Ескерту мәтін беру үшін қолданылатын құрылымдар

- Мына мәселе барысында хабардар еткіміз келеді.

- ... туралы ескертуді қажет деп санаймыз.

- ... туралы тағы да есіңізге салғымыз келеді.

- ... туралы келісім үстіміздегі жылдың 1 желтоқсанынан күшіне енетіндігін ескертеміз.

13. 
    Айтылатын мәселеге байланысты дәлелдер келтіру, себебін түсіндіру үшін қолданылатын синтаксистік құрылымдар:
    

- ... мекемеде орын алып отырған қазіргі қаржы тапшылығына байланысты...

• 
  ... туралы шешімнің қабылдануына байланысты...
  
• 
  ... жөндеу жұмыстарының аяқталуына байланысты...
  
• 
  ... алдын – ала қол жеткізген келісімге сәйкес.
  
• 
  Сіздің талабыңызға орай...
  
• 
  ... қарамастан әлі де орын алып отыр.
  
• 
  ... экономикалық жағдайдың қиындығына орай...
  

14. 
    Өтініш білдіру үшін қолданылған синтаксистік құрылымдар:
    

• 
  Менің мекен – жайыма жолдауыңызды сұраймын.
  
• 
  Аса қажет болғандықтан өтініп сұраймын.
  
• 
  Осы мәселенің дұрыс шешілуіне мұрындық болсаңыз...
  
• 
  Сіздің мекеме өкілімен жасалған келісімді ескере отырып, бар
  
• 
  мүмкіндікті қарасатыруыңызды сұраймыз.
  
• 
  ... анықтауыңызды сұраймыз.
  
• 
  ... көлемінде қаржылай көмек беруіңізді сұраймыз.
  

15. 
    Мәселенің шешілмейтіндігі немесе орындалмайтындығын білдіру үшін қолданылатын құрылымдар:
    

... Өкінішке орай сізге қажетті ақпаратты бере алмаймыз, себебі...

... Мекеменің аталған тапсырманы орындауға қазір мүмкіншілігі жоқ.

16. 
    Өкілеттік (бұйрықтық) мағынадағы құрылымдар:
    

• 
  Іске қосылсын.
  
• 
  Жарамсыз деп табылсын.
  
• 
  Жауапты адам тағайындалсын.
  
• 
  Бұл мәселеге байланысты жауапкершілік (аты–жөні) – оқытушыға жүктелсін.
  
• 
  Мәселені қарау (аты –жөні) – оқытушыға тапсырылсын.
  
• 
  Шара қолданылсын.
  
• 
  Қосымша мүмкіндіктер қарастырылсын.
  
• 
  ... жолға қойылсын.
  
• 
  Бақылауға алынсын.
  
• 
  Өзгерістер енгізілсін.
  
• 
  Жол берілмесін.
  

17. 
    Кейбір маңызды мәселелер жөнінде мәлімет беру үшін қолданылатын құрылымдар:
    

• 
  Қатысты мәлімет қолма – қол жіберіледі.
  
• 
  Құжаттар сіздің мекен – жайыңызға жіберіледі.
  
• 
  Шара қолданылуда.
  
• 
  Мәліметтер құпия сақталады.
  
• 
  Орын алған кемшіліктер жойылды.
  
• 
  ... қосымша қаржы бөлінді.
  
• 
  ... байланысты іс – шаралар өткізу жоспарланып отыр.
  

• 
  қысқа мерзімде ұйымдастырылады.
  
• 
  Күнделікті қатаң бақылау қойылады.
  

18. 
    Хабарлау, мәлімдеу мақсатында қолданылатын құрылымдар:
    

• 
  ... туралы сізді хабардар етеміз.
  
• 
  ... ұйым хабарлайды.
  
• 
  ... сізге хабарлаймын.
  
• 
  ... туралы сізге мәлімет жеткіземін.
  
• 
  ... туралы баяндаймын.
  
• 
  ... туралы мәлімдеймін.
  

19. 
    Қалыптасқан құрылымдар:
    

• 
  көмек көрсету.
  
• 
  тексеріс жүргізу.
  
• 
  тез арада хабарлаңыз.
  
• 
  қажетті жағдай жасаңыз.
  
• 
  ұсыныс қабылданды.
  
• 
  жөнелтуге дайындаңыз.
  
• 
  шешім қабылдаңыз
  
• 
  ақпарат беріңіз.
  
• 
  қоғамдық пікір.
  

10. Мекемеге немесе жеке қызметкерге келіп түскен хатқа жауап қайтарған кезде бірінші жолдың ортасына «Сізден 12. 07. 2006 ж. № 1970 нөмірмен келіп түскен хатқа орай» деп атап көрсетілуі керек.

11. Ресми қабылданған қаулы я шығарылған жарлық т. б. ресми құжаттардың негізінде, оның орындалу орындалмауы жөнінде немесе сол құжат бойынша іске асырылып жатқан шаралар жөнінде дайындалған іс қағаздарында немесе ұйым, мекеме басшысы нұсқауларының орындалу барысына орай жазылған іс қағаздарында алғашқы құжат туралы айтылуы керек. Мысылы, «Қазақстан Республикасы Президентінің 12. 07. 2006 ж. ... туралы шығарылған Жарлығына сәйкес» немесе «Білім және ғылым министрінің 15. 10. 2006 ж. ... жөніндегі нұсқауына сәйкес» т. с. с.
Іс құжаттары – қарым – қатынас жасаудың тәсілі.

Бізге белгілі, әдеби тілдің бес негізгі стилі бар: ғылыми, ресми – іс қағаздары, публицистикалық, көркем әдебиет (кітап стильдері) және ауызекі сөйлеу тілінің стилі.

Бұлай бөлудің бірнеше негізі бар. Біріншіден, бұлар тілдің қоғамдық қызмет аясына жатады. Іс құжаттары тілі үшін мұндай қызмет аясында құқықтық қатынастар саласы, яғни, басқару саласы жатады. Бірақ мұнда құқықтық қатынастар мемлекетаралық қатынастарда, мемлекеттің өз адамдарымен және олардың бірлестіктерімен, сондай – ақ мекемелер мен оқу орындары ішіндегі азаматтар мен оқытушылар арасындағы ресми қатынастар және шаруашылық субъектілерінің арасындағы ресми қатынастарда орын алады. Осыған байланысты іс – құжаттары стилінің үш түрі ажыратылады. Олар: дипломатиялық, заң шығарушылық және күнделікті іс жүргізу стильдері.
Ресми іс жүргізу стилі

Дипломатиялық стиль

Заң шығарушы стиль

Күнделікті іс жүргізу стилі

Екіншіден, ресми іс жүргізу стилі әлеуметтік сананың ерекше формасы – құқықтық санамен сәйкеседі. Біздің әрқайсымыз белгілі бір дәрежеде өз құқығымыз туралы, мысалға отбасы қарым – қатынасындағы міндеттемелерімізбен жауапкершіліктеріміз туралы білеміз. Мұндай құқықтық нормаларды тәжірибе жүзінде меңгеруіміз бізге басқа адамдармен қатынас жасауға мүмкіндік береді. Адамдарды басқару, заңдар, ережелер, жарғылар негізінде, сондай – ақ моральдық – этикалық ұйғарымдар мен тыймдар негізінде жүргізілгендіктен, басқарушы үшін құқықытық және моральдық нормаларды білу ерекше мәнге ие болады.

Іскерліқ қатынастың өзіндік мәні, әсіресе, нақты түрде жазба мәтінде, құжаттарда көрінеді. Сондықтан қандайда бір қызметтің өзі белгілі бір құжаттарды толтыра білу міндеттерін және түрлі жанрдағы қызметтік қарым – қатынастарды кәсіби түрде игеру қажеттігін талап етеді.
ХVІІІ ғасырдағы іс қағаздары стилінің грамматикалық ерекшеліктері.

ХVІІІ ғасырдағы ресми іс қағаздар тілінде тек зат, құбылыс атаулары ғана емес сын есім, етістік үстеу сөздер де араб – парсы сөздерімен берілген.

Мысалы: Атғақ – бірауыздан, ғаяндур – аян, махзун қылдыңыз – мені қапа қылдыңыз, ғадаулік қылу – жаулық қылу, офат лынды – опат болды. Шылаулардың қолданылуында біркелкілік жоқ: арабша уа, һәм шылаулары өте жиі қолданылған. Мен шылауының орнына бірлән, иле, илән шылаулары қолданылған. Шейін, дейін шылауларының орнына ше шылауы қолданылады. Мысалы, бұ уақытқа ше.

Синтаксистік құрылымының негізгі ерекшелігі – сөйлемдердің шұбалаңқы, жіктері әрең ажыратылатындай түрде келуі.

Жалпы ХVІІІ ғасырдағы ресми іс қағаздары сол кезеңдегі тілді көрсететін нұсқаға жатады. Бұл нұсқалардың құнды бір ерекшелігі – хатқа түскендігі, сондықтан да бұлар сол тұста қазақ даласында тілдің белгілі бір стилінің қандай сипатта болғанын қиналмай көрсететін материал болып табылады. Бұл кезеңдегі қазақ қоғамының әлеуметтік топтарын атайтын сөздер: хан, ханзада, қараша, (қарашы варианты да кездеседі) қара, ақ сүйек, құл, кұң, байғұс, кедей, батыр, бек. Сол кездегі билік иесін білдіретін хан сөзіне қарама – қарсы әлеуметтік топ қара, қараша, қараша халық атауларымен берілген. Ақ сүйек сөзіне антоним ретінде қара сөзі қолданылған. ХVІІІ ғасырда қазақ жерінде құл, күң ұстау, қолға түскен әскери тұтқындарды құл есебінде сату бар болғандықтан құл, күң сөздері номинативті мағынасында қолданылған.

Экономикалық жағынан тәуелді топтарды білдіретін атауларға кедей, жарлы, байғұс сөздері жатады. Қазір біз байғус сөзін сорлы, бейшара сөздерінің синонимі ретінде қолдансақ, ХVІІІ ғасырда бұл сөз әлеуметтік топтың атауын білдірген.

ХVІІІ ғасырда жазылған іс қағаздар тілінің жалпы халықтық тілінен айырмашылығы көп болды. Бұл туралы профессор М. П. Вяткин былай деп жазады: “Хандардың хаттарын жазған қазақтар емес татар молдалар – патша үкіметінің агенттері болатын… Мұнда татар элементтері басым, ал қазақ тіліне тән элементтер мүлде аз.

Орта Азия тілдеріне тән архаизмдер мен арабизмдер араласқан татар тілі хандар канцеляриясы практикасында ұзақ уақыт берік сақталып, ресми хат – хабарлардың барлығында қолданылды. Бұл тіл қазақ халқының көпшілік бұқарасына мүлде түсініксіз болды ”.

ХVІІІ ғасырда Патша үкіметі қазақ жеріне ислам дінін тарату саясатын ұстанды. Екатерина ІІ – нің 1783 жылғы указы бойынша мешіттер салынды, оған Қазан татарларының молдалары жіберілді. Олар соншама көбейіп, күшейіп, кей жерлерде жанұялық, азаматтық істерге билік айту правосына да қол сұқты. Ауылдағы оқу – ағарту ісі негізінен солардың қолдарында болды. “… ХІХ ғасырдың екінші ширегінен бастап патша үкіметі мешіт салу ісін тоқтатады. Кейін тіпті ислам діні патшаның отарлау саясатына кедергі келтіре бастайды, өйткені ислам дінінің күшейюі, қазақ арасында Орта Азия хандықтарының (оның арқа сүйер англия, Түркия мемлекеттерінің) ықпалын күшейтіп, мұсылман еместерге (“кәпірлерге”) қарсы идеологияны туғызу қаупі болғандықтан патша үкіметі әрі қарай бұл дінді қолдауды тоқтатады, тіпті христиан дінін уағыздап, қазақтарды шоқындыру ісін де ойластырады.” Осындай саяси, әлеуметтік жағдайлар қазақ тіліне, оның бір тармағы ресми іс қағаздар тіліне де әсерін тигізбей, із қалдырмай қойған жоқ.

ҰСЫНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

2. М. Қасымбеков. Қ. Әлімқұлов. Екі тілде іс жүргізу – Алматы. 1994 ж.

3.М. Қасымбеков. Қоғамдық – саяси терминдер мен атаулардың қазақ тілінде іс қағаздарын жүргізудің және құжаттардың дұрыс толтырудың анықтама сөздігі. - Алматы . 2001ж.

4.С. Әбдіманапов. М. Жамбеков. Синхронное делопроизводство на казахском и русском языках. Атамұра – Қазақстан 1994 г.

5.Скала Б. В. Скала Н. В. Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу (мемлекеттік және ресми тілдерде іс қағаздарын жүргізудің үлгілері). Алматы. “ LEM ” 2001ж.

6. Ғ. Сапарғалиев. Заң терминдерінің түсіндірмелі сөздігі. Алматы “Жеті – жарғы”. 1995ж.

7. С. Шаталов. А. Шаталова. Правила оформления процессуальных документов. Москва. “ ИНФРА” 2001г.

8.А. Нұрмаханов. Т. Алпысбаев. Д. Қадыров. Ж. Рахимов. Терминологиялық жинақ. Алматы. 2002 ж.

9.Салагаев. В. Шалабай.Б. Іс қағаздарын жүргізу. (Составление деловых бумаг) . Алматы. «Раритет» .2003 г.

10. Ақанова.Д. Х. Алдашева. А. М. Ахметжанова. З. Қ. Қадашева. Қ. Қ. Сүлейменова. З. Д. Ресми – іскери қазақ тілі. (Грамматикалық түсінік). Алматы. «Арман». 2002 ж. І – ІІ кітап.

11. Ергазиева Н.И. «Формирование и развитие официально-деловой речи в казахском языке» автореф. Дисс. Канд. Филол.н.- Алматы, 1979г. 29 с.

12.Республика Казахстан. Закон о языках в Республике Казахстан от 11. 07.97.г. № 151-1.- Алматы: Жеті жарғы, 1997-48 с.

13.Президент РК. О расширении сферы употребления государственного языка в государственных органах. Указ №769 от 14.08.1998г.// САПП.-Алматы. 1998.- №28.- С. 60.

14.Қайдаров А.Т. Тіл тағдыры - ел тағдыры // Егемен Қазақстан.- 1998.-16 сәуір.

15.Алдашева А. Ахметжанова З. Қадашева Қ. Сүлейменова Э. Ресми іс қағаздары.- Астана. 2000. 216 б.

16.Касымбеков М. Словарь-справочник общественно - политических терминов и наименовании, ведения делопроизвоство и правильного заполнения документов на казахском языке. – Алма-Ата: Казахстан, 1992. 288 с.

17. Салагаев В. Шалабай Б. Іс қағаздарын жүргізу. Составление деловых бумаг: Учебное пособие.- Алматы: Раритет; Республиканский издательский кабинет казахской академии образования им. И. Алтынсарина, 2000. 208с.

18.Сыздықова Р. Емле және тыныс белгілері. – Алматы, 1996.

19. Салагаев В. Культура делового общения. Деловая риторика. Деловые документы: Учебное пособие. – Алматы: Раритет; Республиканский издательский кабинет Казахской академии образования им. И. Алтынсарина, 2000. 200 с.

20.Печникова Т.В., Печникова А.В. Документационное обеспечение деятельности организации. Учебное пособие. – М.: Ассоциация авторов и издателей «Тандем». Издательство ЭКМОС, 1998. 208 с.

21. Кирсанов М.В., Аксенов Ю.М. курс делопроизводства: Документационное обеспечение управления: Учебное пособие. –2-е изд. – М.: ИНФРА-М; Новосибирск: НГАЭиУ, 1998. 272 с.

22.Андреева В.И. Делопроизводство. Требования к документообороту фирмы. – М. 1996.

23.Документы и делопроизводство: Справочное пособие. – М. Экономика, 1991.

24. Кузнецова Т.В., Илюшенко М.П. Основы документоведения: Учебное пособие. – М., МГИАИ, 1988.

25. Стенюков М.В. Документы. Делопроизводство. – М.: ПРИОР,1995.

26. Деловое досье фирмы. – М.: ИВЦ Маркетинг, 1993. – 85 с.

27. Кузнецова Т.В. Делопроизводство в бухгалтерии. Практическое пособие. М. ЗАО «Бухгалтерский бюллетень», 1998. – 224 с.

28. Басаков М.И. Основы делопроизводства в вопросах и ответах: Учебное пособие. Ростов-на-Дону: «Феникс», 1997.-192с.

29. Составление и оформление служебных документов. Практическое пособие для коммерческих фирм. Под. ред. проф. Т. В. Кузнецовой. - М: ЗАО «Бизнес школа» Интел-Синтез». 1998. 192с.

30.Фриш Г.Л. Номенклатурная документация общеобразовательного учреждения.-М: УЦ «Перспективы». 1999. 160с

31.Павлюк Л.В. КиселеваТ.И. Воробьев Н.И. Справочник по делопроизводству, архивному делу и основам работы на компьютере. - СПБ: Издательский Торговый Дом «Герда», 1999. 304с.

32. Кушнаренко Н.Н. Документоведение.-К.:О-во «Знания», КОО,2001.-460с.

а) Мекемелер мен кәсіпорындарды тексеру кезіндегі өртке қарсы қызмет инспекторларының толтыратын құжаттарының үлгісін көрсетіңіз.

ә) Болған өрттің себебінен өкіметке келтірілген шығынның мөлшерін анықтау үшін толтырылатын құжаттың үлгісін көрсетіңіз.
2 - тапсырма.

а) Өрттің шығуына байланысты қылмыстың іс қозғау құжаттарының түрлерін көрсетіңіз.

ә) Шақыру хатының үлгісін жазыңыз.
3 -тапсырма

а) Бөгде бір азаматтың автокөлігін уақытша жүргізу үшін жазылатын қолхаттың үлгісін көрсетіңіз.

ә) Хабарламахат оның жазылу ережесі.

б) Бұйрық дегеніміз не? Бұйрықты шығаруға кім құқылы.

15-үй, 45 пәтерде тұратын Д. Қайратұлына

2006 жылдың 20 наурызында жасалған келісімге сәйкес Сіз электр энергиясын пайдалану төлемақысын ай сайын төлеп тұруға міндеттенгенсіз. Алайда келісімнің талаптары орындалмай отыр. 2006 жылдың 1 сәуіріне дейінгі сіздің қарызыңыз 180 000 (жүз сексен мың ) теңге.

Егер осы жылдың 15 сәуіріне дейін қарыз төленбесе, біз өз тарапымыздан электр энергиясымен қамтамасыз етуді тоқтатамыз.

Сондай – ақ, қарыз төленбеген жағдайда, сізге қатысты іс қозғалатынын және сот ісіне қатысты шығынды Сіз төлейтініңізді ескертеміз.

орынбасары Б.Жұманов

2006 жыл 20 наурыз.
3-жаттығу. Сөз тіркестерін аударыңыз.

Келісімге сәйкес, ай сайын, төлеп тұруға, міндеттену, келісімнің талаптары, сіздің тарапыңыздан, сіздің қарызыңыз, қарызыңыздың көлемі, өз тарапымыздан, іс қозғау, сот ісіне қатысты шығын.
4-жаттығу. Тиісті сөздерді жазыңыз.

1. Хабарламахат С.Сейфуллин көшесі, 7-үй, 15-пәтерде тұратын ...... жіберілген.

2. Өзара келісімшарт 2003 …. 14 ..... жасалған.

3. Келісімнің .........А. Жақыпұлы орындамай отыр.

4. Оның ........... көлемі 120 000 теңге.

5. Қарыз төленбеген жағдайда А. Жақыпұлына қатысты іс..........

6. Сот ісіне қатысты ....... А. Жақыпұлы төлейді.

7.Сондай-ақ, кәсіпорын ............. электр энергиясы тоқтатылады.
5-жаттығу. Хабарламахат үлгісімен танысыңыз.
«Адал» ААҚ- ның президеті

Б.Серікбаев мырзаға

2006 жылдың сәуірінде жасалған келісімшарт бойынша «Адал» акционерлік ашық қоғамы «Қарлығаш» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіне әр айдың бесінші күні шикізат жеткізуге міндеттенген болатын.

2006 жылдың шілде, тамыз айларында «Адал» ААҚ келісімде көрсетілген мерзімде шикізат жеткізбегендіктен, 500 000 (бес жүз мың) теңге зиян шектік.

«Қарлығаш» акционерлік қоғамы 2006 жылдың 15 қыркүйегінен бастап өзара жасалған келісімшарттан бас тартатынын мәлімдейді.

«Қарлығаш» ЖШС – ның президенті Р. Бекболатова.

2006 жылғы 25 қараша

13. 
    Хабарламахат кімге арналған ?
    
14. 
    Екі кәсіпорын арасындағы келісімшарт қай кезде жасалған ?
    
15. 
    Келісімшарт бойынша "Адал" ААҚ кандай міндеттеме алған ?
    
16. 
    "Қарлығаш" ЖШС неліктен 500 мың теңге зиян шекті ?
    
17. 
    «Қарлығаш» акционерлік қоғамы неден бас тартатынын мәлімдеді ?
    
18. 
    Хабарламахатты кім жіберген ?
    

зиян мерзімде

Алматы қаласы, Әуезов көшесі,

45 үй, 18 пәтерде тұратын

Б. Қадыров мырзаға

2006 – 2007 оқу жылындағы 3 семестрдің төлемақысы келісімде көрсетілген мерзімде төленбегендіктен, қызыңыз Айман Қадырова сессияға жіберілмейді.

1 ай мерзім ішінде оқу төлемақсы төленбесе, қызыңыз Айман Қадырованың оқудан шығарылатынын мәлімдейміз.
Абылай хан атындағы Қаз ХҚ және

ӘТУ – нің ректоры С.А. Қалиев

2006 ж., 20 ақпан
келісімшарт бойынша — по договору

міндеттену — обязываться, взять обязательство

зиян шегу — понести убыток

бас тарту — отказываться
9-жаттығу. Сұрақтарға жауап беріңіз.

13. 
    Хабарламахат кімге жіберілген ?
    
14. 
    Келісімшарт қашан жасалған ?
    

3. 
   Келісімшарт бойынша Б.Кеңесбаев қандай міндеттеме алған ?
   

15. 
    Неліктен А.Кеңесбаева қысқы сессияға жіберілмейді ?
    
16. 
    Университет ректоры Б.Кеңесбаевқа не туралы мәлімдейді ?
    
17. 
    Хабарламахатты жіберуші кім ?
    

18. 
    Себеп бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем. Неліктен ? Не себепті?
    

бұйрық + (ген) + дықтан

райы (қан) (діктен)

(кен)

Бәрі жиналмаған + дықтан, жиналыс уақытында өтпеді.

9. 
   Оның еңбекақысы жоғары — кездесу ұзаққа созылмады
   болғандықтан.
   
10. 
    Олар кездесуге уақытында — қазір осы мәселені көтеріп келгендіктен. отырмыз
    
11. 
    Біз бұрын фирма басшысына — басқа қызметке ауыспады
    өтініш білдіргендіктен
    
12. 
    Кейбір қызметкерлер жұмыс — қала әкімі мәжіліске кешігіп келді
    тәртібін ұдайы бұза бергендіктен
    

5. 
   Ол келесі жылы зейнеткерлікке – оған үстемақы қоспады шығатындықтан
   
6. 
   Қабылдауда адамдар көп – біріші рет ескертулер алды болғандықтан
   

9. 
   Жүргізілуге тиіс, арқылы төлемақы, оқу үшін, "Бақыт" коммерциялық банкі.
   
10. 
    Біз, міндеттенеміз, тауарды, уақытында, көрсетілген, жеткізуге.
    
11. 
    Талаптар, сәйкес келеді, 1998 жылғы 18 наурызда, келісімшартка, қол койған.
    
12. 
    Келісілген, төленбеген, сома, жағдайда, талапарыз, сотқа, мәжбүр, беруге, боламыз.