Қазақ тілі мен латын тілі кафедрасы Қазақ Әдебиеті пәні бойынша әдістемелік өҢдеу мамандығы: Фельдшер Мейірбике ісі Стамотология Курс: І семестрі: ІІ
жүктеу/скачать 2,14 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- . Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру
- 10. Жаңа сабақты түсіндіру
| 8. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин (6%)
Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. Сабақтың мақсаты мен міндеті. 9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру: 14 мин (15%) 1. Ғабит Мүсіреповтың өмірі мен шығармашылығы 2. «Қыран жыры», «Сөз жоқ соның іздері» әңгімелері 3. Ұлпан романы 10. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%) Ғабиден Мұстафин «Дауылдан кейін» романы Ғабиден Мұстафин 1902 жылы 29 қарашада қазіргі Қарағанды облысы, Тельман ауданындағы шағын дәулетті отбасында дүниеге келген. Талапты бала әуелі ауыл молдасынан оқып сауатын ашады. «Басқа оқу жоқ еді», - дейді ол кейін жастық шағын қынжыла, мұңая еске алып. Кішкентай жүректе жанған шырақ оқу-білім іздетеді, 1916 жылы зауыттағы орысша-қазақша мектептің төртінші сыныбына түсіп, бір жылдан кейін бітіріп шығады. «Қайтып оқуға мұрша болған жоқ», - деп өкінеді. 1918-1925 жылдары ауылдық кеңестің әр алуан жұмысына араласады. Білімге деген құштарлық Қазақстанның сол кездегі орталығы Қызылордадан оқу іздетеді. Бірақ балалық шағында алған шамалы білім оқу орнына түсуге мүмкіндік бермейді де, жоғарғы сотқа қызметке орналасады. Жазушының өзі айтқандай, көркем әдебиетке деген құштарлығы осы жылдары оянады. Жиырмасыншы жылдар туған еліміз үшін аса бір маңызды кезең еді. Ауылдағы тартыс, Азамат соғысынан кейінгі ауыртпалық, әлі оңы мен солын айыра бермейтін кедейдің қиын хал-күйі төңірегінде өрбитін. Жастайынан талай қиянат көрген болашақ жазушы қайнаған өмір ағымынан сырт қала алмады. Өзінің алғашқы қадамы туралы: «Көргенімді, сезгенімді жазатынмын», - дейтін Ғабең. Демек, жазушылық өмірінің алғашқы сәтінен бастап, бүкіл өнер жолында үлкен әсер еткен осындай өмір-ғұмыр тартысының қызу ортасы еді. Жас талапкер өзі көрген, сотқа келіп түскен шағымдағы қиянат, мұң-шер, жапа шеккен адам туралы нақтылы оқиға негізінде жазған хабарлама, очерк, фельетонын «Еңбекші қазақ» (қазіргі «Егемен Қазақстан») газетіне жариялап жүреді. Ғабиден Мұстафин мұрасы – 20-40 – жылдардағы Қазақстанның көркемдік шежіресі. Жазушы шығармаларынан ескен шындық – дән салмағынан басын көтере алмай, маужырай тербелген қалың мен гүрсілдеген шыңырау шахтаны аралатып, туған өлкеге көз жібертеді – еңбекке толы уақытты, қарапайым еңбек адамын көресіз. Ғабиден Мұстафин жарқын болашақ үшін батыл күресіп, ел-жұртының арман-тілегі, мүдде-мақсатының орындалуына аянбай ат салысатын- азаматтық тұғырдан түспеген жағымды кейіпкердің тұтас бір тізбегін жасады. Өз заманымен тығыз байланысып, күш-қуатынуақыт алдындағы борышты өтеуге арнау, өз замандасынааянбай қызмет ету, еңбек адамының ой-арманын, баянды ісін мадақтай жырлау, белсенді күрескер биігінен таймау – Ғабиден Мұстафиннің рухани келбеті. Сөйтіп, Ғабиден Мұстафин алғашқы қалам тартысынан-ақ өзінің өзекті тақырыбын- бүгінгі қайнаған өмірді, қызу күресті дәл тапты. Тұңғыш кітабы «Ер шойынға» (1929) арқау болған да өзі жақсы білетін қилы-қилы ауыл өмірі, кедейдің сана-сезімі, таптық күрес еді. «Ер Шойын» - жазушының ғұмырлық тақырыбын белгілеген, өзінің талабы мен талантына сенім туғызған ерекше мәні бар жинақ. Алғашқы әңгімесі "Сәрсен мен Боқаш" (1927) "Жыл құсы" журналында жарияланады. Тұңғыш әңгімелер жинағы "Ер Шойын" (1929) деген атпен басылып шықты. 1930 жылы көктемде Қарағандыға ауысып, үш жыл қара жұмыс істейді: слесарь, токарь мамандығын меңгереді. 1938 жылы "Қарағанды пролетариаты" газетінің жауапты хатшысы қызметіне тағайындалады. Көп кешікпей, Новосибирск қаласында казақ тілінде "Қызыл ту" атты газеттің шығуына байланысты, сонда жіберіледі. Газет жабылғаннан кейін (1938) Алматыға келеді. 7-8 жыл көркем әдебиеттен қол үзіп кеткенімен, журналистік жұмыста қаламы төселіп, өмір тәжірибесі молайып қалған оның Қарағанды шахтерлерінің өмірінен жазған тұңғыш романы "Өмір не өлім" - 1940 жылы жеке кітап болып басылды. Бұрын өндіріс тақырыбына "Алыптың кереметтері" (1936) очеркі мен "Керуен" (1938) атты әңгімесі жарияланған автордың аталған романы қазақ әдебиетінде бұл саладағы алғашқы күрделі туындылардың бірі болды. Он шақты жылдан кейін осы тақырыпқа қайта оралып, "Қарағанды" (1952) романын жазды. Алғашқыда "Әдебиет майданы" (қазіргі "Жұлдыз") журналының қатардағы қызметкері (1938-1940), Кейіннен редакторы (1940-1948) бола жүріп, жемісті шығармашылық еңбек етті. Колхоз-совхоз сахналарына арналған бірнеше шағын пьесалар ("Айғақ", 1942), көптеген әңгімелер жазды. "Шығанақ", "Дауылдан кейін" романдары мен "Миллионер" повесі ауыл өміріндегі елеулі өзгерістерді суреттеуге арналды. Соңғы күрделі шығармасы - "Көз көрген". 1953-1957 және 1961-1964 жж. Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының төрағасы болып қызмет атқарды.Қазақстанның Халық жазушысы, Қазақ КСР Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі (1958), Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты. Алтыншы сайланған Қазак КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болды. Ленин ордені мен (2 рет) II дәрежелі Отан соғысы, екі Еңбек Қызыл Ту (2 рет), Халықтар Достығы ордендерімен, медальдармен марапатталған. 1940 жылы Ғ.Мұстафиннің алғашқы көлемді туындысы –«Өмір мен өлім» романы жарыққа шықты. Бұл – қазақ әдебиетіндегі ауыр өнеркәсіпте еңбек еткен жұмысшы табы мен маманы бейнеленген тұңғыш шығарманың бірі еді. Қарағандыда көтеріліп келе жатқан зор жаңалық кеңінен суреттелгенмен, алғашқы әңгімелерде кеткен кемшілікті бұл кітаптан да байқаредіңіз. Әйтсе де, жаңа шығарма болашақ романшының шеберлігін шыңдауда үлкен мектеп болды. «Өмір мен өлімнен» кейін қаламгердің сәтті кезеңі басталады. Ауылдағы өзгеріске арналған «Шығанақ» (1945) пен «Миллионер» (1948) жарық көреді. Көп кешікпей, орыс тілінде жарияланған бұл шығармалар қаламгер есімін кеңінен танытады, шет тілдерге де аударылады. Қазақ әдебиетінің көрнекті туындысына айналған «Қарағанды» романы (1952) мен жазушы шығармашылығының бір шыңы – «Дауылдан кейін» (1960) романы басылып шығады. Соңғы жылдары өз басынан кешкенін, көргенін ғұмырнамалық «Көз көрген» романында жинақтады. Өте маңызды тақырыптарға арналған бұл романдарға кең тұрғыдан қарау керек. Жиырмасыншы жылдардағы кескілескен таптық тартыс, қалың бұқараның рухани өзгеруі, ауылдың өзерісі, ен далаға өнеркәсіп алыптарының салынуы – феодалдық құрылыстың тас-талқаны шығып, жаңа бір қоғамның қанат жаюы кең бейнеленген кең құлашты шығармаларға айналды. Қазақ әдебиетінде шаруа тақырыбына жазылған шығармалардың ішіндегі айрықша көркемдік қуатқа ие болғаны – «Шығанақ» романы. Өмірдің талай бел-белесін басынан кешірген Олжабек бейнесі өзінің типтік сипатымен миллиондаған орта шаруаның жолайырықтағы әуре-сарсаңын шыншылдықпен әйгілейді. «Өзімдікі» дегенде өзегі талып, көкірегінің күйгеніне қарамай, жалғыз саяғын көш жерден іздейтін Олжабектер аз болған жоқ. Бұл өмірден алынған шындық еді. «Шығанақ» романының бас қаһарманы – Шығанақтың өмір жолы-адам деген ардақты атты, түсте көрген арманын, бақытын еркін еңбек-өмірден тапқан қазақ кедейінің жолы. Тағатсыз ой шырмауы, тынымсыз еңбек, ел қамы, жер сәні – кәрі тарланды күрке босағасынан тұрмыс шыңына көтерген рухани кеңістігі. Кешегі қара табан тақыр кедей – бұл күнде төңірекке азаматтық биік мұнардан көз жібереді, ол өмірдің қадір-қасиетін, өз борышын түсінген зерделі жан. Шығанақ бұл күнде – арамдыққа душар болса, табан тіреп қарсы тұрар, адалдық үшін жанын қияр азамат. Өмір тепкісін жұмыр басына жетерліктей көрген ел атасы – Шығанақ өзінің, өзі сияқты еңбек сүтін емген шымыр білек, шыңдалған жүрек жандардың өмірдегі ізгі де ауыр орнын әбден ұққан: адамды (Олжабекті) өзгерту, құлазыған шөлейт даланы құлпырту, өмірді сәндеу өз қолының ісі екенін жақсы түсінген. Миллиондаған ауыл шаруасының өмір жолы - өз мүлкіне деген санасының өзгеруі оңай болмаған. Жазушы табиғатты өзгертуші бейбіт еңбек адамын жырлай отырып, өмірге нәр беріп, адамның өзін жаңғыртатын жасампаз еңбекті дәріптейді. Соғыстан кейінгі халық шаруашылығы мен әдебиетіне арналған «Миллионер» повесінде ауыл еңбекшілерінің рухани-әлеуметтік келбеті кеңінен бейнеленген. Колхозды ауылдың жаңа кезеңін суреттейтін «Миллионер» повесі «Шығанақ» романының заңды жалғасындай: тақырып – біреу, кейіпкерлер – жүйелес, бірақ уақыт жағынан екі кезең суреттелген. Жаңа уақытұа сай жаңа әуен-бояумен әрлендірілген «Миллионер» ауылдың келешегін паш етеді, жаны сұлу адамдар жырланады. Кезінде сыншылар шығарманың негізгі тартысы Жомарт пен Жақып жоспарына байланысты еді деп, -талданғанды. Бұл дұрыс та, бірақ бұл тартыс күрделі әлеуметтік- қоғамдық құбылысты ашуға дәнекер ғана. Өйткені осынау тартыс үстінде жас қауымның ой шеңберінің керемет өскенін, жаңа көзқарасты азамат болып қалыптасқанын, жаны таза, адамгершілігі мол жандар екенін көреміз. Кейін «Миллионер» шет елдердің тіліне аударылғанда шығарманың осы жарқын рухы жоғары бағалаған-ды. «Миллионердің» кейіпкерлері – талғамы биік, сезімтал жандар, олар өмірдің сұлу табиғатын терең түсінеді, өмірді халықтық тұрғыдан бағалайды. Егер «Шығанақ» романындағы Олжабектер «Қайтсем, өмірден опық жемей, жылы ұя табам!» деп жеке басының қамын ойлап жанталасса, «Миллионердің» кейіпкерлері «Қайтсем, еліме, жұртыма септігім тиеді» деп, алдарына биік мақсат қояды. Мұстафин сүттен ақ, қардан таза кейіпкер емес, бірақ әрқашан да адамгершілік өреден табылатын адал жандарды үлгі тұтады. жүктеу/скачать 2,14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|