Қазақстан республикасы білім жғне ѓылым

75
өткізеді. Басатын формаларда қағазда оттиск жəне баспайтын элементтер
беретін басатын элементтер бар. Баспаның əр түрлі əдістері бар:
-
терең баспа
: картографиялық суретті баспа формасына тереңдетеді, ал
тереңділікті краскамен толтырады. Ол картаның ең жоғары полиграфиялық
сапасын қамтамасыз етеді.
Жоғары баспа:
баспа формасында суретті рельефті дөңес қылады жəне
красканы жағып артық красканы уландырады.
Жоғары баспа:
басылатын жəне ақ элементтер печатты форманың бірдей
дəрежесінде болады, бірақ химиялық өңдеу нəтижесінен краска тек қана
басылатын элементтерге еңгізіледі, ал жолақтар оны қабылдамайды. Мұндай
əдіс жоғары аспалы баспаны бермейді, оны жəй тексті карталарда қолданады.
56-сурет. Баспа түрлерінің схемасы: а) жоғарғы, б) терең, в) жазық
Баспа формасының беті өңдеудің көмегімен гидрофильді бөлімге
пробелды элементтерге қатысты бөлінеді жəне гидрофобты болып басылатын
элементтерге қатысты болып бөлінеді. Форма бетінің гидрофильді бөліктері
суды өзіне жақсы сіңіру қасиеті бар, содан кейін олар майлы басатын
краскаларды өзіне сіңірмейді. Гидрофобты бөліктер керісінше ылғалды
қабылдамайды ал басатын красканы қабылдайды. Соған байланысты беттің
бəрін сумен ылғалдағанда суды өзіне тек қана гидрофильді форма элементтері
сіңіреді, ал енді артынша беттің формасына басатын майлы красканы салатын
болса, онда ол тек қана ылғанданбаған суреттерді ғана жабады. Мұндай басу
форма қасиетін таңдалған ылғалдау қасиеті деп атайды. Баспаның жазықығына
офсетті баспа кіреді – баспаның негізгі əдісі, карташығаруда қолданылады.
Әдебиеттер:
Нег.:1[110-148] , 2 [120-148]
Бақылау сұрақтары
1. Карта құру процессі қандай этаптардан басталады?
2. Картаны көбейту қандай тәсілмен орындалады ?
3. Басып шығарылатын оригиналдарды құруда қандай әдістер қолданады?
4. Гидрофильді форма элементтері деген не?
5.
Гидрофобты форма элементтер3 деген не
?
2.3 Зертханалық жұмыс жоспары.
1-Зертханалық жұмыс. Географиялық карта және оның анықтамасы.
1-тапсырма – Топографиялық картаның мазмұның, классификациясын
және зерттеуін жазу.

76
Тапсырмаға топографиялық карта парағын анықталған пішінің мазмұн
элементтері бойынша зерттеу.
Тапсырманы орындау үшін (1:25 000, 1: 50 000 немесе 1 : 100 000),
масштабтағы оқу улгісіне арналған топографиялық карта парақтары алынады.
Әдістемелік ұсыныс
Топографиялық карта парағын зерттеу белгілі масштабтағы
тпографиялық картаның түрі жайлы толық анықтама береді.
Картаның зерттеу негізі;
- картаның тағайындалуы;
- картаның сыртқы рамкасында орналасқан анықтамаларды зерттеу;
Топографиялық карталардың сыртқы рамкасында парақ номенклатурасы,
оның аты, карта масштабы, құрастырылғаны, шығарылғаны және парақтын
құрастырылған құжаттары және қай координат жүйесі мен биіктік жүйесінде
берілген картаның қабылданғаның көрсетеді.
Ары қарай карта барлық мазмұн элементтері зерттеледі. Картаның мазмұн
элементтерін дұрыс және толық алу үшін шартты белгілер қажет.
Карта түрі жайында жалпы анықтама алғаннан кейін картаны мазмұн
элементтері бойынша мынадай кезекте зерттейді;
- тірек пунктері;
- гидрография;
- елді мекен;
- өндірістік, ауылшаруашылық және саяси-әлеуметті объектілер;
- жол торабтары;
- рельеф;
- жасыл жабынды мен грунт;
- шекара мен қоршаулар.
Осы кезекпенен карта мазмұның элементтер бойынша жазу.
2-тапсырма Жалпы геогрфиялық картаның классификациясы және
мазмұның зерттеп жазу.
Тапсырмаға жалпы географиялық карта парағын элемент мазмұны
бойынша зерттеу кіреді.
Тапсырманы орындау үшін анықтамалы жалпыгеографиялық 1 : 1000 000
және одан ұсақ масштабты карталар алынады.
Әдістемелік ұсыныс
Карта мазмұны;
- гидрография
- елді мекен;
- жол торабтары;
- рельеф;
- рельеф қимасының шкаласы;
- шекара;
- басқа объектілер.

77
Әдебиеттер:
Нег.: әдебиет:
1 [8-9], 2 [110,260]
Қосымша әдебиет:
1 [18, 192]. 2
Бақылау сұрақтары:
1.Карта мазмұндары қандай элементтерден тұрады
- топографиялық,
- жалпыгеогрфиялық анықтамалық,
- жалпыгеографиялық оқулық
- саяси-әкімшілік?
2.Тематикасына байланысты элемент мазмұндарының классификациясы неден
тұрады?
3.Картаға мінездеме бергенде нені қолданады?
2 - Зертханалық жұмыс. Бедер. Жергілікті жер профилін құру.
Тапсырма. Картдағы бедердің бейнеленуі. Жергілікті жер профильін құру.
Орындауға оқытушының тапсырмасымен (1 : 25 000, 1 : 50 000, 1 : 10 000, 1: 20
000, 1 : 500 000 немесе 1 : 1000 000) масштабтағы топографиялық карта
парақтары және оқу үлгілері беріледі.
Әдістемелік ұсыныс
Профиль құру келесі кезекпен орындалады. Картада берілген бағытпен
сызық сызылады, максималды және осы сызықта жатқан минималды белгі
нүктелерін анықтайды, соларменен профильде биіктік көтерілісін көрсетеді.
Сосын профильдің масштабын шешеді. Қандай масштабта горизонтальдар ара
қашықтығы қай вертикальда болғаның салады.
Профильді құру үшін қағазға горизонтальды және вертикальды тік осьтер
жүргізеді, сосын горизонталь осі бойынша орналастырады
Ал вертикаль бойынша биікайырылым салады. Жазық және төбешік
аумақтарда биікайырым үлкен емес жәнегоризонтальдар айырымы көп есе кіші.
Сондықтан бұндай аумақтарға профильдерді құруда бедер детальдарының
бейнеленуі айқын болу үшін вертикальды масштабты горизонтальды
масштабтан көп есе үлкен алады.
Əдебиеттер:
Нег.:1 [170-182], 2 [154-157]
Қос: 1 [148-155].
Бақылау сұрақтары:
1. Жергілікті жер профильі не үшін салынады?
2. Жергілікті жерде профиль биіктігі қалай алынады?
3. Профильдің горизонтальды және вертикальды масштабы қалай алынады ?

78
3-зертханалық жұмыс. Картографиялық бейнелердің тәсілдері.
Тапсырма- Картографиялық бейнелеудің тәсілдері, оларды қолдану.
Тематикалық карталардың арнайы мазмұның құру. Қандай да бір тәсілмен
картада құбылысты бейнелеу.
Жұмысты орындау үшін статистикалық статистикалық материалдар
қолданылады. Құрастырылатын карта тематикасы студенттің өзімен сайланады.
Әдістемелік ұсыныс
Тапсырма оқу үлгі карта түрінде әр түрлі тәсілдермен құрастырылып
орындалады.
Арнайы мазмұның құрастыруға негіз болып статистикаклық берілгендер
қолданылады.
Әрбір жаттығу картаграфиялаудың есептерін анықтаудан басталады.
Карталар 
мен 
статистикалық 
берілгендерді 
құрастыру 
картаның
белгіленгенінен, мазмұнынан және шыққан бастауынан басталады. 5 әр түрлі
тәсілдермен орындалады.
Әдебиеттер:
Нег.:1.[231-256]
Қос.: 1. [227-243]
Бақылау сұрақтары:
1.Значок тәсілімен қандай картографияланатың құбылысты көрсетуге болады?
2. Нүкте тәсілімен қандай картографияланатың құбылысты көрсетуге болады?
3. Ареал тәсілімен қандай картографияланатың құбылысты көрсетуге болады?

жүктеу/скачать 2,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: