Негізгі ұғымдар:Ұлы Отан соғысы, "Барбаросса жоспары", майдан арсеналы, депортация, мобилизация, тыл, 316 атқыштар дивизиясы

Негізгі ұғымдар:Ұлы Отан соғысы, "Барбаросса жоспары", майдан арсеналы, депортация, мобилизация, тыл, 316 атқыштар дивизиясы.

1. Кеңес Одағының Ұлы Отан соғысының басталуы.Екінші дүниежүзілік соғыс (1939-1945) тарихтағы ірі соғыстардың бірі, оның өртін халықаралық империализмнің екпінді күштері: Германия, Италия, Жапония тұтандырды. Гитлер және оның сыбайластары фашистік соғыс машинасының күшімен КСРО елін құртуды мақсат етті. Фашизм Кеңес Одағын бөлшектеп «Остландия» (Белоруссия мен Прибалтика), «Московия» (Россия), (Москва, Тува, Ленинград, Горький, Ветка, Қазан, Уфа, Пермь), «Украина» (Волга өңірі, Воронеж), «Кавказ» (Армения, Азербайжан, Грузия, Солтүстік Кавказ) сияқты отар елдерді құруды жоспарлады. Сонымен қатар фашистер Кеңестік Азия жерінде «Гросс Түркістан», «Еділ-Орал» деген қуыршақ мұсылман мемлекеттерін құруды көздеді. 1941 ж. 22 маусымда Германия Кеңес Одағына тұтқиылдан шабуыл жасады. Фашистік басқыншыларға қарсы кеңес халқының Ұлы Отан соғысы басталды. Адам саны мен соғыс техникасы жағынан фашистер басым болды. 1941 ж. 30 маусымда КСРО Мемлекеттік Қорғаныс Комитеті Президиумының Указымен 14 әскери округ территориясында мобилизация жарияланды. Коммунистік партия шаруашылықты соғыс жағдайына бейімдеуге, барлық күш пен құралдарды елімізді қорғауға жұмылдыруға басшылық жасап, жау тылында партизандық соғысты ұйымдастырды. Кеңес армиясы жаңа әскери құрамалар және халық жасақтарымен толыға түсті. Бірінші кезеңде соғыс Солтүстік-батыс (Ленинград), Батыс (Москва), Оңтүстік-батыс (Украина) бағытында жүрді. Басты әскери қимылдар: 194 1ж. шекарадағы шайқастар. Брест қамалы қорғанысы; Прибалтика және Белоруссияның басып алынуы; Ленинград блокадасының басталуы, Смоленск шайқасы (1941); Киев, Одесса, Севастополь қорғаныстары (1941-42). Герман әскерлерінің Украина мен Қырымды оккупациялауы, Москва шайқасы. 1942 ж. аяғы - 1943ж. бас. Сталинград қорғанысы (түбегейлі бетбұрыс).

КСРО көп шығынға ұшырады, 27 млн. астам адам мерт болды. Шамамен олардың 410 мыңы қазақстандықтар. Соғыстың тарихынан алған сабақтар мен қорытындылар ешқашан ұмытылмауға тиіс.

Көптеген колхоздарда жұмыс істеп жүргендердің 70-80% әйелдер болды. Қазақстан еңбекшілері Ақтөбе облысы «Құрман» колхозының звено жетекшісі Шығанақ Берсиев тарының гектарынан 202ц. өнім алып, дүние жүзілік рекорд жасады. Қызылорда облысы «Авнгард» колхозының звено жетекшісі Ыбырай Жақаев күріштің гектарынан 172ц. өнім алды. Қазақстанның ауыл-село еңбеккерлері өздерінің патриоттық және еңбек парызын өтеді. 1941-45жж. Олар майдан мен елге 5879 мың тонна астық, 734 мың тонна ет және т.б. азық-түлік, өнеркәсіп үшін шикізат берді.

1. 
   Екінші дүниежүзілік соғыспен Ұлы Отан соғысының негізгі себептерін атаңыздар. Ұлы Отан соғысы басталған күнді атаңыз.
   
2. 
   Фашистік Германияны жеңуде Қазақстан халқы қандай үлес қосты?
   
3. 
   Ұлы Отан соғысы жылдарында Қазақстанда құрылып ерекше ерлігімен көзге түскен әскери құрылымдарды атаңыз.
   
4. 
   Қазақстан- майдан арсеналы дегенді қалай түсінесіз?
   
5. 
   Неше қазақстандық екі мәрте Ұлы Отан соғысының батыры атағын алды?
   
6. 
   Ұлы Отан соғысы жылдары ғылыммен өнер қандай рөл атқарды?
   
7. 
   Ұлы Отан соғысы жылдары КСРО-да ұлтаралық қатынас қалай болды?
   
8. 
   Ұлы Отан соғысының жеңісінің тарихи маңызы қандай?
   

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Оқу құралы. Алматы, 2005.
   
2. 
   Кан Г.В., Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Алматы: «Алматыкітап», 2007.
   
3. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994.
   
4. 
   Қазақстан тарихы. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна», 2006.
   
5. 
   Қ.С. Қаражан, Ж. Әбсеметова, Ф.А. Қозыбақова және т.б. Қазақстан тарихы: лекциялар курсы. Алматы: Заң әдебиеті, 2009. – 376 б.
   
6. 
   Мұхамедов М.Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   
7. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2008. – 640 б.
   

1. 
   Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі.
   
2. 
   Тың және тыңайған жерлерді игеру.
   
3. 
   Қазақстанның мәдени дамуы.
   

Сталин дүние салғаннан кейін (1953 ж. 5 наурыз) Л.П. Берияның қылмысты іс-әрекетін тоқтату қоғамдық өмірді демократияландыру жолындағы маңызды кезең болды. 1956ж. ақпанда Мәскеуде КОКП-ның ХХ съезі өтті, оның өзекті мәселесі Сталиннің жеке басына табынуды жою болды. КОКП ОК-ның бірінші хатшысы Н.С.Хрущев бастаған коммунистер партиясы И.В.Сталиннің жеке басына табынушылықтың және оныңсалдарына талдау жасауға тырысты. «Жылымық жылдары» деген атпен тарихқа енген 1950ж. ІІ жартысынен бергі кезеңдекөптеген игі іс атқарылды. Басшылықтың ұжымдық принципі енгізіліп, әміршіл-әкімшіл басқару жүйесі босаңси бастады. Елімізде іске асырылған экономикалық, әлеуметтік және идеологиялық шаралар нәтижесінде дамудың көптеген көкжиектері ашыла бастады.

1954-60жж. Республикада тың игеру есебінен сатық өндірудің жалпы көлемі 106млн. тоннаға жетті. Қазақстанда жаңа қалалар бой көтерді. Өнеркәсіп орындары салынды. Жаңа темір жол, тас жол желілері тартылды. Тың игеру республиканың экономикасын ілгерілетті. Тың игерудің зардаптары да болды. Басқа республикалардан келгендердің саны шамадан тыс көбейді. Ұлттық мектептер жабылып, қазақ балалары мектеп-интернаттарда оқытыла бастады. Оқу орыс тілінде көшірілді. Мал шаруашылығына зиян келтірілді. Мал жайылымы, шабындық жерлер азайып, малдың саны кеміді. Тың игеру экстенсивті әдіспен жүргізілді. 1945-60жж. Қазақстанның өнеркәсібінің отын-энергетика саласы жақсы дамыды. Қарағанды көмір алқабында ондаған ірі шахталар мен байыту фабрикалары іске қосылды.Екібастұзда ашық әдіспен көмір өндірудің көлемі күрт ұлғайды. 1950ж. көмір жабу, қопару және оны вагондарға арту толық механикаландырылды. Бұл жылдары Алматыда, Құлсарыда, Өскеменде су электр станциялары, Жезқазғанда жылу-электр орталығы салынды. Қарғанды мен Шымкентте қосымша қуаттар іске қосылды. Бұқтырма СЭС құрылысы басталды. Теміртауда қазақ металлургия заводы іске қосылды. Ақтөбе ферросплав заводының қуаты едәуір ұлғайтылды. Өскемен қорғасын-м ырыш комбинаты алғашқы өнімін берді. Сонымен қатар Жезқазған кен байыту фабрикасы, Өскемен тау-кен машина- жабдықтарын жасау зауыты мен Соколов-Сарыбай комбинаты, Ақтөбе хром қоспалары заводтары салынды. Химия өнеркәсібі дами бастады. Социалистік жарыс кең орын алды. Жеңіл өнеркәсіп салалары да дамыды. Республикада аса бай өнеркәсіп шикізатының болуы және оны орталыққа тасу көлік пен байланыс жүйелерін дамытудаға әсер етті.

1946-90жж. Қазақстан территориясында Семей, Капустин Яр, Азғыр т.б. полигондары жұмыс істеді. Ядролық сынақ полигонының ең ірісі Семей полигоны болды. Ядролық қаруды тұңғыш сынау 1949ж. 29 тамызда өткізілді. Ядролық сынақтар өткізу адамдар денсаулығына, аймақтың табиғи ортасына үлкен зардаптар тигізді.
3. Қазақстанның мәдени дамуы.Соғыстан кейінгі жылдары мәдениеттің материалдық базасы әлсіз болды. 1946ж. маусым айында КСРО Ғылым Академиясы қазақ филиалының негізінде Қазақ КСР ҒА-ң құрылуы республиканың мәдени өміріндегі елеулі оқиға болды. Қазақстанда ғылымды дамытуға көрнекті орыс ғалымдары С.И. Вавилов, И.П.Бардин, А.М. Панкратова ұйымдастырушылыққызмет көрсетті. Тұңғыш Президенті – Қ.И.Сәтпаев болды. 1950ж. Қазақстанда қоғамдық салаларының базасы кеңейтілді. КазМУ-де философия факультеті ашылды. 1950ж. аяғына қарай ҚКСРҒА-ң жүйесінде 50 ғылыми-зерттеу мекемесі, оның ішінде 19 институт, 13 сектор, 2 музей, обсерватория, 3 ботаника бағы мен 8 ғылыми база жұмыс істеді.

1957ж. бастап ядролық физика саласында зерттеу жұмыстары жүргізіле бастады, космос сәулелері лабораториясы, Астроботаника секторы ашылды. 1947ж. М.Әуезов «Абай» романының 2 кітабын жазып бітірді. 1955ж. жазушының іргелі туындысының дүниеге келді. 1959ж. М.Әуезовке әдебиет пен өнер саласында Лениндік сыйлық берілді.

Ғ.Мүсіреповтың «Оянған өлке» романы 1950ж. ұлттық жетістігінің бірі болды. С. Мұқанов «Сырдария» романында замандастарының өмірін, еңбегін, арман-мақсаттарын бейнелейді. «Өмір мектебі» трилогиясын жазды. Ғ. Мұстафиннің «Шығанақ», «Миллионер»повестер жарық көрді. «Қарағанды», «Дауылдан кейін» романдарын жазды. Ә. Тәжібаев «Шайтан», «Портреттер» поэмасын жазды.

Орыс, ұйғыр, кәріс, неміс жазушылырының шығармалары да болды. Қазақстанда жалпыға бірдей міндетті орта білім беру жүйесі енгізілді. Республикада 9мыңға жуық мектеп, 55 жоғары және 240 орта арнаулы білім беретін оқу орындары жұмыс істеді. Мәдениет сарайлары театрлар, музейлер, клубтар, кітапханалар қызмет етті. Теледидар кең көлемде жұмыс істеді, радио хабарымен қамтылды. Кітап шығарылды. Ә.Нұрпейісовтың «Қан мен тер»трилогиясы,Әзілхан Нұршайықовтың «Ақиқат пен аңыз» романы жарық көрді. Композиторлар С. Мұхамеджанов,Е.Рахмадиев, Ғ. Жұбанова, Н. Тілендиев өздерінің тамаша шығармалары қазақ музыкасын байыта түсті.Е.Серкебаев, Б. Төлегенова, «Гүлдер», «Досмұқасан» ансамбльдері. Қазақфильм студиясының «Атаманның ақыры», "Қыз Жібек", "Транссібір Экспресі", «Ана туралы аңыз» сияқты фильмдерін шығарды.

1. 
   Соғыстан кейінгі жылдары Қазақстандағы саяси жағдай қандай болды?
   
2. 
   Соғыстан кейінгі жылдары Қазақстанның экономикалық дамуы қандай қиыншылықтарды бастан кешірді?
   
3. 
   Кеңес және партия басшылары соғыстан кейінгі жылдардағы экономикалық дағдарыстыстан шығуды қалай ойластырды?
   
4. 
   Қазақстанда тың және тыңайған жерлерді игеру қашан басталды?
   
5. 
   Тың және тыңайған жерлерді игерудің қорытындылары мен нәтижелерін анықта.
   
6. 
   Н.С. Хрущев КОКП Орталық Комитетінің бірінші хатшылығынан қашан босатылды?
   
7. 
   1958ж. тамыздағы Теміртау қаласында болған еңбекшілердің наразылығына не себеп болды?
   
8. 
   Қазақстан соғыстан кейінгі жылдары білім және ғылым саласында қандай жетістіктерге жетті?
   

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Оқу құралы. Алматы, 2005.
   
2. 
   Кан Г.В., Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Алматы: «Алматыкітап», 2007.
   
3. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994.
   
4. 
   Қазақстан тарихы. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна», 2006.
   
5. 
   Қ.С. Қаражан, Ж. Әбсеметова, Ф.А. Қозыбақова және т.б. Қазақстан тарихы: лекциялар курсы. Алматы: Заң әдебиеті, 2009. – 376 б.
   
6. 
   Мұхамедов М.Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   
7. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2008. – 640 б.
   

1. 
   1960-1970 жж. экономиканы реформалау әрекеттері.
   
2. 
   «Тоқырау» кезеңіндегі Қазақстанның экономикасы.
   
3. 
   Республиканың қоғамдық-саяси және мәдени дамуы.
   

Реформаның сәтсіздікке ұшырауының негізгі себебі саяси саладағы демократияландыру процесінің тежелуі болды. Ол тек экономикалық ұйымдық-техникалық саласымен ғана шектеліп, қоғамның саяси құрылымына, меншік қатынасына соқпады, мемлекеттік меншіктің монополиясын сақтады, нарықтық қатынастарды теріске шығарды. Л.И. Брежнев пен оның төңірегінділер реформа негізінде экономиканы терең қайта құруға қарсы болды. 70ж. бас. Реформаны жүргізу тоқтатылды.

Экономиканы басқаруды қатаң орталықтандырудың жағдайында өнеркәсіптің құрылымы шикізат өндіруге бағытталған сипатын сақтап қалды. Республика өнеркәсібінің жартысына жуығы одақтық министрліктің қарамағында болды.

1970-80жж. алып кәсіпорындар түріндегі шикізат салаларын дамытуға бағыт ұстау өнеркәсіптің өңдейтін және қайта өңдейтін өндірісінің өсу қарқыны төмен болуына, халық тұтынатын тауарлар тамақ және жеңіл өнеркәсіп өндірісінің дамуы жеткіліксіз болуына әкеп соқтырды. Тұтынатын азық-түлік емес тауарлардың 60% Қазақстанға басқа республикалардан алынып келінді. Экономикадағы дағдарысты құбылыстардың өсуі халық шаруашылығының бір қалыпты дамымауына алып келді.

КОКП ОК (1965ж.) Пленумы талдап жасаған аграрлық реформа ауыл шаруашылығын интенсивті жолға түсірудің талпынысы болды. Ұлттық табысты аграрлық саланың пайдасына қарай қайта бөлу, шаруашылық есепті енгізу, ауыл шаруашылығын өнімдерінің сатып алу бағасын арттыру шаралары белгіленді.Республиканың ауыл шаруашылығы ірі инвестиция алды. 1971-78жж. Оған 58.2 млрд сом жұмсалды.

Алайда КСРО басшылығымен бұл ұмтылыс 1968 жылы "Прага көктеміне" қарсы төндірілген "интернационалдық акцияның" салдарынан іске аспай қалды. Осының нәтижесінде 1960-шы жылдар ортасындағы бетбұрыс кертартпа күштердің құрсауында қалды. Бүл оқиғаның ізі суымастан "ревизионизмге" қарсы басталған идеологиялық науқан ЧКП дамуындағы дағдарысты жоюға, бірқатар басқа коммунистік партиялардағы оппортунистік күштерге теориялық соққы беруге, партия, оның социалистік қоғамдағы жетекші рөлі туралы "маркстік-лениндік" тұжырымдаманы қайта қалпына келтіруге жәрдемдесуге тиіс болды.

Алайда тарих тәжірибесі коммунистік құрылыстың КОКП Бағдарламасында белгіленген міндеттері өзіне сай саяси және практикалық шешімдер таба алмағандығын көрсетті. Ал мұның өзі көптеген сауалдың жауабын кемелденген социализм тұжырымдамасынан іздеу кажеттілігін алдын-ала аңғартты. Социализмді бірте-бірте жетілдіру идеясы саяси бағыттың өзегіне айналды.

Билеуші партияның басшылығы Қазан (1917 ж.) оқиғаларының 50 жылдығына жасаған баяндамасында Кеңес халқы жүріп өткен тарихи жолдың басты қорытындысы кемелденген социализмнің орнатылуына әкеледі деген тұжырым жасаған болатын. Бұл "тұжырымдаманың" өзінен бұрынғы теориялық қисындамалардан айырмашылығы социализмнің қоғам дамуының едәуір ұзақка созылатын кезеңі екендігін мойындауынан көрініс тапты. Ол тұрғыдан алғанда "коммунизмге қарай алып адыммен секіру" идеясынан бас тарту жағдайына байыпты баға беру көрінісі болғандығы шүбәсіз. Бірақ бұл түжырымдама " 30-40-шы жылдары мерейі үстем болған, өтпелі кезеңнің бүкіл проблемалары шешіліп бітті, социалистік мұраттар негізінен жүзеге асты және осының бәрі дәлелденген" деп санайтын әлеуметтік-экономикалық даму пайымына арқа сүйеді.

Осының салдарынан социализмді жетілдіру жолдарын іздестіру ісі (егер мұндай іздестіру жүргізілсе), ескірген түсініктер аясындағана қанат жаюға мүмкіндік алды. Социализмнің іркіліссіз және қайшылықсыз үдере өркендеуі теориясы экономикалық және әлеуметтік жетістіктерді ерекше ұлғайтып көрсетуге, шындықты боямалап жеткізуге итермеледі. Қоғам әзегіне енген қайшылықтардың, тоқыраушылықтың, төрешілдіктің асқыну себептерін жабулы күйінде қалдыра берді. Қоғамның даму құбылысы өткен кезеңдегі жетістіктермен салыстыра қарастырылғандықтан, сөздер мен үғымдар бірте-бірте шындыққа мүлде жанаспайтын мазмұнға ие болды, теория да шынайы мән-мағынасынан айырыла бастады.

Қиялдағыны қолдағыдай етіп көрсетуге тырысушылықтың барынша асқындаған көрінісі КСРО-ның 1977 жылғы Конституциясында орын алды. КОКП Орталық Комитетінің мамыр (1977 ж.) пленумы мақұлдаған Конституция жобасы бүкілхалықтық талқылауға ұсынылды. Талқылау барысында не бәрі 400 мыңға жуық ұсыныс келіп түсті. 1977 жылғы казанның 7-сі күні тоғызыншы сайланған КСРО Жоғарғы Кеңесінің кезектен тыс жетінші сессиясы Негізгі Заңның тексін қабылдады. Бұл күн Конституциясы күні болып жарияланды.

1978 жылғы наурыздың 17-сі Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы республика Конституциясының жобасын бас-аяғы бір-ақ айға созылған "бүкілхалықтық талқылауға" ұсынды. Оның іргетасын Кеңес мемлекетінің Негізгі Заңы құрады. Сыншыл рухтағы ресми қоғамдық пікірге кереғар келетін материалдар, әлбетте, ескерусіз қалды. 1978 жылдың 18-20 жұлдыздарында Қазақстан билеуші партиясының ОК-і мақұлдағаннан кейін, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің кезектен тыс жетінші сессиясы Жаңа Конституцияны қабылдады.

Демократияны шектеу, еңбек адамын меншік пен билікке жақындатпау, адамның қүқын аяқасты ету т.б. болатын кеңес қоғамының саяси жүйесіне тән белгілер, міне, осындай. Жаттандық пен қасандыққа бой ұру демократиялық институттардың қатып-семуіне және формалді сипат алуына әкеп соқты. Қалыптасқан жағдай Кеңестердің демократиялык, ішкі мүмкіндіктерінің тынысын тарылтып, адымын ашқызбауға айналды. 1970-1980 жылдары жетекші органдар тарапынан Кеңестер жұмысын жақсарту жөнінде ондаған қүжаттар қабылданғанымен, оң өзгерістер болған жоқ және болуы да мүмкін емес еді. "Мемлекеттендіру" процесі кәсіподақтарды, комсомолды және қоғамдық ұйымдарды да қамтыды. Қоғамдық ұйымдардың партиялық-мемлекеттік аппаратпен тұтасуы, олардың дербес негіздерін жоққа шығаруға әкеп тіреді.

Бұл кезеңге тән болған сөз бен іс, қабылданған шешімдер мен олардың орындалуы арасындағы алшақтық кеңес адамдарының бойында самарқаулық пен немқұрайдылык туғызды. 1950-60-шы жылдардағы реформалардың сәтсіздікке ұшырауы, ауыз толтырып айтарлықтай нәтижелердің болмауы жарияланған мақсаттар мен ниеттерге сенімсіздікпен қарау рухын дүниеге әкелді.
Бекітуге арналған сұрақтар:

1. 
   Республика Конституциясының жобасы бүкілхалықтық талқылауға қашан ұсынылды?
   
2. 
   1979ж. Ақмола қаласында жастардың шеруге шығуына не себеп болды?
   

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Оқу құралы. Алматы, 2005.
   
2. 
   Кан Г.В., Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Алматы: «Алматыкітап», 2007.
   
3. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994.
   
4. 
   Қазақстан тарихы. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна», 2006.
   
5. 
   Қ.С. Қаражан, Ж. Әбсеметова, Ф.А. Қозыбақова және т.б. Қазақстан тарихы: лекциялар курсы. Алматы: Заң әдебиеті, 2009. – 376 б.
   
6. 
   Мұхамедов М.Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   
7. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2008. – 640 б.
   

1. 
   Қайта құру қарсаңындағы Қазақстан.
   
2. 
   Қайта құрудың басталуы.
   
3. 
   1986-жылғы Желтоқсан оқиғасы.
   

КОКП-ң бүлінуі оның әлеуметтік-экономикалық саясаттағы қатерлі ұлттық қатынасқа әсерін тигізбей қойған жоқ. Брежневтік басшылық оларды мүлтіксіз әрі мәселені шешудегі табыстарды асыра бағалау кемелденген социализм концепциясынан туындады. Социалистік ұлттардың федерацияданшығу қажеттігі пайда болуы мүмкін емес деген пайымдау үстемдік құрды.

1987 жылы қазанда КОКП ОК Пленумында Мәскеу қалалық партия комитетінің бірінші хатшысы Борис Ельцин қайта құру мен реформалардың жүзеге асырылуының баяулығын қатты сынға алды.

1987 жылы қарашада Қазан төңкерісінің 70 жылдық мерекелік мәжілісі болып өтті. Онда М. Горбачев кеңестік қоғамның дамуының негізгі тарихи кезеңдеріне саяси баға берді. Бас хатшының баяндамасында сталинизм қылмысты құбылыс деп танылып, тарих «ақтаңдақтары» жаңа тұрғыдан қаралуы тиіс деген қортынды жасалды.

1988 жылы маусымда КОКП ХІХ Бүкілодақтық конференциясы өткізілді. Конференцияда қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуына жан-жақты талдау жасалды. Онда партия басшылары тарапынан саяси жүйеге реформа жүргізбейінше әлеуметтік-экономикалық өзгерістер жасаумүмкін еместігі мойындалды.

Қоғамның саяси және әлеуметтік өміріндегі қайшылықтар күшейе берді. Мемлекеттік жоспарлау барысында республикалар мүддесі екінші кезекке ысырылды. Өйткені қазба байлықтан түскен табыстар республикаларға аз мөлшерде ғана беріліп, жергілікті халық оның игілігін көре алмады. Тұтыну тауарларының 60 %-ы шеттен тасымалданды. Ғылым мен мәдениет, білім беру салаларын қаржыландыруда «бюджеттік қалдық» ұстанымы сақталып қалды. Рухани салада да терең қайшылықтар орын алды. Мәдениет халықтық дәстүрінен, ұлттық келбетінен айырыла бастады. Қазақ тілі қоғамдық қызметінен айырылып, тұрмыстық тіл деңгейіне түсті. Нәтижесінде 1954- 1986 жылдары 600-ден астам қазақ тілінде оқытатын мектеп жабылды.

Маңызды саяси шешімдер Мәскеуде қабылданып, одақтас республикаларға оларды орындау үшін бұйрық ретінде жіберіліп отырды. Орталықтың шешімдерімен келіспеу, оған сын айту «ұлтшылдық» ретінде бағаланды. Қазақстан халқының көз алдында Арал мен Семей экологиялық қасіреті қалыптасып жатты. Кеңес қоғамында адамдардың әлеуметтік немқұрайдылығы күшейді.

Республикамызды 1960-1962 және 1964-1986 жылдар аралығында ұзақ уақыт басқарып, еліміздің өсіп-өркендеуіне зор үлесін қосқан Дінмұхамет Ахметұлы Қонаев (1912- 1993)болды. Ол КОКП ОК Саяси Бюросының мүшесі, әрі үш мәрте Социалистік Еңбек Ері атағын алды. Д.А. Қонаевтың қайраткерлігі мен адамгершілік қасиеттері халыққа мәлім болды. Сонымен бірге мемлекет қайраткері ретінде Д.А. Қонаев та сол уақыттағы әміршіл-әкімшіл жүйенің перзенті еді. Сол себепті Д.А. Қонаевтың саяси тағдырын Кремль шешті.

1986 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің V Пленумы шақырылды. Пленумда ұйымдастыру мәселесі қаралып, ол не бары 18 минутқа созылды. Пленумның қаулысы бойынша КОКП ОКөкілі Г. Разумовскийдің ұсынысымен Қазақ КСР Компартиясы ОК-нің бірінші хатшысы Д.А. Қонаев қызметінен алынды. Қазақ КСР Компартиясы ОК-нің бірінші хатшысы болып Ульяновск облыстық партия комитетінің біріші хатшысы болып істеген Геннадий Колбин тағайындалды (1986-1989).

Орталықтың мұндай өктемдігі қазақ халқының тарапынан заңды наразылық туғызды. Өйткені қоғам өмірін қайта құрамыз, демократия мен жариялық орнатамыз деп ұрандаған партия басшылығының бұл саяси қадамына халық бірден қарсылық білдірді. 1986 жылы 17 желтоқсанда Алматыда қазақ жастарының жаппай толқуы басталды. Мұндай наразылық шерулері республиканың басқа қалаларында да ұйымдастырылды.

Желтоқсан көтерілісінің сылтауы Г.В. Колбиннің республика басшысы болып тағайындалуы еді. Ал басты себептері- Мәскеудегі орталық биліктің ұлт саясатындағы әділетсіз ұстанымы мен Кеңес үкіметінің ұлттық мәдениет пен халықтың салт-дәстүрлеріне қысым жасап, ашық түрдегі орыстандыру саясатының жүргізілуі болды. Қазақ тілінде білім беретін мектептердің жаппай жабылуы мен жоғары оқу орындарында қазақ тілінде білім беретін бөлімдердің болмауы да ауылдан қалаға келген жастар үшін ауыр психологиялық қысым болатын. Қайта құру жариялаған демократиялық ұстанымдар арасындағы қарама-қайшылықтар, яғни орталық партия басшылығының сөзі мен ісіндегі сәйкессіздік те халықтың ашу-ызасын туғызған еді.

Жастардың наразылығы бейбіт әрі саяси сипатта басталды. Басқа ұлт өкілдеріне қарсылық пен мемлекеттік құрылысты өзгерту туралы үндеулер көтерілген жоқ. Конституцияға қайшы келетін саяси талаптар да қойылған жоқ болатын. Алайда партия басшылығы саяси наразылықты өкімет билігіне төнген қатер деп бағалады. Сол себепті бірден Алматы гарнизоны әскери дайындыққа келтірілді. КСРО Ішкі істер министрі А. Власов Кеңес Одағының 8 қаласынан Алматыға Ішкі істер министрлігі әсәскерлерінің арнайы бөлімдерін жіберуге шешім қабылданды. Бұл билік тарапынан жасалған Конституцияға қайшы келетін заңсыз әрекет еді. Бейбіт шеруді тарату мақсатында билік арнайы «Боран» («Метель») операциясын жасады. Бұл операцияға Г. Колбин өзі жетекшілік етті. Кеңес әскері халыққа қарсы сойылдар, саперлік күректер, арнайы үйретілген иттер, су шашатын машиналар сияқты қару түрлерін қолданды.Осылайша Комунистік партия мен Кеңестік өкімет билігі адамзатқа қарсы жасалған қылмыстың басты ұйымдастырушысына айналды. Мыңдаған қазақ жігіттері мен қыздары Желтоқсан көтерілісінің құрбандары болды. Солардың бірі Алматы архитектура құрылыс институтының студенті Қайрат Рысқұлбеков еді. 1988 жылы КСРО жоғарғы соты оған берілген ату жазасын 20 жыл бас бостандығынан айыру жазасымен ауыстырды. Өкінішке орай, ол 1988 жылы мамырда белгісіз жағдайларда қайтыс болды. 1996 жылы 9 желтоқсанда Президенттің жарлығымен Қ. Рысқұлбековке Халық Хаһарманы атағы берілді.

Соңғы деректерге қарағанда, 17-19 желтоқсанда алаңға 60 мыңдай адам шыққан, соның 8 мыңнан астамын ұстап, қаланың сыртына апарып тастаған, 103 адам бас бостандығынан айырылып, екі адам (Қ.Рысқұлбековпен М.Әбдіқұлов) ату жазасына кесілген. 52 адам партиядан, 787 адам комсомол қатарынан шығарылып, жоғарғы оқу орындарының 12 ректоры қызметінен алынды.

1987 жылы шілдеде КОКП Орталық Комитеті «Қазақ республикалық партия ұйымдарының еңбекшілерге интернационалдық және патриоттық тәрбие берудегі жұмыстары туралы» қаулы қабылдады. Бұл қаулыда Желтоқсан көтерілісі «қазақ ұлтшылдығының көрінісі деп бағаланды». Ресми билік қазақ халқының саяси наразылығының маңызын төмендету мақсатымен оны қатардағы оқиға ретінде бағалаған болатын.

1989 жылы маусым-мамыр айларында КСРО Халық депутаттарының І съезінде М.Шаханов КОКП басшылығынан Желтоқсан көтерілісіне әділ баға беруді талап етті. М. Шахановқа академик А. Сахаров белсенді саяси қолдау көрсетті. Осындай талаптың нәтижесінде Желтоқсан оқиғаларына байланысты түпкілікті баға беру жөніндегі комиссия құрылды.Комиссия төрағалығына М. Шаханов бекітілді. Комиссия жұмысының нәтижесінде қаулыдағы «қазақ ұлтшылдығы» деген айып қате деп танылды.

1990 жылғы 24 қыркүйекте Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының қаулысында бейбіт шерудің жаппай тәртіпсіздікке ұласып кетуінің себебі көрсетілді. Республика басшылығының саяси дәрменсіздігі, қиын жағдайда бейбіт жол көрсете алмауы мен партия жетекшілерінің қарулы күшке сүйенуі болған еді. Өйткені Челябі, Новосібір, Ташкент, Уфа, Тбилиси, т.б. қалалардан әкелінген әскери бөлімдердің жауынгерлерінің қатыгездікпен жасаған әрекеттері қазақ жастарын да жауап қайтаруға мәжбүр етті.

1991 жылы желтоқсанда 1986 жылғы 17-19 желтоқсан көтерілісіне қатысқаны үшін жауапқа тартылған азаматтарды ақтау жөнінде Президенттің жарлығы шықты. 17 желтоқсан –Демократиялық жаңару күні деп жарияланды.
Бекітуге арналған сұрақтар:

1. 
   М.С. Горбачев әлеуметтік-экономикалық дамытуда жеделдету бағытын қашан жариялады?
   
2. 
   Желтоқсан оқиғасының себебі не болды?
   
3. 
   Желтоқсан қайраткерлерін атаңыз.
   
4. 
   1989ж. Жаңа Өзен қаласында болған толқудың себептерін атаңыз.
   

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Оқу құралы. Алматы, 2005.
   
2. 
   Кан Г.В., Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Алматы: «Алматыкітап», 2007.
   
3. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994.
   
4. 
   Қазақстан тарихы. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна», 2006.
   
5. 
   Қ.С. Қаражан, Ж. Әбсеметова, Ф.А. Қозыбақова және т.б. Қазақстан тарихы: лекциялар курсы. Алматы: Заң әдебиеті, 2009. – 376 б.
   
6. 
   Мұхамедов М.Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   
7. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2008. – 640 б.
   

1. 
   КСРО-ның ыдырауы және оның себептері.
   
2. 
   Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігін алуы.
   
3. 
   Қазақстан Республикасының Мемлекеттік рәміздері.
   

1990ж. КСРО-ң орасан зор кеңістігінде экономикалық дағдарыс болды. КОКП басшылары басқаруға қабілетсіздігін көрсетті. Орталықтың іс қимылы ең қажет тауарлардың, азық-түліктің жетіспеу перспективасы көлденең тартылған аймақтар арасындағы ондаған жылдар бойында қалыптасқан экономикалық байланыстарды үзе бастады. Республикада экономикалық дербестікке ұмтылу үрдістері пайда болды,-толыққанды дербестік – егемендік жариялау процесі басталды. Қазақ КСР-да республиканың өзін-өзі басқару, онда Қазақстан территориясындағы табиғи байлықтар мен өндіріс құрал-жабдықтарына, республикасының меншіктік құқы дәлелденді, Қоғамдағы жаңғыртуға бағытталған қозғалысы Н.Ә. Назарбаев басқарды.

1990ж. ортасында «Азат»қозғалысы және «Азат»саяси партиясы пайда болды. Басты мақсаты ТМД шеңберінде Қазақстанның мемлекеттік егемендігі үшін күрес деп белгіледі.

1990ж. 24 сәуірде республика Жоғарғы Кеңесі Қазақ КСР-ң президенті лазауымын белгіленді, оған Н. Назарбаев сайланды. 1990ж. 25 қазанда республика Жоғарғы Кеңесі Қазақ КСР-ң мемлекеттік егемендігі туралы Декларация қабылданды. Егемендік алу Қазақстанда жалпы демократиялық процестердің барысын шапшаңдатты.

1991ж. 1 желтоқсан Қазақстан тарихында тұңғыш рет республика Президентін жалпы халықтық сайлау өтті. Тұңғыш қазақ ғарышкері Т.Әубәкіров ғарышқа ұшты.

1991ж. 16 желтоқсанда «Егемендік туралы заң» қабылданды. Қазақтың Кеңестік Социалистік республикасы – Қазақстан Республикасы болып аталды.

1991ж. 21 желтоқсанда Алматыда ТМД құрылды.

Рәміз дегеніміз белгілі бір нәрсені өз қалпынан өзге, жанама сипаттап көрсетуден туатын сыр-таңба, эстетикалық категория, шартты белгі. Елтаңба, Ту, Әнұран - әрбір тәуелсіз мемлекеттің ажырамас бөлігі. 1992 ж. 4 маусым Қазақстан тарихында мемлекеттік рәміздердің дүниеге келген ерекше мәртебелі күн.

Қазақстан Республикасы туының авторы — Ш.Ниязбеков. Тудың біртүстілігі Қазақстан халқының бірлігін білдірсе, көгіддір түс геральдика тілінде адалдықты, кіршіксіз тазалық пен пәктіктің нышаны, күн — энергия көзі, байлықгың нышаны. Тудағы бүркіт бейнесі мемлекеттік билікті, кеңдікті білдіреді, еркіңдіктің, тәуелсіздіктің, боашаққа деген талпыныстың нышаны. Төл туымызды даралап тұрған тағы бір белгі оның сабына таяу тік тартылған ұлттық өрнекті жолақ. Онда "Қошқар мүйіз" деп аталатын қазақы өрнек салынған.

Тәуелсіз Қазақстанның жаңа Елтаңбасының авторлары — Ж.Мәлібеков пен Ш.Уәлиханов. Елтаңба мәңгі өмірдің белгісі, отбасы берекесін, бірлікті, байлықты, бейбітшілікті меңзейді.

Қазақстан Әнұраны әуенінің авторлары — композиторлар М.Төлебаев, Е.Брусиловский, Л.Хамиди болса, мәтінінің авторлары — ақыңдар М.Әлімбаев, ҚМырзалиев, Т.Молдағалиев, Ж.Дәрібаева. Әнұранда халқымыздың еркіңдікке құштар көңілі, тамыры терең болмысы, келешегіне бағытталған арманы көрініс тапқан. Әнұран патриоттық сезімнің белгісі. Әнұранның әуені 1992 ж. 4 маусымда, ал мәтіні 1992 ж. 11 желтоқсанда бекітілді.
Бекітуге арналған сұрақтар:

1. 
   КСРО-ның ыдырауына не себеп болды?
   
2. 
   Қазақ КСР-і Қазақстан Республи касы болып қашан өзгертілді?
   
3. 
   ҚР тәуелсіздігін қашан жариялады?
   
4. 
   ҚР Ұлттық рәміздері қашан қабылданды?
   
5. 
   ҚР қандай әлемдік ұйымдарға мүше?
   

1. 
   Қола дәуірінің кезеңделуі.
   
2. 
   Андронов мәдениеті.
   
3. 
   Қола дәуіріндегі шаруашылық және қоғамдық өзгерістер.
   

Семинар тақырыбы бойынша дайындалған кезде студенттердің ең алдымен келесі мәселелерге назар аударуы қажет: адамзаттың пайда болуы туралы түсініктер, адамзат тарихының археологиялық кезеңделу бойынша тас, қола және темір дәуірлеріне бөлінуі. Бірінші сұрақ бойынша қола дәуірінің кезеңделуі ерте қола, орта қола, кейінгі қола кезеңдерінің хронологиялық мерзімін анықтап, әрқайсының ерекшеліктеріне сипаттама беріледі. Қола дәуірінің Қазақстан аумағынан табылған ескерткіштері: тұрақтар, қоныстар, құрылыстар, т.б. және оларды қай ғалымдардың зерттегені жайында айтып өту керек.

Екінші сұрақ бойынша Андронов мәдениетінің таралу аймағы, ооның ашылуы, таралу аймағы, зерттелуі, осы мәдениетке тән белгілер, оны жасаушы тайпалардың ескерткіштері туралы айтылады. Қазақстан аумағынан табылған қола дәуірінің ескерткіштері, Орталық Қазақстандағы Беғазы-Дәндібай мәдениетінің зерттелуі (Ә. Марғұлан, А. Оразбаев, С. Черников, А. Максимова, т.б. ), ескерткіштері, т.б. мәселелер назардан тыс қалмауы тиіс.

Үшінші сұрақ бойынша: 1) қола дәуіріндегі шаруашылықтағы өзгерістер – егіншіліктің, металлургияның, қолөнердің дамуы, мал шаруашылығының көшпелі сипат алуы; 2) адамзат қоғамындағы өзгерістер – тайпалардың құрылуы, қоғамда ер адамдардың үстемдігінің орнауы, оның себептері, әлеуметтік және мүлік теңсіздігінің өсуі, сондай-ақ материалдық және рухани мәдениеттің дамуы туралы айтылады.

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Оқу құралы. Алматы, 2005.
   
2. 
   Ермұханова Х.К. Қазақстан тарихы: Жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық-тест. Алматы: «Шың кітап», 2010. – 360 б.
   
3. 
   Кан Г.В., Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Алматы, 2007. – 274 б.
   
4. 
   Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін. (Очерктер). Алматы «Дәуір», 1994. – 446 б.
   
5. 
   Қазақстан тарихы. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы, 2006. – 768 б.
   
6. 
   Қ.С. Қаражан, Ж. Әбсеметова, Ф.А. Қозыбақова және т.б. Қазақстан тарихы: лекциялар курсы. Алматы: Заң әдебиеті, 2009. – 376 б.
   
7. 
   Мұхамедов М.Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007. – 344 б.
   
8. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2008. – 640 б.
   

1. 
   Сақтар және сарматтар.
   
2. 
   Ғұндар.
   
3. 
   Үйсіндер.
   
4. 
   Қаңлылар.
   

Семинар сабағының бірінші сұрағы бойынша мына мәселелерге жауап берілуі тиіс: ерте темір дәуірінің хронологиялық шеңбері, бұл кезеңдегі қоғамдық және шаруашылық өзгерістер, сақ тайпалары туралы археологиялық және жазба деректер (грек және парсы деректері), сақ және сармат тайпаларының орналасу аумағы, олардың қоғамдық құрылысы, шаруашылығы мен мәдениеті, көршілес елдермен қарым-қатынастары, т.б. Сонымен қатар, сақ және сармат тайпаларының археологиялық ескерткіштерінің зерттелуі (К. Акишев, З. Самашев, т.б.) туралы мәлімет беріп, Есік, Бесшатыр, Шілікті, Берел қорымдарынан, Аралтөбеден табылған құнды ескерткіштерге жан-жақты сипаттама беріледі.

Екінші сұрақ бойынша ғұн тайпалары (хунну, сюнну) туралы тарихи деректер (қытай, еуропалық деректер), олардың қоғамдық-саяси құрылысы, басқару ісі, шаруашылығы, мәдениеті сияқты мәселелер қамтылады. Ғұндардың Қазақстан аумағына қоныс аударуына, олардың келуімен осы аумақтағы тайпалардың антропологиялық өзгеріске ұшырауына, яғни монғолоидтық белгілердің пайда болуына, «Халықтардың ұлы қоныс аударуы» және бұл мәселеге қатысты қазіргі кездегі ғылыми көзқарастарға кеңірек тоқталу керек.

Үшінші және төртінші сұрақтар бойынша үйсін және қаңлы тайпалары туралы мәлімет беретін археологиялық және жазба деректер, бұл тайпалардың этникалық тарихы, қоғамдық-саяси құрылысы, әскери ісі, мәдениеті туралы айтылады. Картадан үйсіндер мен қаңлылардың орналасқан аумағы анықталып, жазба деректер бойынша халқының саны, шаруашылық түрлері, олардың ғұндармен, Қытаймен және т.б. елдермен елшілік байланыстары, соғыстары сипатталады.

Соныман қатар, семинар тақырыбына байланысты тарихи терминдерге, адам есімдеріне анықтама беріліп, тарихи оқиғалардың болған уақыты мен орны нақты көрсетіледі.
Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Оқу құралы. Алматы, 2005.
   
2. 
   Ермұханова Х.К. Қазақстан тарихы: Жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық-тест. Алматы: «Шың кітап», 2010. – 360 б.
   
3. 
   Кан Г.В., Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Алматы, 2007. – 274 б.
   
4. 
   Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін. (Очерктер). Алматы «Дәуір», 1994. – 446 б.
   
5. 
   Қазақстан тарихы. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы, 2006. – 768 б.
   
6. 
   Қ.С. Қаражан, Ж. Әбсеметова, Ф.А. Қозыбақова және т.б. Қазақстан тарихы: лекциялар курсы. Алматы: Заң әдебиеті, 2009. – 376 б.
   
7. 
   Мұхамедов М.Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007. – 344 б.
   
8. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2008. – 640 б.
   

1. 
   Түрік және Батыс Түрік қағанаттары.
   
2. 
   Түргеш және Қарлұқ қағанаттары.
   
3. 
   Оғыз мемлекеті. Қимақ қағанаты.
   
4. 
   Қарахандар мемлекеті.
   
5. 
   Қыпшақ мемлекеті.
   

Семинардың бірінші сұрағы бойынша алдымен Түрік қағанатының құрылуы, жер аумағы, қоғамдық құрылысы, түріктердің Иранмен, Византиямен, эфталиттармен қарым-қатынастары туралы айтылады. Содан кейін Түрік қағанатының екіге бөлінуі, Батыс Түрік қағанатының жер аумағы, этникалық және қоғамдық-саяси құрылысы сипатталады.

Екінші сұрақ бойынша Түргеш қағанатының құрылуы, түргештердің арабтармен және қытайлармен қарым-қатынастары туралы мәлімет беріледі. Қарлұқтардың этникалық құрылысы, олардың Ұйғыр қағанатынан бөлініп, Жетісуға қоныстануы, шаруашылығы мен мәдениеті сипатталады.

Үшінші сұрақ бойынша алдымен оғыз және қимақ тайпалары туралы тарихи жазба деректерге тоқталу керек. Содан кейін Оғыз мемлекетінің этникалық және саяси тарихы, олардың көрші елдермен (Русь, Еділ Бұлғариясы, салжұқтар) қарым-қатынастары туралы айтылады. Қимақ қағанатының аумағы, қимақтардың сыртқы саясаты, шаруашылығы мен мәдениеті жөнінде мәліметтер беріледі.

Төртінші сұрақ бойынша жауап бергенде мына мәселелер қамтылуы керек: Қарахандар мемлекетінің жер аумағы, отырықшы шаруашылықтың және қалалық мәдениеттің дамуы, исламның кеңінен таралуы, Қарахандардың Орталық Азиядағы халықтармен (салжұқтармен, қарақытайлармен) қарым-қатынастары, т.б.

Бесінші сұрақ бойынша қыпшақтардың шығуы туралы болжамдар, Дешті-Қыпшақта олардың үстемдігінің орнауы, этникалық және қоғамдық-саяси құрылысы, шаруашылығы туралы айтылады. Қыпшақтардың оғыздармен, қимақтармен, Хорезммен және Русьпен қарым-қатынастары туралы мәліметтер беріледі.

Соныман қатар, семинар тақырыбына байланысты тарихи терминдерге, адам есімдеріне анықтама беріліп, тарихи оқиғалардың болған уақыты мен орны нақты көрсетіледі.
Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Оқу құралы. Алматы, 2005.
   
2. 
   Ермұханова Х.К. Қазақстан тарихы: Жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық-тест. Алматы: «Шың кітап», 2010. – 360 б.
   
3. 
   Кан Г.В., Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Алматы, 2007. – 274 б.
   
4. 
   Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін. (Очерктер). Алматы «Дәуір», 1994. – 446 б.
   
5. 
   Қазақстан тарихы. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы, 2006. – 768 б.
   
6. 
   Қ.С. Қаражан, Ж. Әбсеметова, Ф.А. Қозыбақова және т.б. Қазақстан тарихы: лекциялар курсы. Алматы: Заң әдебиеті, 2009. – 376 б.
   
7. 
   Мұхамедов М.Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007. – 344 б.
   
8. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2005, 2008. – 640 б.
   

1. 
   Монғолдардың Қазақстан мен Орта Азияны жаулап алуы.
   
2. 
   Алтын Орда.
   
3. 
   Ақ Орда.
   
4. 
   Моғолстан.
   
5. 
   Көшпелі өзбектер мемлекеті.
   
6. 
   Ноғай Ордасы. Сібір хандығы.
   

Бірінші сұрақ ХІІІ ғ. басында Орталық Азияда Монғол мемлекетінің құрылуы, оның әскери күш-қуаты, қоғамдық құрылысы мәселелерін қарастырудан басталады. Одан кейін монғолдардың Қазақстан мен Орта Азияға әскери жорықтарының басталу уақыты, оның себептері, монғол әскерінің дайындығы, жергілікті халықтың монғолдарға қарсылық көрсетуі, «Отырар апаты», Хорезмді жаулап алу жайлы мәліметтер келтіру керек. Монғол ұлыстарының құрылуы мәселесін түсіндіру барысында Жошы, Шағатай, Үгедей және Төле ұлыстарының құрамына кірген аймақтар картадан көрсетіп, «ұлыс» сөзінің мағынасын анықталады. Шыңғыс хан мен оның ұлдарынан кейін ішкі саяси күрестің өрістеуі барысында монғол ұлыстарының бөлшектене түсуі, ХІІІ ғ. ортасында жекелеген мемлекеттердің бөлініп шығуы (Бату ұлысы, Орда Ежен ұлысы, Хайду мемлекеті, т.б.), бұл мемлекеттердегі түркі тілдес халықтардың шешуші ролі жайлы баяндалады.

Екінші сұрақ бойынша Батудың 1235–1242 жж. Еділ бойына, орыс князьдіктеріне және Шығыс Еуропа елдеріне жасаған жорықтарының нәтижесінде Алтын Орданың құрылуы, жер аумағы, орталығы болған қалалары анықталады. Алтын Орданың мемлекеттік, азаматтық, әскери, шаруашылық, сот істерін жүргізетін органдарға сипаттама беріледі. Бату, Берке, Менгу-Темір, Өзбек, Жәнібек хандардың кезіндегі ішкі саяси, халықаралық жағдай, мемлекеттік құрылысы туралы айтылады. Алтын Орданың этникалық құрамына, әралуан тілі мен мәдениетіне назар аударылады.

ХІІІ–XV ғғ. өмір сүрген Ақ Орда туралы сұрақты қарастыру барысында Орда Ежен ұлысының құрылу тарихы, ішкі және сыртқы саяси жағдайы бойынша жауаптар дайындалу керек. Картаны пайдалана отырып, Ақ Орда мемлекетінің жер аумағы, онымен шекаралас елдер анықталады. Мемлекеттің күшеюіне, Алтын Ордадан саяси тәуелсіздікті иеленуіне ат салысқан Мүбарак Қожа, Ерзен, Ұрыс хандардың қызметі және олардың өз заманындағы саяси істерге араласуы жайлы мәліметтер келтіріледі. XIV ғ. 2–ші жартысындағы Ақ Орда мемлекетінің билеушілері Ұрыс (Орыс) ханның (1361–1377), Тоқтамыс ханның (1380–1395) Орта Азия әміршісі Темірмен (1370–1405) күресі, оның саяси салдары жөнінде түсіндіруге болады. Ақ Орданың жер аумағы қазіргі Қазақстанның басым бөлігін алғанына, халқының құрамында жергілікті тайпалардың (қыпшақ, арғын, қоңырат, керей, найман, үйсін, т.б.) басым болғанына және оның болашақ Қазақ хандығының этникалық негізін құрағанына назар аударылады.

Моғолстан мемлекеті сұрағында Шағатай әулетінің ұлысы ыдырағаннан кейін Моғолстанның құрылуы, орналасқан аумағы мен алғашқы билеушілерінің (Тоғылық Темір, Ілияс Қожа, Қызыр Қожа) жүргізген саясаты туралы қарастырылады. «Тарих-и Рашиди» еңбегінде мемлекет тарихын көрсеткен Мұхаммед Хайдар Дулатидың деректеріне тоқталып, мемлекеттегі басқару жүйесі, жер иелену тәртібінің дамуы, көрші елдермен қарым-қатынастары, Әмір Темірдің Моғолстанға қарсы XIV ғ. 70-90 жж. жасаған жорықтарының зардаптары туралы мәліметтер келтіріледі. XV ғ. 1-жартысында Мұхаммед хан билігі тұсында Моғолстандағы саяси жағдайдың тұрақтануы, Уәйіс ханның ойраттармен күресі мәселелеріне назар аударылады. Қазақ хандығының құрылуы қарсаңында билік жүргізген Есен-Бұға ханның (1429–1462) саясатына, XVI ғ. басында Моғолстан мен Қазақ хандығының Жетісу өңірінде, Шығыс Түркістанда жүргізген соғыстарына сипаттама беріледі. Моғолстанның этникалық құрамы түркі тілдес тайпалар мен түркіленген монғол тайпаларынан тұрғаны, үстемдік еткен монғол тілдес тайпалардың түркіленіп, жергілікті халықпен араласуы жайлы айту керек.

Көшпелі өзбектер мемлекеті (Әбілхайыр хандығы) сұрағын қарастыру мемлекеттің құрылған уақыты мен жер аумағын анықтаудан басталады. Шайбан ұрпағы Әбілхайырдың (1428–1468) билікке келуі туралы баяндай келіп, хандықтың этникалық құрамына, қоғамдық құрылысына тоқталу керек. Мемлекеттің XV ғ. 40-шы жж. Сырдария мен Қаратау өңіріндегі қалаларды иеленіп, Сығанақты орталық еткені, Әбілхайыр ханның көрші елдерге қатысты ұстанған саясаты жөнінде түсіндіріледі. Мемлекеттегі ішкі саяси жағдайдың болашақ Қазақ хандығының құрылуына тигізген ықпалы айтылады. Әбілқайыр хандығының әлсіреп, бірнеше ұлыстарға бөлініп кету себептеріне талдау жасалып, мемлекеттің XV ғ. Орта Азия мен Қазақстанның этносаяси тарихында алатын маңызды ролі көрсетіледі.

Семинардың алтыншы сұрағын қарастырғанда ең алдымен Алтын Орданың ыдырап, Ақ Орданың әлсіреуі барысында Қазақстанның солтүстік-батысында Ноғай Ордасының пайда болуы, жер аумағы мен этникалық құрамы жайлы айтылады. Мемлекеттің саяси тарихына тоқталғанда Ноғай Ордасының негізін салушы Әмір Едігенің (1396–1419) маңғыт жұртын нығайтуға бағытталған саясаты туралы мәліметтер келтіріліп, қоғамдық құрылысы сипатталады. XVI ғ. 30-50 жж. қазақ ханы Хақназардың тұсында ноғай–қазақ қатынастарының белсенді түрде дамуы, XVI ғ. 2–ші жартысында Ноғай Ордасының бірнеше мемлекеттік бірлестіктерге ыдырап, ноғайлардың Ресеймен, Қырым хандығымен қарым–қатынастары жайлы жауаптар дайындалады.

Сібір хандығының тарихына қатысты айтылатын мәселелер: «Сібір» атауының шығуы мен мағынасы жөніндегі түрлі көзқарастар, XIV ғ. 60-жж. Сібірде Түмен хандығының құрылуы, Шайбани ұрпақтарының билікке келуі және олардың Тайбұға әулетінің хандарымен саяси билік үшін күресі, т.б. Сібір хандығының XVI ғ. тарихында көрнекті орын алған шайбанилік Көшім ханның (1556–1598) тұлғасына тоқталып, оның Ресей патшалығымен қарым-қатынасы, Ермак бастаған казактармен күресі және Сібір хандығының XVI ғ. соңында Ресей құрамына алынғаны туралы айтылады.

Семинар тақырыбына байланысты тарихи терминдерге, адам есімдеріне анықтама беріліп, тарихи оқиғалардың болған уақыты мен орны нақты көрсетіледі.
Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Оқу құралы. Алматы, 2005.
   
2. 
   Ермұханова Х.К. Қазақстан тарихы: Жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық-тест. Алматы: «Шың кітап», 2010. – 360 б.
   
3. 
   Кан Г.В., Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Алматы, 2007. – 274 б.
   
4. 
   Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін. (Очерктер). Алматы «Дәуір», 1994. – 446 б.
   
5. 
   Қазақстан тарихы. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы, 2006. – 768 б.
   
6. 
   Қ.С. Қаражан, Ж. Әбсеметова, Ф.А. Қозыбақова және т.б. Қазақстан тарихы: лекциялар курсы. Алматы: Заң әдебиеті, 2009. – 376 б.
   
7. 
   Мұхамедов М.Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007. – 344 б.
   
8. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2005, 2008. – 640 б.
   

1. 
   Қазақ халқының қалыптасу кезеңдері.
   
2. 
   «Қазақ» этнонимінің әлеуметтік және этникалық мәндері.
   
3. 
   Қазақ хандығының құрылуы.
   
4. 
   ХV ғ. соңында Қазақ хандығының нығаюы.
   

Бірінші сұрақ бойынша қазақ халқының пайда болуы мен этникалық тарихына байланысты бірнеше ғылыми көзқарастардың бар екендігі назарға алынады. Біріншіден, этногенетикалық үрдісті сипаттауға қатысты қазақ халқының пайда болуының миграциялық және автохтондық тұжырымдары, екіншіден, қазақ халқының этногенезінің аяқталу кезеңі жайлы монғолдарға дейінгі (А. Левшин, Х. Әділгереев, М. Ақынжанов, т.б.), этносаяси (В. Вельяминов-Зернов), өзбек-қазақтық (Ш. Уәлиханов, В. Юдин, т.б.) көзқарастар туралы айтылады. Қазақтардың халық болып қалыптасуына әсер еткен басты факторлар анықталады.

Келесі сұрақ бойынша «қазақ» атауы алғаш рет кездесетін тарихи деректерді анықтап, олардағы «қазақ» атауының шығуына байланысты пікірлер мен болжамдарға кеңінен сипаттама берілуі қажет. Қазақ атауының шығу тегін б.з.б. І мыңжылдықтың 2-ші жартысында Қазақстан аумағында өмір сүрген «сақ», «каспи» т.б. тайпалардың атымен байланыстыратын Ә. Х. Марғұлан, А.Бернштам, М.Ақынжанов сияқты ғалымдардың тұжырымдары айтылады. Одан кейін, «қазақ» сөзінің мағынасын өз алдына еркін жүрген, ерікті адамдар деп түсіндіретін В. Радлов, Ш. Уәлиханов, М.Х. Дулати, Ш.Құдайбердіұлы, т.б. ғалымдардың тұжырымдарына тоқталу керек.

Семинардың үшінші және төртінші сұрақтары бойынша тарихи деректердегі мәліметтерге сүйеніп, Шығыс Дешті Қыпшақ пен Жетісуда құрылған Көшпелі өзбектер мемлекетінің және Моғолстанның XV ғ.-ң 50-60 жж. саяси-әлеуметтік, этникалық жағдайына сипаттама беріледі. Керей мен Жәнібек сұлтандардың төңірегіне топтасқан тайпалардың Әбілхайыр ханның қол астынан бөлініп, Батыс Жетісуға қоныс аударуы Қазақ хандығының құрылуына негіз болғанын айту керек. Моғолстан ханы Есенбұғаның қазақ сұлтандарымен одақ құрып, оларға жер бөліп беруіндегі көздеген саясатының мәні, XV ғ.-ң соңғы ширегіндегі Қазақ хандығының шекарасының кеңеюіне және халық санының өсуіне ықпал еткен саяси-әлеуметтік факторлар анықталады.

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Оқу құралы. Алматы, 2005.
   
2. 
   Ермұханова Х.К. Қазақстан тарихы: Жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық-тест. Алматы: «Шың кітап», 2010. – 360 б.
   
3. 
   Кан Г.В., Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Алматы, 2007. – 274 б.
   
4. 
   Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін. (Очерктер). Алматы «Дәуір», 1994. – 446 б.
   
5. 
   Қазақстан тарихы. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы, 2006. – 768 б.
   
6. 
   Қ.С. Қаражан, Ж. Әбсеметова, Ф.А. Қозыбақова және т.б. Қазақстан тарихы: лекциялар курсы. Алматы: Заң әдебиеті, 2009. – 376 б.
   
7. 
   Мұхамедов М.Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007. – 344 б.
   
8. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2005, 2008. – 640 б.
   

1. 
   Қазақ халқының жоңғар басқыншылығына қарсы Отан соғысы.
   
2. 
   Абылай хан тұсындағы Қазақ мемлекеті.
   

2.2 Абылай ханның ішкі және сыртқы саясаты.

Семинарға дайындықты Қазақстан тарихынан арнайы әдебиеттерді, оқулықтар мен оқу құралдарын, мерзімдік басылымдарда тақырыпқа байланысты жарияланған ғылыми мақалаларды оқып білуден бастау керек. Семинардың бірінші сұрағы бойынша дайындалу барысында мына мәселелер назарға алынады:

• 
  ХVІІІ ғ. басындағы Қазақ хандығының геосаяси жағдайы және сонымен байланысты мәселелер;
  
• 
  Тәуке хан билік етуінің соңғы жылдарында орталық хан билігінің әлсіреуі және бытырңқылықтың күшеюі;
  
• 
  Қазақ-жоңғар соғыстарының себептері, қарсыласушы тараптардың мақсаттары;
  
• 
  Екі жақтың соғысқа дайындық деңгейі. Әскерінің құрамы, қарулану жағдайы;
  
• 
  Қазақ-жоңғар соғыстарының кезеңдері, алғашқы шабуылдардың нәтижелері, негізгі шайқастар, кезеңдердің нәтижелері;
  
• 
  Соғыстың әскери және саяси нәтижелері, тарихи маңызы.
  

Семинардың келесі сұрағы бойынша жауап бергенде келесі мәселелерді басшылыққа алу керек:

• 
  Абылай ханның (Әбілмансұр) әлеуметтік шығу тегі. Мінез-құлқы, көзқарастары қалыптасуының алғышарттары. Оның тұлға ретінде қалыптасуына өскен ортасының немесе өмір сүру жағдайының тигізген әсері;
  
• 
  Саяси немесе қоғамдық қызметінің басталуы;
  
• 
  Қай әлеуметтік топтың немесе таптың мүддесін білдіргенін, бұл топтың тарихи мақсаттарын, ерекшеліктерін анықтау;
  
• 
  Абылай ханның жеке басының қасиеттері. Олардың қойылған мақсатқа жету үшін қаншалықты жарамды болуы;
  
• 
  Өз мақсаттарына жету үшін қолданған амалдарын, тәсілдерін сипаттау. Олар уақыт талабына қаншалықты сәйкес келуі;
  
• 
  Қол жеткізген нәтижелері, табыстарының (сәтсіздіктерінің) себептері;
  
• 
  Абылай ханның тарихтағы рөлі. Оның қызметінің оқиғалардың әрі қарай өрбуіне тигізген әсері.
  

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Оқу құралы. Алматы, 2005.
   
2. 
   Кан Г.В., Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Алматы, 2007. – 274 б.
   
3. 
   Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. ІІІ том. Алматы «Атамұра», 2002.
   
4. 
   Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін. (Очерктер). Алматы «Дәуір», 1994.
   
5. 
   Қ.С. Қаражан, Ж. Әбсеметова, Ф.А. Қозыбақова және т.б. Қазақстан тарихы: лекциялар курсы. Алматы: Заң әдебиеті, 2009. – 376 б.
   
6. 
   Мұхамедов М.Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   

1. 
   Қазақ халқының жоңғар басқыншылығына қарсы Отан соғысы.
   
2. 
   Кіші жүздің және Орта жүздің Ресей империясының қол астына өтуі.
   

1. 
   Орта жүз бен Кіші жүзде хан билігінің жойылуы.
   
2. 
   Бөкей Ордасындағы 1836-1838 жж. шаруалар көтерілісі.
   
3. 
   Кенесары Қасымұлы бастаған халық-азаттық күресі (1837-1847).
   

1. 
   1905-1907 жж. орыс революциясы жылдарындағы Қазақстан.
   
2. 
   Бірінші дүниежүзілік соғыс жылдарындағы Қазақстан.
   
3. 
   1916-жылғы ұлт-азаттық көтеріліс.
   

1. Ақпан буржуазиялық-демократиялық революциясынан кейінгі қазақ өлкесі.

2. Қазақ комитеттерінің құрылуы. Бірінші жалпықазақ съезі.

3. Қазан төңкерісі кезіндегі Қазақстан. Кеңестер билігінің орнауы.

1. Қазақстанда жаңа экономикалық саясатқа көшу және оның барысы.

2. Индустрияландыру және ауыл шаруашылығын ұжымдастыру.

3. Мәдени саладағы жетістіктер мен қайшылықтар.

1. Кеңес Одағының Ұлы Отан соғысының басталуы.

2. Қазақстандықтардың майдандағы ерліктері.

3.Қазақстан экономикасын майдан мүддесіне бағындыру.

1. Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі.

2. Тың және тыңайған жерлерді игеру.

3. Қазақстанның мәдени дамуы.

1. КСРО-ның ыдырауы және оның себептері.

2. Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігін алуы.

3. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік рәміздері.

1. Тәуелсіз Қазақстанның саяси институттарының қалыптасуы.

2. Саяси партиялар мен қоғамдық қозғалыстар.

3. Қазақстан Республикасының Конституциясы.

Талқылауға арналған сұрақтар:

1. 
   Алғашқы адамдардың пайда болуы туралы қандай ғылыми көзқарастар белгілі?
   
2. 
   Алғашқы қауымдық құрылысқа тән ерекшеліктерді сипаттаңыз.
   
3. 
   Палеолит дәуірінде Қазақстан аумағын мекендеген алғашқы адамдар шаруашылықтың қандай түрлерімен айналысты?
   
4. 
   Палеолит дәуіріндегі адамдардың әлеуметтік ұйымдасуы қандай кезеңдерден өтті?
   
5. 
   Мезолит дәуірінің басты ерекшеліктеріне сипаттама беріңіз.
   
6. 
   Неолит дәуірінде адамдардың шаруашылығы мен кәсібінде қандай жаңалықтар болды?
   
7. 
   Тұтыну шаруашылығынан өндіруші шаруашылыққа ауысу дегенді қалай түсінесіз?
   
8. 
   Энеолит дәуіріне тән басты ерекшеліктер қандай?
   

Картадан тас дәуірінің Қазақстан территориясынан табылған археологиялық ескерткіштерінің орындарын көрсету және контур картаға түсіру.

1. 
   Қазақстандағы тас дәуірінің ескерткіштері.
   
2. 
   Қазақстандық археологтар және олардың қызметі.
   

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Алматы, 2005.
   
2. 
   Кан Г. В., Шаяхметов Н. У. Қазақстан тарихы. Алматы: «Алматыкітап», 2007.
   
3. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994.
   
4. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2003, 2005, 2008.
   
5. 
   Мұхамедов М. Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы: «Қарасай», 2007.
   

Талқылауға арналған сұрақтар:

1. 
   Қола дәуірі қандай кезеңдерге бөлінеді? Әр кезеңнің хронологиялық шегін анықтаңыз.
   
2. 
   Андронов және Беғазы-Дәндібай мәдениеттерін қай археологтар зерттеді?
   
3. 
   Андронов мәдениеті қандай кезеңдерге бөлінеді? Андронов мәдениеті ескерткіштеріне тән өзіндік ерекшеліктерді анықтаңыз.
   
4. 
   Орталық Қазақстандағы қола дәуірінің кезеңдері мен ескерткіштерін атаңыз.
   
5. 
   Солтүстік, Батыс, Шығыс және Оңтүстік Қазақстандағы қола дәуірінің ескерткіштерін атаңыз.
   
6. 
   Қола дәуіріндегі рулар арасында қақтығыстардың болып тұрғанын немен түсіндіресіз?
   
7. 
   Қола дәуірінде діни наным-сенімдердің болғанын немен дәлелдеуге болады?
   
8. 
   Қола дәуіріндегі тұрғын үйлердің салынуында қандай өзгерістер болды?
   
9. 
   Қола дәуірінің соңғы кезеңінде Қазақстан аумағында көшпелі шаруашылықтың қалыптасуына қандай факторлар әсер етті?
   

1. 
   Андронов мәдениетінің, Беғазы-Дәндібай мәдениеті ескерткіштерінің таралу аймағын картадан тауып көрсету.
   
2. 
   Қазақстандағы қола дәуірінің археологиялық ескерткіштерін картадан көрсету және контур картаға түсіру.
   

1. 
   Андронов және Беғазы-Дәндібай мәдениеттері.
   
2. 
   Көшпелі мал шаруашылығының қалыптасуы.
   

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Алматы, 2005.
   
2. 
   Кан Г. В., Шаяхметов Н. У. Қазақстан тарихы. Алматы: «Алматыкітап», 2007.
   
3. 
   Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. І том. Алматы: «Атамұра», 1996, 2010.
   
4. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы, 1994.
   
5. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2003, 2005, 2008.
   

1) Сақтар мен сарматтардың археологиялық ескерткіштері.

2) Сақтардың әлеуметтік ұйымдасуы және шаруашылығы.

3) Ғұндардың саяси тарихы.

4) Үйсіндер мен қаңлылар туралы деректер.
Тапсырмалар:

Талқылауға арналған сұрақтар:

1. 
   Ерте темір дәуірінің хронологиялық шегі мен ерекшеліктерін анықтаңыз.
   
2. 
   Сақ тайпаларының Қазақстан жерінен табылған археологиялық ескерткіштерін атаңыз.
   
3. 
   Қазақстандағы темір дәуірі ескерткіштерін қай археологтар зерттеді?
   
4. 
   Сақ тайпаларының ескерткіштері – қорғандар мен обалардың әр түрлі көлемде тұрғызылуы нені білдіреді?
   
5. 
   Сақтар мен сарматтарда шаруашылықтың қандай негізгі және қосалқы түрлері дамыды?
   
6. 
   Сақтардың қолданбалы өнерінде дамыған «аңдық стильге» сипаттама беріңіз.
   
7. 
   Сақ тайпаларының қоғамдық құрылысы мен әлеуметтік жіктелуі туралы не білесіз? Сақ қоғамындағы патшалардың, абыздардың, жауынгерлердің және қауым мүшелерінің рөлін анықтаңыз.
   
8. 
   Сармат тайпаларының одағы қай аумақта мекендеді және қандай тайпаларға бөлінді?
   
9. 
   Ғұндардың саяси және қоғамдық-шаруашылық құрылысы туралы қандай жазба деректерде айтылады?
   
10. 
    Ғұн тайпаларының тарихын зерттеумен қандай ғалымдар айналысты?
    
11. 
    Ғұн мемлекетіндегі басқару жүйесі қандай болды?
    
12. 
    Ғұндардың қоғамында қандай әлеуметтік топтар болды?
    
13. 
    Ғұндардың бір бөлігінің Қазақстан аумағына қоныстануының себебі неде?
    
14. 
    Ғұндардың көрші елдермен, атап айтқанда Қытаймен, қаңлылармен және үйсіндермен қарым-қатынастары туралы не білесіз?
    
15. 
    Мөде (Маодунь), Чжи-чжи, Хуханье, Аттила және т. б. ғұн билеушілерінің тарихи қызметіне сипаттама беріңіз.
    
16. 
    «Халықтардың ұлы қоныс аударуының» себептері мен салдарларын анықтаңыз.
    
17. 
    Ежелгі замандағы жазба деректерге үйсіндер мен қаңлылар туралы қандай нақты мәліметтер сақталған?
    
18. 
    Үйсіндердің Қытаймен қарым-қатынастарына сипаттама беріңіз.
    
19. 
    Қазақстан аумағынан үйсіндердің қандай археологиялық ескерткіштері табылды?
    
20. 
    Үйсіндер мен сақтардың мәдениетіндегі ұқсастықтарды неден байқауға болады?
    
21. 
    Қаңлылардың Қазақстан аумағынан табылған мәдени ескерткіштерін анықтаңыз.
    
22. 
    Қаңлылардың үйсіндермен, ғұндармен және Қытаймен қарым-қатынастары қандай болды?
    

1. 
   Картадан Қазақстан территориясынан табылған ерте темір дәуірінің археологиялық ескерткіштерін көрсетіңіз.
   
2. 
   Сақ және сармат тайпаларының мекендеген жерлерін картадан көрсетіп, контур картаға түсіріңіз.
   
3. 
   Картадан б.з.б. IV-ІІІ ғғ. ғұн тайпаларының мекендеген аумағын көрсетіңіз.
   
4. 
   Картаны пайдалана отырып, ғұндардың қоныс аудару бағыттарын анықтаңыз.
   
5. 
   Картадан үйсіндер мен қаңлылардың мекендеген жер аумағын анықтау және оны кескін картаға түсіру.
   

1. 
   Ежелгі парсы және грек жазба деректеріндегі сақтардың тарихы.
   
2. 
   Ерте темір дәуіріндегі тайпалардың археологиялық ескерткіштері.
   

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Алматы, 2005.
   
2. 
   Кан Г. В., Шаяхметов Н. У. Қазақстан тарихы. Алматы: «Алматыкітап», 2007.
   
3. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994.
   
4. 
   Қ. С. Қаражан, Ж. Әбсеметова, Ф. А. Қозыбақова және т. б. Қазақстан тарихы: лекциялар курсы. Алматы: Заң әдебиеті, 2009.
   
5. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2003, 2005, 2008.
   
6. 
   Мұхамедов М. Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   

Талқылауға арналған сұрақтар:

1. 
   Ерте орта ғасырларда Қазақстан аумағында қандай мемлекеттер құрылды?
   
2. 
   Түрік қағанаты қай мемлекеттермен дипломатиялық қарым-қатынастар орнатты?
   
3. 
   Түрік және Батыс Түрік қағанаттарының қоғамдық құрылысына сипаттама беріңіз.
   
4. 
   Батыс Түрік қағанатының әлсіреуі мен құлауының себептерін анықтаңыз.
   
5. 
   Шығыс Түрік қағанатының көрші елдермен қарым-қатынастарына сипаттама беріңіз.
   
6. 
   Түргештер Сұлу қағанның билігі тұсында қандай жетістіктерге қол жеткізді?
   
7. 
   751 жылы Тараз маңында болған Атлах шайқасының тарихи маңызы қандай?
   
8. 
   Қарлұқтардың, оғыздардың және қимақтардың этникалық және тайпалық құрамына сипаттама беріңіз.
   
9. 
   Оғыздар мемлекетінің құлау себептері қандай болды?
   
10. 
    Қимақ қағанатының әлсіреуіне қандай ішкі және сыртқы факторлар әсер етті?
    

VІ–ХІ ғғ. Қазақстан аумағында өмір сүрген ерте ортағасырлық мемлекеттердің жер аумағын, басты қалаларын кескін картаға түсіру.

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Алматы, 2005.
   
2. 
   Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. І том. Алматы: «Атамұра», 1996, 2010.
   
3. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994.
   
4. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2003, 2005, 2008.
   
5. 
   Мұхамедов М. Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   

Талқылауға арналған сұрақтар.

1. 
   Қарахан әулеті мемлекетінің этникалық құрамына қандай тайпалар кірді?
   
2. 
   Қарахан әулеті мемлекетінде қандай жоғары лауазым иелері болды?
   
3. 
   ХІ ғ. 30-40 жылдары Қарахан әулеті мемлекеті қандай дербес иеліктерге бөлінді? Олардың әрқайсына сипаттама беріңіз.
   
4. 
   Қарахан әулеті мемлекеті қандай халықтармен соғыстар жүргізді?
   
5. 
   Қыпшақтар туралы алғашқы мәліметтер қай жазба деректерде кездеседі?
   
6. 
   «Дешті Қыпшақ» атауы қашан пайда болды және оның мағынасы қандай?
   
7. 
   Қыпшақ мемлекетінің этникалық құрамына қандай тайпалар кірді?
   
8. 
   Қыпшақтар қоғамында әлеуметтік теңсіздіктің қандай белгілері болды?
   
9. 
   ХІ-ХІІ ғғ. қыпшақтардың Хорезм мемлекетімен қарым-қатынастарына сипаттама беріңіз.
   

Картадан Қарахан әулеті мемлекеті мен Қыпшақтар мемлекетінің жер аумағын анықтап, контур картаға түсіру.

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Алматы, 2005.
   
2. 
   Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. І том. Алматы: «Атамұра», 1996, 2010.
   
3. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994.
   
4. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2003, 2005, 2008.
   
5. 
   Мұхамедов М. Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   

Талқылауға арналған сұрақтар:

1. 
   Ұлы Жібек жолының халықаралық сауда жолы ретінде қалай қалыптасты?
   
2. 
   Ұлы Жібек жолы бойында саудаға қандай тауарлар шығарылды?
   
3. 
   Ұлы Жібек жолының тарихи маңызы қандай болды? Ұлы Жібек жолы халықаралық сауда жолы ретіндегі маңызын қандай себептерге байланысты жоғалтты?
   
4. 
   Көне түрік жазуы ескерткіштері қай жерлерден табылды? Оларды кімдер зерттеді?
   
5. 
   Көшпелілердің діни наным-сенімдерін және оның ерекшеліктерін сипаттау.
   
6. 
   Х-ХІІ ғғ. қалалар санының өсуіне қандай жағдайлар себебін тигізді?
   
7. 
   Х-ХІІ ғғ. қалалардың құрылысында қандай жаңа ғимараттар пайда болды?
   
8. 
   Ортағасырлық қалаларда қолөнердің қандай түрлері кең дамыды?
   
9. 
   Х-ХІІ ғасырларда Қазақстан жеріндегі түркі тілдес ғылым мен әдебиеттің дамуына үлес қосқан қандай ғалымдар белгілі?
   
10. 
    Дамыған орта ғасырларда ғылым салаларының дамуына қандай себептер болды?
    

1. 
   Орхон-Енисей ескерткіштеріндегі түрік қағанаттарының тарихы.
   
2. 
   Ерте ортағасырлық Қазақстанның рухани мәдениеті.
   
3. 
   Орта ғасырлардағы (VI-XІІ ғғ.) Қазақстан қалалары.
   
4. 
   Ұлы Жібек жолы және оның қазақстандық тармақтары.
   

1. 
   Байпаков К. М., Нұржанов А. Ұлы Жібек жолы және ортағасырлық Қазақстан. Алматы, 1992.
   
2. 
   Кан Г. В., Шаяхметов Н. У. Қазақстан тарихы. Алматы, 2007.
   
3. 
   Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. І том. Алматы, 1996, 2010.
   
4. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994.
   
5. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2003, 2005, 2008.
   

Талқылауға арналған сұрақтар:

1. 
   «Қазақ» атауы қандай ортағасырлық жазба деректерде кездеседі?
   
2. 
   Қазақ халқының этникалық ұйытқысының қалыптасуына қандай тайпалар негіз болды?
   
3. 
   Қазақ халқы қалыптасуы қандай кезеңдерден өтті?
   
4. 
   «Қазақ» атауының әлеуметтік мағынада қолданылуы қай кезге жатады және ол қандай ұғымды білдірген?
   
5. 
   Қазақ атауының саяси және этникалық мәнге ие болуы қай кезеңге жатады?
   
6. 
   Қазақ халқының қалыптасуының аяқталу үрдісін жылдамдатқан саяси, экономикалық, мәдени факторларды анықтау.
   
7. 
   Қазақ халқының қалыптасуы нешінші ғасырларда аяқталды?
   
8. 
   Қазақ хандығының құрылуы туралы қай ортағасырлық деректе айтылады?
   
9. 
   Қазақ хандығының құрылуының тарихи алғышарттары қандай болды?
   
10. 
    Қазақ хандығының құрылуы қарсаңында қазақ жерінде өмір сүрген мемлекеттердің саяси, әлеуметтік-этникалық жағдайларына сипаттама беру.
    
11. 
    Қазақ хандығы қашан құрылды, алғашқы қазақ хандары кімдер болды?
    
12. 
    Керей мен Жәнібек сұлтандар қандай себептерге байланысты Моғолстан жеріне қоныс аударды?
    
13. 
    Қазақ хандығы Шығыс Дешті Қыпшақтағы қандай саяси дағдарыс кезінде құрылды?
    

1. 
   Қазақ халқының шығу тегі туралы.
   
2. 
   Қозыбасы – Қазақ хандығының туы тігілген жер.
   
3. 
   Қазақ хандары.
   

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Алматы, 2005.
   
2. 
   Кан Г. В., Шаяхметов Н. У. Қазақстан тарихы. Алматы, 2007.
   
3. 
   Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. І том. Алматы; «Атамұра», 1996, 2010.
   
4. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы, 1994.
   
5. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2003, 2005, 2008.
   
6. 
   Мұхамедов М. Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   

Талқылауға арналған сұрақтар:

1. 
   Қазақ хандығының нығайып, жер көлемінің ұлғаю себептерін анықтау.
   
2. 
   Бұрындық хан мен Қасым хан билігі тұсында Қазақ хандығының күшеюі неден байқалды?
   
3. 
   «Қасым ханның қасқа жолы» дегеніміз не? Оның мазмұнына сипаттама беру.
   
4. 
   XVI ғ. 20-30 жылдарында қандай хандар билік жүргізді және бұл кезеңде Қазақ хандығының саяси жағдайы қалай өзгерді?
   
5. 
   Хақназар хан өз саясатында қандай табыстарға қол жеткізе алды?
   
6. 
   Хақназар хан Ташкент билеушісі Баба сұлтан мен өзбек ханы Абдаллахтың арасындағы келіспеушілікті қалай пайдаланды?
   
7. 
   Тәуекел ханның билігі тұсында Қазақ хандығының құрамына қандай қалалар қосылып алынды?
   
8. 
   XVII ғ. 2-ші жартысында Қазақ хандығы қандай көршілес елдермен байланыстар орнатты?
   

Картадан XVІ ғ. Қазақ хандығының аумағын көрсету, контур картаға түсіру.

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы. Алматы, 2005.
   
2. 
   Кан Г. В., Шаяхметов Н. У. Қазақстан тарихы. Алматы, 2007.
   
3. 
   Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. ІІ том. Алматы, 2010.
   
4. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы, 1994.
   
5. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2003, 2005, 2008.
   

Талқылауға арналған сұрақтар:

1. 
   XVII ғ. басында Қазақ хандығының саяси жағдайы қандай болды?
   
2. 
   Тұрсын ханның Есім ханмен жоғарғы хандық билік үшін таласуы немен аяқталды?
   
3. 
   «Есім ханның ескі жолы» дегеніміз не?
   
4. 
   Жоңғар мемлекеті қашан және қай аумақта құрылды?
   
5. 
   Жоңғар қонтайшыларының қазақ жеріне шапқыншылық жасаудағы көздеген мақсаты қандай болды?
   
6. 
   XVII ғасырдың 2-ші жартысында Қазақ хандығының әлсіреу себебі неде?
   
7. 
   1643 жылғы Орбұлақ шайқасы туралы не білесіз? Бұл шайқаста қазақтардың жеңіске жетуінің себептері қандай?
   
8. 
   Тәуке хан ішкі саяси билікте қандай өзгерістерді енгізді?
   
9. 
   «Жеті жарғы» дегеніміз не? «Жеті жарғы» бойынша қылмысы үшін құн төлеу мөлшері қанша болды?
   

Картадан XVІІ ғ. Қазақ хандығының аумағын көрсету, контур картаға түсіру.

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Алматы, 2005.
   
2. 
   Кан Г. В., Шаяхметов Н. У. Қазақстан тарихы. Алматы: «Алматыкітап», 2007.
   
3. 
   Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. І том. Алматы, 1996, 2010.
   
4. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994.
   
5. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2005, 2008.
   
6. 
   Мұхамедов М. Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   

Талқылауға арналған сұрақтар:

1. 
   «Жүз» ұғымының мағынасын түсіндіріңіз.
   
2. 
   Қазақ хандығының аймақтық-әкімшілік бөлінісі ретіндегі «жүз» ұғымы қай кезеңде қалыптасты?
   
3. 
   Қазақ ру-тайпаларының жүздерге бөліну принципінің негізінде қандай факторлар тұрды?
   
4. 
   Қазақ жүздерінің пайда болуы туралы қандай халық аңыздары сақталған?
   

Картадан қазақтың үш жүзінің құрамына кіретін ру-тайпалардың қоныстанған аумағын анықтап, әр жүздің жер аумағын контур картаға түсіру.

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Алматы, 2005.
   
2. 
   Кан Г.В., Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Алматы: «Алматыкітап», 2007.
   
3. 
   Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. І том. Алматы, 1996, 2010.
   
4. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994.
   
5. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2005, 2008.
   
6. 
   Мұхамедов М.Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   

Талқылауға арналған сұрақтар.

1. 
   XV-XVI ғғ. Қазақ хандығының мемлекеттік құрылысы қандай сатылардан тұрды?
   
2. 
   Қазақ хандығында ақсүйектер категориясына кімдер жатты?
   
3. 
   Қазақ қоғамында феодалдар тобына кімдер жатты?
   
4. 
   Қарасүйектер категориясына халықтың қай топтары жатқызылды?
   
5. 
   Қарапайым халық феодалдарға қандай міндеткерліктер атқарды?
   
6. 
   Қазақ хандығында сот билігін жүргізу кімдердің қолдарында болды?
   
7. 
   Қазақ қоғамындағы билер мен батырлардың рөлі қандай болды?
   
8. 
   Қазақтардың көшпелі мал шаруашылығында маусымдық жайылымдар қандай кезеңдерге бөлінді?
   
9. 
   Қазақ хандығында егіншілік қай аудандарда жақсы дамыды? Оның себебі неде болды?
   
10. 
    Қазақ ханының қандай құқықтары болды? Қазақ ханын сайлау құқығына кімдер ие болды?
    
11. 
    Қазақ хандығының әлеуметтік-экономикалық өмірінде қалалар қандай рөл атқарды?
    
12. 
    Қалалардың экономикалық жағынан әлсіреуіне қандай жағдайлар себеп болды?
    

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Алматы, 2005.
   
2. 
   Кан Г.В., Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Алматы: «Алматыкітап», 2007.
   
3. 
   Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. І том. Алматы, 1996, 2010.
   
4. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994.
   
5. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2005, 2008.
   
6. 
   Мұхамедов М.Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   

Талқылауға арналған сұрақтар.

1. 
   Мәдениеттің қандай түрлері бар?
   
2. 
   Материалдық мәдениет дегеніміз не? Оған нелер жатады?
   
3. 
   Қазақ халқының қандай ұлттық салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары бар?
   
4. 
   Қазақ халқының ұлттық киімдері және олардың түрлері туралы не білесіз?
   
5. 
   Қазақ халқының қандай ұлттық тағам түрлері бар?
   
6. 
   Рухани мәдениет дегеніміз не? Оған нелер жатады?
   
7. 
   Қазақтың қандай ұлттық ойындарын білесіз, олардың маңызы қандай?
   
8. 
   Қазақ халқының музыка өнерінің қандай салалары бар? Қазақтың қандай ұлттық музыкалық аспаптары бар?
   
9. 
   Ауыз әдебиеті шығармаларының қандай түрлері белгілі?
   
10. 
    XVI-XVIIІ ғғ. қазақ халқының қандай ақын-жырауларын білесіз?
    
11. 
    Жыраулар шығармашылығының басты тақырыбы қандай болды?
    
12. 
    Билердің Қазақ хандығында атқарған қызметі қандай болды? XVІI-XVIIІ ғғ. өмір сүрген қазақ билерін атаңыз.
    

1. 
   ХVI-ХVIІ ғасырлардағы қазақ халқының материалдық мәдениеті.
   
2. 
   Кейінгі орта ғасырлардағы қазақ ғалымдары.
   

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Алматы, 2005.
   
2. 
   Бес ғасыр жырлайды. Екі томдық. І том. Алматы, 1989.
   
3. 
   Кан Г.В., Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Алматы: «Алматыкітап», 2007.
   
4. 
   Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. І том. Алматы, 1996, 2010.
   
5. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994.
   
6. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2005, 2008.
   
7. 
   Мұхамедов М.Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   

Талқылауға арналған сұрақтар.

1. 
   XVIII ғ. басында Қазақ хандығының саяси жағдайы қалай өзгерді? Осы кезеңде Қазақ даласына қандай көрші елдер шабуылдар жасап отырды?
   
2. 
   XVIII ғ. басында қазақ жүздерінде қандай хандар билік жүргізді?
   
3. 
   Қазақ хандығына әскери жорықтар ұйымдастырған жоңғарлардың басты мақсаттары қандай болды?
   
4. 
   Қазақ елінің тарихында «Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама» кезеңі қандай оқиғаны білдіреді?
   
5. 
   Қазақ халқының жоңғар басқыншылығына қарсы күресін кімдер ұйымдастырды? Бұл күрестің басында қандай хандар мен батырлар тұрды?
   
6. 
   Қазақтардың жоңғарлармен соғыстары кезінде қандай ірі шайқастар болып өтті?
   
7. 
   «Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама» кезінде қазақтар қандай жағдайға ұшырады?
   
8. 
   Қазақ хандығына қарсы әскери жорықтар ұйымдастырған қандай жоңғар қонтайшылары белгілі?
   
9. 
   1726 жылғы Мәслихат қай жерде өтті? Онда қандай басты мәселе қарастырылды?
   

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Алматы, 2005.
   
2. 
   Кан Г.В., Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Алматы: «Алматыкітап», 2007.
   
3. 
   Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. І том. Алматы, 1996, 2010.
   
4. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы, 1994.
   
5. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2005, 2008.
   
6. 
   Мұхамедов М.Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   

Талқылауға арналған сұрақтар.

1. 
   Қазақ-орыс елшілік байланыстары қай кезден басталды?
   
2. 
   1594 жылғы Қазақ хандығынан Мәскеу патшалығына Құлмұхаммед бастаған елшіліктің мақсаттары қандай болды?
   
3. 
   Тәуке хан билік жүргізген кезде Қазақ хандығы мен Сібір қалалары арасында қандай байланыстар орнатылды?
   
4. 
   Қайып хан Ресей патшалығына қандай елшіліктер аттандырды?
   
5. 
   XVIII ғ. басында Қазақ хандығы қай мемлекеттермен шектесіп жатты?
   
6. 
   XVIII ғ. басында Жоңғария мемлекетін басқарған Цеван-Рабдан сыртқы саясатта қандай мақсатты көздеді?
   
7. 
   Кіші жүз ханы Әбілқайыр Ресейге қандай мақсатпен елшілік аттандырды?
   
8. 
   Кіші жүзі ханы Әбілқайыр Ресейге адалдық жөнінде қай жылдары ант берді?
   
9. 
   XVIII ғ. басында Ресейдің Қазақ даласына қатысты ұстанған саясаты қандай болды?
   
10. 
    XVIII ғ. басында Ресей үкіметі Қазақ даласына қандай экспедицияларды аттандырды? Ертіс өзені бойында қандай бекіністер тұрғызылды?
    

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Алматы, 2005.
   
2. 
   Кан Г.В., Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Алматы: «Алматыкітап», 2007.
   
3. 
   Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. І том. Алматы, 1996, 2010.
   
4. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994.
   
5. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2005, 2008.
   
6. 
   Мұхамедов М.Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   

Талқылауға арналған сұрақтар.

1. 
   Абылайдың тұлғасы қай оқиғадан кейін мәлім болды?
   
2. 
   Абылайдың Қазақ даласындағы саясаты қандай мақсатта жүргізілді?
   
3. 
   Абылай сұлтан Орта жүздің атынан Ресейге адалдық жөнінде қай жылы ант берді?
   
4. 
   Абылай хандық билікте қандай өзгерістерді жүзеге асырды?
   
5. 
   Абылай хан Ресей және Цин империяларымен қандай дипломатиялық байланыстар орнатты?
   
6. 
   Абылай ханның ордасы қай өңірде орналасты?
   
7. 
   Абылай хан Жоңғар мемлекетіне қатысты қандай саясат ұстанды?
   

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Алматы, 2005.
   
2. 
   Әбуев Қ. Қазақстан: тарих және тағылым. Астана «Елорда», 2006.
   
3. 
   Кан Г. В., Шаяхметов Н. У. Қазақстан тарихы. Алматы: «Алматыкітап», 2007.
   
4. 
   Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. І том. Алматы, 1996, 2010.
   
5. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994.
   
6. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2005, 2008.
   
7. 
   Мұхамедов М. Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   

Сырым Датұлы, Е. Пугачев, Нұралы хан.

1. 
   Е. Пугачев бастаған көтеріліске қазақтар не себептен қатысты?
   
2. 
   Е. Пугачев көтерілісіне қай жүздің қазақтары қатысты?
   
3. 
   Е. Пугачев бастаған көтеріліске қандай қазақ сұлтандары қолдау білдірді?
   
4. 
   Е. Пугачев бастаған көтеріліс кезінде Нұралы хан бастаған феодалдар қандай позицияны ұстанды?
   
5. 
   Е. Пугачев қазақтарды көтеріліске қатыстыру үшін оларға қандай уәде берді?
   

1. 
   Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Алматы, 2005.
   
2. 
   Кан Г.В., Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Алматы: «Алматыкітап», 2007.
   
3. 
   Қазақстан тарихы. Құрастырған: Ермұханова Х.К. Алматы: «Шың кітап», 2010.
   
4. 
   Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. І том. Алматы, 1996, 2010.
   
5. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Очерктер. Алматы: «Дәуір», 1994.
   
6. 
   Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы, 2005, 2008.
   
7. 
   Мұхамедов М.Б., Сырымбетұлы Б. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
   

(тарихшы емес мамандықтарға арналған)

1. 
   Тас дәуіріндегі Қазақстан. Палеолит және мезолит кезеңдері. Қазақстан тарихының ежелгі кезеңінің шаруашылығы және әлеуметтік ұйымдасуы.
   
2. 
   Неолит дәуіріндегі Қазақстан. Энеолит кезеңінің ерекшеліктері.
   
3. 
   Қазақстан қола дәуірінде. Дәуірдің ерекшелігі, шаруашылығы және әлеуметтік ұйымдасуы. Андронов және Беғазы-Дәндібай мәдениеті.
   
4. 
   Сақ-скиф дәуірі. Дәуірдің ерекшелігі, шаруашылығы және әлеуметтік ұйымдасуы.
   
5. 
   Ғұн мемлекеті. «Халықтардың ұлы қоныс аударуы» және оның дүниежүзілік тарихтан алатын орны.
   
6. 
   Үйсіндер мен қаңлылар мемлекеті. Саяси тарихы. Шаруашылығы, тұрмысы және қоғамдық ұйымдасуы.
   
7. 
   Ерте түрік дәуірі. Түрік және Батыс Түрік қағанаттары.
   
8. 
   Қазақстан территориясындағы ерте феодалдық мемлекеттер. Түргеш және Қарлұқ қағанаттары.
   
9. 
   Оғыз конфедерациясы. Қимақ қағанаты. Саяси тарихы, қоғамдық құрылысы, шаруашылығы.
   
10. 
    Қазақстанның түрік дәуіріндегі материалдық және рухани мәдениеті (VI-XII ғғ.).
    
11. 
    Көне түрік руникалық жазба ескерткіштері. X-XII ғғ. түркі тілдес әдебиетінің дамуы.
    
12. 
    Қарахандар мемлекеті. Саяси тарихы, қоғамдық құрылысы, мәдениеті.
    
13. 
    Қазақстанның ортағасырлық тарихындағы қыпшақтардың рөлі.
    
14. 
    Ұлы Жібек жолы және оның көне түрік мемлекеттерінің экономикалық және саяси дамуындағы алатын орны.
    
15. 
    Қазақстан территориясын моңғолдардың жаулап алуы. Қазақстанның моңғол ұлыстарының құрамына енуі.
    
16. 
    Қазақстан Алтын Орда құрамында. Саяси тарихы, шаруашылығы, мәдениеті мен қоғамдық ұйымдасуы.
    
17. 
    Алтын Орданың ыдырауы. Ақ Орда мемлекетінің саяси тарихы.
    
18. 
    Моғолстан мен Ноғай Ордасы: этникалық құрамы және саяси тарихы.
    
19. 
    Әмір Темір империясының құрылуы. Әмір Темірдің Дешті Қыпшақ және Моғолстан жеріне жорықтары.
    
20. 
    Көшпелі өзбектер мемлекеті. Өзбек ұлысының құрамына кірген этникалық компоненттер.
    
21. 
    Сібір хандығының этникалық құрамы және саяси тарихы. Көшім хан.
    
22. 
    Қазақ хандығының құрылуы. Керей мен Жәнібек.
    
23. 
    Қазақ халқының этногенезі. «Қазақ» сөзінің этимологиясы. Оның әлеуметтік және этникалық мазмұны.
    
24. 
    Қасым хан кезіндегі Қазақ хандығының нығаюы. Оның ішкі және сыртқы саясаты.
    
25. 
    XVI ғ. 2-ші жартысы – XVII ғ. басындағы Қазақ хандығы. Хақназар, Тәуекел және Есім хандардың қызметі.
    
26. 
    XVII ғ. – XVIII ғ. басындағы қазақ-жоңғар қарым – қатынастары. Жәңгір хан. Орбұлақ шайқасы.
    
27. 
    Тәуке хан кезіндегі Қазақстанның саяси жағдайы. «Жеті жарғы» заңдар жинағы.
    
28. 
    XVI ғ. аяғы – XVIII ғ. басындағы қазақ-орыс қарым – қатынастары. Дипломатиялық елшіліктер.
    
29. 
    XVI-XVIII ғғ. Қазақстан мәдениеті: Қазтуған, Үмбетей, Бұхар жырау шығармашылығы.
    
30. 
    XVI-XVIII ғғ. қазақтардың шаруашылығы. Қазақ қоғамындағы феодалдық қатынастардың ерекшеліктері.
    
31. 
    XVI-XVIII ғғ. қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымы.
    
32. 
    Қазақ жүздерінің құрылуы. Оның этникалық құрамы мен территориясы.
    
33. 
    Қазақ билері. XVII-XVIII ғғ. қазақтардың қоғамдық өміріндегі олардың рөлі. Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би.
    
34. 
    Қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы ұлт-азаттық күресі. «Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама» жылдары. Аңырақай шайқасы.
    
35. 
    Қазақстанның Ресейге қосылуының басталуы: алғышарттары, негізгі кезеңдері.
    
36. 
    Абылай хан тұсындағы Қазақ хандығы. Оның ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттары.
    
37. 
    Қазақтардың Емельян Пугачев бастаған шаруалар көтерілісіне қатысуы (1773-1775 жж.)
    
38. 
    1783-1797 жж. С. Датұлы бастаған Кіші жүз қазақтарының көтерілісі.
    
39. 
    1822-1824 жж. реформалар. Хандық билікті жою, патша үкіметінің жаңа әкімшілік-территориялық бірліктерді құруы. Көкшетау округінің ашылуы.
    
40. 
    Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыс (1837-1847 жж.).
    
41. 
    И. Тайманұлы мен М. Өтемісұлы бастаған Бөкей Ордасындағы қазақтардың көтерілісі (1836-1838 жж.)
    
42. 
    Қазақстанның Ресейге қосылуының аяқталуы. Қазақстанның онтүстігінің жаулап алынуы. Оның әлеуметтік – экономикалық салдары.
    
43. 
    1867-1868 жж. «Уақытша ереже». Қазақстанға капиталистік қатынастардың енуі.
    
44. 
    1868-1869 жж. Торғай мен Орал облыстары қазақтарының бас көтеруі. 1870 ж. Маңғыстаудағы көтеріліс.
    
45. 
    Шоқан Шыңғысұлы Уәлихановтың (1835-1865 жж.) ғылыми және қоғамдық қызметі.
    
46. 
    XIX ғ. Қазақстандағы білім беру мен ағарту ісінің дамуы. Ыбырай Алтынсаринның педагогикалық қызметі.
    
47. 
    XIX ғ. 2-ші жартысында қазақ жазба әдебиетінің қалыптасуы. Абай Құнанбайұлының (1845-1904 жж.) шығармашылығы.
    
48. 
    XIX ғ. Қазақстанның материалдық және рухани мәдениеті. Ақан сері, Біржан сал шығармашылығы.
    
49. 
    Ресейдегі аграрлық дағдарыс. XIX ғ. 2-ші жартысы – XX ғ. басындағы Қазақстанға қоныс аудару саясаты және оның салдары.
    
50. 
    Қазақ қоғамының әлеуметтік жіктелуі. XIX ғ. соңы – ХХ ғ. басындағы ұлттық зиялы қауымның қалыптасуы.
    
51. 
    XIX ғ. 2-ші жартысы – XX ғ. басындағы Қазақтандағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер.
    
52. 
    1905-1907 жж. бірінші орыс революциясы жылдарындағы Қазақстан. II Мемлекеттік Думадағы қазақ депутаттарының қызметі.
    
53. 
    XX ғ. басындағы қазақ ұлттық интеллигенциясы. «Айқап» журналы мен «Қазақ» газеті.
    
54. 
    Қазақстандағы 1916 ж. ұлт-азаттық көтеріліс, оның тарихи маңызы.
    
55. 
    1917 ж. Ресейдегі Ақпан буржуазиялық – демократиялық революциясы және Қазақстан.
    
56. 
    1917 ж. «Алаш» партиясының құрылуы, оның бағдарламасы мен көсемдері.
    
57. 
    1917 жылғы Қазан төңкерісі. Қазақстанда Кеңес үкіметінің орнауы.
    
58. 
    1918-1920 жж. Азамат соғысы. «Әскери коммунизм» саясаты және оның зардаптары.
    
59. 
    1920 ж. «Қырғыз (Қазақ) АКСР-ның» құрылуы, оның тарихи маңызы. КСРО-ның құрылуы.
    
60. 
    Жаңа экономикалық саясат (ЖЭС) жылдарындағы Қазақстан. 1921-1922 жж. жер-су реформалары.
    
61. 
    Қазақстандағы 1920-1940 жж. индустрияландыру саясаты. Оның ерекшеліктері.
    
62. 
    XX ғ. 30-шы жылдарындағы күштеп ұжымдастыру саясаты және оның салдары.
    
63. 
    «Кіші Қазан» идеясының жүзеге асырылуы. Қазақстанда тоталитарлық жүйенің орнауы.
    
64. 
    1920-1930 жж. Қазақстан мәдениеті. Халыққа білім беру жүйесінің құрылуы және дамуы. Әдебиет және өнер.
    
65. 
    1930 жылдардағы қоғамдық-саяси өмір. Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының құрылуы.
    
66. 
    XX ғ. 30-50 жж. Қазақстандағы қоғамдық-саяси жағдай. Ұлттық зиялы қауым өкілдеріне қарсы репрессиялар.
    
67. 
    Кеңес үкіметі кезіндегі Қазақстандағы ұлттық саясат пен демографиялық үрдістер (1917-1991 жж.).
    
68. 
    Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында (1941-1945 жж.). Қазақстандықтардың майдандағы ерліктері.
    
69. 
    Қазақстан – майдан арсеналы. Көкшетаулықтардың Ұлы Отан соғысы жеңісіне қосқан үлестері.
    
70. 
    XX ғ. 40-60 жж. Қазақстан мәдениетінің дамуы.
    
71. 
    Қазақстан «Хрущевтік жылымық» кезеңінде: реформа жасау әрекеттері мен демократиялық идеяларды жаңғырту (1953-1964 жж.).
    
72. 
    Тың және тыңайған жерлерді игеру: қорытындылары мен зардаптары.
    
73. 
    1960-1970 жж. ортасындағы Қазақстан. Экономиканы реформалау әрекеттері.
    
74. 
    Қазақстан «тоқырау» кезеңіңде (1970-1985 жж.): саясат, экономика, мәдениет.
    
75. 
    XX ғ. 60-80 жж. Қазақстан мәдениетінің дамуы.
    
76. 
    Қазақстандағы қайта құрудың басталуы. 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы. Жастардың қоғамды демократиялық жаңғырту жолындағы күресі.
    
77. 
    Қазақстан қайта құру кезіңінде. 1985-1991 жж. ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіптегі дағдарыс.
    
78. 
    КСРО-ның ыдырауы. Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін жариялау.
    
79. 
    Қазақстанның 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейінгі дамуы. Ішкі саясаттың негізгі бағыттары.
    
80. 
    Қазақстан Республикасының жаңа мемлекеттік рәміздерін қабылдау (Елтаңба, Ту және Әнұран).
    
81. 
    1995 ж. 30 тамыздағы ҚР-ның Конституциясы және оның маңызы.
    
82. 
    Тәуелсіздік жылдарындағы Қазақстанның экономикалық дамуы (1991-2011 жж.).
    
83. 
    Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының құрылуы. ТМД жүйесіндегі Қазақстанның орны мен ролі. Еуразиялық Одақ құру идеясы.
    
84. 
    1991-2011 жж. Қазақстан ғылымының, мәдениетінің және білім беру жүйесінің даму деңгейі. Астана – тәуелсіз Қазақстанның жаңа елордасы.
    
85. 
    «Қазақстан - 2030» даму стратегиясы (1997 жылғы Президент Жолдауы).
    
86. 
    Қазақстанның қазіргі таңдағы сыртқы саясатының негізгі бағыттары және халықаралық ұйымдардағы қызметі. Қазақстанның ЕҚЫҰ-на төрағалығы.
    
87. 
    Қазақстанның қазіргі таңдағы саяси партиялары және олардың қызметі.
    
88. 
    Қазақстандағы қазіргі таңдағы экологиялық проблемалар.
    
89. 
    ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Тарих толқынында», «Қазақстандық жол» атты еңбектері.
    
90. 
    ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халыққа Жолдауы: «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» (қараша, 2014 жыл).