Биотехнология негіздері
жүктеу/скачать 0,52 Mb.
|
Microsoft Word на 5 формат doc-emirsaba.org
- Бұл бет үшін навигация:
- 3.3. Жануарлар биотехнологиясы
- 3.3.1. Гибридомалар жəне моноклонды антиденелерді алу технологиясы
| Бақылау сұрақтары:
1. Өсімдіктер сомалық будандары қандай əдістер арқылы алынады? 2. Трансгенді осімдіктерді қандай тəсілдер арқылы алады? 3. Трансгенді өсімдіктерді алғанда вектор ретінде нені пайдалынады? 4. Гаплоидты өсімдіктерді қандай биотехнологиялық жолымен алады? 5. Андрогенез жəне гиногенез дегеніміз не? Вируссыз өсімдіктерді қалай алуға болады? 6. Абиотикалық жəне биотикалық стресс факторларға төзімді өсімдіктерді қандай əдіс арқылы алады? 7. Тура жəне кері клеткалық селекция дегеніміз не? 8. Бір сатылы жəне көп сатылы клеткалық селекцияның мəні неде? 9. Вируссыз өсімдіктерді қандай əдіс арқылы алады? 75
11. Көк-жасыл балдырларды ластанған суларды тазарту үшін қалай пай- даланылады? 3.3. Жануарлар биотехнологиясы 1825 жылы Роукс деген ғалым қоректік ортада тауықтың эмбрионының қабығын тірі күйінде сақтаған. In vitro жануар жасушаларды өсіру осыдан бастап пайдаланылған. Қазіргі кезде фибробласт дəнекер ұлпаны, эпителий ұлпаны, қаңқа шеміршек ұлпаны, бұлшық ет ұлпаны өте жақсы өсіреді. Жануар жасуша- ларды көптеген биологиялық белсенді заттарды алу үшін, гендік терапияда тұқым қуалайтын ауруларды емдеу үшін қолданады, кейбір гендерді ферменттік жүйелер арқылы бөліп алуда, монок- лонды антиденелерді алуда жəне ветеринарияда көп қолданы- лады. Сонымен қатар, жануар жасушаларға кейін вирустарды егіп, антиденелерді алып, вакциналар жасау үшін кең пайдала- нылады. 3.3.1. Гибридомалар жəне моноклонды антиденелерді алу технологиясы Жануарлар биотехнологиясында сомалық будан жасушалар- ды, əсіресе моноклонды антиденелерді синтездейтің гибридома- ларды алу үшін клеткалық инженерияны қолданылады. Жан- уарлардың сомалық будан технологиясының дамуына келетін болсақ, алғаш рет ХІХ ғасырдың 30-жылдарында ғалымдар өкпе туберкулезі, шешек, үшпа шешек, қызылша сияқты ауруға шалдығушылардың ауру өзгерісі туылған ұлпаларынан көп ядролы клеткаларды байқаған. Сонымен қатар ХІХ ғасырдың 70-жылдарында ғалымдар бақаның қызыл жасушасынан да (эритроциттерден) көп ядролы құрылымдарды көрген. Бірақ сол кездегі ғылым техника даму өресінің шектелуінен олар мұндай құбылыстың мəніне толық назар аудармаған. 1958 жылы Жапония ғалымдары «Сендай» деген тіршіліктен айырылған вируспен ықпал етіп адамның құрсақ шеменін ісік жасушасына қосып табысқа жетті. Кейін келе ғалымдар тағы түрліше жануарлардың дене клеткасын осындай өлтірілген 76
сыртындағы гликопротеин мен кейбір ферменттер жасуша ферменттерімен гликопротеинмен əрекеттесіп, жасушалар өзара байланды. Əрі қарай будан клеткаларды өсіреді. Бұл əдістің ең маңызды жолы – моноклонды антидене дайындау, ал монок- лонды антиденені алу үшін ғалымдар белгілі антигенді жануарлар денесіне қайта–қайта құйып, онан соң жануарлардың қан сары суынан қажетті антиденені айырып алу əдісін қолданды. Осы əдіспен алынған антидененің өнім мөлшері төмен, өзгешелігі нашар, тазалық дəрежесі төмен, реакция белсенділігі жеткіліксіз болды. Бұл қиын мəселені шешу үшін, ғалымдар көп жылдар бойы зерттеп лимфоциттерді пайдаланды. Олар жануарларда иммунитеттің реакциясы пайда болу барысында денедегі В- лимфа жасушаларының көптігінен миллион түрліден асатын өзгеше антидене бөліп шығаратынын, бірақ əрбір В-лимфа жасушасын жыныссыз көбейту яғни клондау, клеткалар тобын қалыптастыру тиіс. Дене сыртында, яғни сыртқы ортада өсіру жағдайында бір В- лимфа жасушасының шексіз көбеюі мүмкін емес. Бұны Арген- тина ғалымы Мильстейн мен неміс ғалымы Келлер тапқырлыққа ие тəжірибе жобасын жасау арқылы шешті. Олар дене сыртында өсірілу жағдайында зор мөлшерде көбейген бір түрлі клетканы тышқанның сүйек майы жасушасын белгілі бір түрлі В-лимфа жасушасына қосу арқылы алынған қоспа жасушаның көп мөлшерде көбейтсе, жеткілікті мөлшерде антидене алуға болады деп болжап, алдымен антигенді тышқанның денесіне егіп, онан соң тышқанның көк бауырынан антидене өндіретін В-лимфа жасушаларын алып, оған өлтірілген «Сендай» вирусының немесе полиэтиленгликольдің əсерінде тышқанның сүйек майы жасушасын қосты. Одан ерекше будан өспе жасушасын сұрыптап алды. Олар жеткілікті мөлшерде жасушаға ие болып, дене сырты жағдайында зор көлемде өсіру немесе тышқанның құрсақ қуысында көбейту үшін, бұдан өспе клеткасын өсіріп, одан антидене өндіре алатын қажетті жасушалар тобын таңдап алып үздіксіз өсірді. Осылайша моноклонды атты дене алу табысқа жетті. Олар осы еңбегі үшін 1984 жылы Нобель сый- лығын (медицина саласында) алды. Практикалық медицинада қолдану жақтарынан аурулардың диагностикасын жасау үшін, 77
ларда зиянды, уытты заттарды табу үшін, қазіргі кезде əртүрлі патогенді микроорганизмдерді анықтау үшін моноклонды антиденелерді қолданады. Негізінде антидене молекуласы (иммуноглобулин) 2 жеңіл (L), екі ауыр (Н), ақуыз тізбегінен тұрады (11-сурет). Олар өзара сутектік байланыспен байланысып, белгілі жерлерде дисульфидті көпіршелермен орналасқан. N–шеткі бөліктері (L жəне Н тізбек) антигенмен байланыстырушы сайт түзеді. Анти- дене молекулалары əртүрлі функциялық қызмет атқарады. А Ə А - антидене молекула (иммуноглобулин); Ə – антидене-антиген комплекстің түзілуі жүктеу/скачать 0,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|