Ќазаќстан республикасыныњ денсаулыќ саќтау министрлігі
Тақырып: Пестицидтермен улану
жүктеу/скачать 1,28 Mb.
|
ЖҰМАБЕКОВА Б.КӘСІБИ АУРУЛАР БОЙЫНША ДӘРІСТЕР КУРСЫ
| Тақырып: Пестицидтермен улану.
Қоғамның тағам өнімдерге өсіп келе жатқан қажеттілігін толық қанағаттандырудың мақсаты ауылшаруашылығында өндіретін ары қарай интенсивиксциялау немесе қортындылау керек. Егер турғындардың өсуі мен құрамының өзгеруді ескерсек, бұл оңай шаруа болмайын деп түр. Бұрын ауыл тұрғандыраның 80%, 20 % қала тұрғындарын қалт етсе, ал қазіргі уақытта тұрғандарға жалпы өстуіне (урбанизация) байланысты олардың көп бөлігі қалаларда тұрады. Сондықтан берілген жағдайды шешу үшін, тек қана ауылшаруашылық өндірісінен тәжірибесіне минералды тыңайтқыштарды зиянкестерді құртатын химиялық-заттарды, сонымен қатар ауыл шаруашылығының өнімділігі жоғарлататын кейбір сарқаттарды емдеу үшін қолданатын өсімдіктерді енгізгенде мүмкін болады. Бірақ та бұл заттардың жоғары тиімділігі адамға біршама токсикалық әсерімен қатар жүреді. Сондықтан олардың токсикалық қасиеттері, уланудың клиникасын, профилактикалық шаралардың ерекшеліктертін меңгеру кәсіби патологияда өзекті мәселе болып табылады. Казіргі уақытта химиялық заттардың келесі топтары кезінен қолданылады, инсектицидтер құрт - құмарсқаларды құртуға арналған заттары. Инсектофунгицидтер - құрт - құмырасқалармен күресу шараларына қолданылатын, сонымен бірге өсімдіктердің саңырауқұлақ ауруларының қоздарғыштарын құртатын заттар, гербецидтер — арам шөптерді құртуға арналған заттар, пестицидтер - инсектецидтердің ратициотердің (кеміргіштерге қарсы) және гербицидтердің қасиеттеріне ие препараттар. Инсектофунгицидтер ұнтақ (дуст) түрінде шашу үшін қолданады, ерітінді, эмульсия түрінде — бүрку үшін қолданылады. Шашу және бүркуте арналған препараттардың құрамына инсектофунғициттермен басқа, қосымшалар кіреді тальк, каолин, және де прилинаторлар, стабилизаторлар. Құрт - құмырсқаларға әсер етуіне қарай олар жанасу әсері. Қосылыстарға, өсімдік ігілік әсерлі болып бөлінеді. Молекулярлы құрлыстың ерекшеліктеріне қарай негізгі фулсисруашалан улы хаминаттар химиялық қасиеттері жағынан топтарға бірігеді, мысалы хлорланған көмірсутегілер, фосфорорганикалық, семапоорганикалық қосылыстар және т.б. Токсикалық әсердің күшіне байланысты бөлінеді: жоғарытоксикалық (күшті әсер етуші) ткофис, этилмеркурхлорид, токсикалық: алдрин, метифос; орташатоксикалық: гексахлоран, ДДТ; азтоксикалық: коллоидты күкірт, метилмериалтофос. Сынаптың органикалық қосылыстары ауыл шаруашылығынды әр-түрлі культуралардың (бидай, мақта, горох, льна) тұқымдарын улауға, сонымен бірге өндірістік ағашты рефоликггер бұзатын микрооргамизмдермен күресте және альбуменді, казеинді клейлерді антисептикалағанда қолданады. Ұнтақ және ерітінді түрлерінде қолданалады. Кеңінен қолданылатын препараттарға -гранозан жатады, ол 2% этилмеркухлорид тальктің қоспасы және НИУИФ-1-1,3% этилмеркурфосфаттың сулы ерітіндісі, фенил мерүкурацетат, агронад. Экспериментальды зерттеулердің айтуынша сынаптың органикалық қосындылары металл сынабы мен оның бейорганикалық сулемалық қосындыларына қарағанда көп улы келеді. Сондықтан гранозан және НИУИФ-1-тің бастапқы әсері болып табылатын этилмеркухлорид және этилмеркуфосфаттың ШРЕК-ы - 0,005 мг/м3 құрайды, ал металл санаты - 0,01 мг/л. Хлорорганикалық қосылыстар ауыл шаруашылық культураларының әр-қилы зиянкестері мен ауруларымен күресте қолданады. Сонымен қатар тұрмыста және ветеринарлық тәжірибеде паразиттермен (бүрге және т.б.) күресте қолданылады. Тәжірибеде көбінесе токсикалық жағынан біршама дәрежедегі ДДГ және гексохлоран қолданасқа түсті, сонымен бірге хлорген, гептахлор, хлориндан, симазин, саводекс, пентатидан, диэлдрин және т.б. фосфорорганикалық және сынап органикалық қосылыстарға қарағанда олар аз токсикалық деп саналады. Хлорлы иисектицидтер әр-түрлі түрде қолданылады: дуст түрінде, суспензия, паста (сықна, эмульсия түрінде) физикотехникалық қасиеттеріне қарай олардың кәсіби судаерімейтін және май мен органикалық еріткіштерде жақсы еритің қатты заттар. Гексохлоран (гексохлорциклогексан) — бензоль сацинасына хлордың 6 атомының қосылған өнімі. Инсектофунгицид ретінде дуст, аэрозоль, сықпа, эмульсия түрінде қолданылады. Организмге алиментарлы, ауа арқылы инголяциялық және тері арқылы түседі. Улану негізінен препараттарды дайындағанда, қорапқа салғанда өсімдіктерді қолмен өндегенде мүмкін. Әсер ету сипаты-нейротропты және паринхиматозды. Ол қанға өтіп, организмде ұзақ уақыт айқалып жүреді және май шелінде, бауырда, бүйректе жинақталады. Бүйрек және ішек арқылы ақырын бөлінеді, ал лактация кезеңінде сүтпен бірге бөлінеді. Гексохлоранмен удан қайтыс болған адамда паринхиматозды мүшелердің цитоплазмасында түйіршікті және гомогенизациясы табылған. Фосфорорганикалық қосылыстар (ФОС) кенді флотациялағанда, еріткіштерді, жанбайтын пластмассаларды өндіргенді қолданылады. ФОС ауыл шаруашылағында зиян кестермен күресте инсектофуигицидтер ретінде кеңінен қолданалады. Бірақ бұл препараттардың жоғары улылығы оларда өндіргенде және қолданғанда техника қауіпсіздігін сақтауға қажет етеді. Гигиеналық көзқараспен бұл топтағы заттар хлорорганикалық қосылыстардан өрт жақсы, себебі ФОС сыртқы ортада тұрақсыз болып келеді, бұл қасиетті инсектофунгицидтерге маңызды. Бұл қосылыстардан тез ыдырауы адамның улану қауіптілігін төмендейді. Сонда да әр-түрлі ФОС-пен улану белгілерін бірден, бірақ және қосылыстардың токсикалық дәрежесінде айырмашылықтар табылады. Олардың барлығы жалпы резорбтивті әсерге ие және организмге тыныс алу, асқорту трактісі арқылы және дерт арқылы да ене береді. Сонымен бірге олар жергілікті тітіркендіруші әсер бермейді, соның солдарынан улану уақытында байқалмауы мүмкін. Тиофос НИУИФ 100 препараты диэтилпаранитрофенилтиофосфат болып табылады, жоғарғы инсектоцидтік қасиетке Я.В. Самойлов атындағы тыңайтқыштар және инсектофунгицидтер институтында синтезделген. Қара-қоңыр түсті, жағымсыз иісті, майлы сустақтық 1% дуст немесе 30% сұйық концентрат түрінде ауыл шаруашылық культурамен жасыл желектерді шашу және бүргеу реттінде қолданады. Жоғарғы улылығыма байланысты препаратты үй —ішін тиым салынады, және де тиофосты контеті, жеміс-жидіктерді және басқа культураларды халықтан басқасын ашуға және бүрлуге қолдануға келмеді. Шет елде ауыл шаруашылығанда қолданғанда және оң өнеркәсіптерде процестің синтездезін кең аумақты уланулар болған. Өндірістік кеңістіктердегі ауадаға тиофостық ШРЕК-сы —0,05 мғ/м3. Меркаптофос (синтокс, диметон, диэтилмеркаптоэтилтиофосфат) екі изомелді қоспасы. Ақшыл немесе қара-қоңыр түсті, жағымсыз иісті сұйықтық. 30% концентрат түрінде бүрнуге қолданылады, тиофосқа қарағанда әлдеқайда улы және токсикалық дәрежесі жоғары. ШРЕК - 0,02 мғ/м. Патогенезі. Ауа құрамындағы сынап қосылыстары тыныс алу жолдары арқылы қанға түсіп, организмде айналыста жүреді. Содан кейін тиандермен тез адсорбцияланып, сонда ұзақ уақыт ұсталады. Сынаптың көп мөлшері бауырда, бүйректе, бас миында, ол аз мөлшерде қан бауырда, өкпеде, жүректе жинақталады. Организмнен қосылыстардың негізгі бөліну жолдары — бүйрек және ішек трактісі. Асқазаны, бауыр және сіленей бездерінің элиминацияда маңызы аз. Сынапты қосылыстардың ферменттерді уларға жататыны белгілі, олар тканьде аз ғана мөлшерде болса да белсенділігі өте жоғары келеді. Улылығы клеткалық протеиндердің тиол топтарының әсеріше байланысты. Сонында қалыпты қызмет етуге қажетті негізгі ферменттердің инавациясы болады және де бос сульфитті топтар пайда болады. Көмірсудан, белоктың және майдың алмасуларынаң бұзылуы болады. Сонымен сынап қосылыстары өнірлік маңызды, мүшелердің тканьдік алмасуына араласуы мүмкін (соның тиінде ОЖЖ-иі), соның солдарынан функциональды жағдайы күрт бұзылады және интоксикациянан әр-қилы клиникалық көрінісі пайда болады — капилляротоксикалық әсер т.б. (өткізгіштіктің жоғарлауы, стаз). Мәйітті зерттегенде ОЖЖ-иі, ганглиозды клеткасының өзгерісі, бауырдаң майлы экстрофиясы және нефросклерозға дейін әкелетін ауыр дәрежедегі дистрофиялық өзгерістер табылған. Асқазан — ішек транс-сіндегіндегі өзгерте катаральды — фиброзды және жаралы энтероколитпен сипатталады. Нейротропты және паренхиматозды улар организмге әсер етеді. Олардың көбісі тітіркендіруші қабілетке ие және асқазан - ішек трактісі, тыныс алу жолдары және тері қабыты жағынан реакция береді. Кумуляцияға қабілеттілігі болғандықтан, аз ғана мөлшерде түссе де созылмалы улануға соқтыруы мүмкін. Адам организміне тыныс алу мүшелері, асқазан-ішек трактісі және тері арқылы түседі. Бүйректермен және ішек арқылы бөлінеді. Сүт бездерімен бұл заттардың бөлінуі, емшектегі балаларға үлкен қауіптілік тудырады. Хлорорганикалық қосылыстардың әсер ету механизмі толық зерттелген. Олар қанға, содан соң клеткаға етіп, клетканың тыныс алу ферменттерің жұмысын тоқтатады, оттегінің қажеттілігін күшейтеді және тотығу және фосфарилдену процесстердің бұзады ткандердің цитохромоксидазалық белсенділігін тежейді. ФОС көптеген жүйелердің ферментативті белсенділігін күшейтеді. Бірақ, ол холинэстераза ферментінің белсенділігің төмендету қабілетіне ие. Олар шынайы және жалған холинэстеразаға бөлінеді. Шынайы холинэстераза негізінен нерв жүйесінде және эритроциттерде орналасады. Ал псевдохолинэстераза қан сарысудан, асқазан асты безінде және т.б. тканьдарде болады. ФОС-таң әсеріне көбінесе псевдохолинэстераза сезімтал келеді. Токсикалық көріністер орталық және шеткері жүйке жүйесінің синапстарында осы ферменттің айқын күшейуі болған кезде пайда болады, және ацетилхолген жиналып, синапс аппаратынан өткізгіштігін күрт бұзылуына әкеледі және ОЖЖ ілектек тыс қозады. Сонымен қатар ФОС-тың біреуінің әсері орталық холинэргиялық эффект берсе, ол кейбіреуі-перифериялық жалпы олар мускарино-никотин тәрізді әсер етеді. Холинэргиялық барьердің жүрек жазық бұлшық еттер, бездер пост - англионарлық аяцинарын инервация жасайтын тканьдердің холиреактивті жүйлері М-холинреактивті "мускарин сезімтал" болып белгіленеді, ал ганглионарлы синапстар аймағында және соматикалық нерв бұлшық етті аймақты орналасқандар и-холииреактивті "никотии сезімтал". Ацетилхолиннің м-холинореактивті жүйеге әсерін, мускариннің әсертін тоқтататын атропинді қолдануға болады, н-холинореактивті жүйеге ганглиопарлы сипатотардың әсерін ганглиоблокаторлармен тоқтытады, ал н-холинореактивті жүйеге көлденін - жазық бұлшық еттің өсерті — кураре (диплацин, парамион). Препараттарымен тоқтатады. Ацетилхолинге айналуымен қатар ФОС-пен улану бір қатар басқа да энзиматикалың зақымдалуға әкеледі. Бауырдың трипсині, экстеразасы, липаза белсенділікті төмендейді. Радиоактивті фосфордың көмегімен жүргізілген зерттеулердің аңықтауы бірнеше ФОС организмде тез бұзылады және оларды гидролизинің өнімдері түрімде шағарылады. Күрделі химиялық қосылыстардың ыдырау процесстері су элементтерінің қосылуымен жүреді. С.Н. Голмков, В.И. Розенгарт көрсеткендей организм белоктары мен ФОС-тың өзара ФОС-тың молекулаларының бұзылуымен және оның улылығын жоғалтуы болады. Клиникасы: сынапорганикалық қосылыстарымен улану жедел және созылмалы түрде жүреді жедел уланғанда аурудын клиникалық белгілері жұмыс басталғаннан кейін бірнеше сағаттан кейін дами бастайды. Сырқаттың бастапқы кезеңінде астено-вегетативті синдромға тән шағымдар анықталады, сонымен бірге жалпы әлсіздік, тез шаршағыштың, бас ауру, ұйқының бұзылуы, әлсіздік байқалады. Бір уақытта вегетативті бұзылыстар пайда болады: тұрақты қызыл дермографизм, жалпы және жергілік гипергидроз, көз-жүректік және орто-клиникалық рефлекстерді зерттеу барысымда жүрек-тамырлық реакциялардың тұрақсыздығы. Науқастардың бір бөлігінде алдына созған қолдарының саусақтарында жеңіл ұсақ-амплитудалық тремор байқалады. (неинтенционды). Сіңір рефлекстерінің жандануы байқалады. Орташа ауырлықта зақымдалғанда науқастардың астенизациясы айқын болады. Вегетативті бұзылыстардың қарқымдылығы өседі және аяқ-қолдан дистальды бөлімінде парастезияның вегетативті полиневритикалық синдром пайда болады (ағаштану сезімі, аяқ-қолда шаншу "құмырсқаның форғалауы", сыңған тәрізді ауырсынулар көбінесе тыныштықты күшейеді). Бұл жиі перифериялық тип бірнеше ауырсыну сезімі төмендеумен жүреді. Бұл кезекде гиперсаливация, ауызда темір тату, шөлдеу, бас айналу, лоқсу, құсу қосылады. Миокардтың өтгізгіш жүйесінің токсикалық зақымдалуы жүрек жиырылуының ырғағаның бұзылуымен жүреді, жүрекше және қарынша кешенінің аяқ жағының формасымен вольтажы өзгереді. Бұл тондардың тұйықталуымен, кейде ұштарында систолалық брадикардия болуымен жүреді. Науқастардың көпшілігі де бауырдың өлшемінің ұлғаюы байқалады, бұл жел оның интоксикалық қызметінің төмендеуімен, уробилиурия, қанда билирубиннің қалыпты болуымен жүретін, тікелей Ваи ден Берг реакциясының пайда болды. Бүйректің зақымдалуы протейнурия, гематоуриямен білінеді. Гингивит және стоматит дамитын бейорганикалық сынап қосылыстарымен улануға қарағанда, сынапорганикалық препараттарымен уланғанда бұл патологиялық өзгерістер сирек және аз айқындалған түрде кездеседі. Жеңіл және орташа ауырлықта уланғанда аурудың біліністері қайтымды. Денсаулықтың қатты қалпына келуі 1,5-2 айда. Ауыр түрде уланғанда көрсетілген көртітетерге аяқ-қолдың солдануы, естудің төмендеуі, соқырлық қосылады. Бұл кезеңде біліністер аз қайттынды болып келеді. Созылмалы улану біршама ұзақ жасырын кезеңнен (орташа 2 ай) кейін дами бастайды. Сырқаттың алғашқы белгілері лоқсу, құсу түрінде, ауыз қуысының трофикалық зақымдалуымен байқалады (қызыл иегі қансыраған, сілекей бөлінуі күрт күшейген, гиннивит, стоматит дамида). Сырқаттың жиі симптомы болып полидипсия және полиурия болып табылады. Науқастар тәулігіне 2-6 литр сұйықтық тиеді және осындай мөлшерде зәрмен шығарылады. Зимницкий бірнеше сыиама бұл науқастарда изостеиурия және гипостенурия (зәрдің жеке салмағы 1000-1004) тапқан. Кейбір науқастар поллакиурияға және зәр бөлгенде ауырсымуға шағымданады. Науқастардың жартсында зәр шағару жолдарының тітіркененуі бар: микроальбуминурия, лейкоцитурия, микрогематурия. Ауыр түрінде кайтанды біліністер болуы мүмкін — олигурия, азотемия. Уремиядан өлім жағдайы тууы мүмкін. Қан жағынан өзгерістер байқалады. Бұл жағдайда гемограммада гемоглобиннің және эритроциттердің мөлшерінің төмендеуімен, шамалы нейрофильді лсйкоцитозбен ЭТЖ-ц жылдамдауымепн сипатталады. Қан мен кілегейдің қоспасымен бірге профузды іш өтумен жүретін токсикалық колит дамиды. Науқастардың біршама арықтауы жиі байқалады. Бұған параллельді жүйке жүйесінің зақымдалуы болады, ол астения, тез шаршағыштық, еске сақтаудың элстреуімен, бас аурумен білінеді. Науқастарға эмоциональді лабильділік, тітіркеиушілік, ұйқынан бұзылуы, оның беткейм мазасыз болуы тон. Айқын түрінде полиневретикалық сипдромның дамуы мүмкін аяқ-қолдың парездері көбінесе төменгі жағымда, сезімтелдықтың бұзылуы. Гранозанмен ауыр түрде уланғанда ОЖЖ сәйкес зақымдалуы байқалады: скандирленген, түсініксіз сөйлеу, баяу параличтер (гипотония, гипотрофия, гипорефлексия), бет және тіл асты жүйкенің парезі, нистагм, мишықтың және аралық мидың патологиясы (атаксия, жүргісінің бұзылуы), санасының шатысуы, арықтауы қорқындейді. Торморегуляцияның бұзылу салдарынан тұрақты субфебрилитот болуып мүмкін. Сынапорганикалық қосылыстармен уланудағы патологиялық көртітелер тұрақтылығымен ерекшеленеді. Көбінесе, бауыр және ОЖЖ зақымдалу симптомдары біраз жыл бойы сақталуы мүмкін. Бірақ жеңіл және орташа ауырлықты уланғанда қарқындылығы біртінден төмендейді. Жедел уланудың көрінісі, клиникалық синдромдардың ұқсастығына қарамай нақты азық-түлікне байланысты әр-түрлі болуы мүмкін. Жеке сезімталдық байланысты ерекше белгілері болуы мүмкін. Жедел уланудың симптом кешені түсу жолдарына және дозасы мен концентрациясына байланысты. Асқорту жолына түскенде алғашқыда асқазан-ішек бұзылыстары байқалады, содан соң ОЖЖ қызметі бұзылады. Ауа арқылы уланғанда жөтел, кейде жағамсыз бөлінулермен, мұрыннан қан кету болады. Кейбір энтидердің тері арқылы түсуі, оның қызаруымен, бөртпелермен, дерматитпен жүреді. Созылмалы улануда ОЖЖ-де өзгерістер пайда болады, ары қарай энцефало-миелополиневрит және вегетативті дистония көртістерінің дамуымен жүреді. Созылмалы улану бауырдан, бүйректің, жүрек — тамыр жүйесінің зақымдалуымен жиі жүреді (токсикалық миокардиодистрофия). ДДТ (дихлор-дифенил-трихлорэтан) - сырпайы өзіне тән иісі бар криссталл ұнтақ. ШРЕК - 0,1 мг. Негізінен тыныс алу мүшелері арқылы, асқазан-ішек тракттісі арқылы түседі, тері арқылы да сіңуі мүмкін (органикалық еріткіштерде). Кумулятивті әсерге ие, бауыр да, бүйректе жинақталады. Ақырын шығарылады. Бала жолдасы арқылы ене алады және де емізеттің ананың сүтінен бөлінеді (емізетін және жүкті ойелдерді бұл қосылыстармен контактіге жіберілмейді) ДДТ бірқатар клеткалық ферменді жүйені, сонымен қатар эстераза, холинэстеразаны. Құрт-құмырсқалар бұл препаратқа үйренуі-мүмкін, өнім себебі ұзақ контактыда олардың организмнің де ДДТ-ы оның аналогтарың ыдыраттын арнайы ферменттер (дегидрохлориназа) өндейді. Жедел интоксикация - сырқаттың алғашқы белгілері уланғаннан кейін бірнеше сағаттан кейін пайда болады және біртіндеп дамиды. Бірінші табылатын симптомдар ауыз қуысы және жоғарғы тыныс жолдарының шырышты қабатының тітіркену, сілекей бөлінуінің жоғарлауы, түшкіру, тамағында бір нәрсе турғандай сезіну, жөтел, конъюктивит. Содан соң бас ауру, бас айналу, лоқсу, құсу, жалпы әлсіздік, {-38-40°, тахикардия, эпигастрольды аймақты және оң жақ қабырға астында ауырсынудың болуы. Бірнеше күн ішінде жоғарғы тыныс жолдары жағынан көрністер байқала бастайды - трахеит, бронхит, субъективті және объективті симгмоматикасы бар бронхогшевмония болуы мүмкін. Жүйке жүйесінің зақымдалу белгілері өрлетіп түседі. Жедел түрінде астено-вегетативті синдром типті бұзылыстар – жоғары шаршағыштық, тітіркенгіш, эмоцияның тұрақсыз болуы, сіңір рефлекстірінің жоғарлауы, сезімталдықтың төмендеуі, бұлшықеттік әлсіздік. Аса ауыр түрінде қолдың треморы, қалтырау, парездер және паралич салдану қосылады. Ауыр уланғанда токсикалық энцефалит көрністері дами бастайды - бас аурудың күшеюі, гиперкинездер (хореоәрізді қимылдар), қол треморының шашыраққы түрде дене мен басқа өтуімен. Генерализацияға тенденция болады, қалтырау мен селдану, көру қабілетінің бұзылыстары тыныс алудың салдануынан өлім жағдайынын болуы. Бұларға параллельді бауыр бүйрек зақымдалуының өршуі. Бауыры ұлғайады, пальпацияда ауарсынады. Зәрінде альбуминурия, микрогеноурия, цилиедрлер. Жеңіл түрінде терде эритема және ісікпен бірге жүретін шамалы қышумен ашу болады, асқынған жағдайда – жедел дерматит көртіністері болады. Созылмалы интоксикация ДДТ қойма, улы химикатты өндіретін өнеркәсіптердің жұмыскелерінің арасында жиі кездеседі. Оларға тән белгілерге арықтау, тәбеттің жоғалуы, бас ауру, ұйқысыздық, бұлшық еттің әлсіздігі, жалпы әлсіздік, жоғарға жүйкелік қозу, жүретік аурулары, ауада қалку сезімінің болуы, мұрыннан қан кету, жоғары тыныс алу жолдарының жиі жедел, катарлары, созылмалы гастриттер. ДДТ-нің аллерген ретінде әсер ететін туралы нұсқаулар бар. Созылмалы иптоксикацияның клиникалық көріністерін бірқатар синдромдар бөлуге болады: Астено-вегетативті - жұмысқа қабілеттіліктің төмендеуі, тітіркенгіштік, жалпы әлсіздік, тұрақты бас аурулар, айқын гипергидроз. Полиневритикалық - аяқ - қолдың парастезиясы, бұлшық ет тонусының төмендеуі, сезімталдықтың төмендеуі және рефлекстердің күшеюі. Жүрек-тамырлы - токсикалық миокардиодиодистрофия гипотония, жүрек аймағында ауырсыну, ентігу. Бауырлық синдром-бауыр шекарасының ұлғаюы, оң жақ қабырға астындагы ауырсыну, френикус-симптом, дисперсиялық кортитер, пигментті алмасудың бұзылуы, баурдың антитоксикалық қызметінің, бұзылуы. Қан жағынан өзгерістер болуы мүмкін - гипохромды анемия, нейтрофильді лейкоцитоз, тромбоцитопения, ЭТЖ-нің жылдамдауы. Жедел улану. Клиникасы уланғаннан кейін бірнеше сағаттан немесе тәуліктен кейін дами бастайды. Басында бас ауру, айналу, жалпы әлсіздік, сілекейдің бөлінуінің жоғарлауы, көздің ауруы, жастың ағуы, жөтел, мұрыннан қан кету. Содан соң төстің астында шаншу түріндегі ауырсынулар, мазасыздану, астматикалық сипаттағы күшті ентігу, дірілдеу, тершеңдік ұстама, температураның көтерілуі. Келесі күндері бронхит, бронхопневмония, токсикалық миокардит, гепатит, нефрит клиникасы дамиды. Ауыр улануды – тез қозу, жүректің ауытқуы, бұлшықеттің дірілі, денсаулық, токсикалық қалтырау және кома. Амегивті-делириозды синдроммен бірге бірілетін гексохлоранды психоздар туралы мәлімет белгілі (жедел галлюцинаторлы шатасу аментасы). Терісінде және шарышты қабытына қол тигізгенде тез тітіркену, қышу және қызару пайда болады. Байқамай ішіп қойған жағдайда – тез арадағы бас айналу, бас ауру, ойлардың шатасуы немесе ауысуы болады, 3 сағаттан кейін есінен айырылады, қалтырау, "қатап қалғандай" сөзін пайда болады, мойында және кеудесінде тері астылық қан құюлар, цианоз. Ұстама 15 минутқа барады. 5-6 сағататтан кейін аса ауыр ұстама болады — ентігу, есінен айырылу, күшті клиникалық қалтыраулар. Тұрақты бас ауруларымен, айналумен, бастың ауырлап кеткен тәрізді сезімнің пайда болуы, лоқсу, тәбеттің жоғалуы, жоғары шаршағыштық, ұйқыссыздық. Вегетативті дистонияның және полиневриттің көріністері өршиді - жалпы гипергидроз, қолдың саусақтарының жансыздануы, терінің ашуы, қолдың треморы, қол-аяқтың дистальді бөлігінің иперстезиясы, перефериялық жүйке бағанасының бойындағы ауырсынулар. Аздаған қаназдық, лейкоцитоз, ЭТЖ-ң жылдамдауы байқалады. Айқын түрінде - ЭКГ өзгерістері мен клиникалық көріністеріне сәйкес токсикалық миокардиодистрофия белгілері пайда болады. Ауыр уланғанда -токсикалық энцефалопатия, бас және аяқ қолдың хорео тәрізді қимылдауы, атаксия (еритмен жасайтың цималдардың бұзылуы), нистагм. Әр-түрлі ФОС-пен жедел улану көртінісі жалпы ұқсас. Айырмашылығы тек пайда болуы мен интоксикациясының дамуында. Симптомдардың вариабельдігі және пайда болу уақыты улану ауырлығына және удан түсу жолдарына байланысты. Жедел уланудың көрінісі өте күшті байқалады. Мұнда тиофосқа қарағанда меркатофос ақырын әсер етеді, бірақ улану симптомдары аса ауыр болып келеді. Жеңіл, орташа ауыр ағымдағы және ауыр жедел уланулар байқалады. Жеңіл түрінде науқастанған адам әлсіздікке, бас айналуға, ұйқышылдыққа, лоқсу, құсуға, сілекейдің бөлінуіне жоғары тершендікке шағымданады. Зерттегенде қарашықтың күрт таралуы, АҚ төмендеуі, жүрек тондарының тұйықталуы табылады. Өкпеде ылғалды сырылдар естіледі. Жүйке жүйесі жағынан — сіңір рефлекстерінің төмендеуі. Қанда аздаған лейкоцитоз. Бұл жағдайда сырқаттылық 3-4 күнге созылады және негізінен жазылумен аяқталады. Орташа улануда жоғарыда көрсететілген симптомдарға дірте, температураның 40° дейін көтерілуі қосылады. Депрессия жалпы тежегіштік байқалады. Бұл жүрек шекараларының кеңейуімен, брадикардиямен, тондардың сұйықталуымен жүреді жастық, және сілекей бөлінуінің күшеюімен байқалады. Бронхиальды секреция, жөтел көбейеді. Ауыр астмоидты түншығу ұстамалары, пневмониялық фокустар анықталуы мүмкін. Бауырдың ұлғаюы байқалады. Зәрде белок және эритроциттер бар. Жүйке жүйесі жағынан дипломия бұлшықеттерінің тартылуы, горизонтальды нистагм бар. Қанда Нв-160 г/л дейін көтерілген, эритроциттер 6,0* 1012 л-1, лейкоциттер 15-20*109/л -1. Галлюцинациялы шизофрения тәрізді психоз дамуы мүмкін, оның негізінде ФОС холинэстеразасының бұзалуы жатыр. Ауыр жағдайында (коматозды түрі) мұнда сырқатталық ауқымды сілекей және тердің бөлінуімен, бронхорея, тоқтаусыз құсумен, ырықсыз зәр мен нәжіс болуымен жүреді. Жүйке жүйесініц зақымдалуы қалтырау, ес-түссіз жағдайға әкелетің күрт тежегіштік болады. Қарашақтары түйреуіштің басындай көлемге дейін кішірейді (миоз), жарыңқа реакция бермейді. Әдетте қимылдау қызметі бұзылады. Бастапқыда тонустарының жоғарылаумен жүретің қымылдатқыш және мимикалық бұлшықеттердің қалтырауы болады. Содан кейін барлық көлденен-жазық бұлшықеттің, сіңір рефлекстерінің бұзылумен жүретін селдану пайда болады. Ауыр түрдегі уланулар терең ес-санасыз жағдаймен сипатталады. Тыныс алудың бұзылуы ауқымды бронхореямен және бронхоспазммен түсіндіріледі. ФОС-пен уланудан науқастың қайтыс болуы цианозбен жүретің асфиксиядаң болады. Біртіндеп таныс алу бұлшықеттерінің салдануы және жүректің тоқтауы дамиды. Созылмалы уланулар жедел улануға қарағанда сирек кездеседі. Оларға орталық және вегетативті жүйке жүйесінің зақымдалу белгілері тән. Бас ауруға, бастың ауырлауына шекесінің қысылған тәрізді сезімге еске сақтаудың әлсіреуі, ұйқысының бұзылуы, белсендік, шаршағаштық, тәбеттің нашарлауына, жүрек айнуға, арықтауна шағымданады. Объективті: қарашықтың аздаған тарылуы, вазовегетативті бұзылыстар (қызыл дермографизм, артериялык гипотония, шамалы брадикардия). Аса айқындалған интоксикацияда психиканың өзгерістері, интелектің шамалы деградациясы еске сақтаудың әлсірсуі, сананың қысқа мерзімді бұтылуы. ОЖЖ зақымдалуының микросимптомдары болуы мүмкін: корнеальды рефлекстердің төмендеуі, нистагм, мұрын-ерін қатпарларының жазылып кетуі, тілдің ауытқуы. Актаметил және меркаттофоспен контактіде болса, дерматит дамуы мүмкін. Қан сарысуының холестеразасының белгенділінің төмендеуі ФОС-тың токсикалық әсерінің ең ерте көрсеткіші болып саналады. Ерте диагностиканың көзқарасына байланысты перефериялық қанның құрамы өзгеріске ұшырайды: Нв қалыпты көрсеткіші бірішама шамалы эритроцитоз, шамалы лейкопения, нейтрофилдердің протоплазмасының токсикалық түйіршіктенуі, ЭТЖ баяулайды. Емі: жедел улануда зардап шеккен адамды шашырап жатқан препарат аймағынан дереу шығарып, тыныс алуға кедергі жасайтын шешу қажет. Емдеудің негізгі міндеті сынап қосылыстарың деподан шығарып, оны залалсыздандарып, тез арада организмнен шағару болып табылады. Бұл міндетті ойдағадай шешуге унитиол көмектеседі, ол мышьяк және ауыр металлдердің антидоты болып саналады. Науқасқа препаратты 5% ерттінді түрінде уланғанда кейінгі алғашқы 3 күнде әрбір 8-12 сағат сайын 5,0 мл бұлшықетке енгіземіз, ары қарай 2 апта бойы күніне бір рет береміз. Унитиолдың ингаляциясы – 1%-5,0. Унитиолды қолдану сынапты деподан айқын түрде шағарылып, организмде айналуын күшейтеді. Бұл сынаптың концентрациясынын, қанда жоғарлауына және зәр мен нәжіс арқылы шығуның күшейуіне әкеледі. Бұл жағдай унитиолмен терапия жүргізгенде болады. Науқастарда интоксикация көріністері күшеймейді және де сонымен бірге біршама түзеледі. Унитиолдың мұндай әсер ету эффектісі препараттың санаппен қосылысқа түскенде ұлы емес кешенге айналап организмнен шығарылуымен түсіндіріледі. Сукцимердің 6,0-5% натрий гидрокарбонат ертіндісін көктамырға беру, ал Д-пеницилламинді — 0,15*3 рет ішке беру ұсынылады. Сынаптың организмнен шығуына күшейтуге натрий тиосульфаты 30% ерітіндісін 10,0 көктамырға салу көмектеседі. Бірақ оның эффектісі унитиолға қарағанда әлсіз. Унитол мен натрий тиосульфаттын емдеудің тиімділігі организмді қалыпты жағдайға келтіруге арналған басқа да емдеу шараларын кешенді түрде жүргізсе жоғарлатады: бром мен кофеинді аз дозада қолдану, 10,0-10%, глюконат кальцийді көктамырға, глюкоза 40-20% ертідісі, бір курсқа 15-20 инъекция. С және В тобының витаминотерапиясы көрсетілген. Сынапты организмнен тез арада шығару үшін бауыр диатермия және гидрофизиотерапия жүргізген дұрыс. Стоматитте - 0,25 % КМП немесе 3% бор қышқылының ертідісімен шаю керек. Созылмалы меркуриализмге шалдыққан науқастарға санаторлы-курорттық ем ұсынылады (күнірт сутекті көз). Препаратты байқамай ішке қабылдап қойса, марганецті- калий қышқыл ерітіндісімен асқазанда шаю керек, адсорбент ретінде белсендірілген көмір немесе ақуыз суын (2 жұмыртқаның ақуызан бір стақан суға). ДДТ мен жедел уланғанда зардап шеккен адамды препаратпен ластанған аймақтан шығарып, киімін ауыстыру және оттегі беру керек. Егер жұтып қойса, асқазанның 2% екі көмірқышқыл содасының ерттіндісімен немесе жылы сумен шаю керек, адсорбент ретінде тұзды әлсіреткіш қолданылады. Аскорбин қышқылымен (300 мг) бірге глюкозаның 40% ертіндісін көктамарға, СаСІ 10% ертіндіден көктамырға – бұл гипокальциемия дамуына байланысты. Витамин В1 - 30 - 50 мг. Бауырдың зақымдалуын алдын-алу үшін - глюкозаның 5%-ін, клизма және көктамыр арқылы үлкен мөлшерде (2л) енгіземіз. Тері астына инсулин-5-10 бірлік. Тыныс алу мен қан айналудың бұзылыстарында — 1% - 1,0 тері астына лобелин, 2,5% -2,0 тері астына кордиамин, комфора береміз. Теріге түскен жағдайда сабындап жуу. Қозуды седативті заттармен – бром камфорасымен, люминалмен тоқтатуға болады. Қалтырауда – клизма арқылы хлоргидрат. Созылмалы улануда үлкен роль тамақтынуға беріледі – майдың мөлшері шектеу, витаминдер және көмірсуларға бай диета. Алкоголь қолдануға тиым салу. Жүйке жүйесі мен бауырдың жағдайына үлкен көңіл бөледі, аскорбин қышқылымен бірге глюкозаны көктамырға енгізу, инсулин тері астына. Кальций глюконатын бұлшықетке береміз. К, Р, В1 витаминдерін, липокаин, ірімшік. Сұрыптылған орналастыру үлкен орын алады. Ауыз арқылы уланғанда қанды қайта ағызу ары қарай глюкоза мен бірге физертінді құямыз (800,0 физертінді +200,0*20% глюкоза). Май, алкоголь, құрамында хлоры бар наркотиктер (морфин) қолдануға болмайды. Емі: патогенетикалық терапия әр-түрлі холинолитикалық заттарда қолдануға негізделген, олар ацетилхолин және холинреактивті жүйемен өзара әсерін тоқтатады немесе әлсіретеді. Уланудың алғашқы белгілерінде - 0,15 пентафен ішке 0,015 прозерин, 0,01 тропацин, тері астына 0,1% 1-2 мл атропин ертіндісін береміз. Орташа және ауыр дәрежеде уланғанда 4-5 мл енгіземіз. Егер интоксинация белгілері азаймаса, қосымша миоз және атропинизация (ауызда құрғақтық, көздің өткірлігі бұзылуы) көрінісінің басталуы 1,5-2 сағат сайын 1 мл атропин енгізу қажет. Жедел уланғандағы алғашқы көмек келесідей — зардап шеккен адамды сыртқа таза ауаға шығарып оттегін беру. Теріге суйық зат түссе - 10-15% аммиак немесе 2% сода ерітіндісімен өндеу керек. Көзді таза сумен жуып, 30% альбуцид ерітіндісін тамызу қажет. Егер асқазанға түссе-дереу 2% екі көмірқышқыл содасымен шаю керек, содан соң белсенді көмір мен тузді әлсіреткіш берледі. Цианозбен жүретін тыныс алудың қиындауы және бронхоспазмды эфедрин тағайындалады. Атропин әсеріне көнбейтін қалтырауларды хлоралгидрат және аминазинмеп тоқтатуға болады. Ары қарай - глюкозамен; В тобындағы витаминдермен, аскорбин қышқылымен, холиэстеразаның реактиваторларымен емдейді. Панкреатин төмен улылығын ескере отырып, ұзақ қолданғанда кері әсерінің жоқ болғандақғын, оны ФОС-пен кәсіби уланудың алдын-алу үшін қолдануға болады. Препаратты ФОС-пеп жұмыс істейтіндерге күніне 1 таблеткадан 2-3 рет береміз, 1 таблеткадағы 0,2-0,5 г панкреатин. Алдын-алу шаралары немесе профилактикасы. Пестецидтермен уланудың профилактикасы санитарлы-гигиеналық негізде жұмыс істейді, ол дегеніміз өндірісте, қондырғыларды герметизациялау, коллективті және жеке қорғаныс құралдарын қолдану. Санитарлы-гигиеналык міндеттерге: улы химикаттармен контактыда болу уақытын анықтау, жүкті әйелдерді, жасөспірімдерді жібермеу. Арнайы киімдерді жуу жүргізілу қажет, тамақтанатын орындар бөліну керек, душ қондарғылары орналатуды қарастыру керек. Пестециіт сақтау жағдайы мен тасмалдау арнайы міндеттемелерге жауап берудің бақылау (арнайы бөлме, температуралық режим сақталуы керек, ылғалдылық, тараларға және адастарға жеке бөлмен болуы, таңбылауы, тараның залалсыздануы). Медициналық профилактика – 24.05.99 № 278 ҚР ДМ бұйрығына "Міндетті алғашқы және кезенді медициналық тексеруді жағамсыз өндірістік факторлардың әсеріне ұшараған жұмыскелердіде жүргізу және кәсіптік, жарамдылығын анықтау" сәйкес жүзеге асады. Жалпы мед. тексерулермен қатар пестицидтермен жұмыс істегенде арнайы кері көрсетіштер кездеседі: перифериялық жүйке жүйесінің созылмалы аурулары, бауырдың және от жағатың жолдардың созылмалы аурулары, аллергиялық (оның ішінде терінің) аурулар, жоғарғы тыныс жолдарының барлық бөлімдерінің таралған субатрофиялық өзгерістері, есту нервтерінің невриті, көздің алдынғы жағының созылмалы аурулары (қабық, конъюктивитивалар, мүстізді қабат, жас шағатын жолдар). Кезенді тексерістер жылына 1 рет өткізіледі. Тексеруге қатысатын мамандар: терапевт, невропатолог, дермато-венеролог (міндетті түрде алғашқы кезенді және тағалтындалуы біршама), стоматолог (сынап органикалық пестицидтермен жұмыс істегенде), офтальмолог, отоларинголог, акушер-гинеколог. Тексеруде жүргізілетін зерттеу жұмыстары: қан сары суының холестеразасының белсендігі (фосфор-органикалық қосылыстармен, метил-карбоиды қышқылының өнімдерінің жұмысқа дейінгі холестеразаның белсендігімен саластарғанда жұмыс істегенде), билирубин (міндетті түрде алғашқы, кезекді және тағайындалуы біршама), ИЛТ, зәрдің жалпы анализі. Дәрігерлік – еңбек сараптамасы Еңбекті қорғау заңына сәйкес өткізіледі. Алғашқы дәрежелердегілер ВКК, қортындысы біршама жұмысқа орналасады. Айқын түрлерінде - тұрақғы еңбекке қабілеттілігін % жоғалтуын анықталады. №12 Дәріс. жүктеу/скачать 1,28 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|