Біз экономикамыздың өсуі, өндіруші сектордың арқасы екенін түсінеміз. Біз экономикамыз экстенсивті түрде дамып отырғанын мойындауға тиіспіз
жүктеу/скачать 1,35 Mb.
|
529805538241 дәріс ИННОВАЦИЯЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТ
| 10.2 Венчурлік инвесторлар
10.2.1 Венчурлік қорлар Венчурлық қаржы құю механизмі инвесторлар мен жаңа ұйым құрушылр арасындағы тұра байланысты болу мүмкіндігін жоққа шығармаса да, іс жүзінде ондай форманы көбінде ірі инвесторлар пайдаланады, соның өзінде жаңа істің бір кейінгі, сол үшін де қауіп-қатер азайған кезеңдерінде. Ал көп жағдайларда инвесторлар кооперация болып бірігіп, венчурлық қор құрады да, соның атынан венчурлық инвестициялар іске асырылады. Осндай қор жауапкершілігі шектелген қаржылық серіктестігі статусыны ие болады және оған қатысушылар өздерінің әл баста бірінші құйылған қаржыларына пропарционалды сәйкес не пайдаға ие болады, немесе шығынға ұшырайды. Венчурлық қор - бұл өзі қаржыландыратын ұйымның акцияларының бір бөлігін сатып алушы ұйым, ал сол бөлігінің мөлшері, бақылауға арналған пакет акцияларының мөлшерінен төмен болуы тиіс. Бұл қаржыландырудың схемасының ерекшеліктеріне тоқталатын болсақ ол ұйымды басқарудан бас тарту арқылы қауіпті азайту. Стратегиялық инвесторлармен салыстырсақ, венчурық инвестор өзіне кәсіби жағынан көп таныс емес бизнесті басқаруын өз жауапкершілігіне алғысы келмейді де ала алмайды да, өйткені онда ол шешімін күнделікті тауып отыратын мәселелермен айналысуы тиіс. Әдеттегі венчурлық қаржыландыруға қатысушылар [1]: -Қаржы құюшылар, инвесторлар -Венчурлық қор -Венчурлық қорды басқарушы компания -Қаржы қажет етуші компания Венчурлық қорды қалаушыларды бір ғана мәселе қобалжытады, басқа қаржылық шараларға қарағанда, құйылған қаржы көбірек әкелуі мәселесі. Инвестициялық келісімнің басты мақсаты қаржы алушы компанияға көбірек ақша құю болғандықтан, инвесторлар сол компанияның тапқан пайдасын акционерлер арасына бөліп тастамай сол арқылы қайта инвестиция алғанын талап етеді. Ал инвестиция алушы компания иелерінің көздеген мақсаттары а) өз компаниясын дамуы.б) өз компаниясының құнының жоғарлауы арқылы және тапқан пайда арқылы компанияның қаражатын молайту.д)өз компаниясын өздері толығымен бақылауда ұстау. Осы айтылған себебтерден кәсіпкерлер венчурлық қорларды жақсы қабылдамайды, оны тек инвестиция келісім арқылы пайда табушы капиталист ретінде қабылдайды. Венчурлық қордың сарапшылары қаржы қажет етуші компания үшін жоғары дәрежелі кеңесшілер болып табылады, олар туындап отырған стратегиялық және шешімін тез табу керек ететін қиыншылықтарды шешу үшін аянбай, барлық өздерінің тәжірибесін және байланыстарын пайдалана отырып көмектерін көрсетуге дайын. Венчурлық қор, бір жағынан өз инвесторларына тәуелді және олардың бақылауында, және өзі қаржыландырған компанияның әрбір қате қадамы оған әсер етеді. Басқа жағынан, айтылған қордың өзі ақша құйып қаржыландырса да, нысаналы компанияның күнделікті тіршілігіне және тапқан пайданы бөлу мәселелеріне тоқталсақ, билігі және мүмкіндігі шектелген. Тәуекелге бару қаупі жағары болғандықтан, қаржылық операцияларды өткізу венчурдық қорлардыбасқару ісіне ерекше талаптарды қажет етеді. Осыған байланысты кәсіпкерлердің осындай түрі әл бастан кәсіби мамандар тобын даярлауды бастады, олар қордың нәтижелі жұмысына орай арнайы сыйлық алып отырады. Мысал келтірсек, АҚШ-та бір не бірнеше венчурлық қорлар басқаруына жауапты арнайы венчурлық ұйымдар кеңінен тарған. Өздерінің инвесторларына жақсы жағынан көрсете білген ондай ұйымдар жиі жаңа қорлар құрылтайшылары болып табылады. Олардың қызметіне венчурлық капитал қорының жалпы көлемінің 7-12жыл аралығында, сонша уақыт сол қор өз қызметін атқарады деп есептелуде, 2-3% тқленеді екен. Венчурлық инвестиция капиталын іске асыру бағдарламасы аяқталған соң, венчурлық ұйымның ең бірінші қаржылық қосқан қаражаты барлық салынған капиталдың 1% аспаса да, алатын пайда үлесі 20-30% болып табылады. АҚШ-да ХХ-ғасырдың 50-60 жылдарында қаланған венчурлық қаржы құю механизмі сол кездер үшін өз ісін дамытуға қаржыландырудың басқа түрлеріне қолын жеткізалмай отырған кәсіпкерлерге бұрын сол болмаған қаражат алудың мүкіндігін ашты (мысалы бүгінгі күні әлемге әйгілі Microsoft, Intel, Apple, Sun корпорациялары). Венчурлық қордың мақсаты, принциптерін және белсенділігін айқындайтын құжат болып, инвестициялық меморандум құжаты болып табылады, ол қордың инвесторларына беріледі және оның ішіндегі мәлімет –ол: - жұмыс стратегиясы - ұйым және заңдылық - бизнес-үлгі - қор басқару струтурасы - қордың басты-менеджменті - инвестициялық жобаларды таңдау талаптары Венчурлық қор ақшасы қажет еткен компанияның акцияларының бір бөлігін сатып алады. Венчурлық қордың басқарушы компаниясы заңды тұлға болып табылады да, бір не бірнеше инвесторлардың қаржыларының пайдалануға құқығы бар. Сол қаржылардың арқасында, қаржы алушы компания дамуды және өз құнын жоғарылатады. Біраз уақыт өтісімен, басқарушы компания керісінше алынған акциялардың орнына инвестицияның келісімінің нәтежесі ретінде үстемелі ақшалай пайдасын талап етеді. Қордан алынған қаражат, инвестицияны қажет ететін компаниянының акцияларын алуға жұмсалады (investee company). Бұл қаржыландыру түрі акционерлік (equity financing)деп аталады, ол қарыздың қаржыландыруды да қолға алуы мүмкін, мысалы, сол компания шығарған облигацияларды сатып алу арқылы (сондай механизм венчурлық қордың қаупін азайтады).Венчурлық инвестицияның міндетті шарты болып қаржыны пайызсыз төлеусіз ұзақ уақыт мерзімі ішінде пайдалануға болатындықтан, венчурлық қорлар көбінде бірігіп инвестиция төлөу жолын таңдайды да, жеке аөша құюшылар үшін осылайша қауіпті азайтады. Венчурлық қорының жұмысының бірінші кезеңі инвесторлардың қаражаттарын ортақ жинақтау жұмысы болып келеді. Кейінгі жұмыс кезеңі-мұқият түрінде жобаларды іздеу, таңдап алу, олардың іске асыру жарамдылығын бағалау. Сарапшылардың бағалауы бойынша, бұл кезең қор қызметкерлерінің 30% уақытын алады. Бір компания таңдаудан сәтті өтіп, венчурлық қорының мамандарының назарына түсіп, олар қаржыны талап етуші компанияның берген мәләметтеріне сүйене отырып, инвестициялық комитетке сол компанияның информациялық меморандумда қаржы алған компанияның құрамы, жұмыс атқару принцптері, бағалар саясаты, сату ережелері, оның қаржылық есебі, сол компанияның қай салада жұмыс істейтіндігі туралы мәләмет табылады. Кей кезде, онда мемарандумда мемлекеттің не аймақтың макроэкономиканың жағдайы туралы да айтылады. Жобаға қатысу туралы шешімге келісуімен, қор мамандары инвестициялық ұсыныс дайындайды, онда қаржы алушы компанияны сараптамаға дайындау жұмысының реті көрсетіліп, инвестициялық келісімнің шарттары және мөлшері туралы айтылады. Соның нәтижесінде венчурлық қордың және ақша талап етуші компанияның өкілдері бірігіп инвестициялық ұсынысты қабылдайды. Келісімнің келесі кезеңі - ол жобаны мұқият зерттеу жұмысы, немесе аудит. Бұл кезең кезінде бірнеше әр түрлі аудит түрлері 3- 6 ай көлемінде. Жүргізілген барлық аудиттер нәтежесінде венчурлық қордың жобаға қатысуы туралы мақұлданады. Жобаның қаржыландыру туралы маңызды шешімімен қатар, аудит нәтижесінде анықтау және түзету жұмсалып жүреді, яғни инвестициялық келісімнің көлемін анықтау.сонан соң келісім-шарттың барлық мақұлдаған келісімдерді мен көрсеткіштері туралы құжаттар дайындалады да, 1-ші транз акция іске асырылады –қаражат талап еткен компанияға қаражат аударылады. Енді күнделікті біріккен жұмыс басталып, венчурлық қордың мамандары инвестициялық жобаны басқару барысында нысаналы компанияның көрсеткіштеріне мониторинг жүргізіп отырады. Бұл кезең ең соңғы- қорытынды мерзімге дейін жалғасады- венчурлық қор келісім- шартты істен шығып кеткенше, яғни акциялар ақшаға айырбасталып, немесе JPO жүргізіліп, нысаналы компания өзінің барлық алған міндеттерін өтегенше. Сол кезде Венчурлық компания өзінің қаншалықты олжа тапқанын анықтай алады. XXI ғасыр жүзжылдық ғаламдық инновацияның өркендеу ғасырына айналатынын қазіргі әлем елдерінің тәжірибесі көрсетіп отыр. Қазіргі кезеңде кәсіпкерлікті дамытудың әлсіз жақтары оны жетілдірудің нарықтық механизмдерінің инновациялық түрлерінің одан ары жақсартуды қажет етіп отыр. Дамыған елдерде инновациялық (ноу-хау) өнімдер мен технологиялар ЖІӨ өсімінің 70-85% беріп отыр. Инновациялық сфераның белгілі дәрежеде ұйымдастырылмауы Қазақстанның 50 дамыған елдер қатарына қосылуға кедергі болуы мүмкін. Өйткені соңғы жылдары осы сферада Қазақстанның рейтингі 65 орыннан 75 орынға төмендеп кетті. Мұндай жағдайдан шығудың бірден бір жолы кәсіпкерліктің түрлі инновациялық нарықтық құралдарын одан ары дамыту болып табылады. Теориялық талдау негізінде инновацияны түсіндіруде екі көзқарастың қалыптасқаны анықталды: біріншісі, инновация жаңа идеялар мен үрдістер ретінде қарап, оны қолдану арқылы ең сапалы өнімдер мен технологияны жасауға әкелетін қоғамдық-техникалық-экономикалық үрдіс ретінде қарастырған (Б.Твисс, Ф.Никсон, Б.Сантон, т.б.); екіншісі, инновацияны тұтыну тауарларының жаңа түрлерін, жаңа өндірістік және тасымал құралдарын, нарықтар мен өнеркәсіптегі ұйымдастыру формаларын енгізу және қолдану мақсатындағы өзгерістер ретінде түсіндіреді (И.Шумпетер). Инновация – бұл тек жаңа енгізулер емес, бұл өндірістің жаңа қызметі. Оның негізі - өнім өндіру технологиясын өзгерту қажеттігі, ұйымдастырушылық, қаржылық, ғылыми-зерттеу және басқа салаларда жаңалықтар енгізу болып табылады. Әр түрлі сипаттамаларды қорыта келе, инновация - өтімділігі жоғары жаңа өнімді ойлап табу деген ұғым туады. Бұл тұрғыдан алғанда ашылған жаңалықтың барлығы инновацияға жатпайтынын айтқан жөн. Өйткені, іргелі міндеттерді атқаруға негізделген, яғни осыған дейін белгісіз болып келген табиғат құбылыстарын ашу сияқты жаңалықтар ешқандай материалдық игіліктерді тарту етпейтіндіктен де, ол ғылыми ізденістердің жемісі ретінде ғана есептелінеді. Экономикалық қатынастар жүйесінен инновацияның алатын орны орасан зор. Себебі инновациялық тәжірибені өндіріске қолданбастан, бәсекеге қабілетті өнім алу мүмкін еместігін дамыған елдер ертерек түсініп, бар күшті осы салаға жұмсап келеді. Осыған байланысты нарықтық экономика кезеңіндегі бәсекелестік күресте инновация өнімінің өзіндік құнын азайту, инвестициялар ағынын арттыру, өнім өндірушінің имиджін қалыптастыру және жаңа нарықтарды, оның ішінде сыртқы нарықтарды бағындырудағы аса тиімді таптырмас құралға айналуда деп зерттеулер негізінде тұжырымдауға болады. Инновацияның дамуына қозғаушы тетік - бірінші кезекте нарықтық бәсекелестік болып табылады. Нарық жағдайында өнім өндірушілер немесе қызмет көрсетушілер әрдайым өндірістік дағдарысты болдырмаудың жолдары мен тауарын өткізетін жаңа нарықтарды іздестірумен болады. Сондықтан, инновацияны бірінші болып тиімді игерген кәсіпорындар өз бәсекелестіктері алдында басымдылыққа иеленеді. Қазіргі кезеңде жаңа тауарлар түрлері өсіп, тұтынушы талғамы артып отырған уақытта, әсіресе шағын кәсіпорындардың икемділік қабілеттерін күшейту аса тиімді саналады. Әлемдік тәжірибе бойынша мұндай «шағын шабақтар» қайрандап қалып қоймаулары үшін түрлі салалардағы жаңа өнімдер мен жаңа технологияларды шығару басымдық негіздегі сұрақтардың деңгейінде жүреді. Қазіргі уақытта біздің елімізде бәсекеге қабілетті өнімдерді өндіруге негізделген жаңа ақпараттық технологияларды игеру, республикамыздың индустрия және ғылыми техникадағы әлеуетін дамыту басты стратегиялық міндеттердің бірі болып отыр. Соған сәйкес 2003 жылы республикамыздың индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы қабылданды. Стратегияның мақсаты - шикізат бағытынан қол үзуге ықпал ететін экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдің тұрақты дамуына қол жеткізу. Мұнда ұзақ мерзімді жоспарда сервистік-технологиялық экономикаға өту үшін жағдай жасау қарастырылған [3]. ҚР инновациялық қызметті қаржыландырудың көздері ретінде кәсіпорындардың өз қаржысы, республикалық және жергілікті бюджет қаражаттары, инновациялық қорлар қаражаты, мемлекеттік гранттар және заңға қайшы емес қаржыландырудың басқа да түрлері жатады. Қаржыландыру инфрақұрылымы ретінде даму инситуттары, венчурлік қорлар, кәсіпорындар мен жеке кәсіпкерлер, екінші деңгейлі банктер және т.б. жатады. Қазақстан тәжірибесі көрсетіп отырғандай, көбінесе қарапайым қаржыландыру көздері, яғни банктер немесе басқа да қорлар инновациялық ғылыми-техникалық жобаларды қаржыландырудан бас тартады. Өйткені онда тәуекелділік жоғары болады. Сондықтан бұл жағдайда арнайы осындай көп тәуекелі бар жобаларды қаржыландыру үшін әлемдік тәжірибеде венчурлік қорлар құрылады. Венчурлік қорлар венчурлік инвестициялаудың негізгі механизмі болып табылады. Венчурлік инвестициялаудың бастапқы кезеңінде қызметті инновация жасауға және коммерциялауға бағытталған компанияларға жеке, отандық және шетелдік капиталды тарту мемлекеттің тікелей үлестік қатысуымен венчурлік қорларды құрғанда мүмкін болады. Венчурлік қорға инвестицияланатын мемлекеттік қаржылар осы қорға кіретін жеке инвестициялардың тәуекелдерін төмендетеді. Венчурлік индустрияның қалыптасуының бастапқы кезеңінде мемлекеттің араласуының осындай үлгісі барлық елдерде өзінің тиімділігін көрсетті. Венчурлік қорларды құрғанда мемлекеттің қатысуы (Ұлттық инновациялық қор) ҰИҚ–ң инвестициялық саясатының басты бағыттарының бірі – отандық және шетелдік инвестициялармен бірлесе отырып құрылған венчурлік қорлардың капиталындағы үлестік қатысуы (49%) арқылы венчурлік қорларды құру. Қазіргі таңда Қазақстан венчурлік капиталы және тікелей инвестициялау ассоциациясы құрылып, оған 9 венчурлік қор кіреді, оның біреуі ҰИҚ. Қазіргі таңда 5 венчурлік қор 5,6 млрд теңге құрайтын 13 жобаны қолдап отыр. Жобалар негізінен биотехнология, фармацевтика және ақпараттық технологиялар салалары бойынша. Бірақ инновациялық белсенділік өте төмен, венчурлік қорларға ұсыныс берушілердің тек 20% ғалымдар, қалғандары бұрын ғылымға қатысы болған бизнесмендер және ірі холдингтер. Венчурлік инвестордың көзқарасы бойынша компания объектісі бірнеше даму деңгейінен өтеді (5-кесте). 5-кесте – Инновациялық компанияның даму деңгейлері [4]
Венчурлік қаржыландыру алдыңғы үш деңгейде қаржыландыра алады. Ал көп қолданылатын міндеттемелік қаржыландыру тек үшінші деңгейден ғана басталады. жүктеу/скачать 1,35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|