«Биология» мамандығы үшін Құрастырғандар
Лекция №5 Тақырыбы: Ч. Дарвинің эволюциялық ілімдері
жүктеу/скачать 0,83 Mb.
|
759cd937-3317-11e3-9d7d-f6d299da70eeЭволюционное учение УМКД
- Бұл бет үшін навигация:
- Лекцияның жоспары және қысқаша мазмұны
| Лекция №5
Тақырыбы: Ч. Дарвинің эволюциялық ілімдері Мақсаты: Ч. Дарвиннің эволюциялық теориясының негізгі қағидалары туралы мәлімет беру. Лекцияның жоспары және қысқаша мазмұны: 1. Ч. Дарвинің өмірбаяны және еңбектері. Ч. Дарвинің эволюция теориясының негізгі қағидалары және теорияның бағалануы.Ч. Дарвинің эволюциялық ілімінң биологияның ілгері өрлеп дамуына жасаған ықпалы. Ч.Р.Дарвин дәрігер отбасында дүниеге келген. 1831 жылы натуралист ретінде «Бигль» кемесіде 5 – ші жазғы экспедициясына қатысты. Экспедицияның бастымақсаты – Оңтүстік Американың топографиялық суреттеріеді. Экспедиция Чили, Галапагос, Таити аралдарынан Жаңа Зеландия, Тасмания мен Оңтүстік Америкадан өтті. Галапагос аралдарында сол жерлердің флорасы мен фаунасының материктікіне ұқсастығы Дарвиннің назарынаударды. Осы мысал түрлердің өзгереалатындығын дәлелдеді. Англияға қайтқаннан кейін Дарвин көгершіндер мен басқада үйжануарлардың сұрыпталуымен айналысты. Одан соң ол Т.Мальтустың шығармаларын зерттеген. Дарвин сол шығармалардағы ойларды тірі табиғатқа пайдаланды. Оның тұжырымы бойынша жануарлардың жоғары репрадуктифтік потенциалына қарамастан табиғи популяциялардың саны тұрақтыболады. Түрлердің өзара бәсекелестік, күрескешыдамды, бейімделгіш түрғана көп ұрпақ қалдыра алады. 1858 жылы тура сондай тұжырымға А.Р.Уоллес те келді. Бұны Ч.Лейльдің жұмыстары дәлелді. Ол прогрессивті өзгерістердің полеонтологиялық материалдарда болатынын көрсетті. Дарвин мен Уоллес Лондондағы Линнеевтік отырысқа докладпен шықты. Ал 1859 жылы Дарвин өзінің негізгі шығармасын - « Табиғи сұрыпталу арқылы өмірдің пайда болуы » жарыққа шығарады. Дарвинизмнің ең басты қателігі оның “өмір – бұл күрес” дейтін ілімі. Осы ілім анағұрлым күшті әрі сол ортаға бейімделген органикалық заттар мен ағзаларға қолдануға жарамды, өйткені күшті әлсізді табанына басып жаныштап отыруы тиіс. Бірақ бұл идеяны адамдарға қатысты қолдануға болмайды. Дарвинге жүгінсек, “артықшылықты раса” өмір сүру күресінде жеңіске жетуі тиіс. Оның ойынша олар еуропалық ақ адамдар да, ал африкалықтар мен азиялықтар бұл күресте жеңіліс табуы керек. Ол тіпті бұлар көп кешікпей құрып кетеді деген тұжырым жасайды. Мысалы Дарвин былай деп жазады: “Тек ғасырлармен ғана өлшеуге болатын алдағы аз уақыттың ішінде өркениетті раса оларды сөз жоқ құртып тынады, ал бұдан кейін әлемдегі жабайылардың бәрін жояды. Сонымен бірге антропоморфты маймылдар “яғни маймылдың адамға айналу сатысындағылар” да құртылып жіберіледі. Дарвин үздіксіз шиеленісті ауқымы зор табиғи құбылыс ретінде қарастырады. Бұл тіршілік үшін күресте әрқашан күштісі және жағдайға анағұрлым жақсы бейімделгені жеңіске жетеді, ал бұл тек солар өмір сүруге құқылы, өйткені осы заң табиғаты тұрғы¬сынан өзін ақтай алады деп мәлімдеуі содан. Өнегелік құндылықтар мен рухани жетілу оның іштен шыққан “шұбар жыланы” — “өмір сүру үшін күрес” идеясының басты жауы болды Ч.Дарвин дүниежүзілік саяхаты кезінде сыртқы орта жағдайларының әсерінен жануарлар мен өсімдіктердің өзгергіштігін байқаған соң, олардың жасанды және табиғи жағдайдағы өзгерулеріне қатысты деректерді жинауға кіріседі. Өсімдіктердің іріктемелері мен үй хайуанаттарының қолтұқымдарының алуан түрлілігіне ерекше назар аударады. Соның нәтижесінде табиғаттың дамуы табиғи заңдарға ғана байланысты екенін және адамның іріктемелер мен қолтұқымдарды тұқым қуалайтын өзгергіштік пен қолдан сұрыптау арқылы шығаратындығын дәлелдеді. Ч.Дарвин табиғатта жаңа түрлердің қалай пайда болатынына ерекше көңіл бөлді. Ол организмдердің табиғи жағдайда қалай көбейетіндігіне де назар аударды. Барлық организмдер артына ұрпақ қалдыру үшін өте қарқынды көбейетіндігіне көптеген мысалдар келтіріп, өсімдіктер мен жануарлардың кез келген түрлері табиғатта геометриялық прогрессиямен көбеюге қабілеттілігін дәлелдеді. Әрбір организм өте көп ұрпақ бергенімен, олардың жыныстық жетілуге дейін өмір сүретіндері аз болатындығын байқады. Дегенмен көбею кезіндегі ұрпақтардың басым көпшілігі әр түрлі әсерлерден (қоректің жетіспеуі, қоршаған орта жағдайларының қолайсыздығы, т.б.) көптеп қырылады. Табиғатта ұдайы тіршілік үшін күрес жүретіндігін айта келе, Дарвин бір даралардың көбейіп артына ұрпақ қалдырып, екінші даралардың жойылып отыратындығы табиғи сұрыпталудың әсерінен болатынын дәлелдеді. Қолданылған әдебиеттер: Шмальгаузен И.И. Проблемы дарвинизма, Л,1969 г. Яблоков А.В.Эволюционное учение.М, 1976.Ст .21-50. Канаев И.И.Жорж Кювье.М.1976г. Равинович А . И Чарльз Лайель.М, 1976г Парамонов А . А Дарвинизм М, 1976. Ст 41-58. История биологии с древнейших времен до наших дней М,1972. Георгиевский А. А. Дарвинизм М,1985г. Правдин Н.В. Дарвинизм М,1986 Лекция № 6 Тақырыбы:Ч. Дарвиннен кейінгі кезеңдерде эволюциялық теорияның дамуы. Мақсаты: Ч. Дарвиннен кейінгі эволюцияның дамуы Пассивті қорғану бейімділіктерін эволюциялық көзқарас тұрғысынан зерттеу (Г. Бэтсон және А. Уоллестің зерттеулері) Морфологиялық адаптацияларды тәжірибе арқылы зерттеу Экологиялық – физиологиялық бағыт Эволюцияның синтетикалық теориясының қалыптасуы Эволюция процесінің генетикалық негіздерін зерттеу Экологиялық – морфологиялық зерттеулер. Бұл зерттеулерді ең алғаш жүргізе бастаған ағылшын энтомологы Г. Бэтс болды. Ол ең алғашқы болып тропикалық ақ көбелектерде мимикрияның болатынын байқаған. Ақ көбелектер геликонид көбелектерімен мөлшері және түсі жағынан өте ұқсас болды. Ақ көбелектерде мимикрияның пайда болуын Бэтс сұрыптаумен байланыстырды. Оның негізгі агенті бунақденелілерді жегіш құстар болды. Геликонидтер улы болғандықтан құстар оны жемейді. Ақ көбелектердің геликонидтермен ұқсастығы оларға жыртқыштардан қорғануға мүмкіндік берген. Бэтс мимикрияның пайда болуы осыдан басталды деген тұжырым жасады. Бэтстің бұл жұмысын Дарвин табиғи сұрыпталудың жақсы мысалы деп есептеді. Бэтстің зерттеулерін ары қарай жалғастырған ағылшын ғалымы А. Уоллес және неміс ғалымдары Ф. Мюллер мен А. Вейсман болды. Бұл ғалымдар пассивті қорғану бейімділіктерін зерттеу барысында Бэтстің зерттеулерін де жалғастырды. Пассивті қорғану бейімділіктеріне қорғануға мүмкіндік беретін жануарлар денесінің түстері, мүйіздерінің, хитинді қабықшаларының, тұқымның таралу жолдары жатады. Әсіресе жануарлардың денелерінің әр түрлі түске боялуы қорғаныштық қызмет атқарады деген тұжырымдар көп болды. Уоллес Борнео озенінде мүктерге ұқсайтын жасыл түсті насекомды тапқан. Уоллес Бэтстің жұмыстарын треңірек зерттей келе, мимикрия тек қана насекомдар емес. Басқа жануарларда да байқалады деді. Сонымен қатар пассивті бейімделушілік пен колониальды насекомдардың бейімделушіліктеріне көптген мысалдар келтірілді. Мысалы, көбеюге қатыспайтын аралар, құмырсқалар. Вейсманның айтуы бойынша оларда мимикрияның болуы тұқым қуалаудан болмайды. Мұндай бейімделушіліктер тек қана табиғи сұрыпталумен түсіндіріледі. Экологиялық – физиологиялық бағыт. Бұл бағыттың негізгі өкілі К.А. Тимирязев болды. Ол Дарвиннің ілімдерін физиологиялық бейімделудің методолиялық негізі деп санады. Дарвиннің ілімдері Тимирязевке өсімдіктердің жасыл түсінің биологиялық маңызын зерттеуге көмек болды. Әр түрлі тәжірибелер арқылы ол өсімдіктердің жасыл түсі (хлорофилл) мен фотосинтездің арасында функциональды байланыс бар екенін дәлелдеді. Бұл бейімделушілікті Тимирязев сұрыпталудың нәтижесінде пайда болды деген қорытынды жасады. Организмдердің клеткалы және ұлпалы деңгейлердегі қорғанысын алғаш зерттеген И.И. Мечников. Алғаш рет медузада, одан кейін басқа да мезодермальды ұлпасы бар организимдерде фагоцитоздың болатынын анықтады. Сонымен қатар, Мечников қарапайым организмдер клеткасында ас қорытылып, эволюция барысында ол қорғаныштық қызмет те атқара бастайды, ал омыртқалылар мен адамдарда ол қорғану бейімділіктерін қамтамасыз етеді деп тұжырымдады. Мечниковтың фагоцитозды ашуы иммунитет туралы ілімдердің пайда болуына негіз болды. Сонымен қатар, медициналық және биологиялық сұрақтардың жауабын табуға көмектесті. 1920 жылдың аяғы мен 1940 жылдарда көптеген жаңалықтар ашылды. Осы кездерде эволюцияның негізгі факторлары – тұқым қуалайтын өзгергіштік, тіршілік үшін күрес және сұрыпталу, осылар бір-бірімен байланыса отырып бейімделгіштік пайда болады деген тұжырым болды. Бұл кезеңдерде эволюцияның синтетикалық теориясы қалыптаса бастады, яғни дарвинистік ілім генетика және экологиямен байланысты қарастырылды. 20 – 40 жылдардың негізгі жетістіктері болып мутагенездің қолдан жасалуы, мутацияның байқалуы, түрлердің пайда болуының экологиялық сипаттамалары, табиғи сұрыпталудың тәжірибелік және математикалық модельдерінің құрылуы жатады. Тұқым қуалау заңдылықтарын зерттеуге үлкен қадам басқан Т. Морган және оның әріптестері болды. Олар тұқым қуалаудың хромосомалық теориясының негізін салды. Олардың зерттеулерінің нәтижесінде, генетика тереңірек зерттеліп, гендік және хромосомдық мутацияның типтеріне сипаттама берілді, кроссинговер кезіндегі рекомбинация құбылысы ашылды. Э. Баур популяцияларда көптеген кішкентай мутациялар болатынын дәлелдеді. Сонымен қатар олардың физиологиялық белгілерін корсетті. Баурдың айтуы бойынша кейбір өсімдіктерде мутацияның жиілігі 5% -ке дейін жетеді. Радио және рентген сәулелерімен дрожжаға (Г. А. Надсон, Г.С. Филиппов) және дрозофил шыбынына (Г. Меллер) әсер ету арқылы мутация құбылысы байқалды. Өсімдіктерде, әсіресе бидайда рентгенді мутацияның байқалатыны анықталды. (Л. Н. Делоне, А. А. Сапегин) 1926 жылы эволюциялық генетиканың дамуына үлкен үлес қосқан С. С. Четвертиков болды. Генетиканың дарвинизммен байланысты болуы керек екенін алғаш дәлелдегендердің бірі болды. Генетикалық анализдің жаңа әдістерін пайдалана отырып, популяциялардың генетикалық құрылымдарына сипаттама берген: Мутациялық процесс популяцияларды әр түрлі етеді (гетерогенді). Бірақ барлық популяциялардың мутанттық белгілері бірдей болмайды. Мутация көбінесе рецессивті жағдайда болады (гетерозиготалы). Гетерозиготалы болғанда оны гомозиготалы рецессивті алельдермен будандастырғанда мутация байқалады. Мутациялар эволюциялық процеске әсер етеді. Бұл пікірлерді сонымен қатар, Н. П. Дубинин, Д. Д. Ромашов және т.б. генетик – эволюционисттер қолдады. Олар жабайы және лабораториялық жағдайдағы дрозофилл шыбындарын шағылыстырып тәжірибе жасаған. Нәтижесінде олар табиғи популяцияларда рецессивті мутация көбірек болады және олар дарақтардың тіршілігіне кері әсерін тигізеді деп есептеді. Эволюциялық генетикаға зор үлесін тигізген ғалымдардың бірі – А. С. Серебровский. Хромосомалық аппараттың бөлінуін зерттей отырып, ол процестің тұқымқуалайтын өзгергіштікке әсері бар деген қорытынды жасады. Популяцияның тіршілік ортасына байланысты гендерін зерттеп, геногеография деген жаңа ғылым пайда болды. Эволюцияның генетикалық негіздерін зерттеуде эволюциялық цитогенетика үлкен роль атқарды. Бұл ғылым биология ғылымының бір саласы ретінде 20 – жылдарда пайда болды. Эволюциялық цитогенетика хромосомды аппараттың құрылысын, олардың эволюция барысындағы өзгерісін және сол өзгерістердің маңызын зерттейді. Цитогенетика ғылымына өз үлестерін қосқан ғалымдар Г. А. Левитский, М. С. Навашин, Г. Д. Карпеченко, Л. И. Делон болды. 20 – 40 жылдарда эволюциялық цитогенетикада бірнеше бағыттар пайда болды: кариотип эволюциясын зерттеу (хромосом саны және құрысылы), гибридизация эволюциялық мәнін зерттеу, полиплоидияның эволюциялық маңызын анықтау. Пайдаланылған әдебиеттер: Георгиевский А.Б. Дарвинизм: Учеб.пособие для студентов биол. и хим. спец. пед. ин-тов. – М.: Просвещение, 1985. – 271 с., ил. Парамонов А. А., Курс дарвинизма, М., 1945 Дарвин Ч., Происхождение видов путем естественного отбора. Соч., т. 3, М. — Л., 1939 жүктеу/скачать 0,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|