Қазақ тіліндегі эмоционалды
жүктеу/скачать 57,39 Mb. Pdf көрінісі
|
Снимок экрана 2023—10—21 в 15.40.19
| күркілдеп:
– Уһ... алла - ай!.. – деп күңкілдеп (Ж. Аймауытов). Етістік ең үлкен сөз табы болғандықтан етістік тудырушы жұрнақ - тардың да саны көп екендігіне дау жоқ. Соңғы мәліметтерге сүйенсек, туынды түбір етістік жасайтын жұрнақтар «фонетикалық вариант - тарымен қоса, екі жүзден асады» [9, 378]. Шығу тегі, жасалу жолда - рына қарай туынды эмотив - етістіктерді сөзжасамда қалыптасқан жүйе бойынша туынды түбір эмотив - етістіктер және күрделі құрамды туын - ды эмотив - етістіктер деп бөлеміз. Туынды түбір эмотив - етістіктерді есім негізді және етістік негізді деп бөлуге болады. Есім негізді туын - ды түбір эмотив - етістіктерге етістіктен басқа барлық сөз таптарынан жұрнақтар жалғану арқылы жасалған туынды эмотив - етістіктер жатады. Мысалы, бақ - ыр, іңгә - ла, аһ - ла, уһ - ле т.б. Қазіргі қазақ тіліндегі эмоционалды лексиканың тілдік табиғатын қарастыра отырып Б. Жонкешов: «Тілдегі эмоция арқылы пайда болған сөздер тобын зерттеу эмоционалды лексиканы жете тану үшін өте маңызды болып табылады. Себебі тарихи тұрғыдан эмоционалды лексика қалыптасу жолында өз бастау бұлағын осы негізден алатыны сөзсіз. Бұндай сөздерге адамның эмоциясын білдіретін одағай сөздер - мен бүгінде түбір күйінде мұндай қасиетінен айырылып қалған, тек етістік тудыратын жұрнақтар арқылы ғана қандай да бір эмоционалды мәнге ие болатын еліктеуіш сөздерді жатқызамыз. Бұл екеуін бір - біріне жақындастыратын жағы бұлардың пайда болуында (тарихи тұрғыдан) адамның эмоциясы қатысады», – деп жазады [22, 41]. Тіл білімі қағидасы бойынша бір сөз табынан екінші сөз табының жасалуы тарихи және аса өнімді құбылыс болып табылады. Қазақ тілінде есімдерден етістік тудыратын өнімді жұрнақ болып есептелетін - ла, - ле, - да, - де, - та, - те қосымшалары эмотив - етістіктерді тудыруда есімдердің барлығына бірдей жалғана бермейді. Негізінен зат есім, сын есім, одағай, еліктеуіш сөздерге жалғанады. Зат есім, сын есім негізді - 144 лердің көпшілігі сабақты, одағай, еліктеуіш негізділері салт етістік болады. Мысалы, Жұрт жүктеу/скачать 57,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|