Биология және экология кафедрасы 050608 Экология мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын студенттерге арналған

Тапсырмалар:

2. Қазақстан Республикасының шеткі нүктелерінің және Орал, Астана, Алматы қалаларының координатасын анықтау және контур картаға түсіру (Чупахин,3-бет).

3. Гипсографиялық қисық сызу. Құрлықтың орташа биіктігі мен мұхиттың орташа тереңдігін анықтап, чертежден белгілеу. Жердің физикалық бетінің орташа деңгейін анықтап, чертежден белгілеу (Неклюкова, 23-тапсырма).

Әдістемелік нұсқаулар: Алдымен Жер шарының жарты шарлар картасы мен глобус бойынша эквато, меридиан, нольдік меридиан, параллель, солтүстік жарты шар, оңтүстік жарты шар, батыс жарты шар, шығыс жарты шар т.б. ұғымдарымен танысу керек. Координаталар арнайы Дүние жүзінің контур картасында белгіленеді. Жазулар МСТ стандарттарына сәйкес болуы керек. Материктердің атын, шеткі нүктелерін, ең биік шыңдарын, мұхиттар аты мен ең терең нүктелерінің номенклатурасын жаттау.

Гипсографиялық және батиграфиялық сызықты сызу үшін алдымен құрлықтың және мұхиттың әртүрлі биіктіктеріне сәйкес келетін аудан есептеледі.

Мысалы 0-200 м биіктікке сәйкес келетін құрлық бетіндегі барлық территориялардың ауданы гипсографиялық карта бойынша анықталады, ал батиграфиялық картадан мұхиттарда тереңдігі 3000-4000 м барлық территория ауданы батиграфиялық картадан алынады. Одан кейін координата осі сызылады. Ордината осі бойына нольден жоғары биіктіктер, ал 0-ден төмен тереңдіктер салынады. Абсцисса осіне осы биіктік немесе тереңдікке сәйкес келетін аудан (млн кв. км) тік төртбұрыш түрінде салынады. Гипсографиялық сызықты талдау арқылы құрлық бетінде биіктігі 0-1000 м-ге дейінгі рельеф формалары көп таралғаны анықталады. Ал батиграфиялық сызықты талдау мұхиттарда 3000-5000 м аралығындағы тереңдіктер басымдығын көрсетеді.

Чертеждер миллиметрлік қағазға сызылады. Орындалған тапсырманы Дүниежүзілікмұхит пен құрлықтың Н.Ф.Реймерс бойынша салыстырмалы схемасымен (Степановских, Общая экология, 5.2-сурет, 191-бет) салыстыру.

Қажетті құралдар: глобус, циркуль, транспортир, сызғыш, карандаш, ҚР және дүние жүзінің контур карталары, мм-лік қағаз.

Әдебиеттер: Неклюкова, 22-24-беттер, Географиялық атлас; Степановских, Общая экология, 191-бет, 5.2-сурет;
№3 зертханалық сабақ, 1 кредит сағат

Тақырыбы: Жер планетасының химиялық құрамы.

Мақсаты: Жер планетасының химиялық құрамы туралы білімдерін практикалық бекіту.

Тапсырмалар:

2. Вернадский-Кларк заңдылығы.

1. Жер планетасының ішкі құрылысының схемасын салу: Степановских А.С. Общая экология, 34-35 бет, 2.1-сурет). Суреттен ядро, мантия, астеносфера, жер қыртысы қалыңдығын көрсету. Мохо сызығын белгілеу.

2. Жер қыртысы мен литосфераның құрылысының схемасын салу (Степановских, Общая экология, 39-бет, 2.3-сурет). Материктік және мұхиттық жер қыртысының айырмашылығын сипаттау.

3. Жердің негізгі геосфераларының көрсеткіштерін жазу (Степановских А.С. Общая экология, 34-35 бет, 2.1-кесте);

4. Жер қойнауында болатын химиялық элементтердің негізгі формаларын жазу (Степановских А.С. Общая экология, 49-52 бет, 2.5, 2.6-кесте).

5. Вернадский-Кларк заңдылығын жазу, түсінік беру;

6. Ауа, су мигранттарын және аз қозғалатын элементтерді жазу (Орлов Д.С., Безуглова, 86-бет, 8-кесте).

7. Конспект жазып, тапсырмалар орындағаннан кейін төмендегі бақылау сұрапқтарына жауап беру:

- Жердің радиусы қанша?.

- Ең тығыз геосфераны ата.

- Жер массасының ең көп үлесі қай геосфераға сәйкес?

- Атмосфераның массасын ата.

- Көлемі бойынша ең көп үлес қай геосфераға тән?

Тапсырмалар:

2. Оттек айналымы, Асқарова, 56-58-бет, 14 сурет; Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә.16-21-беттер, 2.4 сурет; Оспанов Г.С., Бозшатаева Г.Т., 154-бет;

3. Көміртек айналымы, Асқарова, 58-61-бет, 15-18 сурет; Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә.22-24-беттер, 2.2 сурет; Оспанов Г.С., Бозшатаева Г.Т., 151-бет, 17-сурет;

4. Азот айналымы, Асқарова, 61-66-бет, 19-22 сурет; Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә.24-26-беттер6 2.3 бет; Оспанов Г.С., Бозшатаева Г.Т., 151-153, 17,18-суреттер;

5. Кукірт айналымы, Асқарова, 67-68-бет, 23 сурет; Оспанов Г.С., Бозшатаева Г.Т., 153-154;

6. Табиғаттағы фосфор және биогенді катиондар айналымы, 68-70-бет, 24 сурет; Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә.28-30-беттер, 2.5 сурет; Оспанов Г.С., Бозшатаева Г.Т., 153-154, 19-сурет;

Тапсырмалар:

2. Жер бетінде биосфераның пайда болуы.

3. Жер бетінде кейінгі 4 млрд жыл бойы орын алған табиғи апаттар (Степановских, 98-113). Оларды континенттер бойынша топтастыру. Кесте толтыру.

Әдебиеттер: Степановских А.С. Общая экология, 33-55; Степановских, 81-85, 98-113; Асқарова Ұ.Б. 18-29; Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә., 32-33; Ф.Я.Сапрыкин. Геохимия почв и охрана природы. Геохимия, повышение плодородия и охрана почв. – Л.: Недра, 1984. –с. 6-13.

Қажетті құралдар: карандаш, сызғыш, дүние жүзінің контур картасы, геохронологиялық шкала.

Әдістемелік нұсқаулар:

1. Жер бетінде тіршіліктің пайда болу кезінен бастап, әрбір эраның негізгі сипаттамаларына тоқталу.

2. Геохронологиялық шкала салу. Алғашқы автотрофты ағзалар пайда болуы және оның ролін атап өту. Кайнозой кезеңінің төрттік (антропогендік) дәуіріндегі Жердің географиялық сфераларының өзгерісіне толық тоқталу: Степановских, Общая экология, 63-бет, 2.19-сурет.

3. Тапсырмаларды орындау. Бақылау сұрақтарына жауап беру. Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы түсініктерге салыстырмалы талдау жасау.

Тапсырмалар:

2. Геохимиялық тосқауыл.

3. Биосфера, техносфера, ноосфера – қоршаған орта күйінің эволюциясының объективті бағыты.

4. Биологиялық жұтылу коэффициентін анықтау (Орлов Д.С., Безуглова, 91-92).

1. Гумус қабаттары – геохимиялық тосқауылдың мысалы ретінде суретін салу: Степановских, Общая экология, 290-бет, 5.102-сурет; Топырақтың гумус қабаттарында қандай элементтердің жинақталуы байқалады?

2. Биосфера, ноосфера, техносфера арсындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды логикалық схема түрінде көрсету;

3. А.И.Перельман бойынша ноосфера геохимиясының схемалық суретін салу (Степановских, Общая экология, 638-бет, 12.67-сурет);

4. Лабораториялық сабақ тапсырмаларын аяқтау. Бақылау сұрақтарына жауап беру. Жер бетінде тіршіліктің пайда болуын түсіндіргенде 5-зертханалық сабақ материалдарын пайдалану.

Техносфера – часть биосферы, преобразованная человеком с помощью прямого и косвенного воздействия технических средств

Техногенез туралы түсінік.

Техногенез классификациясы.
№7 зертханалық сабақ, 1 кредит сағат

Мақсаты: Тірі организмдерге әсер-ықпал етуші табиғи фактор түрлерімен және таралу ерекшеліктерімен танысу.

Тақырыбы: Тірі организмдердің қажетті тіршілік жағдайын құраушы табиғи факторлар