Бахишева с. М
|
Бахишева С.М (2)
| ыктималдык,
қосымшалык, танба, инвариант, т.б.); әдістердің (логикалық -математикалық, ықтималдык ■ статистикалык, жүйелік - кұрылымдык, кибернетикалык, теориялық- акпараттык, т.б.); проблемалардың (ғылыми - техникалык даму жэне оның компоненттері, адам даму, қоршаған орта, т.б.) пайда болуының объективтік тенденцияларын білуге мүмкіндік берді [40, 41, 42]. Сөйтіп, қазіргі әдіснамалык білімнің төрт деңгейі калыптасты. Олар: - философиялық эдіснама деңгейі; - жалпығылымдык эдіснамалық принциптер мен зерттеу түрлері деңгейі; - накты - ғылымдык эдіснама деңгейі; - зерттеудің әдістемесі мен технологиясы деңгейі; Осылайша, жүйелік түрғының жалпығылымдық эдіснамалық мэртебесі қалыптасты. А.Д.Урсул жүйелік түрғының жалпығылымдықтығын ғылыми танымның кеңістік пен уакыт ішіндегі жүріп жатқан бірден -бір процессі ретінде карастырып, ғылымды әрі білімдер жүйесі, эрі оны тудыратын жэне қолданатын әрекеттер жүйесі деп есептейді [40, 6.37]. Ол жүйелік тұрғының жалпығылымдық сипатын үшке бөліп қарастырады: - «потенциалдық жалпығылымдық» - жүйелік теориялар мен идеялардың ғылыми білім мен оның салаларын кеңінен қамтуы; - «принципиалдық жалпығылымдық» - жүйелік тұргынын негізгі идеяларының даму барысында нақты пэндік саладан абстракциялануы оларды барлық ғылыми теориялар мен пәндерде пайдалануға болатынын көрсетеді; - «гносеологиялық жалпығылымдық» - жүйелік тұрғының логикалық - гносеологиялық кызметгерінің түрлі ғылым салалары мен жалпы ғылым үшін ортақтығы [38, 6.37]. Келесі көзқарасты қолдайтын зерттеушілер, керісінше, жүйелік түрғыны диалектиканың ажырамас элементі, бұл бағыт адам дамуымен қатар ежелгіден келе жатыр [29, 6.57], оны «философияның дамуынан бөліп қарастыруға болмайды» [21, 6.7], «жүйелік тұрғы таным пэні болып жүйелі объектілер алынатын гносеологиялық жағдайлардағы диапектикалык әдістің накты көрінісі» [16, 6.17] деп есептейді. Ал, Э.Г.Юдин «өз бағыттарын философиялык емес, жалпы ғылымдық әдіснама деушілерге негіз болғанын» айта келіп, жүйелік түрғының эдіснамадағы философиялык жэне жалпығылымдықты ажыратушы ролін көрсетеді [7,6.47]. Бүл түсініктер элем мен ол туралы білім бір - біріне сәйкес деп саналатын классикалық ғылыми парадигмада дамытылды, сондықтан, негізгі назар «жүйе» түсінігінің онтологиялық бағыт мазмүнына аударылып, бүкіл әлем және оның объектілерінің барлығы да жүйе болып табылатынын дәлелдеуге аударылды. Олар жүйелік тұргынын диалектикалық эдіс ретінде кең таралмауын XX ғасырдың екінші жартысына дейін адам күрделі жүйелермен кездескен жоқ, сондықтан жүйелік түрғының категориялық схемасын тануға қажеттік пайда болмады деп түсіндіреді. Осыған байланысты авторлар жүйелік тұргыны әдіснамалық дамыту перспективасын жүйелердің барлық түрлерін классификациялау жэне әр түрдің өзіне тэн зерттеу бағдарламасының жуйесін 13 жасау аркылы оның категориялык кұрылымын нактылаумен кажеттігімен байланыстырады [39, 6.14; 40, 6.68]. Әлемдік жүйетаным тарихын В.Н.Садовский екі кезеңге бөледі, олар XX ғасырдың 40-70 жылдары жэне 70-80-жылдардан осы кезеңге дейінгі уакытты қамтиды. Бірінші кезең деп есептелетін 40-70 жылдары негізгі жүйелік ойлау парадигмасы калыптасып, оның екі сипат тэн болды. Олардың бірі - жүйелік ойлаудың негізгі зерттеушілік міндеті болып табылатын түрлі жүйелерді тепе - теңдік жағдайда зерттеуге бағытталуы, екіншісі - «көзкарас - әдіснама», «әдіснама - теория» қайшылықтары арасынан жүйелік зерттеулердің өз мәртебесін белгілеу. А.Кузнецованың пікірінше, түрлі жүйелерді тепе -тендік жағдайда зерттеу әлемдік жүйетанымға тэн болса, отандык жүйетанушылар үшін маңызды мәселе - қ апыптасқан әлеуметтік -мэдени жағдайларға байланысты жүйелік зерттеулердің өз мэртебесін белгілеу болды. Кеңес философтары жүйелік тұрғының универсалдығы мен түрлі табиғаты бар жүйелік объектілердін барлығына қолдануга болатын нақты әдістеріне сай оньщ міндеттері мен қызметін кеңейтумен айналысты [43]. Жүйетаным дамуының түрлі кезеңдерінде ғалымдар жүйелік зерттеулердің пэні жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|