Білім алушыларды химия туралы жалпы түсінікті қалыптастыру және қазіргі химияның маңызды бөлімдерін оқып, үйрету

Масса мен энергия материяның бөлінбес қасиеті. Масса энергия өлшемі, ал энергия – материя қозғалысының өлшемі. Сол себептен олар өзара эквивалент (тең) емес, бір-біріне ауыспайды, дегенмен дене энергиясы өзгергенде (Е), оның массасы да өзгереді. Массаның шамалы өзгерісі ядролық химияда жиі байқалады.

Дальтонидтер - бүтін санды коэффициентті, құрамы тұрақты сандар: H₂O, CH₄, HCl, С₆H₆.

Бертолидтер – бөлшекті индексті, құрамы айнымалы, тұрақсыз заттар TiO_0.7-TiO_1.3. Бұларға оксидтер, гидридтер, сульфидтер және т.б. жатады.

7. Еселік қатынас заңын 1803 жылдары ағылшын ғалымы Дальтон ашқан, газ-бу күйінде-гі қосылыстарға тән заңдылық. Дальтонидтердің құрамы секірмелі түрде өзгереді, яғни реак-цияға бүтін санды атомдар қатысады, сандық құрылым сапалық құрамға ауысады. Ф.Энгельс-тің сараптауынша бұл табиғаттың, қоғамның және таным дамуының бүкіл әлемдік заңы, яғни химия сандық құрамы өзгеруі әсерінен болатын дененің сапалық өзгерісі жөніндегі ғылым.

8. Эквиваленттер заңын 1791 жылы Рихтер ашқан. Элемент атомдары бірімен-бірі нақты алынған эквиваленттік қатынаста әрекеттеседі. СИ жүйесінде эквивалент нақты бөлшектің (Х) 1/z бөлігі. Х – алынған атом, молекула, ион және т.б. Ал z нақты бөлшек байланысатын немесе беретін протон санына тең (нейтралдану эквиваленті), тотығу-тотықсыздану эквиваленті болғанда (Х) бөлшек беретін немесе қосып алатын электрон санына тең. Иондық эквивалент болғанда (z) ион зарядының шамасына тең.

- эквиваленттің молярлық масасы, өлшемі – г/моль. Бұл шама (Х) бөлшектің молярлық массасының (z) санының қатынасына тең.

Мысалы: элементтің молырлық массасының оның валенттілігіне қатынасымен анықталынады. Су молекуласында

Al₂O₃ молекуласында

Эквивалент заңы:

Әрекеттесуші заттардың массасы, қатынасы олардың эквиваленттерінің молярлық массасының қатынасындай болады.

Математикалық өргені:

мұндағы m₁ және m₂ - әрекеттесуші заттар массасы,

және – олардың эквиваленттерінің молярлық массасы.

Егр әрекеттесуші заттардың мөлшері массамен емес, көлемімен сипатталса (V_(x)), эквива-лент өрнегіндегі молярлық масса (Э) эквиваленттің молярлық көмегімен ауыстырылады.

Газ көлемі газдың табиғатына, массасына және ортаның жағдайына – температура мен қысымға байланысты. Гей-Люссак заңы бойынша: қысым тұрақты болғанда (Р=const) газдың берілген массасының көлемі абсолюттік температураға тура пропорционал болады.