«Қазіргі заманғы білім беруді дамыту тенденциялары: даму бағыттары, тәжірибе, мәселелер»

617 
617 
10.Семья және балабақша № 11 1991 ж.
11. Семья және балабақша № 12 1991 ж. 
ЖАС ЕРЕКШІЛІГІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ БАЛАЛАРДЫҢ 
АДАМГЕРШІЛІК — ПАТРИОТТЫҚ ТӘРБИЕСІ

 
Акмолдина Ж.О. 
Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа-адамгершілік-рухани 
тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның туған 
кезінен басталуы керек.
Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш 
болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына 
жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді 
сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады. 
Рухани -адамгершілік тәрбие- екі жақты процесс.
Бір жағынан ол үлкендердің, ата-аналардың, педагогтардың балаларға белсенді 
ықпалын, екінші жағынан- тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, 
сезімдері мен қарым- қатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір мазмұнды іске асыра, 
адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін пайдалана отырып, педагог істелген жұмыстардың 
нәтижелерін, тәрбиелеушілерінің жетіктістерін зер салып талдау керек.
Адамгершіліктің негізі мінез-құлық нормалары мен ережелерінен тұрады. Олар 
адамдардың іс-қылықтарынан, мінез-құлықтарынан көрінеді, моральдық өзара қарым-
қатынастарды басқарады. Отанға деген сүйіспеншілік, қоғам игілігі үшін адам еңбек ету, 
өзара көмек, сондай-ақ қоғамға тән адамгершіліктің өзге де формалары, бұл-сананың, 
сезімдердің, мінез-құлық пен өзара қарым-қатынастың бөлінбес элементтері, олардың 
негізінде қоғамымыздың қоғамдық-экономикалық құндылықтары жатады.
Баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты үлкендер арқылы тәрбиеленеді. 
Тәрбиелеу, білім беру жұмысының мазмұны мен формалары балалардың мүмкіндігін ескеру 
арқылы нақтыланады. Адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендердің 
қолдан келетін жұмысты ұйымдастыру процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде 
іске асады.
Тәрбиешінің ең бастапқы формалары педагогтың балалармен мазмұнды қатынасында, 
жан-жақты іс әрекетінде, қоғамдық өмірдің құбылыстарымен танысу кезінде, балаларға 
арналған шығармаларымен, суретшілер туындыларымен танысу негізінде іске асады.
Мұндай мақсатқа бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүйгіштікке, ізгілікке, 
ұжымдық пен патриотизм бастамасына тәрбиелеуге, көп дүнеині өз қолымен жасай алуды 
және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер еңбегінің нәтижесін бағалауға 
тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды.
Балаларда ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір нәрсемен 
шұғылдану, ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға талпыныс пайда 
болады. Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық бағытын анықтайды, оның өмірге 
белсенді ұстанымын бірте-бірте қалыптастырады.
Әр баланың жеке басы- оның моральдық дамуы үшін қамқорлық жасау- бүгінгі күннің 
және алдағы күндердің талабы, оған педагогтың күнделікті көңіл бөлуі талап етіледі.
«Балалар бақшасындағы тәрбие бағдарламасы» мектепке дейінгі балалардың жан-жақты 
дамуын, олардың мектепке дайындығын қарастырады. Бұл бағдарланы жүзеге асыруда басты 
ролді атқарады.
Оның тәртібі, іс-қимылы, балалар және үлкендермен қарым-қатынасы балалар үшін 
үлгі бола отыра , педагогтың ықпалы әсерлі енеді, баланың жеке басы қалыптасады. Оның 

618 
618 
ықпалы неғұрлым белсендірек болса, баланың сезімдерін жан-жақты қамтыған сайын, 
олардың ерік күшін жұмылдырып, санасына ықпал етеді.
Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани-адамгершлік дамуы балабақшасы мен 
отбасы арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге асады. 
Әрбір бала қандай да болмасын бір міндетті орындау үшін, өзіндік ерекше жағдайлар 
жасалады.
Мәселен, ойында ұнамды әдеттер, өзара қарым-қатынастар, адамгершілік сезімдер 
қалыптасады, еңбекте-еңбек сүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу, сондай-ақ 
ұйымшылдық, жауапкершілік, парыздың сезімі сияқты қасиеттер, патриоттық сезімдер 
жайлы мағлұматтар. т. б. қалыптасады.
Мектепке дейінгі жаста балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі міндеттері 
мына жайлармен түйінделеді: ізгілік бастамасымен тәрбиелеу, балалар мен үлкендер 
арасындағы саналы қарым-қатынас/ тұрмыстың қарапайым ережелерін орындау/ 
кеңпейілдік, қайырымдылық, жақын адамдарға қамқорлықпен қарау және т. б./ [1, 87 б 
]Ұжымға тәрбиелеу, балалардың өзара ұжымда қарым-қатынасын қалыптастыру, Отанға 
деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу, әр түрлі ұлт өкілдеріне қадір тұту және сыйлау. Осылайша 
мейірімділіктің негізі қаланады, немқұрайдылықтың пайда болуына, құрбыларына, 
төңіректегі үлкендерге қалай болса солай қарауға мүмкіндігі жасалмайды.
Қарапайым әдеттерді тәрбиелей отырып педагог балдырғаннның бар істі шын 
пейілмен әрі саналы атқаруына қол жеткізеді, яғни сыртқы ұнамды мінездері оның ішкі жан 
дүниесін, оның ережеге деген көзқарасын айқындайды.
Атақты педагог Сухомлинский; «Бала кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі аралықта 
әр адам өзінің рухани дамуына қажетті нәрсенің бәрін де ертегіден алады.
Тәрбиенің негізгі мақсаты- дені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі 
биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында басқа да игі қасиеттер 
қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу. Ертегінің рухани тәрбиелік мәні зор. Ол балаға рухани ляззат 
беріп, қиялға қанат бітіретін, жасбаланың рухының өсіп жетілуіне қажетті нәрсенің мол қоры 
бар рухани азық«, деп атап көрсеткен.
Руханилық жеке тұлғаның негізгі сапалық көрсеткші. Руханилықтың негізінде адамның 
мінез-құлқы қалыптасады, ар-ұят, өзін-зі бағалау және адамгершілік сапалары дамиды. 
Мұның өзі мейірімділікке, ізгілікке шақырады.
Рухани-адамгершілік тәрбие — бұл дұрыс дағдылар мен өзін-өзі ұстау дағдыларының 
нормалары, ұйымдағы қарым-қатынас мәдениетінің тұрақтылығын қалыптастырады. Жеке 
адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс әрекетін анықтайды. 
Сананың қалыптасуы-ол баланың мектепке бармастан бұрын, қоғам туралы алғашқы 
ұғымдарының қалыптасыуна, жақын адамдардың өзара қатынасынан басталады. Баланы 
жақсы адамгершілік қасиеттерге, мәдениетке тәрбиелеуде тәрбиелі адаммен жолдас болудың 
әсері күшті екенін халқымыз ежелден бағалай білген.
«Жақсымен жолдас болсаң- жетерсің мұратқа, жаманмен жолдас болсаң- қаларсың 
ұятқа...» «Жаман дос, жолдасын қалдырар жауға» — деген мақалдардан көруге болады. 
Мақал-мәтелдер, жұмбақ, айтыс, өлеңдер адамгершілік тәрбиенің арқауы. Үлкенді сыйлау 
адамгершіліктің бір негізі. [2, 48б]Адамзаттық құндылықтар бала бойына іс-әрекет 
барысында, әр түрлі ойындар, хикаялар, ертегілер, қойылымдар арқылы беріледі.
Адамгершілік-адамның рухани байлығы, болашақ ұрпақты ізгілік бесігіне бөлейтін 
руханиет дәуіріне жаңа қадам болып табылады. Адамгершілік тәрбиенің нәтижесі адамдық 
тәрбие болып табылады.
Ол тұлғаның қоғамдық бағалы қасиеттерімен сапалары, қарым-қатынастарында 
қалыптасады. Адамгершілік қоғамдық сананың ең басты белгілерінің бірі болғандықтан, 
адамдардың мінез-құлқы, іс-әрекеті, қарым-қатынасы, көзқарасымен сипатталады.
Олар адамды құрметтеу, оған сену, әдептілік, кішіпейілдік, қайырымдылық, 
жанашарлық, ізеттілік, инабаттылық, қарапайымдылық т. б. Адамгершілік-ең жоғары 

619 
619 
құндылық деп қарайтын жеке адамның қасиеті, адамгершілік және психологиялық 
қасиеттерінің жиынтығы.
Адамгершілік тақырыбы- мәңгілік. Ол ешқашан ескірмек емес. Жас ұрпақтың 
бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіру- ата-ана мен ұстаздардың басты міндеті. 
Адамгершілік әр адамға тән асыл қасиеттер. Адамгершіліктің қайнар бұлағы- халқында, 
отбасында, олардың өнерлерінде, әдет-ғұрпында. Әр адам адамгершілікті күнделікті тұрмыс 
— тіршілігінен, өзін қоршаған табиғаттан бойына сіңіреді.
Көрнекті педагог В. Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол 
бала солай бола алады», — дейді. [4, 182 б]Демек, шәкіртке жан-жақты терең білім беріп, 
оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке 
тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз.
Ата-бабаларымыздың баланы бесігінен жақсы әдеттерге баулыған. «Үлкенді сыйла», 
«Сәлем бер, жолын кесіп өтпе» деген секілді ұлағатты сөздердің мәні өте зор. 
Адамгершілікті, ар-ұяты бар адамның бет-бейнесі иманжүзді, жарқын, биязы, өзі парасатты 
болады. Ондай адамды халық «Иман жүзді кісі» деп құрметтеп сыйлаған.
Балаларымызды имандылыққа тәрбиелеу үшін олардың ар-ұятын, намысын оятып, 
мейірімділік, қайырымдылық, кішіпейілдік, қамқорлық көрсету, адалдық, ізеттілік сияқты 
қасиеттерді бойына сіңіру қажет. Баланы үлкенді сыйлауға, кішіге ізет көрсетуге, иманды 
болуға, адамгершілікке баулу адамгершілік тәрбиесінің жемісі.
Еліміздің болашағы-жас ұрпақты тәрбиелеуде бірінші бесік-отбасы, ата-ана 
тәрбиесі болса, екінші бесік –білім беру мекемесі. Мектепке дейінгі кезеңдегі тәрбие - адам 
қалыптасуының алғашқы баспалдағы. Балабақшадағы тәрбие бала табиғатына ерекше әсер 
етіп, оған өмір бойы өшпестей із қалдырады. Заман талабына лайық тәрбие мен білім беру 
жұмысын кешенді ұйымдастыру жаңа технологияларды, идеялар мен шығармашылық, 
инновациялық жаңашылдықты қажет етеді. Жас ұрпаққа білім беруді жетілдіру мәселесі 
толассыз күн сайын өзгеріп тұрған әлеммен бірге жүрері анық. Балабақшада берілетін тәрбие 
– барлық тәрбиенің бастамасы, әрі жан – жақты тәрбие мен дамыту ісінің түпкі негізін 
қалайтын орын. Бала бойындағы жақсы қасиеттер мен мүмкіндіктерді ашып олардың 
өнегелі, тәрбиелі болып өсуіне балабақша ошағының тигізер әсерінің маңызы зор.
Пайдаланылған әдебиеттер: 
1.
Әбиев Ж. Педагогика тарихы- А., 2006. 
2.
Төреқұлов Н. Нақыл сөздеодің тәрбиелік мәні / Н. Төреқұлов– А.: мектеп, 1971 
3.
“Шаңырақ” энциклопедия. – А.: Ғылым, 1989 
4.
Әлімбаев М. Тәрбие туралы әңгімелер / М. Әлімбаев– А.: Ғылым, 1979 
5.
Ғаббасов С. Ізгілік әліппесі / С. Ғаббасов — А.: Ғылым, 1991 
6.
«Адамгершілік қасиет-ата-бабамыздан қалған мұра» «Отбасы және балабақша» 
2008ж 

жүктеу/скачать 13,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: