Бағдарламасы аясында іске асырылды Karen Armstrong
жүктеу/скачать 28,29 Mb. Pdf көрінісі
|
Karen Armstrong. A History of God
| contemtus mundiden
бөлінген игі өзгеріс. Құрама Штаттарда 1960 жылдары Дэниел Дэй Уильямс (1910 ж. т.) әлем мен Құдайдың бірлігін үндейтін, «Үрдіс теологиясы» деп танылған көзқарасты дамытты. Құдайды әлемдегі үрдістерден ажырағысыз деп санаған ағылшын философы Алфред Норт Уайтхедтен (1861-1947) барынша әсерленді. Уайтхед сезімсіз басқа бір болмыс болған Құдайдын еш мән шығара алмады. Алайда Құдайдын сүйіспеншілік оятатын күшінің жиырмасыншы ғасырға тән пайғабар сипатын тілге тиек етті. Құдайдың тіршілікке нәр берген әрекетте үлесімен қатар қайғысы да болғанын білемін. Дүниенің тартқан азабында оның үлесі – білудің, қабылдаудың және әлемде пайда болған қайғыны сүйіспеншілікке айналдырудың ең ұлы жолы. Иләһи сезім жайлы сөз қозғап отырмын. Құдайдың барлығынан еш мән шығара алмаймын 571 . Ол Құдайды «үлкен дос, қайғының ортағы, хәлімді аңдаған» деп танытты. Уильям Уайтхедтің танымын ұнатты. Құдайды әлемнің «қасиеті» немесе бір «құбылыс» деп тану жанына жағып кетті 572 . Табиғи әлемге тән тәжірибемізге қарсы таңғажайып тәртіпті қою жаңсақ. Тек жалғыз барлық жүйесі ғана бар. Бұл кемсітуші сипатта емес. Табиғат ұғымының ішіне бүкіл қалауды, қабілетті және бір кездері мұғжиза тәрізді көрінген тылсым күшті қоюымыз керек. Бұл буддистер әрқашан айтқандай, «діни тәжірибені» де қамтиды. Уильямстен «Құдайды табиғаттан бөлек деп ойладыңыз ба?» деп сұрағанда, «оған сенімді емеспін» деп жауап береді. Ол көне грек апатея идеясын жек көрді. Өзі мұны әрдайым кәпірлік деп ойлады. Өйткені Құдайды жырақ, тәкаппар, менмен деп көрсететін еді. Пантеизмді жақтады дегенді жоққа шығарды. Оның теологиясы тек Освенцим және Хиросимадан кейін Құдайдың құлдыраған беделін қайта көтеруге талпынды. 571 Альфред Норт Уайтхед , «Suffering and Being» Adventures of Ideas ( Хармондсуорс , 1942), 191-192 б . 572 Process and Reality ( Кембридж , 1929), 497 б . 526 Өзгелері заманауи әлемнің табысы жайында құлшына сөз қылуға құмар емес-тін. Адамдарды жекпе-жекке шақырып, Құдайды үстемдігін қолында ұстағысы келді. Иезуит Карл Ранер трансцендентті теологияны жетілдірді. Ол Құдайды ең ұлы құпия, Исаны адамзаттың ең кемел көрінісі деп сипаттайды. Бернард Лонерган да тылсым мен тәжірибе туралы идеяның маңызын жеткізді. Сана жәрдемсіз іздеген мақсатына жете алмайды. Біз үнемі түсінігімізге тосқауыл болған мінез-құлқымызды өзгертуді мәжбүрлеген бөгеттерге кезігеміз. Бүкіл мәдениетте адамдар осындай міндеттерді орындауға мәжбүр болды: ақылды, салауатты, қисынды болу және қажет болса, өзгеру. Адамның төл табиғаты, осы себептен, өзіміз бен танымымызды жаңартуды қалайды және бұл принцип адамның төл табиғатын егжей-тегжейлі зерттегенде Құдайдың барлығын көрсетеді. Сол сияқты швейцариялық теолог Ганс Урс фон Бальтазар Құдайды логика мен дерексіз ұғымнан емес, өнерден іздеу керек деді. Католик уахиы негізінде антропологиялық сипатта болған. Данте мен Бонавентура шығармаларын керемет зерттеп, Бальтазар католиктердің Құдайды кісі кейпінде «көргенін» дәлелдейді. Жоралғылар, драмалар мен үлкен католик суретшілерінің шедеврлерін тамашалау Құдайды адамның рационалистік және дерексіз жақтарынан ғана емес, сезімдерінен де табуға болатынын көрсетеді. Мұсылман мен яхудилер қазіргі сәтпен үйлесетін Құдай идеясын табу үшін өткенге көз салып та көрді. Көрнекті пәкістандық теолог Әбу әл-Кәлам Азад (1959 ж. ө.) аса үстем болмаса да, үкімін жоғалтпаған және кісі сипатты болмаса да, пұтқа айналмаған Құдайды көрудің бір жолын табу үшін Құранға оралды. Бір жағынан, аллегориялық, әшекейлі және антропологиялық танымымен, екінші жағынан, Құдайдың теңдессіз екені туралы тұжырымдар арасындағы теңдікті ишаралап, Құран жайлы тезистің символикалық құрылымын айқындады. Тағы басқалары Құдайдың дүниемен байланысын ұғыну үшін сопылыққа жүгінді. Швейцариялық сопы Фритьоф Шюон Құдай дара ақиқат болғандықтан, Ол мен әлемнен тыс кемел иләһи құдірет жоқ екенін көрсету үшін Ибн әл-Арабидің Болмыстың Бірлігі ( жүктеу/скачать 28,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|