Қазақстан республикасы білім жәНЕ

26 

 

айтуынша,  шенеуніктердің  текті  болуы  міндет  емес,  ал  қарапайым 

адамдардың міндетті түрде тексіз болуы шарт емес. 

          «Аспан»  категориясы  конфуцийшілдіктегі  сияқты  моизмде  де 

құдыретті  саналады  және  оған  антропоморфты  қасиеттер  телінеді.  Ол,  Мо-

цзының  пікірінше,  бәрін  көріп,  бәрін  естиді,  оның  сезімдері  мен  қалаулары 

болады,  ол  ізгілік  пен  әділдіктің  ең  жоғарғы  үлгісі  болады,  ал  «Аспанның 

бұйрығы» жақсылық пен жамандықты айырудың өлшемі болады. Аспан мен 

адамдардың арасын жалғаушы нәрсе «рухты көру» болады. 

          Мо-цзы ілімі Конфуцийдің ілімі сияқты, әлеуметтік философиядан гөрі 

этикаға  жақын  еді  және  оның  негізгі  қағидасы  –  «жалпыға  бірдей  махаббат 

пен өзара тиімділік» қағидасы болатын. Бұл қағида бойынша, әрбір адам іс-

әрекеттерін  «Аспан  асты  елінің  пайдасымен»  сәйкестендіріп,  халықтың  әл-

ауқатына зиян келтіретін нәрселерден бас тартуы тиіс.  

         Мо-цзы идеяларының ішіндегі махаббат идеясы ерекше танымал, ежелгі 

заманнан  бергі  бүгінге  шейін,  Мо-цзының  есімі  аталса,  дәл  осы  идея  еске 

оралады.  «Мо-цзы  жалпыға  бірдей  махаббатты  дәріптегенде,  отбасынан  бас 

тартады» деген пікірді айтқан екен Мэн-цзы (б.д.д.372-289ж.ж.). 

            Біздің  барлық  біліміміз  екі  нәрседен:  сезімнен  (у-лу)  және  ойлаудан 

(син)  туындайды  дейді.  Танымда  көп  жағдай  ат  қоюға  байланысты  екенін 

айтады.  Мәселен,  жалпы,  рулық  атау,  жеке  атау  бар  -  дейді  олар.  Жеке 

атаунақты затты басқалардан бөліп қарауға мүмкіндік береді. Мо-Цзылықтар 

янь (пікір айту) категориясын, былайша айтқанда, логикалық әдісті қолдады.  

        Мо-цзының саяси, адамгершілік және діни идеялары өзінің еңбектерінде 

көрініс  тапты.  Ол  қоғамда  орын  алып  отырған  тәртіпсіздіктер  адамдардың 

бір-біріне деген күндестіктерінен және олардың эгоизмдерінен болады деген 

қорытындыға келеді. 

Философиялық афоризмдері: 

  Ертеде  адамдар  пайда болғанда басқару  мен  жазалау  болмаған-ды  ...  , 

содан  Аспан  астындағы  тәртіпсіздік  жануарлар  арасындағы  ығы-

жығыдай  еді.  Адамдар  былықтың  себебі  билікті  басқарушының 

жоқтығынан  екенін  түсінді.  Содан  Аспан  астындағы  дана  мен 

лайықтыны  таңдады,  сөйтіп  оны  Аспан  астындағы  іс-әрекеттерді 

басқаратын және тұтас бірдей әділеттілік орнататын көк аспанның ұлы 

етті ... ». 

  Елдегі  тәртіпті  реттеу  үшін  жөнсіздіктің  себебін  білу  керек.  Егер 

тәртіпсіздіктің себебін біліп, оны болдырмай қойсаң, онда ел гүлденеді 

және  тыныштыққа  бөленеді;  егер  жөнсіздіктің  түбірін  таппасаң,  онда 

елге тәртіп ендіру мүмкін емес ... ». 

  Аспан астындағы адамдарды жек көретін зұлымдар жалпылама немесе 

жеке  сүйіспеншіліктің  қайсысына  іш  тартады?  Жауап  берейін:  әрине, 

жеке  сүйіспеншілікті.  Сонымен,  жеке  сүйіспеншілікті  қолдаушылар 

Аспан  астында  әрдайым  таусылмас  зұлымдық  тудырады.  Сондықтан 

жалқының жеке сүйіспеншілігіне ұрынбаған жөн ... ». 

  Өткенге  қарап  болашақты  танимыз,  айқындыққа  сүйеніп  жасырыңды 

танимыз. 

27 

 

  Соғыстың қоқан-лоқы жолымен мемлекеттер арасындағы саяси айтыс-

тартыстарды шешпек, сөйтіп құдырет пен атаққа бөленбек үміт  – о да 

Аспан  астындағылардың  түрлі  ауру-сырқаттарын  емдеуге  бір  дәрі-

дәрмекті,  тіпті  ол  төрт-бес  адамға  ғана  пайдалы  болса  да,  күштеп 

ішкізушілікке ұқсайды. 

  Егіншілер неге енді егіс өңіріне ерте барады да, кеш қайтады, егістікте 

керіліп созылмай, ондағы дәнді астықтан, бұрыштан көп өнім алу үшін 

жатпай-тұрмай  тер  төгеді,  бақташылықта  өз  өнерін  көрсетеді?  Не 

болып  қалды?  Жауап  берейін:  Егер  ол  аянбай  еңбек  етпесе,  онда 

міндетті  түрде  кедей  болады.  Егер  де  беріліп  еңбек  етсе,  тоқ  болады, 

тер  төгіп  жұмыс  істемесе  –  аштыққа  ұшырайды.  Сондықтан  ол 

жалқаулықтың жолын кеседі ... ». 

  «Қазіргі  адам  –  дейді  Мо-цзы,  хайуандарға  ұқсамайды.  Кім  еңбекке 

күш  салса,  ол  өмір  сүреді,  кім  еңбектегі  әрекетке  сүйенбесе,  ол  өмір 

сүрмейді ... ». 

  Соқыр  «ақ  мәрмәр»,  «қара  көмір»  сөздерін  айтады  және  біледі,  бірақ 

оларды түр-түсіне қарап таңдай алмайды, сондықтан ол ақ мәрмәр мен 

қара  көмірді  атын  білмегендіктен  емес,  сол  заттарды  көрсете  және 

ажырата алмағандықтан білмейді. 

  Луск  әміршісі  Мо-цзы  ұстаздан  сұрады:  «Менде  екі  ұл  бар;  біреуі 

оқуды  ұнатады,  екіншісі  байлықты  төгуден  тартынбайды.  Екеуінің 

қайсысын  мұрагер  етіп  қалдырған  жөн?».  Ұстаз  Мо-цзы  айтты:  «Тіке 

жауап қайтарудың реті келмес. Мүмкін, оқуға талпыныс пен байлықты 

тарату  сый-құрмет  пен  даңқ  алу  үшін  істелініп  жатқан  шығар. 

Мысалыға,  балықшының  балық  ұстаудағы  ұстамды  тұрысы  мен 

шоғырланған кейпі балыққа пайда әкеле қоймас, сондай-ақ тышқанды 

ұстамақ  уланған  тұзақ  жем  оған  деген  ықыласты  білдірмес.  Сіз  екі 

балаңыздың  ниеті  мен  қимыл-әрекетінің  нәтижесін  талдап  білерсіз 

деген үміттемін».   

Әдебиет: 

 

1.  Шығыс  философиясы./«Мәдени  мұра»,  ОҚ.  «Жазушы»,—Алматы: 

2009. 193-196 беттер 

2.  Титаренко  М.Л.  «Древнекитайский  философ  Мо  Ди,  его  школа  и 

учение». «Наука», —Москва: 1985. 

3.  Спирин  В.  С.  Четыре  вида  «тождества»  в  «Мо-цзы»  и  типы 

гексаграмм  «И  цзина»  //Письменные  памятники  и  проблемы  истории 

культуры народов Востока. XXIV.Ч.1. —Москва: 1991. 

 

 

 

 

 

 

 

28 

 

МЭН ЦЗЫ (МЭН КЭ) 

 

(шамамен б.д.д.372ж. Цзоу иелігінде 

(қазіргі Шаньдун пров. Цюйфу қ.) 

 – 289ж.) 

 

      — 

атақты 

қытай 

ойшылы, 

Конфуцийдің (Конфуциандықтың) жолын 

қуушы.  

         Конфуцийдің  қазасынан  кейін  оның 

ілімі  сегіз  тармаққа  бөлініп  кетті. 

Олардың 

ішіндегі 

ең 

негізгілері 

идеалистік  бағыттағы  Мэн-цзы  мектебі 

мен  материалистік  бағыттағы  Сюнь-цзы 

мектебі.  Мэн-цзы  Конфуций  ілімдерін 

жинақтап,  бір  жүйеге  түсірумен  ғана 

емес, сондай-ақ жаңа ойлармен толықтырьш отырған.  

Шығармалары: 

Жоғарыда аталған идеялар «Мэн-цзы» атты еңбегінде көрініс тапқан.  

Философиялық көзқарастары: 

           Оның  пікірінше,  таным  процесінің  негізі  сезімдік  қабылдауда  емес, 

оның  ақыл-ойында,  парасатында.  Мэн-цзы  мораль  және  этика  адамның  туа 

біткен  табиғатынан  шығады.  Этикалық-моральдық  ұстанымдар  адамның 

табиғатынан әрі жоғарғы күш иесі «Көк-Аспаннан» дегенді алға тартады. Ол 

бір жағынан адамның  тұқым  қуалаушылық  жолымен  келетін  қасиеттерді де 

жоққа шығармайды.  

Әлеуметтік-саяси көзқарастары: 

          Мэн-цзы  өзінің  әлеуметтік-саяси  көзқарастарында  жеке  бір  адамзатты 

алға жетелейтін тың ойлар да айтып кетті, ол көбіне билік басында отырған 

адамға  да  байланысты  екенін  баса  айтады.  Ал  оған  (мемлекет  билеушісіне) 

бағыт-бағдар  беріп  отыратын  қалың  көпшілік,  сондықтан  билік 

басындағылар  халықтың  мұң-мұқтажымен  санасулары  керек  немесе  кез-

келген  мемлекеттік  мүдде  жалғыз  адамның  емес  бүкіл  қалың  көпшіліктің 

мақсат-тілегі  болуы  керек.  Өйтпеген  жағдайда,  халық  мемлекет  билеушісін 

биліктен  аластатуға  құқы  бар.  Мэн-цзы  шашырап  жатқан  елді  бір  жерге 

біріктіруге шақырды.  

Философиялық афоризмдері: 

  Адамның  оқуға  деген  қабілеті  оның  өз  табиғатынан  ізгі  екендігімен 

түсіндіріледі. 

  Адамның табиғаты тек жақсылықтан жаратылған. 

 

Әдебиет: 

1.  Кішібеков Д. Сыдықов Ұ. Философия. «Қарасай», —Алматы: 2008. 

2.  Майоров  В.М.  Мэн-цзы  /Под  ред.  акад.В.С.Мясникова.—Москва:  2005. 

С.275. 

29 

 

СЮНЬ-ЦЗЫ 

(СЮНЬ КУАН, СЮНЬ ЦИН) 

 

(шамамен б.д.д. 313 ж.,  Чжао патшалығы 

–  б.д.д. 238ж. кейінгі, Чу патшалығы) 

 

           —  конфуцийлік  дәстүріндегі  ұлы 

қытай ойшылы.  

            Ци 

Линьцзы 

патшалығының 

астанасы  атақты  Цзися  философиялық 

академиясында  және  Цинь  легистік 

патшалығында  бірнеше  рет  болған  (б.д.д. 

IIIғ.  басында).  Б.д.д.  255-238ж.ж.  Чу 

патшалығындағы 

Ланьлин 

уездінің 

басқарушысы 

болып 

тағайындалады. 

Отставкаға 

кеткеннен 

кейін 

педагогикалық  қызметпен  айналысады. 

Сюнь-цзы өзінің өмірінің соңғы жылдарында «жетілген ақыл иесі болуының 

орнына, керісінше есі ауысқан адам» болуға мәжбүр болады. Ертедегі Қытай 

философиясындағы  тұрпайы  материализм  өкілі  Сюнь-Цзы  Конфуций 

ілімінің материалистік бағытын қолдады. 

Шығармалары: 

«Сюнь-цзы» атты трактат жазған. 

Философиялық көзқарастары: 

            Ол  Көк-Аспанды  нақты  заттар  ретінде:  жұлдыздар,  күн  мен  ай,  жыл 

мезгілдері жарық пен қараңғы, жел мен жауын деп түсінді. Аспан әлеміндегі 

түрлі  құбылыстар  белгілі  заңдылықпен  жүреді  деді.  Таным    сезімнен 

басталады,  ал  сезімді  тудыратын  табиғи  заңдылықтар.  Сана  (син)  сезімді 

билейді.  Адам  табиғатында  не  жақсы,  не  жаман  қасиеттер  жоқ.  Олар  кейін 

пайда болады.  

         Сюнь-цзы  адам  мәнінің  ерекшелігі  туралы  пайымдағанда,  оның 

әлеуметтік  мәнін  айқын  түйсінген.  Ол  былай  деп  жазады:  «Адамның  күші 

өгіздің күшінен кем, жүгіру қабілеті жылқыдан төмен, бірақ ол жылқыға да, 

өгізге  де  жұмыс  істетеді.  Неліктен  бұлай?  Оның  жауабы:  адамдарда  бірге 

өмір  сүру  қабілеті  бар,  ал  өгіз  бен  жылқыда  ондай  қабілет  жоқ».  Бұл 

қорытынды,  біздіңше,  классикалық  қытай  философиясында  адам  мәнін 

ұғынудағы  маңызды  саты  болған.  Батыстық  философияда  бұл  идеяны  дәл 

осындай  айқын  түрде  Аристотель  айтқан  еді.  Сюнь-цзының  пікірінше, 

әлемде тұратын адамдардың бірге тұрмауы мүмкін де емес екен. 

         Сюнь-цзы  адамдардың  бірге  тұруының,  яғни  қоғамның  негіздерін 

түсінуге  талпынған.  Ол  ешқандай  мифологиялық  бастауды  іздемейді  және 

ғылыми деуге тұрарлық түсіндіруді табуға талпынуы оның даусыз еңбегі еді. 

Бірақ  Батыстағы  қоғамдық  келісімнің  теоретиктері  (Т.Гоббс,  Ж.-Ж.Руссо 

және т.б.) қоғамды тарихи тұрғыда емес, сол кезеңнің буржуазиялық қоғамы 

ретінде  қабылдайтыны  сияқты,  Сюнь-цзы  да  қоғам  ретінде  өз  заманындағы 

30 

 

қытай  қоғамына  сыни  көзбен  қарамайды.  Бұдан  оның:  «Адамдар  ненің 

арқасында  бірге  тұра  алады?  Жауап  беремін:  міндеттерді  өзара  бөлісудің 

арқасында.  Ондай  бөлініс  қалай  мүмкін  болады?  Жауабым:  парыз  сезімінің 

арқасында. Сондықтан парыз сеніміне сай бөлініс жүргізілгенде, ол келісімге 

алып  келеді;  адамдардың  арқасында  келісім  болса,  ол  бірлікке  жетелейді; 

бірлік  күштің  молаюына,  ал  күштің  көптігі  құдыреттілікке  жеткізеді; 

құдыреттілік заттарды жеңуге мүмкіндік береді.  

         Сюнь-цзы өзі өмір сүрген қоғамдағы еңбек бөлінісі мен оның негізіндегі 

әлеуметтік қызметтің бөлінісіне арқа сүйеген. Теңсіз бөліністің қажеттілігіне 

негізделіп, ол өз трактатында экономикалық мәселелерді де қарастырған. 

         Демек,  Сюнь-цзы  ілімін  талдай  келіп,  мынадай  қорытынды  жасауға 

болады. Бұл ілімде этикалық бастау Конфуций немесе Мэн-цзы ілімдерімен 

салыстырғанда  аса  маңызды  болмайды,  өйткені  бұл  бастауды  саяси  және 

экономикалық  бастаулар  ығыстырған.  Осының  салдарынан  адамгершіліктің 

маңызы жол-жора мен парыздан төмен болады. Бірақ Сюнь-цзының бекзат ер 

(цзюнь  цзы)  мен  қарапайым  адамның  (сяо  жэнь)  өзара  орын  алмастыру 

мүмкіндігін  жоққа  шығармауына  байланысты  оның  ілімін  Конфуций  мен 

Мэн-цзының  ілімдерінен  (Хань  дәуірінің  конфуцийшілдерін  айтпағанда) 

әлдеқайда  адамгершілік  сипатта  болады  және  оған  адамның  әуелгі  зұлым 

табиғаты туралы қағидасы кедергі болмайды. 

           Сюнь-цзы  Конфуций  іліміне  материалистік  нышан  енгізген.  Әлемнің 

негізі материалдық күш (ци) және оның екі түрі болады (инь жэне ян). Әлем 

өзінің  табиғи  заңдылықтары  арқылы  өмір  сүреді,  көк  тәңірі  –  әлемнің 

құрамдас  бөлігі  ғана,  оны  зерттеп,  сырын  ұқса  адамдардың  мақсат-

мүдделеріне пайдалануға болады. Бақытты, бақытсыз болу, сау немесе ауру, 

бай немесе қайыршы болу адамдардын өзіне ғана байланысты. Бұл тұжырым 

Абайдың  ауруды  жаратқан  Құдай,  бірақ  нақты  адамды  ауру  қылған  Құдай 

емес; байлық кедейлікті жаратқан Құдай: бірақ белгілі бір адамды бай немесе 

кедей  қылған  Құдай  емес,  адамның  бақытты  яки  бақытсыз  болмағы  өзінен 

дейтін ойымен үндесіп жатыр. 

Философиялық афоризмдері: 

  Аспанастын  біріктіру,  заттарды  жақсарту  керек,  соның  нәтижесінде 

халық өмір сүреді және өзінің өмір сүруіне қажетті заттарды ала алады, 

ал Аспанастындағы – пайда таба алады, адамдар барлық жағынан сөзсіз 

бағынады,  алты  ілім  келмеске  кетеді,  ал  он  екі  философ  өз 

көзқарастарын  өзгертеді  –  қолында  билігі  бар  кемеңгерлер  осындай 

болады. 

  Теңдікке жету үшін теңсіздік қажет. 

  Әрбір адам әлденені дұрыс деп есептейді – бұл данаға да, ақымаққа да 

бірдей  тән.  Алайда  олардың  дұрыс  деп  есептейтіндері  бір-бірінен 

бөлек; дана мен ақымақтың арасындағы айырмашылық та осында. 

  Билеушінің міндеті – қайырымды болу, қарапайым адамдардың міндеті 

–  қара  жұмыспен  айналысу.  Қара  жұмыс  –  игілікке  қызмет  ететін 

жұмыс.  Қарапайым  адамдардың  еңбегі  ол  қайырымды  билеушіге 

бағытталғанда ғана жинақталады. 

31 

 

  Адасу деп не аталуы мүмкін? Тілектермен ғана шектелу адасу болады, 

жеккөрушілікпен ғана шектелу  – адасу, заттардың тек басталуын ғана 

көру – адасу, олардың ақырын ғана көру – адасу, тек ұзақтағыны ғана 

көру – адасу, жақындағыны ғана көру – адасу, кең ауқымнан ғана көру 

–  адасу,  кемшілікті  ғана  көру  –  адасу,  көнеге  қарай  бойлай  беру  – 

адасу,  бүгінмен  ғана  өмір  сүру  –  адасу  болады.  Барлық  заттар  бір-

бірінен  ерекшеленеді,  сондықтан  оларға  жақсылап  қарасақ  сөзсіз 

адасушылық туындайды. Бұл адамдардың ойлауындағы жалпы дерт. 

  Ілім үйренуде кідіруге болмайды. 

  Жүрек  –  тәннің  билеушісі  және  даналықтың  иесі.  Ол  тәнге  бұйрық 

береді,  оны  қабылдамайды:  ол  өзі  тыйым  салады,  қозғалуға,  ұстауға, 

алуға,  әрекет  жасауға  және  тоқтауға  мәжбүрлейді.  Сондықтан  ауызды 

ашпауға  немесе  үндемеуге  мәжбүрлеуге  болады;  тәнді  иілуге  және 

тіктелуге мәжбүрлеуге болады; жүректі қорқытып, өз ниетін өзгертуге 

мәжбүрлеуге  болмайды.  Жүрек  өзі  дұрыс  деп  есептеген  нәрсені  ғана 

қабылдайды және өзі бұрыс деген нәрсені теріске шығарады.  

   Тексеруге болмайтын сөздерге; бұрын болмаған іс-әрекеттерге; бұрын 

еш  жерде  естілмеген  ойларға  –  осының  барлығына  кемеңгер  адам 

сақтықпен қарайды. 

  Адам өз табиғатынан керемет қасиеттер мен даналыққа ие болса да, ол 

сонда  да  дана  ұстаз  туып,  барлық  істе  оның  соңынан  еруі  керек,  ол 

жақсы адамдардан дос тауып, олармен достасуы керек. 

  Адамның сыпайы, көнгіш болуы оның табиғатына қайшы келеді. 

 

Әдебиет: 

 

1.  Шығыс  философиясы.  /«Мәдени  мұра»,  ОҚ.  «Жазушы»,—Алматы: 

2009. 215-216 беттер 

2.  Ежелгі  Шығыс  философиясы/  Сюнь-цзы.  «Әлемдік  философиялық 

мұра», 20-томдық. «Жазушы», —Алматы: 2005. 486-бет. 

3.  Феоктистов  В.  Философские  трактаты  Сюнь-Цзы.  Исследования, 

перевод, размышления китаеведа. «Наталис», —Москва: 2005. С-432.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

32 

 

ДУН ЧЖУНШУ 

 

(б.д.д.190ж. немесе 179ж  

– б.д.д.120 немесе 104ж.) 

 

           —  философ,  мемлекет  қызметкері, 

конфуцийшілікке  мемлекеттік  идеология 

сипатын 

берген 

«Хань 

дәуірінің 

Конфуцийі»,  «жаңа  мәтіндер  мектебінің» 

көшбасшыларының бірі.  

           Чиновник  қызметіне  алу  үшін 

конфуциандық 

канондар 

бойынша 

емтихан  алуды  бірінші  болып  енгізген. 

Император  мектебінде  сабақ  берген, 

Сыма Цяньнің ұстазы.  

Философиялық шығармалары: 

           Дун Чжуншудың идеялық мұрасы 82-философиялық және әлеуметтік-

саяси эсселер, оларды құрастырушылар «Чунь цю фань лу» (Көктемдер мен 

күздердің мол шықтары) деп атаған.  

Философиялық көзқарастары: 

           Конфуцийшілдіктің  шекарасында  жоғары  дәрежедегі  натурфилософия 

жасады,  онда  даосизм  мен  иньян  цзя  идеяларын  қолданды.  Дун  Чжуншу 

бойынша, әлемде барлығы «алғашқыбастаудан» (алғашқы себеп – юань, ұлы 

шектік  –  тай  цзы)  тәрізді  пайда болады,  ол  «пневмадан»  (ци) пайда  болады 

және  даоға  бағынады.  Даоның  әрекеті қарама-қарсы  күштер инь  мен янның 

кезектесіп ауысуымен және «бір-бірін тудырып отыратын» «бес элементтің» 

(у  син)  айналымы  арқылы  іске  асады.  Бірінші  рет  инь  ян  және  у  син  екілік 

және  бестік  классификациялық  құрылымы  бүкіл  универсумды  қамтитын 

біркелкі жүйеге біріктірілді. 

 

Әдебиет: 

 

1.  Шығыс философиясы./«Мәдени мұра», ОҚ.«Жазушы»,—Алматы: 2009. 

2.  Быков Ф. С. Учение о первоэлементах в мировоззрении Дун Чжуншу // 

Китай, Япония. История и филология. —М., 1961. 

3.  Гране М. Китайская мысль. —М., 2004. С. 385—390. 

4.  Китайская философия. Энциклопедический словарь. —М., 1994  

5.  Дун  Чжуншу.  О  небе  и  человеке.  О  познании./Антология  мировой 

философии, т. 1, ч. 1. —М., 1969  

6.  История китайской философии. —М., 1989  

7.  Дун  Чжуншу.  Чунь  цю  фань  лу.  /Древнекитайская  философия.  Эпоха 

Хань. —М., 1990  

33 

 

ЛАО-ЦЗЫ 

(ЛИ ЭР, ЛАО ДАНЬ, ЛАО ЛАЙ-ЦЗЫ) 

 

(б.д.д.VI -Vғ.ғ. Қытайдың оңтүстігіндегі 

Чу патшалығы) 

 

        — ұлы қытай философы, «Қарт нәресте» 

немесе «Дана қарт» деген атқа ие болған.  

Шығармалары: 

«Дао дэ цзин» философиялық трактаты. 

             Қазіргі 

ғылым 

Лао-цзының 

тарихилығына  күмән  келтіреді,  сонда  да 

ғылыми әдебиеттерде оны даосизмнің негізін 

қалаушы деп есептейді. Сыма Цянның (б.д.д. 

II-ғ.)  («Ши  цзи»  кітабында)  айтуына  қарағанда,  Лао-цзы  Чу  патшалығында 

өмір  сүрген.  Чжоу  патшалығының  кітапханасының  сақтаушы  қызметкері 

болып қызмет еткен, сол жерде Конфуциймен кездескен. Өз ілімінің Қытайда 

іске  асатынына  сенбей  күмәнданған  Лао-цзы  Батысқа  саяхатқа  аттанған. 

Шекарада оның басшысы Инь Сидің сұрауы бойынша «Дао дэ цзин» кітабын 

жазып қалдырған, онда өзінің ілімін баяндаған. Кейін Лао-цзы жеке тұлғасы 

мифке  айналдырылған.  Хань  династиясы  кезінде  ол  «Аспан  мен  Жерден» 

бұрын пайда болған дао ретінде қабылданады, даостардың жоғарғы Құдайы – 

Лао-цзюнь («Қарт патша») ретінде сыйыну обьектісіне айналды.  

Философиялық көзқарастары: 

жүктеу/скачать 8,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: