүйінші!– деді.



ЖАҚША



Қойылатын орны

Мысалы

1

Сөйлемде бір сөзге қосымша түсінік беру үшін алынған қыстырма сөз жақшаға алынады.

Ол кезде Жарқын (әкемнің кіші інісі) ауыл әкімі еді.

2

Цитатаның авторы жақшаға алынады.

Болмасаң да ұқсап бақ
Бір ғалымды көрсеңіз.
(Абай).

3

Драмалық шығармада автор түсіндірмелері жақшаға алынады.

Нұрхан (көзінің жасын сілкіп). Қой, шырағым, сескеніп қаларсың.

ТЫРНАҚША






Қойылатын орны

Мысалы

1

Дәйексөз тырнақшаға алынады.

"Абай – қазақтың бас ақыны" деген Ахметтер де өмірден өтті.

2

Төл сөз тырнақшаға алынады.

Шешесі қызынан сұрады: "Ақшаны қайда қойдың?"

3

Мақал-мәтел, афоризм сөйлемде қолданылғанда тырнақшаға алынады.

“Ақыл - жастан” демекші, Арманның бұл айтқаны табылған ақыл екен.

4

Дәйексөз ретінде келтірілген сөздер тырнақшаға алынады.

Қазақта "құлақтан кіріп бойды алар" қаншама әдемі әндер бар.

5

Біреудің айтқанынан алынған жеке-жеке сөздер тырнақшаға алынады.

Әжемнің маған айтқан "алтыным", "қошақаным" деген сөздері әлі күнге дейін есімнен кетпейді.

6

“Де” дәнекерінсіз айтылып, заттанып тұрған төл сөздер тырнақшаға алынады.

“Сабаққа бармаймын”-ды қой.

7

Қалжыңмен айтылған астарлы мәндегі сөздер тырнақшаға алынады.

“Жаны тәттілердің” жағдайын жасап жүре береміз бе?

8

Объект етіп алынған сөйлем (сөз тіркесі, сөз, буын, әріп) тырнақшаға алынады.

«А» - жуан дауысты дыбыс.

9

ұйым, ұжым, газет, журнал, кітап т.б. атаулары тырнақшаға алынып жазылады.

“Шың-кітап” баспасы. “Ана тілі” газеті. “Абай жолы” романы.

ТЫНЫС БЕЛГІЛЕРІНІҢ ҚАБАТТАСА ҚОЛДАНЫЛУЫ




Қойылатын орны

Мысалы

1

Егер сұраулы сөйлем лептік интонациямен айтылса, сұрау мен леп белгілері қабат қойылады.

Айналайын Ақ Жайық,
Ат салмай өтер күн қайда?!
Еңсесі биік боз орда
Еңкейе кірер күн қайда?!



2

Жалғаулықсыз қарсылықты салалас құрмалас құрамындағы жай сөйлемдері арасына үтір, сызықша қойылады.

Ол өтініп сұрады, – бермедім.

3

Төл сөз бен автор сөзі арасына сызықша үтірмен, леп белгісімен; тырнақша мен үтір, нүкте, сұрау, леп белгілері, көп нүкте қабаттаса қойыла береді.

– Онда... – не дерін біле алмады.
– Солай, солай, шырағым, – деді.
– Неге? – деді Сағит тұрған үйінен кемдік көрді ме деген оймен.

4

Сұраулы және лепті сөйлемнен кейін ой аяқталмаса, сұрау мен леп белгілерінен кейін көп нүкте қойылады.

Алған сыйлығың құтты болсын!.. Болсын!.. Біз қашан алады екенбіз, ә?..



СТИЛЬ
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   104




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет