Білім және ғылым министрлігі
Ұзындықты,биіктікті,диаметрді өлшеу бірліктері
жүктеу/скачать 1,1 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жеке ағаштар жиынтығының таксациясы. Жоспар
- 2.Өсіп тұрған ағаштарда діңдердің көл емдерін анықтаудың тәсілі.
- V=gi.
- Тақырыбы: Діңдердің көлемдерін анықтау. Жоспар: 1.Өсіп тұрған ағаш діңінің көлемін анықтау. 2.Есептеу тәртібі.
3.Ұзындықты,биіктікті,диаметрді өлшеу бірліктері. Ұзындықты өлшеу эталоны ретінде метр қабылданған.Ондық жүйенің қағидасы б/ша метр 10дм,100см,1000мм бөлінген. Діңдер мен бөліктерінің диаметрлерін см өлшейді.Англияда ж/е АҚШта діңдердің диаметрлерін дюмдерде (1дюйм 2,54см-ге тең) ж/е футтарда (1фут 0,3048м-ге тең) өлшенеді. Өлшеуді жеңілдету ж/е көлемдерді ары қарай анықтау мақсаттарында диаметрлердің анықталғн шамаларын жуық жұп өлшемдерге,көбінесе, өзара 4см-ге бөлінетін (4;8;12;16;20, т.б см) өлшемдерге дейін жуықтайды.Диаметрлерді өлшеу барысында қолданылатын, бұл градациялар қалыңдық сатылары атауына ие болған.Диаметрді н/е қалыңдықты өлшеуге есептік бірлік қалыңдық сатыс болып табылады. Англияда ж/е АҚШ-та өсіп тұрған ағаштарда диаметрлерді, 4,5 футке тең,биіктікте өлшейді, бұл метрлік өлшемдерге ауыстырғанда 1,37 м құрады.Жапонияда өсіп тұрған ағаштардың диаметрлерін өлшеуді, 1,25м-ге жуықтап теңестірілген,жерден биіктікте жүргізеді.Еуропада өсіп тұрған ағаштардың биіктігін метрлерде ж/е метрдің ондық үлестерінде дм есептейді.Белгіленген стандартты ұзындықтарға қоса, ағашматериалдарында см есептелетін,ұзындық б/ша әдіптер болуы керек. 6-дәріс.
Тақырыбы: Жеке ағаштар жиынтығының таксациясы. Жоспар: Ағаштың негізгі бөліктері және діңінің таксациялық көрсеткіштері. Өсіп тұрған ағаштарда діңдердің көл емдерін анықтаудың тәсілі. Жеке ағаштар жиынтығы туралы түсінік. Тәжәрибеде бір өсіп тұрған ағаш сирек таксацияланады. Әдетте тамырда көптеген ағаштарды таксациялауға тура келеді. Бұл іріктемелі жіне санитарлық шабуларда, ағаш шабуларда толық шабылмағандарды және тұқымдарын жинауда, сондай-ақ арнайы түр жиындарды дайындауда тағы басқа жасалады. Бұл жағдайларда іріктелген ағаштар әдетте үлкен ауданда орналастырылажы және жеке ағаштар жиынтығы болып табылады. Жеке ағаштар жиынтығы ретінде, өз дамуында және өсунде бір-біріне әсер ететін, бірақ сапалы бір текті болыр табылатын және сыртқы ортаның өте әр түрлі шарттарында кварталдың әр түрлі екпе ағаштарында өсетін, берілген жыныстың көптген ағаштарын түсінеді. Шабылған ағаштың және оның бөліктерінің таксациясы жариялануы. Ағаштың негізгі бөліктері және діңінің таксациялық көрсеткіштері. Кез келген ағаш оны өлшеуге және сапалы бағалауға арнайы әдістерді талап ететін, орман таксациясының дербес нысаны болып табылады. Ағаш корнт түзетін тармақтардан және бұтақтар жыйынтығынан және діңнен , тамырлардан тұрады. Орташа алғанда ағаш діңіне 2/3 тамырлар мен кронға 1/6 жалпы көлемінен келеді. Бұл қатынас әр түрлі ағаштарда әр түрлә, ол жынысқа, жасқа және өсу шартына байланысты болады. Өндірістік пайдалануға байланысты ағаш келесі бөліктерге бөлінеді. 1. Дің – іскер түр жыйындар, отындар, қалдықтар. 2. Крона –отындар, бұтақтар. 3. Тамырлар мен тамырлар- отындар, кейбір жыныстарда химиялық қайта өңдеуге арналған шикізат. Ағаштың ең құнды бөлігі дің болып табылады. Жеке ағаш таксатциясында оның келесі таксияциялық көрсеткіштері анықталады. 1) ұзындығы және биіктігі (L, /; Н, h); 2) діңнің қалыңдығы және кеуде биіктігіндегі диаметрі ( d,,3 тамыр мойнынан 1,3 биіктікте немесе /м — таксациялық диаметр). 2.Өсіп тұрған ағаштарда діңдердің көл емдерін анықтаудың тәсілі. Пайдалану орман шаруашылығы, негізінен, орман таксияциясы, ойлап табудың мәні. Модулді ағаштар бойынша жаңа түрлік санды сонымен қатар форма түзетін қыйсыққа жанама бойынша негізге ұшынан жүргізген түзудің жанасу нүктесінен графикалық биіктіген және осы нүктеде ағаштың диаметрін есептейді. Диаметрі мен аталған көрсеткіштер туындысынан тұратын формула бойынша өсіп тұрған ағаштың көлемін табады. Ойлап табу орман таксатциясына жатады және өсіп тұрған ағаштар діңдерінің көлемдерін анықтауда пайдалануы мүмкін. Діңді сексияларға бөлуді және көлемдерін қосуды, қосатын, ортанғы қыйманың ортанғы күрделі формуласы бойынша ағаштар діңдерінің көлемдерін анықтау тәсілі белгілі. Тәсілдің кемшілігі өсіп тұрған ағаштар діңдерінің көлемдерін анықтауда қолданудың мүмкін еместігі және күрделігі болып табылады. Келесі формула бойынша көлемді тізбекті есептеумен диаметрді және дің биктігін өлшеуді қосатын, түрлік сандарды пайдалану арқылы өсіп тұрған ағаштар діңдердің көлемдерін анықтау тәсілі ойлап табуға ең жақын болып табылады. V=gi.3Hf. Екі түрлі санды есептеу барысында кең тараған діңнің қима ауданы кеуде биктігінде алынадв. Тағы белгісі, толық ағаштығын діңнің салыстырмалы диаметрмен эмпириялық байланысқа. Бұл байлансты есептейтін формула.F=kg Ағаш діңдерінің көлемдерін анықтаудың тәсілін осындай жолмен жетілдіруге болады. Салыстырмалы түрде диаметрдің шамасы бойынша түрлік санды табуға болады.(Анучин Н.П. М.лесная таксация, 1982 с 145-150) Бірақ дің формасының көрсеткіштері ретінде қабылданған, домалау сандары, форма кластары, форма коэффициенттері, форма түзетін қасықтық қатаң күйн анықтайтын, тән нүктелердің орналасу биіктігімен тек кездейсоқ түрде ғана сәйкестік, биіктіктерде дің диаметрін қосады. Сол себепьі форма коэффисенттері, форма класстары және домалау сандары дің формасын қатаң сақтамасын қамтымайды. Өсіп тұрған ағаш діңдерін көлемдерін белгілеу дәлдігін анықтайтын, діңдердің толық ағаштылығын және формасын жеткілікті толық сәйкестігін берменйді. Мұны жүзеге асыру барысында диаметрі мен биктікті өлшеуді және түрлі санды пайдалануды қосатын тәсілде ойлап табуға сәйкес, алдымен , ағаш діңнің ұшынан форма түзетін қисыққа жүргізілген,түзудің жанасу нүктесін анықтайды ,одан кейн бұл нүктенің биктігінде диаметрі және лған діңнің дің биіктігі өлшейді ал көлемді келесі формуламен анықтайды: Жанасу нүктесінде салыстырмалы биіктіктің мәні де тән нүктенің ординатасы болып табылады, форма түзетін қыйсықтың теңдеуіне тәуелді болады және ағаш діңі формасы көрсетеді болып табылады ( Шавнин А.Г. Лесное хозяйство, 1986, с 53.) Жаңа түрлік сан, негізгі жанасу нүктесінің биіктігінде дің димаетрінің квадыратын құратын ал биіктігі тамыр мойынының биіктігінен осы нүктенің ара қашықтығына тең болатын ғ төрт қабырғалы призманың көоеміне дің көлемінің қатынасы болып табылады. Екінші фиксация жанасу нүктесінің биіктігін және осы нүкте биктігінде диаметрді өлшеуге арналған құрылғы. Жалпы қөрініс, үшінші фиксация,1/5 дің биітігін бекіту сәті, төртінші фиксация құрылғының төменгі жалған күйіні сәйкес келетін, нүктеге және жанасу нүктесі биіктігінің күйне сәйкес келетін, бекіткішке көрсету бесінші фиксация форма түзетін қыйсықты және оған жанасу нүктесін бекіту сәті, жанасу нүктесіндегі диаметрдің және биктіктің салыстырмалы мәндерін анықтау көрсетілген. Тәсіл келесі түрде жүзеге асырылады. Алдымен жаңа түрлілік санды белгілейді. Ол үшін орман тобы немесе бонитеті, жынысы бойынша біртекті, ағаштардың таксацияланатын санаттарында моделді ағаштар алынады. Бұл кезде діңнің көлемі ортанғы қыйманың күрделі формуласы бойынша анықталады. Жанасу нүктесінің және ағаш діңінің формасын анықтайтын, осы нүктедегі дің диаметрінің мәндері үсынылатын құрылғының көмегімен өлшенуі мүмкін. Құрылғы жеңіл материалдан жасалған, туынды өлшемдер тақтасынан тұрады. Портативтилік тұрғысынан тақта өлшемдері 10*12см деп қабылданады. Тақтада ағаш ұшын визалауға арналған шығын қылық 1 шектеуінде жанасу нүктесінің биіктігі және диамері шкаласының бастамасының бекітетін, ойық 3 болатын, діңнің 1/5 биіктігін белгілеуге арналған шығынқылық 2 болады. Шығынқылықта 2 өлшеу бауына 4 арналған тесік бар, оның көмегімен бекітілген нүктенің апсальутті биіктігі анықталады. Сондайақ шығынқылық 2 тұтқа ретінде қолданылады. Тақтаның бойлық бағытында ойықтар 5 орналасқан олардың әр қайсысында үшындағы 8 тұтқамен бекіткішпен 7 сызғыш 6орнатылған. Тұтқалардың көмегімен бекіткіштер ойықтарды бойлай қозғалу мүмкін. Тақтада жанасу нүктесіндегі дің диаметрлерінің салыстырмалы мәндерінің және жансу нүктесіндегі биіктіктің салыстырмалы мәндерінің шкаларалары 9 болады. Бұл шкалаларда бөлінулердің саны Н мен бөлінулердің арасындағы ара қашықтық бірдей болады. Ағаш діңінің ұшынан жүргізілген жанама түзулердің күйн анықтайтын еңісті сызықтар 11 дің диаметрдің шкалаласына бұрышпен орналасқан. Жанасу нүктесінің биктігі және осы нүктедегі діңнің диаметрі келесі түрмен белгіленеді. Құрылғының көлденең күйнде туынды ара қашықтықтан алғашқы дейн, шектерінде жанасу нүктесінде биктігі болатын , діңнің визуальді 1/5 биіктігін бекітеді. Ағашқа 5-6 м ге жақындай, құрылғының күйін өзгертпестен, биіктігінің 1*5 бөлігін құратын, дің кесіндісіне тақта шеттерін визалайды. Жақын еңісті сызыққа басқалардан жақын орналасқан, бекіткіштің орналасуы бойынша және дің түзушіденбекіткіштерді 7 және диаметрлі шакаласанан бастамасын 10 үйлестіреді, салыстырмалы бірліктерде жанасу нүктесінің биіктігін белгілейді. Шкаланың 10 көмегімен жанасу нүктесінде диаметрдің салыстырмалы бірліктер саны бір уақытта бекітілетін болады. Құрылғының күйн өзгертпестен төменгі бекіткіштің күйінен сәйкес келетін, діңнің биіктігін визуальді бекітеді. Ағашқа жақындап бұл биіктікті бір түзу өлшеумен анықтайды. Диаметрлер шкаласында және биіктіктер шкаласында қаншама n бөліністері болса, сонша есе ұлғайған апсальютті мән бір жанасу нүктесіндегі биіктіктің және осы нүктедегі дің диаметрінің сәйкестің мәндерін құрады. Мәнді бір шамасында және ұлғайту қажеттілігінде ағашқа дейнгі ара-қашықтық диаметрі өлшеудің маштабы осы ұлғайтуға кері пропорционалдықтар кемиді. Мақсатқа қол жеткізуді дәлелдеу үшін екі сынама аудандар алынды, оларда келесі жұмыстар атқарылады. Әрбір сынама бойынша қалыңдығы бойынша бірқалыпты 12 модельді ағаштардың алынды әрбір сынама аудан үшін модельді ағаштар санынан үш орташа модельді ағаштар іріктелді, олар бойынша ескі f ст жаңа f H түрлік сандардан орташа шамасы анықталды. f ст =0.420 0.510 f H = 6.14 6.17. әрбір сынама бойынша барлық модельді ағаштарда дің көлемдері үш тәсілмен анықталды. Ортанғы қыйманың күрделі формуласы бойынша ескі түрлік санның бойымен, ұсынылатын тәсілмен: 1. Ақыйқатты деп қабылданды. 2 және 3 бірмен салыстырылды. Алынған жүйелік және кездейсоқ қателердің өлшемдері кестеде беріліді. Кестенің мәліметтері, кездейсоқ қатесі 1,5- 2,00 көп болған прототипке қарағанда, жаңа түрлік сандардың көмегімен ағаш діңдерінің көлемдерінің көлемдерін анықтаудың көбірек дәлдік жоғары туралы айғақтайды бұл айырмашылықтың себебі, жаңа түрлік сандарды пайдалануда. d x және h k көрсеткіштерді діңнің төменгі бөлігінде болады және тікелей тура өлшеуге үшырайды, ал сол уақытта ескі түрлік сандарды пайдалануда діңдердің биіктіктері, азырақ далдікке болатын жанама өлшеулер арқылы анықталады. Дің биіктігін өлшеулерден беруліулер көлемін анықтаулар жеңілдетеді. Ойлап табудың формуласы: өсіп тұрған ағаш діңдерінің көлемдерін анықтаудың тәсәлі. Еңбек шығындарын анықтаудың дәне азайтудың дәлдігін жоғарылату мақсатымен ерекшеленетін, түрлік санды пайдалануды және диаметрлі биіктігінің өлшеуді модельді ағаштардың іріктелуін қосатын өсіп тұрған ағаш діңдерінің ағаш діңдерінің көлемдерін анықтау тәсілінде алдымен таксатцияланатын ағаштардағы модельді ағаштар бойынша жаңа түрлік сан мәнін анықтайды. Содан кейін ағаш діңінің үшына форма түзетін қыйсвққа жүргізілген,түзудің жанасу нүктесіне дейінгі діңнің биіктігі және осы нүктедегі діңнің диаметрін өлшейді. Ал діңнің көлемін V формулалардан есептейді V=f H h k d2 k . Діңдердің қалыңдығы және өсіп тұрған ағаштың биіктігін немесе шабылғанның ұзындығын өлшеу берілді. Діңнің немесе оның бқліктерінің көлемін анықтау үшін, оның ұзындығы мен диамерлерін ғана емес,сонымен қатар осы диаметрлерге сәйкес келетін, қима аудандарын да білу керек. Жеткілікті дәлдікте діңдегі көлденең қиманың ауданы, ол нобайы бойынша эллипске жуық, ал діңнің төменгі бөлігінде дұрыс емес конфигурацияға ие болғаныменғ шеңбердің формуласы бойынша анықталады. Дәлдікті жоғарылату үшін, дің қимасының диаметрін көбірек және азырақ перпендикульяр екі бағыттардан орташа орифметикалық ретінде анықтайды. Қима ауданын есептеуі жеңілдету үшін,миллиметрдегі және сантиметрлердегі диаметрлербойынша шеңбер аудандарының кестелерін пайдаланады. Өндірісте осы кестелер бойынша қима ауданы бойынша диаметрді де анықтауға тура келеді. 7-дәріс.
Тақырыбы: Діңдердің көлемдерін анықтау. Жоспар: 1.Өсіп тұрған ағаш діңінің көлемін анықтау. 2.Есептеу тәртібі. 1.Өсіп тұрған ағаш діңінің көлемін формулалар, номограммалар бойынша және кестелердің көлемімен анықтауға болады. Дің көлемін анықтауға арналған жуық формулалар әртүрлі жол берілулерге негізделген. Ағаш биіктігі және 1,3 м. биіктіктегі дің диаметрі сияқты, ең қол жетімді көрсеткіштерді өлшеуге және орташа щамалар теориясына негізделген, арнайы әдістер өңделеді. Өсіп тұрған ағаштың жалпы формуласы: 
мұндағы: g-қима ауданы; f- түрлік сан,төменгі бөлігіндегі белгіленген биіктікте ие болатын, бірөлшемді цилиндрдің көлеміне дің көлемінің қатынасын анықтайтын, діңнің толықағаштылық коеффиценті. Цилиндр негізінің ауданы 1,3м. биктікте, ал қалыптысы- дің биіктігінің 0,1 м-де алынатын, есеп түрлік санды атыратады. Тәжірибеде, келесі формула бойынша анықталған, нң көп тараған ескі түрлік сан тараған: 
Мұндағы: g1.3-1.3 м биіктікте дің қыймасының ауданы; h-дің биіктігі. Түрлік сан бірөлшемді цилиндр көлемінің қай бөлігін дің көлемі иеленетінің көрсетеді және оңай белгіленетін (g 1,3 және h бойынша) цилиндр көлемінен дің көлеміне өтпелі коэффициент ретінде қызмет етеді. Дің көлемін есептеуге, дің биіктігін Н.Н.Дементывиің формуласын пайдаланады: 
мұндағы: k-форманың екінші коэффициентіне тәуелді болатын,түзету коэффициенті. Дің формуласының коэффициенті- бұл діңнің сәйкесті бөлігінің салыстырмалы домалау көрсеткіші. Діңнің домалауы төменгі торцтен ұшына бағыт бойынша диаметрлердің азаюы болып табылады. Салыстырмалы орташа домалау-бұл діңнің 0,1 м биіктігіне немесе 1,3 м биіктігіне диаметрге діңнің кез-келген нүктесіндегі диаметрдің қатынасы. Форма коэффиценті, 1,3 м биітіктегі диаметрге, берілген биіктікте өлшенген диаметрді бөлу жолымен есептеледі. Есептеуге арналған диаметр діңнің қандай нүктесінде алынуына байланысты, дің формасының 4 коэффициентін ажыратады. 
мұндағы: d0, d 1, d2, d 3, -тамыр мойнында алынған, дің диаметрлері: ¼, ½, ¾ дің биіктіктері; d 1.3 - 1.3 м биіктіктегі диаметр. Әртүрлі кестелерге кіру белгісі-дің формасының екінші коэффициентті ең маңызды болып табылады. Бұл коэффициент дің формасын сипаттамайды, өйткені діңнің сол бір формасында, биіктік неғұрлым үлкен болған сайын, ол соғұрлым кіші болады. Әрбір 0,5 q2 – де , 3 м-ге тең биіктікке түзету жасау керек. Формула 0,5 q2=0,65 и f=0,425 үшін әділ болады. Бұл жағдайда көлемді өсіп тұрған ағаш көлемінің жалпы формуласы бойынша есептеледі 
2.Есептеу тәртібі: Сынама алаңда ағаш қорын анықтау. 1. Ағаштардың көлемдерін формула есаптеу
2. Формула бойынша барлық діңдердің жалпы көлемін анықтау. 
3.Формула бойынша бір діңнің орташа көлемін есептеу. 
Биомасса көлемін анықтау. Алынған Vжалпы мәні сынама ауданы (К х К м2 аудан өлшемі) м3 та сүрек қорын құрады. 
Формула бойынша 1га –ға көлем мәнін есептеу. 
Vбио =V*m, формула бойынша т/га мен биомасса өлшемін анықтау, m коэффициенті ағаштың жынысына байланысты. Формула бойынша құрғақ затқа есептеуде сүрекдің фитомассасын есептеу 
Мұндағы P- құрғақ заттың пайыздық құрамы, анықтайтын формуласы P=100%-A мұндағы A- суреттің ылғалдылығы % бен. Ылғалдылықты есептеу формуласы:
жүктеу/скачать 1,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
