Ы, І.
Егер сөз басында
Ы, I
дыбыстары
Р, Л
дыбыстарының алдында
келсе, олар көбінесе қосылып айтылады.
Көтергін, Жібек, басыңды
Ертіп келдім бір жігіт,
Тап өзіне
ылайық
.
(«Қыз Жібек»)
Ырахат
, мені тастап қоймадың тыныш.
(Абай
)
Өлеңде осы сөздер
лайық, рахат
болып та айтыла береді.
Жоқтаусыз кеткен
лайық
па,
Туған соң іні біздейін?
(«Қыз Жібек»)
Рахатпен
әлсіреп,
Көзіне жас алып.
(Абай)
335
Өлең-жырда
рахмет – ырахмет, рас – ырас, ра зы – ыразы, рет –
ірет, реніш – іреніш, лай – ылай, лақтыру – ылақтыру, лашын – ылашын,
лезде – ілезде, лажы – ылажы
секілді сөздер буын саны екі түрлі болып
кездеседі.
Ы, I
дыбыстары сөздің ортасында келген кезде бірде түсіп қалып,
бірде қосылып айтыла береді:
есітіп – естіп, ықылас – ықлас, жапырақ
– жапрақ, жауырын – жаурын, топырақ – топрақ, көкірек – көкірек,
күңіреніп – күңреніп, қоңырау – қоңрау, еңіреп – еңреп, өтірік – өтрік,
кәрілік – кәрлік, қазына – қазна, ашына – ашна, асырап – асрап, қасірет –
қасрет, адыра – адра, меңіреу – меңреу, ұйықтап – ұйқтап,
т.б. Мысалы:
«
Ауасы дертке дауа, жұпар исі.
Көкірек
қанша жұтса тоясың ба?»;
«Бір жұтсаң Көкшетаудың жұпарынан. Өлгенше
көкрегіңнен
құмар
кетпес
» (С.Сейфуллин).
Сонымен бірге
Ы, I
дыбыстары кейде сөздің соңғы буынында
да айтылмай қалады. Мысалы,
ерік, қауып, бұлыт, халық
сияқты 2
буынды сөздер
ерк, қауп, бұлт, халқ
түрінде қысқарып, 1 буынды сөзге
айналады. Мысалы: «
Кісімсі қайда жүрсең олжаға тоқ. Шұқыма
Достарыңызбен бөлісу: |
