«Биология» мамандығы үшін Құрастырғандар
Трансформизм идеяларының шығуы
жүктеу/скачать 0,83 Mb.
|
759cd937-3317-11e3-9d7d-f6d299da70eeЭволюционное учение УМКД
| Трансформизм идеяларының шығуы.
Жиналған ботаниалық және зоологиялық материалды жүйеге келтіру нәтижесінде жануарлар мен өсімдіктердің әр алуан формаларын өзара салыстыру мүмкіншілігі туды. Осыдан бастап биологияның салыстырмалы анатомиялық әдісі дамып, бұл организмдердің өзгеруі жайында ғалымдардың зейінін аударады. Жануарлар мен өсімдіктер сыртқы ортаның жаңа жағдайларына дұшар болса өзгеруі мүмкін деген биологияда жаңа - трансформизм пайда болады. Трансформистер бір түр екінші түрге айналуы (ТРАНСФОРМАЦИЯ) мүмкін деп қарайды. Бұрыннан тамыр жайып қалған ескі креационистік көзқарастарды жаңа бағыт көп қиыншылықпен жеңіуне тура келді. Белгілі гылми ағым түрінде трансформизмнің қалыптасуы 1759 жылға тұстасады, осы жылы жаратылыс танудың әрі қарай дамуына себеп болған өте маңызды үш зор оқиға блды. Ең алдымен, осы жылы негізгі идеясы креационизмге қарсы бағыттылған М.В. Ломоносовтың « Жер қабаттары туралы әйгілі трактаты жазылады». 1979 жылы 28 ноябрьде Берлин университетің жас ғалымы Каспар Фридрих Вольф « Theoria generationis» тақырыбында докторлық диссертация қорғап мұнда ол преформмизмнің негізгі жағдайларына қарсы сөйлейді. Тағы да осы жылы Францияда өсімдіктердің алғашқы табиги системасы пайда болды. Мұны жасаған атақты ботаник Бернер Жюсье болатын.Енді осы уақиғаларға дәлірек тоқталып өтейік. Н.А. Добролюбовтан кейін орыс жаратылыс тануының негізін салған М.В. Ломоносов деп айтуымызға толық қақымыз бар. Тек мұны ғана емес, Ломоносов жаратылыс тануда белгілі дәстүрлер жасап ол дәстүрлер оряс ғылымында үздіксіз дамып келеді. Бұл дәстүрлердің негізінде бірінші орында тұрғаны табиғаттың материалы екендігін мойындау болды. Ломоносов материя « денені құрап тұрған және оның мәнән тәуелді етіп тұрған нәрсе» - деді. Дененің табиғаты « қозғалыстан тұрады, демек,денелер қозғалысымен анықталады». Россияда Ломоносов тәжірибелік жаратылыс танудың негізін салды. Ол тәжірибе «тек қиялдан ғана туған мыңдаған пікірлерден жоғары» деп анық көрсетіп, тәжірибелердің нәтижелерінен философиялық қорытынды жасау қажет екендігіне ерекше зейін аудартады. Жаратылыс танудың және оған жанама ғылымдардың (ХИМИЯ, ФИЗИКА, ГЕОЛОГИЯ, МЕТАЛЛУРГИЯ т.б.) алуан түрлі салалары үшін Ломоносов еңбектерінің зор манызы болды. Ломоносовтың « Жер қабаттары туралы» трактаты 1759жылы жазылып, ол біраз кейінірек басылып шықты. Бұл шығарманың негізгі идеясы автордың сөздермен «... біздің көріп тұрғандарымыздың бәрін баста құдай жаратқан деп бекерге» Эволюциялық дамудың қозғаушы күші не? Эволюцияның бағытты анықталғаннан кейін Ламарк осы мәселелерге зейін бөледі. Тіршіліктің қалыптасуы және тірі дененің өзгерулері сыртқы ортаға және оның факторларына байланысты деп қарайды Ламарк. 1845 жылдың өзінде – ақ «Жануарлар Тіршілігінде сыртқы жағдайлардың әсері» деген тақырыпта көпшілік алдында лекция оқыды. Осы лекцияда5ы 2деттен тыс, ресми пікірлерге сәйкестенбейтін пікірлерге реакцияшыл профессорлар құлағын тікті. Баста Рульге сақтықпен қараса, кейін оған, ашық дұшпандық көзқараспен қарады. Әйгілі ғалым жай сөзбен ғана емес, баспасөз бетінде де қуғындала бастады. 1851 ж» Жануарлар тіршілігінің сыртқы орта жағдайларына қатысы» деген жалпы атпен көпшілікке оқыған үш лекциясынан кейін, жандарм корпусымен байланысты «2 апрельдегі Комитетте» Рулье туралы құпия хабар беріледі. Рулье өзінің творчестволық күш –қуаты толық шағына келген кезінде рухани сары уайммен 44 жасында дүние салады. Өзінің философиялық концепциясы жөнінде Рулье Герценге жақын. Рулье табиғат мәңгі, ондағы барлық құбылыстар өз ара байланысты және бір тұтас деп таниды. Жануардың қайсысы болса да, сыртқы жағдайларға тәүелді, яғни ауаға,суға, климат жағдайларына топыраққа, өсімдікке және басқа жануарға,ең ақырында адамға байланысты. Табиғат әрдайым қазір біздің көріп жүргеніміздей болған емес. Табиғатқа тыным да, тоқырау да жоқ. Табиғаттың жалпы заңы бойынша кететтен ештеңе болмайды; бәрі үздіксіз жай өзгерістер арқылы пайда болады. Жаратылыс ғылымының міндеті – табиғат заңдарын тану. Зоология жануарлардың тіршілігі мен дамуын басқарып тұрган заңдарды білуі керек. Рулье бұған «сыртқы дүниемен жануарлардың қарым –қатынас заңы» немесе оның өзінің екінші сөзімен «тірі элементтердің екі жақтылық заңын» жатқызады. Рульеше бұл заңның мәнісі- сыртқы дүниеден бөлініп өз алдына оқшау қалған жануар туа да алмайды, өмір де сүрмейді,өлмейді де. Даму толық шеңбер жасау үшін екі элемент бірдей – жануар мен орта қатысуы қажет. Тұңғыш эволюциялық теория құрушы Ламарк өзінің теориясын негізінен систематика мен салыстырмалы анатомияға сүйеніп құрған болса, Рулье осы мақсатқа өз кезіндегі астрономия, эмбриология, цитология және палеонтология сияқты ғылымдардың жаңа мәләметтерін пайдаланды. Рульенің айтуы бойынша, барлық басқа заттар сияқты жердің де тарихи бар. Жердің құралу тарихи,оның ертедегі тағдырың шешкенде,қазіргі кездегі жер бетіндегі барлық құбылыстарды реттеп тұрған жалпы заңдар екендігін көрсетіп отыр. Сондағы жер бетінде болған өзгерістердің ізі жойылған жоқ. Біртіндеп қосылып отырған қабатттарына, қалың кітаптың беттеріне жазғандай. Жер өз тарихын өзі жазып келеді. Бұл кітапты оқу қиын, тек оның сыртқы бетін ғана зерттей аламыз. Қабат тереңдеген сайын, ондағы сақталған белгілер бірте – бірте азая береді. Адамның тарихы үшін ерте замандағы халықтардан қалған өнер шығармаларының қалдықтары мен медальдары,макеттер қандай керек болса,шала шіріген бақалшақ пен жартылай шіріген сүйек тым аз бола тұрса,ол ғалым тарихы ушін соңдайлық керек нәрсе. Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы мен дамуы жайында Рульенің концепциясы, Жер біртіндеп суынып келеді деген Кант – Лапластың гипотезасына негізделеді. Алғашқы өсімдіктер де жануарлар да өте қарапайым, бір клеткалы организм түрінде болды. Содан былай қарай осы ортаникалық дүниенің екі түрінде де біртіндеп құрылысы күрделену арқылы бір клеткалы формалардан көп клеткалы формаларға қарай даму кезеңі басталды. Систематикалық, генетикалық, (эмбриологиялық) және геологиялық, органикалық формалар қатарларын салыстырғанда байқалатын үш параллелизм эволюциялық процесс бар екендігіне негіз болады. Ең алдымен көзге түсетін нәрсе «жануарлардың жасы бойынша жоғары көтерілуі класс бойынша жоғары көтерілуімен параллель», яғни күрделі құрылысты формаларының құрылысына сәйкес келетін бірқатар фазаларды басынан өткізеді. Қарапайым омыртқалылардың (БАЛЫҚТАР)жүрегіекі камералы,одан күрделірек құрылыстарыныкі (АМФИБИЯЛАРДА) үш камералы, ең соңғы құрылысы өте күрделі сүт қоректілердің жүрегінің жеке даму процесін зерттегенде мынадай заңдылық байқалады: баста,аз мерзімде болса да жүрегі екі камералы,одан кейін үш камералы, ақырында төрт камералы фазаға аусады. Формалардың генетикалық және систематикалық қатарларының арасындағы параллельділік осындай. Сонымен бірге генетикалық қатармен геологиялық (ПАЛЕОНТОЛОГИЯЛЫҚ) қатар параллель. Барлық жануарлар мен өсімдіктер бір клеткадан дамиды.,одан кейін ғана бұлардың өздеріне тән айырмашылықтар пайда болады. Сол себепті эмбриондық дамудың алғашқы кезендерінде, жануарлар қарапайым құрылысты болатындықтан бір – біріне өте ұқсас келеді.Жер бетінде органикалық тірі денелердің тарихи дамуы да осы кездегі өсімдік пен жануардың жеке дамуындағыдай жолмен жүрді; олардың түрлері біртіндеп көбейіп отырды. Алғашқы тіршілік пайда болған кезіне жақындаған сайын, организмдер қарапайымдылау келеді және олардың түрлері азая бастайды. Бұлай болуы,олар баста ұқсас бір формадан яғни клеткадан пайда болғанын көрсетеді. Палеонтологиялық материалға сүйене отырып, органикалық дүниенің дамуың Рулье үш кезенге бөледі. Оның біріншісі – тіршіліктің теңізде пайда болуы және дамуы. Бұл кезде бүкіл Жерді ұшы – қиырсыз мұхит басып жатты, тек кейбір жерінде ғана құрлық аралшалары болды. Осы алғашқы мұхитта бір клеткалы организмдер,ең алдымен бір клеткалы балдырлар пайда болды. Одан кейін судан арылған құрлықтарда қыналар пайда болып, шөлді тасты жерлерде тіршілік етті,кейінірек саңырауқұлақтар мен мүктер пайда болды. Бұлар ылғал сүйгіш өсімдіктер болатын. Сондықтан да олар осы кезедегі өзімен туыс формалардың өсетін жеріне ұқсас құрлық жерлерді мекендеді. Бірінші кезеңнің аяғында, өткізгіш сосуд – системалы, едәуір күрделі құрылысты өдәуір күрделі құрылысты өсімдіктер – қырық буындар мен папоротниктер шықты. Сөйтіп, босанған құрлықта алғашқы ормандар қалаптасты. Олар біркелкі және оның іші қапас қараңғы болды; ол кезде құрлықтық та, ауалық та жануарлар пайда болған жоқ еді. Сол себепті орманның іші жым- жырт, ауасы таза болатын. Барлық организмдердің тіршілігі теңізде шоғырланған болатын; әуелі бір клеткалы организмдер пайда болды, кейн олардан көп клеткалылардың төрт бұтағы – сәулелілер, моллюскалар, буылтықтылар және омыртқалылар тарады. Рульеше екінші кезенде өсімдік дүниесінің дара жарнақты және қос жарнақты өсімдіктері өркендеді. Жануарлар дүниесінде де үлкен өзкерістер болды. Алғашқы құрлық омыртқалылары – лабиринтодонттар пайда болды, кейін одан, «жексұрын жыландардың» әр түрлі формалары таралды. Соның біреулері – ихтиозаврлар су орталығын мекендеді: екіншілері, ұшқыш кесірткелер әуе кеңестігін, ең ақырында, үніншілері – динозаврлар т.б. құрлықта тіршілік етті. Үшінші кезенде гүлді өсімдіктер жайлады, ал жануар дүниесінде жоғары сатыдағы омыртқалылар – құстар мен сүт қоректілер дамып, көбейіп кетті. Қолданылған әдебиеттер: Шмальгаузен И.И. Проблемы дарвинизма, Л,1969 г. Яблоков А.В.Эволюционное учение.М, 1976.Ст .21-50. Канаев И.И.Жорж Кювье.М.1976г. Равинович А . И Чарльз Лайель.М, 1976г Парамонов А . А Дарвинизм М, 1976. Ст 41-58. История биологии с древнейших времен до наших дней М,1972. Георгиевский А. А. Дарвинизм М,1985г. Правдин Н.В. Дарвинизм М,1986 жүктеу/скачать 0,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|