БАҒдарламасы 3 Сүгірбаева А. С 37 10-11 сынып оқушыларына арналған «шешендік өнер» курсы 37

Б.С. Бекжігіт

ПЕРНЕ САЗЫ

Көне заманнан бері қазақ халқы кең далада ат үстінде жүріп- ақ, асқақтата ән салып, күмбірлете күйін тартқан. Төрт түлік малдың соңында көшіп-қонып жүріп төл өнеріміздің негізін қалаған. Қазақ халқының дала тарихы, ауыз әдебиеті, қол өнері, әншілік, күйшілік өнері атадан балаға мирас болып келеді. Онының ішіндегі күйшілік өнер саф алтындай сақталып біздерге жетті. Ұлы даламыздың Қорқыт, Кетбұғы, Құрманғазы, Дәлеткерей, Тәттімбет, Түркеш, Сайдалы-Сарытоқа, Қазанғап, Сүгір, Ықылас сынды ұлы күйшілерінің салып кеткен сара жолын Дина, Науаша, Т. Момбеков тағы да басқа толып жатқан өнер саңлақтары жалғастырды. Осы төл өнерімізді келер ұрпаққа қаз қалпында жеткізу біздің міндетіміз. Қазіргі таңда ұлттық өнерімізді дамытуда ерен еңбектер жасалып жатыр. Елбасы Н. Назарбаев, Үкімет басы үлкен мән беріп жан-жақты қолдау көрсетуде. Төл өнеріміз қайта жаңғырып, өркендеп келеді. Оған ұлан байтақ еліміздің түпкір-түпкірінде жұмыс жасалып жатқан өнер ошақтары куә. Қазақстан Республикасының 2015 - жылға дейінгі Концепциясында мектептен тыс оқу мекемелері де орта білім беру жүйесіне кіреді делінген. Бала тәрбиесінде қосымша білім беру мекемелерінің орны бөлек. Бұл жайында Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында былай деп көрсетілген: «Қосымша білім беру процесі қосымша білім беру бағдарламаларының негізінде іске асырылады және азаматтың, көпшіліктің, мемлекеттің қажеттілігінен туындайды». Қосымша білім беру процесін жүйелі түрде қаламыздағы «Балалар мен жеткіншектер сарайы» іс-жүзіне асырып отыр. Аталмыш ұжымда қосымша білім беру бағыты ғылыми тұрғыда жан-жақты қамтылған. Көптеген үйірмелер бала тәрбиесіне үлкен мән беріп, қызмет етуде.

• 
  Үйірмеге қатысушы әрбір оқушы өз қабілетіне қарай үйретілген аспапта ойнап үйренуін қамтамасыз ету.
  
• 
  Ұлтымыздың салт-дәстүрін, мәдени мұрамызды оқушының бойына сіңіру.
  
• 
  Оқушыға күй құдіретін сезінуіне ықпал ету.
  
• 
  Батыс музыкасына еліктеген құлдық санадан аластату.
  
• 
  Қазақ халқының этно-мәдениетін, фольклорын бойына сіңіру.
  

• 
  Қазақ халқының музыкалық аспаптарын жете меңгеріп, «Перне сазы» ұлт аспаптар оркестрын құру.
  
• 
  Халықаралық, Республикалық, облыстық өнер сайыстарына оқушыларды дайындау.
  
• 
  Оқушыны Отан сүйгіш париот етіп тәрбиелеу.
  
• 
  Мәдениетті, ұстамды, дарынды, өнерлі тұлға етіп тәрбиелеу.
  
• 
  Шебер орындаушы, әнші, күйші, «сегіз қырлы, бір сырлы» азамат тәрбиелеу.
  
• 
  Домбыра үйірмесі, ұлт аспаптар оркестрімен жұмыс жасайтын ұстаздарға пікірлік әдістемесін ұсыну.
  

Домбыра үйірмесі және ұлт аспаптар оркестріне арнайы жазылған «Перне сазы» атты қосымша білім беру бағдарламасымен білім алған оқушылардың, оқу барысындаға нәтижесі қандай болмақ.

• 
  Ойы ұшқыр интеллектісі жоғары білімді болуы.
  
• 
  Музыкалық шығармаларды өз бетімен сараптай алуы.
  
• 
  Күйшілік өнері шебер қалыптасқан болуы.
  
• 
  Музыкалық сауаты жақсы дамыған болуы.
  

• 
  Эстетикалық тәлім тәрбие алған талғамы жоғары болуы.
  
• 
  Сезімтал әсерленгіш, кішіпейіл, медениетті болуы.
  
• 
  Сегіз қырлы бір сырлы өнерлі бала болуы.
  
• 
  Өзінің қалыптасқан пікірі болуы.
  
• 
  Өзінің қалаған аспапбында еркін ойнай білуі.
  
• 
  Есте сақтау қабілеті жоғары дамыған болуы.
  

• 
  Өмірде жеке тұлға ретінде қалыптасып, белгілі бір маман иесі болуы.
  
• 
  Халқымыздың ұлттық музыкалық тарихын жетік білуі.
  
• 
  Күй құдіретін бойына сіңіріп, қазақтың қара домбырасының қасиетін біліп өсуі.
  
• 
  Танымал өнер туындыларының бейнелерін (өз халқының, басқа халықтардың, классиктер) бағалау, сәйкестендіру, қарапайым талдау жасай білу.
  
• 
  Өнер түрлерін көрсететін туындыларды бағалай білу: сурет, мүсін, негізгі көркемдік материалдар мен аспаптарды қолдана білуі тиіс.
  

• 
  Интерактивтік әдістеме
  
• 
  Проблемалық ізденіс әдістемесі
  
• 
  Академиялық концерт әдістемесі
  
• 
  Жобалық әдістеме
  
• 
  Презентациялық әдістеме
  

• 
  Жеке оқыту
  
• 
  Қосалқы оқыту
  
• 
  Топпен оқыту
  
• 
  Ұжымдық оқыту
  

• 
  Концерттер
  
• 
  Семинарлар
  
• 
  Практикумдар
  
• 
  Әңгіме
  
• 
  Лекция
  
• 
  Видео-аудио технологиялармен
  
• 
  Өз бетімен жұмыс істеу, тапсырма беру
  
• 
  Тәлім-тәрбиелік ойындар
  

1. 
   Білім беру ұйымындағы оқыту сапсының ішкі бағасы оқу пәні бойынша оқыту сапасын диогностикалауды қамтиды және тікелей білім беру ұйымы жүргізеді.
   
2. 
   «Балалар мен жеткіншектер» сарайының домбыра үйірмесінің оқушыларына қосымша білім беру траекториясының іске асырылуын оқудағы ілгерілеудің байқалуының, тұлғаның дамуы мен оқушының әлеуметтік белсенділігінің деңгейі жалпы мәдениетінің, оқушы ой-өрісінің жеке қырларының ерекшеліктері, рефлексия қабілеттілігі белгілі оқу кезеңі, оқу жылы бойындағы оқу жетістіктерінің мақсатты, жүйелі, үздіксіз бағалаумен өзіндік бағалау нысаны, оқушының аспапта ойнау шеберлігімен көрсетіледі.
   
3. 
   Оқушы тұлғасының дамуын диогностикалау және тузету енгізу мақсатында оқу іс-әрекетін психалогиялық қолдау жүзеге асырылады. Яғни оқушы алғаш аспапта ойнап үйренгенде, оған психологиялық қолдау көрсетіліп отырады. Мақтау, мадақтау арқылы оқушының тез үйреніп кетуіне септігін тигізіп отыру керек.
   
4. 
   Оқушылардың оқу жетістігін бағалау кезіндегі өлшеу академиялық концерттер, ойнау қабілеттілігін артыру сынақтары арқылы алғашқы кезеңде бағаланады.
   
5. 
   Екінші кезеңде әрбір оқушы «Перне сазы» ұлт аспаптар оркестріне мүшелікке алынып қабілеттілігі артырылады. Оркестрге қосылып ойнау шеберлігі арқылы оқушының ойнау деңгейі бағаланып отырады.
   
6. 
   Музыкалық сауаты: нотаны оқи білу, жүргізіп оқи білуі, нотаны тез оқи білуі, нотаны мүдірмей оқу.
   
7. 
   Жеке тұлға болып қалыптасуын бағалау үшін «Таланттар шеруі» өнер сайысында оқушының жан-жақты екендігін көрсетеді. «Таланттар шеруінде» ең мықты деген балалар ғана қамтылады, оқушы өзін-өзі тек осында ғана сынай алады.
   
8. 
   Оқушының білім жетістіктері одан әрі обылыстық «Күй қайнары» жеке домбырашылар байқауында сыналады, әр деңгейдегі өнер додаларына ең үздік оқушы қатысады.
   
9. 
   Обылыстық байқаудан үздік аталған оқушылар Республикалық байқауларға дайындалып сынақтан өтіледі.
   
10. 
    Оқушы өнерінің шыңрау шегі халықаралық өнер байқауларына қатысу болмақ.
    

1. 
   «Халық аспаптар оркестрі», С.Байжұманов, Алматы, «Өнер» баспасы, 1993.ж.;
   
2. 
   «Домбыра үйрену мектебі», Л Хамиди, Б.Ғизатов, Алматы, «Өнер» баспасы, 1983.ж.;
   
3. 
   Бес томдық «Қазақ музыка антологиясы», « Мәдени мұра»;
   
4. 
   «Домбыра дастан», Қ.Сахарбайқызы, Алматы, «Мектеп», 2002 ж.;
   
5. 
   «Ән күй әдістемелік нұсқау», С.Бәттібаева, Ф.Қоңратбай, Алматы, «Кітап», 2003. ж.;
   
6. 
   «Домбыра үйренейік», Ысқақов, Алматы, «Өнер»;
   
7. 
   «Қобыз үйрену мектебі», Қ.Ахметов, Алматы, «Өнер», 2007 ж.;
   
8. 
   «Домбыра сазы», Т.Мерғалиев, Қазақ ССР «Ғалым» баспасы, Алматы, 1972.ж.;
   
9. 
   «Көш керуен», Н.Тлендиев, Алматы, «Өнер» баспасы, 2005 ж.;
   
10. 
    «Ата толғауы», Н.Тлендиев, Алматы, «Өнер» баспасы», 2005. ж;
    
11. 
    «Көкейкесті», А.Мырзабеков, Алматы, «Өнер» баспасы, 1988 ж.;
    
12. 
    «Құрманғазы», «Сарыарқа», Қ.Ахмедияров, Алматы, «Өнер» баспасы, 1995 ж.;
    
13. 
    «Қазақтың халық әндері», Л.Хамиди, Қаз.Мем.Көркем әдебиет баспасы, 1958. ж.;
    
14. 
    Балалар бақшасында «Музыкалық тәрбие беру методикасы», Н.А.Ветлухина, Дзержинская И.Л. Камисарова А.И. издательство «Просвещения», 1976. ж.
    
15. 
    «Кең жайлау», М.Елемесов, Алматы, «Өнер» баспасы, 1993 ж.
    
16. 
    «Шынар», Қ.Ахмедияров, Алматы, «Дайк Пресс», 1999. ж;
    
17. 
    «Байсерке күйші», М. Ысқақбай, Алматы, «Өнер» баспасы, 2003 ж.;
    
18. 
    «Асыл мұра», Б.Қарақұлов, Алматы, «Өнер», 1998 ж.;
    
19. 
    «Күй толқыны», Э.Мухамбетова, Алматы, «Өнер» баспасы, 1985 ж.;
    
20. 
    «Құрманғазы», А.Жұбанов, Қаз.Мем.«Көркем әдебиет» баспасы, 1961ж.
    
21. 
    «Күйлердің тарихы», Т.Мерғалиев; С.Бүркіт, О.Дүйсен, Алматы, «Комплекс» 2000. ж.;
    
22. 
    «Күй шежіре», А.Сейдімбеков, Алматы, «Өнер», 1997 ж.;
    
23. 
    «Серпер», Ш.С.Қажығалиев, Алматы, «Кітап», 1987 ж.;
    
24. 
    «Казахская тродиционная музыка и ХХ век», Алматы, «Дайк Пресс», 2000 ж.;
    
25. 
    «Күй қайнары», С.Ахметова, Алматы, «Өнер», 1983 ж.;
    
26. 
    «Қазақ халық күйлері», О.Дүйсенов, Алматы, «Өнер», 2000 ж.;