Қазақ тілінің ережелері 1-11 сыныптар үшін



бет1/9
Дата18.03.2017
өлшемі185,26 Kb.
#11712
  1   2   3   4   5   6   7   8   9

Қазақ тілінің ережелері 1-11 сыныптар үшін

Фонетика

  • Фонетика – тіл туралы ғылымның бір саласы. Онда дыбыстар, екпін және буын, үндестік заңы қарастырылады.
  • Қазақ тілінде 42 әріп және 37 дыбыс бар.
  • Екі белгі бар: ъ-айыру белгісі, ь- жіңішкелік белгісі.
  • Қазақ тілінде тән әріптер 10: ә,і,ң,ғ,ү,ұ,қ,ө,һ,ы.
  • Дыбыстар(звуки): дауысты, дауыссыз.
  • Дауысты(гласные)-12 дыбыс: а,ә,о,ө,е,э,ү,ұ,у,ы,и,і
  • 1) Еріндік(5):ү,ұ,у,о,ө; Езулік(7):а,ә,е,ы,і,и,э;
  • 2) Ашық(6): а,ә,о,ө,е,э; Қысаң(6):ү,ұ,у,ы,и,і,;
  • 3) Жуан(5): а,о,ұ,ы,у; Жіңішке(7):ә,ө,ү,і,е,и,у,э;
  • Дауыссыз (согласные)– 25 дыбыс: б,в,г,ғ,д,ж,з,й,к,қ,л,м,н,ң,п,р,с,т,ф,х,һ,ц,ч,ш,щ,у(тау)
  • қатаң(11):к,қ,п,с,т,ф,х, ч,ш,щ,ц
  • ұяң(8): б,в,г,ғ,д,ж,з,һ,
  • үнді(7): л,м,н,ң,р,й,у(уақыт)
  • Буын(слог):
  • ашық: а-на, қа-ла
  • тұйық: ат, ақ, ән, ет
  • бітеу: нан, тіл, қыс
  • Тасымал - перенос
  • Екпін(ударение) сөздің соңғы буынға түседі(постоянно падает на последний слог).

Үндестік заңы (Закон сингармонизма).

  • 1)Буын үндестігі (слоговой сингармонизм)
  • 2) Дыбыс үндестігі (звуковой сингармонизм)
  • Буын үндестігі
  • жуан+жуан + жуан
  • жіңішке+ жіңішке+ жіңішке
  • Бағынбайтын қосымшалар(не подчиняются правилу)
  • көмектес септіктің жалғаулары: мен,пен,бен
  • нікі,дікі,тікі
  • еке,тай,жан,сымақ,(әкетай, көкежан)
  • шет тілінен енген қосымшылар: паз,қор,ғой,кер, гер,кеш,хана,күнем,дар,ист,изм,бан,тал,уар,ов,ев
  • (әсемпаз, еңбекқор, Әуезов)
  • Дыбыс үндестігі
  • Ілгерінді ықпал (прогрессивная ассимиляция)
  • Мысалдар
  • Примеры
  • Дос-қа, терек-тер
  • 2) Если слова оканчиваются на Ж,З, үнді или дауысты, то аффиксы начинаются с ұяң или үнді
  • 3) Если слова оканчиваются на Ш, а прибавляемый аффикс начинается со звука С, то при произношении слова звук С превращается в звук Ш
  • Қаш+са – қашша
  • Іш+сің - ішшің
  • Айт+бай – Айтпай
  • Көп бала – көп пала
  • 5) Между слогами, если слог оканчивается на гласный, звонкий или сонорный, а следующий слог начинается на глухие ҚиК, то при произношении глухие ҚиК превращаются в звонкие
  • Ғи Г
  • Қара+көз-Қара+ғөз
  • Талды+қорған-Талды+ғорған
  • 2)Кейінді ықпал (регрессивная ассимиляция)
  • Түбірдің соңғы буыны
  • Последний слог слова
  • Мысалдар
  • Примеры
  • 1) Если последний звук основы Қ,К,П, а прибавляемый аффикс начинается с гласного, сонорного или Д,Ж,З, то Қ,К,П озвучиваются Қ-Г, К-Ғ, П-Б
  • Жүрек+і –жүрегі
  • Қасық+ы – Қасығы
  • Мектеп+ім - мектебім
  • 2) Если к словам оканчивающимся на глухой П прибавить деепричастия –ЫП,
  • І П, то П заменяется сонорным У.
  • Тап(найди)+ып – тауып
  • Кеп(высохни)+іп- кеуіп кеуіп(в (высыхая)
  • Н+Б – М+Б Он бес – ом бес
  • Н+П-М+П он парақ-ом парақ
  • Н+М – М+М келген+мін – келгем+мін
  • 4) Если слова оканчиваются на Н, а прибавляемый аффикс или следующее начинается на Қ, К, Ғ,Г, то звук Н произносится как Ң
  • Н+Қ – Ң+Қ сән+қой – сәң+қой
  • Н+Г – Ң+Г сен+гем – сең+гем
  • Н+Ғ – Ң+Ғ тон+ға – тоң+ға
  • 5) Если слова оканчиваются на З, а прибавляемый аффикс или следующее начинается на С, то звук З произносится как С.
  • З+С – С+С
  • жаз+са – жас+са
  • күз сайын – күс сайын
  • 3)Тоғыспалы ықпал (прогрессивно- регрессивная ассимиляция)
  • это влияние с двух сторон согласных звуков.
  • Жазылуы ( пишем)
  • Айтылуы (произносим)
  • С+ Ж – ШШ
  • Досжан
  • Дошшан
  • Тас жол
  • Ташшол
  • Н+К – Ң+Г
  • Есен келді
  • Есеңгелді
  • Н+Қ – Ң+Ғ
  • Жанқожа
  • Жанғожа


Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет