новеллалық(салт) ертегілер(«Ши
бұт,
қағанақ бас, қыл тамақ», «Ұр, тоқпақ», «Қаңбақ шал»,
«Байбай шал», «Айлалы тазша», «Қу тазша», «Тазшаның
қырық ӛтірігі», «Қу бала», «Екі еріншек», «Үш жалқау»,
«Олақ қыз» т.б.) ұқсас келеді. «Алдымен бұндай
ертегілердің оқиға ортасында жүретін бас геройының ӛзі
ерекше. Оның бар іс-мінезінен бұрын аты-қалпы, кескін-
ұсқыны да күлкі, оқыс келеді»(6,225). «Ши бұт, қағанақ бас,
қыл тамақ» ертегісіндегі кейіпкерлердің оқшау тұрпаты
әңгіме басында-ақ күлкі туғызады. Олардың ӛрескел әрекеті
мен ӛлімі де күлкі туғызбай қоймайды. «Ұр, тоқпақ»
ертегісі сиқырлы заттардың әрекетіне құрылған. Бұлар
шалды ойда жоқта оқыс күлкі туғызатын жағдайларға
душар етеді. «Қаңбақ шал», «Байбай шал» ертегілерінде
әлсіздік пен тапқырлық, айлакерліктің қатар жүріп, иесін
жеңіске жеткізетіндігі әңгімеленеді. Тазша бала жайындағы
ертегілерді М.Әуезов күлдіргі ертегілердің ең шебер
үлгісіне жатқызады. «Күлдіргі әңгіме, тегінде, анық шебер
құрылса, осындайлық кӛпке мәлім, кӛпке қанық жайдан
алыну керек. Ол үшін күлкілі хал барлық жұрт білетін,
кӛптің кӛз алдындағы табиғат ішінен алынатыны - халық
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У
50
күлкісінің бір ерекшелігі, даналығы»(6,226). Бірқатар
ертегілер
жалқаулықты,
еріншектікті,
олақтықты
әшкерелейді. Балаларға бұндай ертегілердегі тұрмыс, кәсіп
белгілері мен сипаттары қызықты болмақ. Аталған
ертегілердегі юмор мен тапқыр сӛз -әрқашан бала тілегін
қанағаттандыратын
нәрлі
дүние.
Достарыңызбен бөлісу: |
