*** Ата - аналарға арналған сауалнама

***

Ата - аналарға арналған сауалнама

2. Сіздің балаңызға қандай жағымсыз қасиеттер тән?

3. Сіз балаңызда қандай маңызды қасиеттерді тәрбиелеуге тырысасыз?

4. Сіздің балаңыздың үйде тұрақты міндеті бар ма және оны ол қалай орындайды?

5. Сіздің балаңыздың белгілі бір күн режимі бар ма және оны ол қалай орындайды?

6. Сіздің балаңыз жанұяның басқа мүшелеріне қалай қарайды, қажетті көмекті көрсетеді ме, бірге күйіне ме, қорғай ма?

Сіздің балаңыз жанұялық мерекелерге қалай қатынасады, қандай белсенділік танытады?

жақсы деген не, жаман деген не?» әдістемесі

Мақсаты: сауалнама көмегімен балалардың адалдық, әділдік, жауапкершілік, табандылық туралы адамгершілік түсініктерін айқындау.

Орындалу барысы: Тәрбиеленушілерге өздеріне жақсы таныс мысалдар келтіру ұсынылады:

1. Сен куә болған қайырымды іс.

2. Біреудің жасаған арам іс- әрекеті.

3. Сенің танысыңның адал іс- әрекеті.

5. Саған таныс адамның жігерсіз іс- әрекеті.

6. Сенің достарыңның ішінде біреуінің жауапкершіліксіздігі. Алынған мәліметтерді өндеу. Балалар жауаптарына сапалы талдау жасау оларда кейбір адамгершілік сапалар туралы түсініктердің қалыптасу дәрежесін анықтауға мүмкіндік береді және ол былай бағаланады: 1) дұрыс емес түсінік; 2) дұрыс, бірақ толық және нақты емес; 3) адамгершілік сапа туралы нақты және толық түсінік.
***

«Сөйлемді аяқта» әдістемесі»

Мақсаты: кейбір адамгершілік сапаларды анықтайтын адамгершілік нормаларға балалардың қатынасын айқындау.

Орындалу барысы: Тәрбиеленушілерге неғұрлым тез (олар өздеріне неғұрлым үйреншікті жауапты бірден айтуға мәжбүр болу үшін) сөйлемді аяқтау ұсынылады:

1. Егер мен қате жасағанымды білсем, онда...

2. Мен өзім дұрыс шешім қабылдауға қиналсам, онда...

3. Менің көзімше адамды ренжітсе, онда мен...

Алынған мәліметтерді өндеу алдындағы әдістемеге сәйкес жасалады.

Мұғаілімнен үлкен даярлықты талап ететін ұжымдық еңбек сабақтарын айына бір-екі рет өткізген жөн. Олар әрқалай ұйымдастырылуы ықтимал. Ұйымдастыру формаларының бірі- конвейерлік жұмыс. Ұжымдық конвейерлік еңбек үшін тиісінше сынып бөлмесін дайындау –жұмыс операцияларын бірінен соң бірі жүргізілуі үшін үстелдерді қалай орналастыруды ойластыру керек.

Конвейер біркелкі жұмыс істеу үшін, барлық топ шамамен біркелкі жұмыс жасауы тиіс. Сондықтан мұндай ұжымдық қызметте топтарды ауыстыру –мейілінше жиі кездесетін құбылыс.

Сабақта әрбір жұп балалар үшін бір қорап «Құрастыру», бірнеше қосымша кілттер мен бұраушы болуы қажет.

Балалар бойында еңбек бөлінісіне байланысты жұмыс дағдысы қалыптасқанша барлық бригадаларға машинаның кез келген бір үлгісін дайындауды, оны жеке бөлшектерге-топтарға бөлуді тапсырған орынды.

Топпен сабақ өткізгенге дейін, олардың әрқайсысы машинаның кез келген торабын жинастыруды үйренуі үшін, қорапты құрастырып көрсету ұсынылады.

Балалар, бүгін сендер «Құрастыру» қорабындағы бөліктермен құрастырасыңдар. Оларды жекелеген бөліктері бойынша құрастыру керек: ң әрбір бал үлгінің бір бөлігін құрастырады, ал барлығыңдікін біріктіргенде бір үлгі шығуға тиісті. Жұмысты өзіміздің вагон жөндейтін заводтың жұмысшылары қалай еңбек етсе, сендер де солай жұмыс істейсіңдер.

Одан әрі тәрбиеші үлгінің «Ондық өлшеуіш таразы» деп аталатын және оның бөлшектері –гірдің өзі, тік тұтқасы, иін темір, гірдің шкалалары, жүкке арналған платформа, тепе-теңдік қондырғыларды көрсетеді. Үлгінің белгілі бір бөлігін жасауға тиісті әрбір топтағы балалардың аттары жазылып қойылады.

Содан соң балалар үлгіні жасауға қажетті детальдарды іріктеп алып, «Құрастыру» альбомындағы үлгі суретін мұқият қарап шықты. Іріктеп алынған бөліктерді, кілтті, бұрауышты бұрын еңбек сабақтарында дайындалған картон қораптарына салды.

Тек осындай алдын ала жүргізілген жұмыстан соң, бөліктері бойынша үлгіні құрастыру басталды.

Жұмысты топ бойынша ұйымдастыруға болады. Топты екі немесе үшке бөлу керек. Олар бір мезгілде әр түрлі ойыншықтарды жасайды. Мысал ретінде кішкентай себеттерді жасауды қарастырып көрелік:

• 
  кезең кішкене себеттерді жасауға қажетті үлкен қағаз беттерін белгілеп, бірдей бөліктерге бөлу;
  
• 
  кезең: кішкентай себеттердің контурларын белгілеу;
  
• 
  кезең: контур бойынша себеттерді қою;
  
• 
  кезең: кішкене себеттерді желімдеу.
  

Тәрбиеші мен ата-аналарға әдістемелік кеңестер.

• 
  әрбір қадамына, ісіне өте сақтықпен қараңыздар;
  
• 
  қателеспеуге, қате жібермеуге тырыс;
  
• 
  балаға да, ата-анаға да қиянат жасама, жаманшылық ойлама;
  
• 
  баланың үміті, арманы, қиялынан көре біл;
  
• 
  өзіңді, өз өміріңді балаға арна
  
• 
  үнемі баланың жан дүниесінен, байлықты, құндылықты таба білуге, тани білуге тырыс.
  
• 
  бала бойындағы керемет ғажайыппен кездесуге шыдамдылық көрсет және оған дайын бол.
  
• 
  
  

Мақал-мәтелдер

1. 
   Жақсы болсаң-жақын көп
   

2. 
   Үлкенді құрметтеген бақыт табар.
   

Өз сөзіңде және уәдеңде тұра біл (жауапкершілік, адалдық):

• 
  - біреуге, топқа, ұжымға беретін уәдеңді орындай алатындығыңды білмей тұрып, алдын ала ойланбай уәде берме;
  
• 
  -егер уәде беріп, содан соң берген уәдеңді орындай алмайтыныңды түсінсің, онда бұл жөнінде бірден шыныңды айт;
  
• 
  өз сөзіңде тұруға уәделерің мен саған жүктелген міндеттерді орындауға әлі үйренбесең, онда аз-аздан баста, бірақ істі міндетті түрде аяқтайтын бол;
  
• 
  өз кінәңді басқаға аударма.
  

Адамдарға енжар қараушы болма (тілектестік, әділеттілік):

• 
  өз көмегіңді өзгелерге ұсынудан қорықпа, бірнеше кезекте қайғыға душар болаған, әлсіз, ауру адамдарға көмектес;
  
• 
  айналаңдағы адамдардың жұмыс істеуіне және дем алуына бөгет болма;
  
• 
  басқаларға сыпайы, жайдары, ілтипатпен қарайтын бол, үлкендерге құрмет көрсет;
  
• 
  өзгенің пікірі мен өзгенің әдет-дағдыларын сыйлай біл, яғни адамдарға төзімділікпен қара, бірақ олардың кемшіліктеріне, қате пікіріне немесе теріс мінез-құлқына әсте төзуші болма.
  

Басқалармен бірге оқуға, жұмыс істеуге, ойнай білуге үйрен (ұжымшылдық, әділеттілік):

• 
  ұнамды және ұнамсыз, жеңіл және ауыр, қызықты және қызықты емес міндеттерді әділеттілікпен, бірдей етіп және әрқайсысының мүмкіндігін есепке ала отырып бөл. Өзіңді жоғары ұстауға тырыспа;
  
• 
  жалпы жұмыстағы өз үлесіңді жақсы, тез және дер кезінде орында, өзіңе жүктелген істі ақырына дейін аяқтап шық, басқаларға көмектес;
  
• 
  ұжымның жалпы шешімдерін, көпшілік қабылдаған ережелерді құрметте, оларды мүлтіксіз орындайтын бол;
  
• 
  ұжым сенім білдірген адамдарға және оның әділ талаптарына құрметпен қара, олардың тапсырмаларын ынта қойып орында;
  
• 
  сенің қолғабысың қай жерде керек екенін өзің аңғаруға үйрен, басқаларға әдептілікпен көмектесе біл;
  
• 
  егер өзіңдікін дұрыс деп есептесең, онда мұны басқаларға дәлелде және шындық үшін күрес;
  
• 
  егер жолдасың жаман іс істесе, оны тоқтат.
  

Балалармен тәрбие жұмысын ұйымдастыруда мынадай формаларды қолдануға болады:

• 
  балалардың ұлттық әдет-ғұрып мерекелері мен салтанатты жиынға дайындалуы мен өткізуге белсене қатысуы;
  
• 
  жас ақындардың, поэма айтушылардың, халық аңызы сыныптарын ашу;
  
• 
  ұлттық ойындар мен спорт түрлерінен жарыстар өткізу.
  

Халық батырларының өмірбаяны туралы, хандары, ғалымдары, мәдени құрушылар және саясаткерлер туралы материалдар жинайды. Бұл мақсатта мектепте ақындар, батырлар күні өткізіледі.

-«Толғау» - халықтық шығармашылықтың дамуы мен ауызша жырлануын, айтыс, терме және т.б. оқиды. Балалар арасында айтыстар, терме, жыршы, Абай, Шәкәрім шығармаларын орындаушылар байқауы өткізіледі. Балалар арасынан жас ақынның тәрбиеленуіне ерекше назар аударылады.

-«Наурыз» - бұл бағытта балалар мен тәрбиешілер ұлттық мереке туралы мағлұматтар жинайды. Барлық мектеп киіз үйге ие, барлығын балалар өздері дайындайды, киіз үйді ұлттық мереке күні құрады.

«Зерегер» - шеберлік. Тәрбиешілермен бірге оқушылар қазақ өнерімен және оның қазақ өміріндегі мәнімен танысады. Топ ішіндегі кішігірім өндіріс орнымен ұлттық заттар мен сәндік бұйымдар жасауда тәжірибе алмасады. Балалар қазақтың ою-өрнектерінің құпия сырымен танысып, өздері жасаған заттарынан көрме ұйымдастырады. Соның ішінде қазақтың киіз үйін құрастыруды үйренеді. Оны құрастыруды төмендегі кезеңдермен көрсетуге болады.

Бағдарлама мақсаты – балаларларды сыйлау, күтіп ұстау, халықтың рухани мұрасын сақтап ұстауға үйрету, тұлғаның адамгершілік құндылығын тәрбиелеу. Осы бағдарламаны енгізу жолында ерекше көңілді халық ойындарына бөлген. Олар бастауыш сыныптарында сабақтың әсерін жоғарлатады.

Мысалы: «Бір минутта жаттай біл» ойыны көздің есте сақтау қабілетін дамытады.

«Сиқырлы қобдишадан кім көп сөз жаттайды?» (Сәлеметсің бе? қайырлы таң, көріскенше, қайырлы күн, қайырлы түн және т.б.)

«Мысық туралы кім көп біледі?»(қоңыр түсті, жұмсақ, мамық жүргені естілмейді т.б.)

Ойындар: «Былай істе», «Бізге кім өткір көз?», «Кім қалай дауыстайды?», «Не өзгерді?» назары мен есте сақтауын шынықтыруға бағытталған,ойын ситуациялары барлық балалар мен жұмыс істеу барысында қамтылады.

***

Жаңылтпашты айту

Қазақтың халықтық жаңылтпашы да кеңінен қолданылады, мысалы:

"Шілікті шаптым,

Жілікті астым.

Шілікті жақтым,

Жілікті шақтым.

Шалабай шыли шалағай,

Шалағай шыли Шалабай.

Шақша басы шарадай,

Шаладай шала шалабай."

Шегіншек ат-тебіншек.

1. «Адамгершілік құндылықтар» суреттерді топқа бөліп беру, сол бойынша әңгімелесу.

1 – топ. «Жаман жолдас»”.

2 – топ. «Үлкенді құрметтеу».

3 – топ. «Құстарды атпау».

4 – топ. «Кішіге қамқорлық»

5 – топ, «Автобус ішіндегі бала».

6 – топ. «Аналарды сыйлау».

Рухани байлық адам жанының ерекше қасиеті. Рухани дүниесі бай адам үшін достық пен махаббат, парыз бен ақиқат өте маңызды. Оны табиғат тылсымдары, өнер, кітап оқу, адамдармен жақсы қарым – қатынаста болу әрқашан қызықтырады. Ол білім алуға, данышпандылыққа құштар, өзінің ойы мен қабілетін дамытып, жақсы қасиеттерін тәрбиелейді, қайырымдылықты жасаудан аянбайды.

Адамнаң рухани саулығының басты белгілерінің бірі – адамгершілік. Оған қайырымдылықпен бірге басқаның қайғысына ортақтасу, шыншылдық, адалдық сияқты жалпы адам баласына тән жақсы қасиеттер жатады.

Ол отбасы мүшелерімен, жолдастарымен, үйде, мектепте, қоғамдық орындарда өзара қарым – қатынас жасау барысында көрініс береді.

Қайырымдылық дегеніміз – адамның басқаларға кеңес беруі, жақсы тілек тілей білуі. Қайырымдылық – ерекше қасиет. Қайырымды адам өзгелерді өзіне тартып алады. Ол айналасындағы адамдарға өзінің жүрек жылуын, ықыласын аямайды. Біздің әр қайсысымыз айналамыздағы адамдарға ізгі ниетімізді сыйлай білуіміз керек. Қайырымды адам өзгелерден жалтармайды, жақын адамдарынан алыстамайды.Туыстарыңа қамқорлық көрсет, олардан жылы сөздеріңді, жәрдемінді аяма, сонда көңілің көтеріліп, айналаң әдемі бола түседі. Барлық жақсылыққа қуанып, өзіңнің немесе өзгенің қуанышын бөлісе біл!

Өзін – өзі тексеру үшін сұрақтар

• 
  Сен өзіңді мейрімді санайсың ба ?
  
• 
  Айналадағылар саған қалай қарайды ?
  
• 
  Жақсы,
  
• 
  Жаман,
  
• 
  Енжар.
  
• 
  Айналадағы адамдарға сен қалай қарайсың ?
  
• 
  Мейріммен,
  
• 
  Сенің мінезің қандай ?
  
• 
  Сенің мінезің де нені өзгерту керек ?
  
• 
  Досың бар ма ?
  
• 
  Ата – анаңмен қарым – қатынасың қалай ?
  
• 
  Мейрімді,
  
• 
  Жақсылық тілеуімен шектелу.
  
• 
  Менің кейіпкерім немесе үлгі тұтарым кім ?
  

қайырымдылық инабаттылыққа кішіпейілділік

қамқорлық сыйластық ізеттілік

Ой тұжырымы.

• 
  Біз бүгін қандай тақырыпта сөз қозғадық ?
  
• 
  Нені ойға тоқып, жадымызға сақтауға тиіспіз ?
  

***

а) «Бір – бірінің жақсы қылықтарын айтып, мадақтау» ойынын ұйымдастыру;

ә)Топқа бөлу. (Әр топ Аттарын тағайындау, таныстыру.)

Нұсқау бөлімі.

Әр топқа нұсқау ретінде суреттер берілді, сол бойынша әңгіме құрастыру, туындаған сұраққа жауап жазу, талқылау орындалады.

Әр топқа Ы. Алтынсариннің «Таза бұлақ» әңгімесінің мәтінін тарату, әңгіме желісі бойынша ессе толтыру, туындаған сұраққа жауап жазу, тыңдау.

Ы. Алтынсарин. «Таза бұлақ» әңгімесі оқылады.

1)Берілген бағыттарға «бұрынғы», «қазіргі» талаптарды салыстыра отырып, кесте толтыру;

2) «Тәрбие», «Жеке тұлға», »Адамгершілік» бағыттарына өлең құрастыру.

№	Бағыттары	Бұрынғы	Қазіргі
1	Мұғалімнің жұмыс нәтижесі
2	Мұғалім бойындағы қасиеттер
3	Мұғалімнің түпкі мұраты
4	Мұғалімнің тәрбие жұмыс жоспары

Қорытынды бөлімі.

1)Топтағы тәрбие жұмысын ұйымдастырудағы қиыншылықтар мен жетістіктерді айқындау.

Топтың тәрбие жұмысын ұйымдастыруда қиыншылықтар, жетістіктер.

2) «Жаңа оқу жылына әріптеске бір тілек» ойынын ұйымдастыру арқылы тренингі қорытындылады.

«Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» деген қазақ халқының мақалы бар. Мақалдың мазмұнын ашып, балаларға түсіндіру.

Ұя – ол өз отбасымыз, өз ортамыз. Осы өз отбасымызда қандай тәрбие алсақ, үлкен азамат болғанда да сондай тәрбиенің иесі боламыз.

Бірінші тәрбие көзі – ата – ана, отбасы болса, екінші тәрбие – білім ордасы - балабақша, мектеп болып табылады. Балабақша – біздің екінші анамыз, үйіміз. Демек, балабақша мен ата-ана берген білім, тәрбие арқылы біз жан – жақты азамат, адамгершілігі мол, иманды да инабатты адам болып өсеміз. Ата – ана алдында шыншыл болып, үлкеннің ақыл – кеңесін тыңдап, кішіге мейірімді, досыңа қайырымды болу керек. Ата- ана тілегі – сендердің жақсы азамат болып, еңбек пен оқуды биіктен көріне берулерің үлкен қуаныш, мақтаныш екен. Осындай жақсы қасиеті бар баланы қандай бала дейміз?

Демек, тәрбие сағаттарымыздың тақырыбы: «Үйрен жақсы әдептен, жирен жаман әдеттен».

Мазмұнын ашу. Суретпен жұмыс.

Ұлы кемеңгер ақынымыз – Абай Құнанбаев және тұңғыш ағартушы Ыбырай Алтынсариннің портреттері.

Балалар, осы әдептілік, адамгершілік тақырыбында біздің ата – бабаларымыз да көптеген өлең – жырлар жазып, жырлаған екен. Соның бірі «Әсемпаз болма әрнеге» (оқу, мазмұнын ашу). Яғни, кез -келген нәрсеге, затқа көрсеқызар болмай, өмірде өз орнынды таңдай білуге шақырады.

Біз қай пәннен адамгершілік, кішіпейілділік туралы оқып танысамыз. (Ана тілі).

Қандай тақырыптарды білеміз? Мысалы:

Міне, осы әдептілік, әдемілік туралы біз оқу арқылы біліп, үйрендік. Яғни, оқусыз ешнәрсе білмейміз және ешнәрсенің келмейтінін мына бір өлең жолдарынан аңғаруға болады екен. Мысалы, «Кел, балалар, оқылық!». Бұл өлеңді біздер үшін ұран қылып қалдырған Ыбырай атамыз екен. Олай болса, жақсы әдетті үйреніп, жаман әдеттен жирене білуіміз керек. Осы жерде атамыз Абайдың мына бір өлеңі ойға оралады. «Ғылым таппай мақтанба» (оқу).

Міне, бес нәрседен қашық болып, бойынды аулақ ұстауға үйрен, - дейді. Олар: өтірік, өсек, мақтаншақтық, еріншектік. Мына бір жолында, бес нәрсеге асық бол, - дейді. Олар: талап, еңбек, қанағат, ойлы бол, іздене біл, досқа қайырымды бол деп айтады. Осы қасиетті өз бойыңа жинап, сол арқылы өзіңді қалыптастыр деген сөз.

Өзінің қадыр – қасиетін жақсы білетін адам өзгелерді де қорламайды. Ол ісінде де, сөзінде де, ешқашан пасықтыққа бармайды, ол әрқашан да сабырлы, ұстамды болады. Өзінің қадыр – қасиетін сезінетін адам сенімді бағалай біледі. Өзін – өзі тәрбиелеу барысында жақсы қасиет пен талғамға үйрене отырып, күнделікті қамқор әрекетте дұрыс мінез – құлық көрсете білуі қажет. Өйткені өзін-өзі біліп, түсінген адам басқаны да сондай түсіне алады.

Адамның адамгершілік қасиеттерді өмірге көзқарасынан, дұрыс не нашар мінез -құлықты, өмірге көзқарасты қалыптастыру адамның өскен ортасына, тәрбиеге тікелей байланысты.

Адамның адамгершілігі – оның жоғары қасиеті. Оның негізгі белгілерінің бірі өзі үшін ғана емес, ел, қоғам үшін өмір сүру, адамдық ар – намысты ардақтау, әр уақытта жақсылық жасауға дайын болу, “өзің үшін еңбек қылсаң – дейді Абай. - өзі үшін оттаған хайуанаттың бірі боласың. Досыңа достық – қарыз іс, дұшпаныңа әділ бол”.

Ақылды, мейрімді адам әр уақытта өзгенің жақсылығын бағалағыш келеді. Арлы адам – ардақты. Біздің өткен тарихымыз біздің арымыз. Арымыз таза болса, тарихымыз да таза.

Адамның асыл қасиеттерінің бірі – әділдік, тұрақшылдық, шыншылдық. Әділдік шын мәнісінде адамның ісі – әрекетінің нормасы болу керек. Бұл өмірдің қажеттілігі. Бұл қасиеттер – әрбір адамға тән, жақсы өмір сүрудің шарты.