Такырып: Лазерлік сәулеленудің адам организміне әсері

Алға ұмтылған техникалық прогресс халық шаруашылығының көп салаларына оптикалық квантты генераторларды (О.К.Г.) немесе лазерлерді енгізу мен танымал болды.

Алғашқы лазердің пайда болғаннан бері (1960) көп уақыт өткен жоқ, бірақ ОКГ тамаша эксперементальді құрылымдардан аспаптарға айналды, оларды өндірістің әртүрлі салаларында қолданады, медицинада,ғылымда, ауылшаруашылығында және т.б

Лазерлерді тәжірибелік кеңінен қолдану мүмкіндігі ОКГ жас ауда және қолдануда қатысатын адамдарға монохроматикалық және когеренттік ерекше биологиялық әсер өтуі, уақыт және кеңістіктікте энергиялық колосальді концентрациясы салдарынан туатын жана кәсіптік фанторлар пайда болуына ықпал етті.

ОКГ-ң басты элементтері болып белсенді (жұмысшы) заттар, энергия көзі накочкалар және параллельді айналардан оптикалық резонатор табылады.

Ондағы қолданылатын белсенді материалдарға байланысты ОКГ-ң бірнеше түрлері бар; қатты денелі газды жартылай өткізетін және сұйықтықты қазіргі уақытта ең көп таралымдықты интенсивті сәулеленуді генерирлеуші, қатты белсенді заты бар (рубин), неодимі бар, шыны және т.б импульсті ОКГ алды.Энергия көзі накачкалар қатты лазерлер үшін импульсті лампалар қызмет етеді, олардың қоректенүі үлкен кеңістікті конденсаторларда орындалады. Сәулелену жиілігі және импульс ұзақтығы көптеген факторлармен анықталады. Қатты денелі лазердің импульсінің ұзақтығы -0,5-10 с құрайды. Импульсті лазердің сәулелену қуаты әрдайым өсіп отырады және қазіргі уақытта он бес дәрежесінде Вт жетеді. Арнайы затворларды қолдана отырып сәулеленудің пиктік қуатын (10-10 Вт-қа дейін) алуға болады. Рубинді сәулелену толқындарының ұзындығы 0,69 мкм құрайды, неодомасы бар шыныдағы лазерде1,06 мкм.

Газды лазерлер қатты денелердегідей элементтерден тұрады. Оларда белсенді зат ретінде газ қоспалары қолданылады. Ең көп тараған толқындардың ұзындық диапазонда қызылда (0,63 мкм) н-е инфрақызылда (1,06 мкм) сәулеленуді генирлеуші газды. Гелий-неонды лазерлер. Спектрдің жасыл бөлігінде сәулелену алынған; ионизленген агронда(0,48-0,51 мкм), молекулярлы азоттың ультрафиолет аймағында (0,337 мкм), көмір қышқыл газы мен азот қоспасында алыс инфрақызыл аймақта(10,6 мкм).

Газды лазерлер көбінесе үзіліссіз сәулелену режимінде жұмыс істейді, оның қуаты бірнеше милливаттан бірнеше киловатқа дейін ауытқиды.

Лазерлік құрылымдар өндірісте әртүрлі технологиялық мақсатта( микроқатынастарды пайдалану, өте қатты материалдардағы тесіктерді жағу, кристалдарды кесу және өндеу), ғылыми зерттеулерде, биологияда, медицинада, байланыста, фотографияда, спектроскопияда, химияда, геодезияда және көптеген басқа ғылыми және техника салаларында кеңінен қолданады. Лазерлі құрылымдармен жұмыс істеу қызмет көрсететін персоналға белгілі-бір потенциальді қауіп тұғызуы мүмкін.

Лазерлі құрылымдармен жұмыс істеуде өндіріс факторларының кешені негізінен әрдайым монохроматикалық лазерлік сәулелену әсерін доминирлейді. Операторларға тіке лазер сәулесінің әсері тек техникалық қауіпсіздік бұзылған кезде болуы мүмкін. Бірақ лазерлі аспаптармен жұмыс істейтіндер көрінетін және отырған монохроматикалық сәулеленуге ұшырауы мүмкін. Көрінетін және отырған ОКГ беткейлерімен сәулелену болып әртүрлі оптикалық элементтер, сәуле жолында таралған, аспаптар сонымен қатар өндіріс бөлмелерінің қабырғалары саналады.

Көрінген және отырған лазерлік сәулеленудің мағынасы материалдармен беткейлердің көрсететін қасиеттеріне сондай-ақ шығатын энергия мен лазер қуатына байланысты. Бірнеше жүздеген дж.ге тең шығатын жерде энергиясы болатын қуатты импульсті лазермен жұмыс істегенде көрінетін лазерлік сәулелену энергиясының тығыздығы кейде шамалы мөлшерге жетеді 10-2-10-3 Дж/см² осындай л.с. деңгейлері торлы қабықтың зақымдалуына алып келетін табалдырықтан асып кетеді. Операторлардың көзіне аз жиіліктегі сәулелену түсуі мүмкін, сондықтан зерттеушілер генерация уақытында сақтанудың кейбір шараларын қабылдайды, көзін жабады және теріс қарайды т.б.

Осындай жұмыстарда Шу нормадан асып кетеді. Кейбір жағдайда ең1-ші кезекте қуатты импульсті ОКГ-мен жұмыс істегенде 125-400 Гц спектр жиілігімен Шу 120 Дб жетуі мүмкін.ОКГ тұратын бөлменің микроклиматы, ауаның газды және ионды құрамы өзгермейді. Кейде ауаның иондық құрамы өзгереді, құрылымдық қуатының бірден жоғарлауына байланысты азон және басқа да зиянды қоспалар жоғарылайды. Лазерлі құрылымдарымен белсенді жұмыс істеу жұмысшының аз ғана уақытын алады. Осы жағдай басқа да жоғарыда айтылған өндірістің зиянды факторларымен бірігіп лазерлі сәулелермен жұмыс істейтіндерде жаңа аурулардың пайда болуына жағдай жасуы мүмкін.

Әсер ету механизмі. Лазерлік сәулеленудің биологиялық әсері қиын және әлі толық анықталмаған. Лазерлі сәулелер салдарынан болған биологиялық ауытқулар генезінде термиялық, механикалық, фотоэлектрлік және фотохимиялық көріністерімен шақырылған қиын процестер жатыр. Лазерлі құрылымдарды қолданудың алғашқы жылдарында белгілі болғандай энергия бірқатар жағдайларда көз органының бұзылуын және оның функциясының бұзылыстарын шақырады көбіне торша зақымдалғыш болып шықты. Зақымдар қарапайым термиялық фактор әсерінен болған күюлерді еске түсіреді. Энергияның өте жоғары деңгейлерінде зақымдалу ошағында қан құйылулар бақыланады.

Анықталған заңдылықтар бар;торшада зақымдалу тұғызуы. Мүмкін болатын, қасаң қабыққа түскен сәулелену энергиясының тығыздығынан аздау. Бұл көздің оптикалық жүйесі көзге түскен сәулелерді торшада фокустелуімен түсіндіріледі. Лазермен сәулелену тек көз органдарын ғана емес сонымен басқада органдардың өгерістерін шақырады. Терінің анотом-физиолог.жағдайына және сәулеленудің параметіріне байланысты эритемадан терең некрзға дейін терінің пигментациясы ерекше мағынаға ие. ОКГ-мен қызмет көрсетілетін адамдарда ұзақ уақыт аз денгейде л.с-дің әсерінен ОЖЖ, ЖТЖ-не әртүрлі дәрежеде айқындалған функциональді бұзылыстар байқалады. ОЖЖ функцональді ауытқулар айқын вегетативті - реактивтілігімен және гипотияға тенденциямен тамырлық дисфункция көрінеді. Басты жүйкелік процесстердің жылжуының бұзылуы орын алады- қозу және тоқтау.

Айқындық дәрежесі және өзгеріс жиілігі лазермен жұмыс істеу стажы және сәулелену жиілігі өскен сайын көбейеді.

Клиникасы. Лазерлік сәулеленудің әсерінен болатын клиникалық белгілер бірте-бірте дамиды. Аурудың бас кезеңіне жұмыс күннің соңында пайда болатын жалпы әлсіздік, тез шаршағыштық тән. Демалыс күндерінде науқастың жағдайыда жақсарады, ал жалғасатын демалыс кезеңінде жұмыс қабілеттілігі толық қалпына келеді. Әрі қарай маңдай немесе маңдай- самай аймағындағы бас ауруы пайда болады, шағымдары жұмыс уақытында бірден көздің талуы. Кейде көздің талуы қатты көрінгені сонша науқастар көздеріндегі тұмандануға және заттарды оның көруінің бұзылуына шағымданады. Осы ауруға тән шағымдары ол жоғарғы қоғыштық, жылауықтық және түстің бұзылуы. Бас ауруы,жүрек тұсының ауыруы, көбіне жүйкелік- эмоциональды күш түсулермен байланысты. Бірақ мезгілде науқастарды қатып қалуы сезімі мазалайды.

ЖТЖ функциональді өзгерістерді гипотония реакцияларына бейімділігі айқын англодистония көріністерімен жүреді. Обьективті зерттеуде пульстің және артерия қысымының лабильділігі, оның оң және сол қолдардағы асимметриясы анықталады. Осциялографиялық зерттеулер тамырлық тонустың төмендеуін куаландіратын, белгілі-бір ауытқуларды анықтайды; осцилографиялық индекстің жоғарлауы, тамырлар тонусының көрсеткішінің төмендеүі.ЭКГ- да жүрек жиырылуы ритмінің бұзылулары фиксирленеді, көбіне синусты брадикардия типі бойынша. Айқын жағдайларда миокардтың қоректенуінің бұзылыстары анықталады.

ЖТЖ-нің дозирленген күштерге реакциясы астеникалық және дистоникалық типте көрінуімен сондай-ақ артериялық қысымның және пульстің қалпына келу кезеңі баяулауымен көрінеді.

Неврологиялық симптоматикада вегетативті бұзылыстар, жалпы немесе гипергидроз, акроцианоз, тұрақты қызыл дермографизм, полимоторлы рефлекстің күшеюі түрінде орын алады. Вегетативті реактивтілігінің өзгеруі вегетативті рефлекстерді зерттегенде табылады; дистальді гипотермияға бейімділігі, тері температурасының және тер бөлу ассиметриясы анықталады.

ОЖЖ-ң қызметінің клиникалық функ-ді бұзылыстары вегетоастеникалық, аз жағдайда невростеникалық синдром ретінде анықталады. Қарапайым және ерте бұзылыстар болып вегетативті дисфункциялар табылады. Көру анализаторының функциясының бұзылуы, көздің тез талуы, көз алмасындағы ауруы және басылу сезімі, сондай-ақ көру анализаторының функцональді бұзылулары шағымы ретінде көрінеді. Тексеру кезінде функциасының аздап өзгеруінде шыны денде жалғыз және көптеген нүктелік тұманданулар табылады. Перифириялық қан құрамының өзгеруі шамалы тромбоцитопения, тез айқындалмайтын ликоцитозды лейкоцитоз және лимфоцитопенияға бейімделік ретінде көрінеді. Кейбір жағдайларда қандағы протромбин деңгейінің төмендеуі анықталады.

Л.с-дің созылмалы әсерінен болған өте айқын көріністер вегетативтік және ангиодистониялық прогрессирлеуімен көрінеді, олар астеникалық немесе неврастеникалық синдром фонында өтеді. Бөлек жағдайларда бас ауруларымен жүретін рейроциркуляторлы криздер, бас айналу,естің аз уақыт бұзылыстары, жүрек тұсындағы ауырсынулар, жүрек соғуы, аяқ-қолдардың салдануы, тершендік бақыланады. Диагностикасы зерттеу нәтижиелерімен және еңбек жағдайының санитарлы-гигиеналық берілгендерімен бағалануы қажет. Л.С әсерінен п.б. ауру лазерлі құрылымдарымен жұмыстың басында көрініп тұрған байланыстың барлығында, сондай-ақ вегетативті тамырлық дисфункция дамуына алып келуі мүмкін басқа этиологиялық сәттердің жоқтығында күдік тууы мүмкін. Стационар жағдайында тереңдік тексеру және бәріненде операторларды динамикалық бақылау, нейродинамикның және тамырлық бұзылулардың кәсіптік табиғатын растайды немесе жоққа шығарады.

Емі:

Емі кешенді, организмнің бұзылған функцияларын қалпына келтіруге бағытталуы қажет.Миндальмен және броммен пустырник тұнбасын, кофеин, женьшень, қытай моннигін, В-1,С витаминімен бірге глюкозаны, тері астына-дуплексті ұсынады. Вегетативті-тамырлық дисфункцияның айқын көріністері жағдайда кальций глюканатын, глутамин қышқылы, дипразин, беллатаминол жағымды әсер көрсетеді. Неврастеникалық синдром кезінде сулы физиотерапиялық процедуралар(жалпы ванналар, душтар), міндетті түрде құрамында витамині бар каллориялы диетамен қамтамасыз ету керек.

Алдын-алу.

ОКГ-мен жұмысқа тусетіндер міндеттітүрде медициналық қараудан өту керек.терінің созылмалы аурулары;көру өткірлігінің төмендеуі;1 көзде 0,6-дан төмен, 2-нен 0,5; нашақорлық, токсикомания, сонымен қоса созылмалы маскүнемдік; шизофрения және басқада эндогенді психоздар;

Л.С. әсерінен п.б. патологияның ерте формаларын анықтауда және алдын-алу мақсатында лазерлі лабораторияларда жұмыс істейтіндер міндетті түрде медициналық қарауға жатады, 12 айда 1 рет.мед тексеруде терапевт, неврапотолг, окулист қатысады. Жалпы лабороторияда қан анализін, тромбоцит деңгейін анықтау, ЭКГ, офтольмоскопия, биомикроскопия жүргізеді және қосымша әдістер жүргізеді.

Кәсіптік паотлог.профилактикасы мақсатында міндетті түрде көктем, қыс айларында витаминизация жүргізу(А,С,В тобы витаминдерін), регламинтерленген физкультпаузаларды жүргізумен еңбекті рациональды ұйымдастыру. Жоспарлы санитарлық ағарту жұмыстарын мүргізу.

Жұмыс қабілеттілігін сараптау.

Науқасты уақытша басқа жұмысқа ауыстыру мен белсенді амбулаторлы емдеу көрсетілген. Уақытша рациональды еңбекке орналастыруда толығымен тек лазерлі сәулеленумен ғана емес басқа да терапия нәтижиесін төмендететін өндіріс ортасының зиянды фактоларымен қатынасты үзу. Лазерлік құрылымдармен жұмысты жалғастыру мүмкіндігі туралы шешімді жеке ауру симптомдарының толығымен жоғалуын расттайтын, 2-ші медициналық куәландырудан кейін қабылдайды.